mm®
TONEEL SPELEN
IS HET LEKKERSTE VAK
DAT ER
OP AARDE BESTAAT"
Amsterdam Toen ze twaalf was, las ze de boeken van Louis
Couperus al ademlops uit. „Jazeker, ook „De boeken der kleine
zielen". Als kind begreep je natuurlijk een hoop niet, maar de
sfeer boeide me enorm. Ik herkende ook de situaties, omdat het
wereldje, waarin ik opgroeide, op bepaalde punten sterk aan
Couperus deed denken. Wat zegt u? Typisch Haags, ja dat moet
het wel ongeveer geweest zijn. Ons huis bijvoorbeeld. We woon
den in een warm soort huis op de hoek van het Frankenslag en
de Statenlaan. Daar werden ook de soirées gegeven voor de
vrienden en het corps diplomatique. Je herinnert je niet veel,
maar die soirées zijn me bijgebleven. En dan de familie. Mijn
grootvader was commandant van de grenadiers en jagers en ook
mijn vader is een tijd in het leger geweest. Een kwestie van
traditie. Hij heeft het tot kapitein gebracht en is daarna voor
drachtskunstenaar geworden. In feite heeft hij altijd met beide
benen in twee werelden gestaan. Mijn moeder kwam uit Indië
en dat is dus ook helemaal in de sfeer van Couperus".
OP
veel mogelijk mensen". Het is duide
lijk dat die zaak compleet is vastgelo
pen. Het systeem deugde eenvoudig
niet. Er zal dus nu op een ander paard
gewed moeten worden. We zullen naar
een grotere specialisatie toe moeten,
zodat de bezoeker tevoren ongeveer
weet, waar hij aan toe is. Als hij van
modern toneel houdt, gaat hij naar het
ene theater en houdt hij van traditie,
dan vervoegt hij zich bij 'n ander ge
zélschap. Overigens moet niemand den
ken. dat morgen opeens alles koek en
ei is. Dat is onzin. Toneelcultuur heeft
alleen maar waarde, als hij voorzichtig
wordt opgekweekt".
Aan een concrete voorspelling wenst
ze zich niet te wagen. Ze wil wel nog
wat warme thee schenken en dat
doet ze op de geduldige manier, die
die trouwe televisiekijker van haar
gewend is. Geamuseerd zegt ze daar
na: „Ik heb geen idee, hoe het afloopt
met Tomaat, maar ik wens wel tot
aan mijn dood toneel te spelen. Dit
is gewoon het lekkerste vak, dat er
bestaat. Ik zie dit met opzet niet
ethisch, ik word misselijk van al die
prietpraat over boodschapper zijn en de
wereld vernieuwen. Ik speel op de
eerste plaats toneel, omdat ik het zo
ongelooflijk graag doe. Daarbij is het
nog een heerlijke uitlaatklep.
Onmenselijk avontuur
Ik wil ooi wel bekennen, dat ik geluk
heb gehad. Toen ik bij Cor Hermus
kwam, had ik 'n paar jaar toneelerva
ring.
Dat was alles. Ik had op de kunstaca
demie gezeten, middelbaar frans ge
studeerd, ik heb er zelfs over gedacht
om in de journalistiek te gaan. Toen
kwam dat aanbod van Hermus en
vanaf dat moment is alles gegaan, zo
als ik me had voorgesteld. Ik heb al
tijd fijne rollen gehad en nooit hoe
ven bedelen. Ik heb eerder de boot
af moeten houden. Natuurlijk is dat
fijn, iedereen hoopt op succes. Maar
als het niet was gekomen, had ik niet
gewacht. Dan had ik gedacht: „het is
zeker mijn plek niet". In feite heb ik
aan dat hele probleem van wel of geen
succes nooit één gedachte vuil gemaakt.
