LEVEN IN
BETON-
WOESTIJN
SiaÉ'Wiï
Architect zit muurvast tussen twee machtsblokken: bureaucratie en beleggers
mirt
w&ia I
illiRlijliSPP
!i
INTERNATIONAAL SYMBOOL VOOR GEHANDICAPTEN
Architectuur
nog te
veel
„Lego"-
techniek
UTRECHT „De architect zit tussen twee
machtsblokken in, de commercie en de over-
heidsbureaucratie. Er wordt op het ogenblik
gebouwd door de beleggers èn door de plano
logen die in Den Haag zitten". De woorden zijn
van de inmiddels al weer 73 jaar oude, maar wat
architectonische visie betreft eeuwig jonge,
architect J. J. Vriend. De woorden zijn van hem,
maar ze vertolken de gedachte van ieder die iets
met bouwen te maken heeft.
Rijd of wandel door de nieuwbouwwijken van
onze grote steden. Woonpakhuis na woonpakhuis,
het een al grijzer dan het ander doemt voor u op.
Neem de Bijlmermeer in Amsterdam, de Alexan-
derpolder in Rotterdam, de wijk Overvecht in
Utrecht. Doods in een rij staan ze daar, de beton
nen bouwdoosblokken, kooitje na kooitje, door
schotjes gescheiden. Waar demonstreert de mens
beter zijn schotjesgeest dan daar? Hunker
bunkers, waarin de hoop van de toekomst
gehamsterd wordt.
De huidige architectuur is meer een t
hebben nog maar weinig mogelijkhede
voorlopig wonen in een betonwoestijn.
van „Lego"-techniek. De goedwillende architecten komen nauwelijks aan bod; zij
i te experimenteren met nieuwe woonvormen. Voor de meesten van ons blijft het
Geboren worden, wonen en doodgaan in
een identiek hokje als 359.000 andere
Nederlanders. Wonen is een vorm van
leven, wordt er dan niets gedaan om
het wonen leefbaar te maken? Jawel.
maar daar komgn de woorden van ar
chitect Vriend: de architect zit tussen
twee machthebbers in, de planologen
en de beleggers.
„Die kerels in Dén Haag, die beginnen
met de ruimtelijke ordening. Die zeg
gen, bij wijze van spreken, daar heb
je Friesland, dat maken we rood, daar
komt dat en dat, en daar heb je Zuid-
Limburg. daar komt zus en zo. En dan
sijpelen de plannen door naar de lage
re overheidsinstanties, die alles verder
indelen. En tenslotte krijgt de architect
ermee te doen. De architect bekijkt "het
driedimensionaal, de planologen twee
dimensionaal", zegt architect Vriend.
Wat de beleggers betreft is hij nog
kernachtiger: „Die calculeren heel koud
weg, ze zeggen: het moet zoveel rente
opbrengen per jaar en verder geen flau
wekul"
Architectuur in de betonblokkensfeer is
op die wijze geen toegepaste kunst
meer, maar het toepassen van 'n Lego
techniek: knopjes in de gaatjes, weer 'n
schotje, weer 'n vorm van leven moge
lijk. De goedwillende architecten, de
kunstenaars, lijken nauwelijks aan bod
te kunnen komen.
Afwijkend
Of toch? In enkele steden in ons land
zijn zij aan bod gekomen. In Utrecht,
in Delft, in Leusden, in A'foort wordt
óf geëxperimenteerd, óf men is er al
gekomen tot een afgerond, afwijkend
bouwplan. Soms zijn het maar enkele
huisjes, soms hele stadswijken. Vaak
gaat het alleen maar om verplaatsen
van wandjes binnen de veilige betonnen
privacyomheining. Dat is het geval in
Utrecht, waar in de al eerder genoem
de stedebouwkundig afgrijselijke wijk
Overvecht 168 portiekflats gebouwd
worden in 4 en 7 woonlagen, naar een
ontwerp van de gemeentelijke bouw
en woningdienst. Een ontwerp, dat
meteen al navolging heeft gevonden in
IJsselstein. Lang is de ontwikkeling ge
weest van dit experiment. In 1959 ge
start, werkt het nu nog steeds door. Wij
ziging na wijziging blijft het experi
ment levend houden. De .hoofduitvoer
der" hierbij is wel de energieke direc
teur van de Utrechtse gemeentelijke
bouw- en woningdienst. de heer W. A
Janssen.
Het Utrechtse project, portiekflats
rond een grote gemeenschappelijke hal
van acht bij acht meter, staat of valt
met de communicatie.