Het enige, wat ik werkelijk belang
rijk vind is de rol, die ik op dit mo-
Alleen
Constance
kreeg
van
Couperus
de
kans
om
overeind
te blijven'
nr
Je kunt je nu pauwelijks meer de luxe
voorstellen, waarin de mensen in Indië
leefden. Het knappe van Couperus is,
dat hij de sfeer in dat soort milieus
tot de kern heeft benaderd. Lees zijn
boeken maar na. Het zijn altijd de
stille krachten, die bij hem het werk
doen. Couperus was een visionaire
schrijver, bij wie het zowel om het
verhaal als om de achtergronden ging.
Hij laat zijn figuren niet zomaar ka
pot gaan, maar hij geeft ook de rede
nen, waarom het moest gebeuren. Het
noodlot van al die mensen in Indië was,
dat ze geen wortels met. de Hollandse
realiteit hadden en bij terugkeer onaf
wendbaar stuk moesten lopen.
Alleen een vw»uw> •ls^Constauce krijgk
van hem de kans om overeind te blij
ven. En dat ook alleen maar in ruil
voor bittere teleurstellingen. Het is
the survival of the fittest Constance
moet daarvoor een hoop prijsgeven,
maar als enige heeft ze de adem om
vol te houden. Haar grote verdienste
is, dat ze uiteindelijk tevreden is met
wat uitgesteld geluk. Zelfs de minnaar
die onbereikbaar was, komt op het
laatst terug.
Het griezelige was, dat iedereen riep,
dat Constance een gedroomde rol was
voor Ellen Vogel. Natuurlijk, het is
•en geweldige figuur, maar de pijn
is alleen, dat ik Constance niet ben en
zo'n rol alleen uit eigen middelen kan
opbouwen. Ga daar maar eens aan
staan. Ga maar eens bewijzen, dat je
kunt, wat iedereen vanzelfsprekend
vindt. Die vrouw heeft namelijk zo
waanzinnig veel facetten. Je kunt hoog
uit een poging tot interpretatie onder-
Shoóktherapae
-De eerste twee afleveringen hebben
ze in de studio aan de medewerkers
laten zien. Achteraf hadden ze dat
beter niet kunnen doen, want het vias
een shocktherapie, die een dodelijke
umitwesking had. Je had op dat moment
nog geen afstand genomen, we zaten
midden in de opnamen en de spanning
was gewoon te groot. Ik ben me kapot
geschrokken, ik vond het een totale
mislukking en was het liefst wegge
vlucht. Dat kon ook niet anders, want
je oordeel was uiterst subjectief. Je
keek alleen naar de dingen, die niet
goed waren overgekomen, je zag een
hoop tekortkomingen en daar hing je
de hele zaak aan op.
Later heb ik thuis gekeken. Het werk
was gedaan en Constance was één
van de rollen geworden, die je in je
ook nog weten, hoe je Watzlaf schrijft.
Dat is wee, a, tee, zet el, a en ef.
Niks te danken.
Wat het voor een rol is? Mrozek is
een Pool, die kritiek heeft op vrijwel
alle ideologieën. Je zou zijn stuk ook
Het menselijk tekort kunnen noemen.
De rol, die ik speel is niet groot, maar
wel hondsmoeilijk. Een soort hoge
schoolrijden zonder zadel. Erg, heel
erg.
Scherpe bocht
Ondertussen ben ik op een punt geko
men, waarop je te oud wordt voor een
hoop werk. Je wilt trouwens zelf niet
meer die jonge-meisjesrollen spelen,
omdat je er te ver vanaf staat Voor
elke actrice is dat een precair moment
Het is een scherpe bocht, die je moet
nemen en het gaat erom, dat je er
niet uitvliegt. En als je het redt, moet
je toch maar afwachten, want boven 'n
bepaalde leeftijd wordt de spoeling voor
een actrice nog dunner.