Dhr. Janssen over een vroeg stadium in
dit experiment: toen zagen we dat die
barkeuken die we toen bouwden heel
positief ging werken. Wat ik dan noem
dat pa met zijn elleboog op de bar ging
staan, waardoor hij een stuk relatie op
bouwde als hij binnenkwam en er ook
'n stuk relatie ontstond. Sommige
wen zeiden: Wat leuk, bij een feestje is
het zo gezellig. De vrouw kon betrok
ken blijven bij wat er gebeurde. We
hebben gemerkt dat dat ook voor wat
oudere mensen zo positief werkt. Als
het gezin wat dunner is. is het weer zo'n
verbreking van de relatie als de een
in de kamer zit en de ander in de keu
ken. Het betekent gewoon een stoppen
van communicatie. Als je elkaar kunt
blijven bereiken is dat gewoon een pret
tige ervaring". Het is de bedoeling dat
de bewoners van deze experimentwo
ningen „spelen" met de leefruimte. De
heer Janssen: „Men kijkt bij elkaar,
en dat is ook een stuk opvoeding. Als
je altijd een huis hebt gehad wat recht
was dan weet je ook niet hoe je het
hebt. dan heb je ook nooit hoeven n.
te denken"
Enquêteren
Als studie wordt er druk geënquêteerd
De heer Janssen: „We sturen dik
maanden nadat de huizen bewoond zijn
ille opzichters met een plattegrond naai
binnen. Dan gaan we meteen vragen
voor de tweede oplevering welke fouten
?.e gevonden hebben. Op datzelfde mo
ment tekent de opzichter de plaat.-
an al het meubilair. Waar de ouders
■lapen, de kinderen, waar de kasten
laan. de hoge tafel, de lage tafel, of
Ie schuifdeuren openstaan. Al dat soort
dingen tellen we op en dan krijg je per
centages eruit waar je wat mee kunt
doen. Van daaruit gaan we onze vol
gende stap weer bepalen".
Heel anders gaat het in Leusden. Op
1 juni 1969 zijn de gem. Leusden en
Stoutenburg opgeheven en is 'n nieuwe
gemeente gevormd met de naam Leus
den met ruim 9500 inwoners. Wat op
pervlakte betreft is het de grootste ge
meente in de provincie Utrecht, 6100 ha.
Deze nieuwe gemeente Leusden is van
start gegaan met een ambitieus plan.
dat tot gevolg zal hebben, dat de ge
meente uitgroeit tot een inwonertal van
55.000. mede om de zogenaamde over
loop uit de Randstad op te vangen Voor
de eerste faze van deze uitbreiding
welke faze in 1975 zal zijn voltooid
gaf de gemeente Leusden opdracht tot
het ontwerpen van een stedebouwkun
dig plan, gebaseerd op de woonbehoef
ten over enkele decennia, dat mede ge
zien de toenemende vrijetijdsmogelijk-
heden en hobbv-beoefening lange tijd
modern en doelmatig zou blijven
Door de architecten D. Zuiderljoek en
H. Klunder is in nauwe samenwer
king met Eurowoningen N. V. te Den
Haag, het aannemingsbedrijf J J. van
Gent N. V. te Amersfoort en de Dienst
Gemeentewerken der gemeente Leus
den een plan van geheel nieuwe con
ceptie voor de bouw van 1100 eenge
zinswoningen ontworpen. Deze wonin
gen zijn samengebracht in 'n groot aan
tal waaiervormige elementen.
Ronde vormen
Voordelen van het plaatsen van de
drive-inwoningen in waaiervorm ble
ken verrassend. Zo is het mogelijk gro
te aantallen woningen tot eenvoudige
ronde vormen te groeperen, zonder
aan deze aaneenschakeling het cachet
van eindeloze herhaling of hinderlijk
lange straatwanden te verlenen. De ge
bogen blokken laten een veelvoud van
variaties toe, zodat aan de architecten
zelfbeheersing gevraagd werd om niet
tot een te bonte wirwar te vervallen en
voldoende rust in het plan te behouden.