Ik merkte pas, dat ik aan die nieuwe
faze was begonnen, toen ik er al mid
denin zat. Gode zij dank lijkt het er
op, dat ik het gehaald heb. In één jaar
heb ik een stel fijne rollen gespeeld,
waaronder zelfs een merkwaardige al-
coholiste. Als Tomaat het wil, kan ik
dus weer even vooruit".
leven speelt. Ook toen bleven natuur
lijk de aanmerkingen. Wat wil je, we
zitten in een klein land met beperkte
middelen. We weten met zijn allen,
dat tientallen oneffenheden voorko
men hadden kunnen worden, als we
maar meer tijd hadden gehad. Nu moest
die hele serie binnen negen "maanden
worden afgewerkt, omdat het budget
een langere voorbereidingstijd niet toe
stond. Als je daar rekening mee houdt,
vind ik, dat een hoop fijne dingen uit
de boeken van Couperus toch wel
zijn overgekomen. Je merkt het trou
wens aan de reacties. Uit alle hoeken
en gaten heb ik brieven gehad en het is
leuk om te merken, dat de mensen uit
die serie juist de dingen hebben ge
pikt die Couperus het belangrijkste
vond. Op zo'n moment realiseer te je
ook. dat de televisie een ongelooflijke
Uiterst dankbaar televisiewerk leverden ook de ontmoetingen tussen Constance en de aartsroddelaarster
Adolfine (Heieen Pimentel) op. Als deze twee zielen door de elektronische laserstraal gloeiend aaneenge
smeed werden, wilde men in de vaderlandse huiskamers wel overeind komen.
macht heeft. Mensen, die van je be
staan niet eens afwisten, nemen opeens
de moeite om je een brief te schrij
ven. In de schouwburg krijg je zo'n
massale .resqjiar\$,. noojt, ook al sp/eel
je honderd jaar achter elkaar. Toch
zou ik het toneel niet willen missen.
Ondanks alle tomaten.
Brakepoten
Tijdens een verkennend telefoonge
sprek heeft Ellen Vogel reeds gewaar
schuwd, dat een pelgrimage naar haar
Amsterdamse flat weinig zin heeft, als
we geen inzicht hebben in de diepere
roerselen van het vaderlands toneel.
Een alleraardigst binnenkomertje, dat
waarschijnlijk door Constance persoon
lijk geregisseerd is. Ze heeft te lang
met brekepoten verkeerd om zich zon
der slag of stoot een loodgrijze winter
middag door de neus te laten boren
Welwillend heeft ze er ook nog bij ver
teld, dat reeds enige verslaggevers
haar hardstenen trap zijn opgestrui-
keld en in haar voorkamer voorname
lijk in radeloos gepeins door het ven
ster hebben gestaard. Ze wil beslist
niet onvriendelijk zijn. maar met we
derzijds goedvinden kunnen dergelijke
pijnlijke visites toch voorkomen wor
den. Wat zegt u meneer Couperus?
Couperus kan tevreden zijn: de thee
staat op het blad. de repen met over
vloedige noten zijn bijtijds tot handza
me brokken gebroken. Alles is gereed
voor een ingedikt soirée met één actri
ce en een aangespoelde journalist. Wil
meneer suiker en melk in zijn thee?
Juist, meneer wil niets in zijn thee. Of
is meneer misschien gewend om zijn
thee te drinken met citroen? Ook daar
is rekening mee gehouden. Constance
is waarachtig niet voor één gat te van
gen.
Laffe smaak
Nu we het toch over Vruchten hebben
ze heeft toevallig die televisiediscussie
over de actie „Tomaat" gezien en wat
haar daarbij opviel was de onafwend
bare overwinning der rebellen, die naar
haar smaak tevoren zorgvuldig in sce
ne was gezet. Het moet haar even van
het hart. dat ze er een laffe smaak van
over heeft gehouden. „Op die manier
kun je niks meer geloven. Als zelfs de
"indconclusie al geregisseerd wordt,
is er geen sprake meer van democra
tie. Ik ben opeens ontzettend achter
dochtig geworden".