Groen tussen de waaierblokken, geen
inkijk bij overburen, een parkaanleg
met vijvers, dat is een stedebouwkundi-
ge conceptie die tot nadenken en navol
gen noopt. Een zeker geslaagd experi-
Delft heeft zich ook aan een experi
ment gewaagd, de diagoonhuizen Ge
vels, vloeren, trappen en keuken zijn
vaste gegevens, met bouwpakketten
is het huis naar eigen smaak te wijzi
gen. Ir. Herman Hertzberger is er de
architect van, in opdracht van de
Utrechtse Stichting Experimentele Wo
ningbouw, enkele jaren geleden opge
licht op initiatief van het Bouwfonds
Nederlandse Gemeenten. De diagoon
huizen zijn erop afgestemd dat ieder
mens zijn woning anders moet kunnen
inrichten, omdat ook ieder mens ver
schillend is. Architect Hertzberger is
van mening dat er een te beperkt aan
tal standaartontwerpen wordt ge
bouwd, waardoor niet aan de wensen
van het individu wordt tegemoetgeko
men. Een experiment dat op grote
schaal zou moeten worden overgenomen,
maar.voorlopig liggen de kosten per
huis nog rond honderdduizend gulden
Ruimte voor het experiment en geld.
Minder functionaliteit, meer individua
liteit. Meer communicatiemogelijkheden,
dan nu mogelijk is vanaf de tiende ver
dieping de overbuur op tienhoog zien
als een vis in een aquarium met gor-
dijntjes. Of zoals publicist Geert Wie-
i-enga het zegt: „In dit licht bezien is
het met onze woningen droevig gesteld.
Wat vroeger ons huis was, is dat niet
meer. De woning, waarin we nu leven,
is niet meer van ons. We hebben haar
moeten kiezen, omdat zij de minst
slechte was. In wezen is het een heilig
huis, want iedere poging i
van ons te maken kost on
vol geld, bezorgt ons eei
puinhoop en verplicht ons
greep te herstellen, als we
i het huis
geweldige
om de in-
Doortrapt
De architect ziet zich gedwongen op een
zo doortrapt mogelijke manier de ge
ringe marges die er zijn uit te buiten.
Zo'n marge biedt het subsidiebeleid, zo
als dat door de Tweede Kamer is goed
gekeurd. De capaciteit van de woning
is vastgesteld in verblijfseenheden. Hoe
meer verblijfseenheden, hoe meer sub
sidie. Dit resulteert in een ware sub-
sidiejacht op verblijfseenheden (de gang
een beetje breder en ik heb er weel
een halve bij), die het ontwerp nadelig
kan beïnvloeden. Een andere mogelijk
heid om een paar dingen toch te reali
seren is de experimentele woningbouw.
Per woning wordt dan f 1000,extra
ter beschikking gesteld door de over
heid. Wil er echter echt geëxperimen
teerd worden, dan is veel meer geld
nodig; met het huidige budget gaat
het experimenteren niet verder dan
het invoeren van een paar kleinere din
gen, zoals een inpandige keuken"
We willen leven in 't huis van morgen.
Het kan. met dat wat Utrecht voor ogen
houdt! De heer Janssen: „We zien ge
woon nieuwe Nederlanders, jongeren,
die gewoon dat oude probleem waar
bij zij zich isoleren willen doorbreken
en zeggen: we willen naar meer com
municatie toe. En dat kan, omdat de
gelijkheid van de mens bij de jongeren
veel manifester is dan bij ons. En voor
hen bouwen we".
GERARD CRONé
demonstreert de hokjesgeest
de Neder lander zich beter dan in de nieuwe woningbouw
(Van een oAzer verslaggevers»
DEN HAAG Ook gehandicapten hebben recht op hun
eigen woonvorm. Het wordt helaas te dikwijls vergeten. eZLfs
door de meest geavanceerde of progressieve architect. Veel
gebouwen "en terreinen zijn, aldus de internationale revahdatie-
organisatie, door te naurwe entrees, trappenwerk, opstapjes en
andere hindernissen onbereikbaar voor- gehandicapten, vooral
voor de rolstoelgebruikers.
Juist daar zit 'm de grote moeilijkheid. Want op deze manier
wordt het leven van de gehandicapten letterlijk „een deel van
leven", hoe graag ze ook anders zouden wMen.
Per alot v«n zaken, aldus de Nederlandse Centrale Vereniging
tea- bevordering van de Revalidatie, wordt het hoog tijd, dait
de gehandicapten eindelijk in de maatschappij geïntegreerd in
de woningen, de ontspanningsgelegenheden, de bibliotheken, de
musea, de sportaccommodaties enz. enz.
Gelukkig zijn al heel wat bouwwerken wel bereikbaar voor de
gehandicapten. Men zou kunnen zeggen: er komen er steeds
meer, na de grote actie voor „het dorp".
Deze bouwwerken, terreinen en dergelijke zullen kenbaar zijn
aan een eigen signatuur, zodat de gehandicapte onmiddellijk
weet, dat hij daar gezeten in zijn rolstoel, rustig binnen kan
rijden. Niet gehinderd door welk obstakel ook.
Zo gaat het nieuwe plan in Leusden er uitzien.