Ze is er wel heilig van overtuigd, dat
er op korte termijn wat moet gebeuren
met het Nederlandse toneel. Zelf is ze
tijdens de chaotische hearing in de Am
sterdamse Stadsschouwburg achter
•én van de microfoons gesprongen om
haar visie te ventileren, maar volgens
goed revolutionair gebruik verdronken
haar kreten in een mui van gescan
deerd hoongelach. ..Waar ik me onge-
'ooflijk aan erger", dicteert ze nu schuin
onder een goudkleurige collage van
Usenbaart. „is de verdraaiing van de
feiten. We weten waarachtig wel, dat
er actie moet worden gevoerd, maar
waarom moet het op zo'n vijandige rel-
om-de-rel-manier gebeuren? Wij zijn
het op een hoop punten eens met de
wensen van die tomaten-jongens. Na
tuurlijk is het toneel langzamerhand
versteend en hopeloos vastgelopen in
een verouderd systeem. Als dat op n
spectaculaire wijze uit de doeken wordt
gedaan, zeg ik alleen maar: „vooral
doen". Er is nog nooit een actie gevoerd
die geen achtergrond, geen reden had.
Ik kan me ook voorstellen, dat ze hun
doel niet op de hiërarchieke wijze wil
len bereiken, omdat ze uit ervaring we
ten, dat de grote officiële molens ter
gend langzaam malen. Maar wat ik on
vergefelijk vind, is, dat ze ons, de to
neelspelers, op één grote hoop in het
vijandelijke kamp hebben gedreven.
Als je ze moet geloven zijn alle acteurs
goedwillende reactionaire debielen, die
De Telegraaf lezen en niks snappen van
de veranderingen, die er moeten ko-
men. Tegen die opzettelijk, valse voor
stelling van zaken heb ik bezwaar. Dat
is een tendens, die ik niet lust".
In afwachting van een mogelijke vol
treffer vanaf de gaanderij wil ze ook
wel zeggen, wat er naar haar smaak
moet veranderen. „Ik zeg er bij, dat
het gros van de toneelspelers er ook zo
over denkt. Op dit moment weet nie
mand meer, wie wat speelt. Door de
spreiding en de subsidies zijn de ge
zelschappen gedwongen om voor elck
wat wils te brengen. Dat is 'n soort tra
ditie geworden, die elke wezenlijke ver
nieuwing ten goede in de weg staat.
Er is een tijd geweest, dat iedereen
riep. „zoveel mogelijk toneel voor zo-
ment speel. Ik heb Badeloch en Fey-
deau gespeeld, ik heb in stukken van
Tsjechov gestaan en in Wankel Even
wicht van Albee. Ik zou ook dolgraag
in een musical spelen, maar ik kan
niet zingen en dat gaat dus over. Voor
de rest vind ik alles fijn, als het maar
de moeite waard is. Elke rol is 'n on
menselijk avontuur. Je zoekt naar 'n
vorm, waar je zelf achter kunt staan.
Soms lukt het meteen, maar vaak sta
je ook te sjorren en te trekken tot de
laatste voorstelling.
Ik ben nu weer bezig aan een nieuwe
rol. Met Biografie van Max Frisch
zijn we uitgespeeld en we repeteren
momenteel Watzlaf van Mrozek. U
wilt natuurlijk weten, hoe je dat spelt.
Daar halen we dan even het script bij.
Juist. Mrozek wordt gespeld em. er,
o, zet, ee en ka. En dan wilt u zeker
Ellen Vogel raadpleegt beheerst haar
horloge, vouwt de handen en schenkt
haar gast een bemoedigende glimlach.
Ze wil er maar mee zeggen, dat de
soiree wat haar b^tfeft is afgelopen.. De
thee is koua, de middag ten einde." He^
leven kan zo verrukkelijk zijn.
Vlak na de bezoeker daalt ze soepel en
met geheven hoofd af naar het morsig
plantsoen, waar haar Fiat staat tussen
twee protserige Amerikanen. Ze draagt
nu een glimmende maxijas, die een
passerende' voetganger besmuikt het
hoofd doet wenden.
Toegegeven: het is een uitmonstering,
die niet kleurt bij de kleine zielen,
maar afgaande op de koele, begripvolle
blik, die ze moeiteloos produceert,
blijft Couperus toch tot nader order op
punten winnen.
LEO THURING
Het huwelijk van Constance en Henri bleek in de jubileumserie van De kleine zielen ruim toereikend voor een
aantal inspirerende bek vechter ij en. Maar zelfs in de hitte van de strijd bleef men heer en dame, want Cou
perus kende geen andere spanningen dan de onderhuidse.
