r
eerste halte voor iedere „gehonoreerde" dienstweigeraar
IK WIL
NIEMAND
DOODSCHIETEN
DAAROM
HEB IK
GEWEIGERD"
Defensie wordt als natuurlijke vijand gewantrouwd
KATERDAG 8 JANUARI 1970
Kamp Vledder in Drente, waar de laatste tijd de dienstweigeraars voor veel opschudding en publiciteit hebben gezorgd.
De grote moot is thans voor een herkeuring. Slechts vijf zijn er over gebleven. Laat Defensie de herrieschoppers de
jongens worden steeds linkser en radicaler, zegt directeur Ras geruisloos verdwijnen, terug naar de maatschappij.
Er zijn twee soorten BVD's in Nederland. De een is de binnen
landse veiligheidsdienst, de ander: de bond van dienstweige
raars. Het zijn eikaars tegenpolen.
Het aantal dienstweigeraars in ons land neemt gestaag toe.
Beliep het aantal verzoeken om als gewetensbezwaarden erkend
te worden in 1960 165, vorig jaar bedroeg het ruim 600. Dat is
nog geen half procent van de 118.000 jongemannen, die inge
schreven stonden voor de lichting 1969. Ondanks zijn nume
rieke minderheid bespeelt de dienstweigeraar de viool van de
publiciteit veelvuldig. „De BVD is een broeinest van onrust",
zegt J. D. Ras, sinds zestien jaar directeur van kamp Vledder
in Drente, waar zo heet het officieel gewetensbezwaar
den zolang opgevangen worden totdat er een plaats vrij is in
een rijkswerkplaats (psychiatrische inrichting, staatsdrukkerij
etc.). Kamp Vledder is in opspraak gebracht door stakingen,
relletjes en noem maar op.
Van de ruim 600 verzoeken worden er zo'n 150 tot 200 jaarlijks
„gehonoreerd" door de commissie van advies inzake gewe
tensbezwaren militaire dienst. De leden van die commissie
varen op het kompas van een psychiatrisch rapport en op een
rapport van de sociale dienst. Op 1 januari 1969 waren er 173
tewerkgestelde gewetensbezwaarden in ons land.
De kreten waarmee sommige leden van de BVD jongens, die
worden gekeurd voor militaire dienst, bewerken liegen er
niet om. Uit de Passiefist: „Als ik misschien ooit moest gaan
vediten, om een conflict te beslechten, deed ik het met de
mond maar niet op een hondse manier met een bom of raket
ten". en: „Goedgekeurd! Ga dan niet in dienst, besteed je
krachten beter".
Een socioloog (mede-oprichter van de BVD) heeft de dienst
weigeraar-van-nu gecatalogiseerd
1. Of hij is principieel pacifist, afkomstig uit een kerkgenoot
schap met nauwelijks enige maatschappelijke interesse.
De erkende gewetensbezwaarde moet 23 maanden burger
dienstplicht opknappen. Voorheen waren dat 26 maanden.
Defensie motiveert dat als volgt: een militair moet achttien
maanden dienen. Een aantal echter (kaderpersoneel en spe
cialisten) krijgt er drie maanden bij. Daarbij komt nog de
mogelijkheid van twee maanden herhalingsoefeningen. Dat
opgeteld maakt 23 maanden. Hoewel het aantal militairen dat
drie maanden extra moet dienen klein is op het totaal vindt
Defensie dat deze tijd voor een gewetensbezwaarde uitgangs
punt moet zijn, wat betreft zijn burgedienst.
De dienstweigeraar is het met die redenering niet eens, even
min als de heer Ras. „Ik geef de jongens, die daar tegen
««■keer gaan, volledig gelijk".
De objecten waar de gewetensbezwaarden tewerk worden
gesteld zijn momenteel punt van discussie. De BVD heeft
aangedrongen kamp Vledder om te vormen tot een vredes-
kamp. De jongens zouden bijvoorbeeld kunnen helpen met de
oprichting van het nationale instituut voor vredesvraagstuk
ken. De suggestie werd gelanceerd tijdens de hearing van de
defensiecommissie van de Tweede Kamer over de wet ge
wetensbezwaarden.
In kamp Vledder, waarvan het gerucht gaat dat het zal worden
opgeheven, hoewel er net aardgasleidingen zijn aangelegd en
er een cel is gebouwd, zitten vijf jongens te wachten tot hun
23 maanden voorbij zijn. Het ritme van alledag is er monotoon.
Ook al omdat de vijf het werk dat zij er moeten doen, vrij
zinloos vinden.
Koos
bomen rooien
van Erkelens
en sloten uitdiepen.
Henk Bloemhoff
gedeukt idealisme
Klaas Koorenstra
je wordt hier radicaler en dat is op zichzelf
geen voordeel.
VLEDDER. Kees Telder (20) uiit
Hoogvliet staat tot aan zijn heupen in
een sleuf waar straks een aardgaspijp
doorheen zal worden gelegd. Een
oudere opzichter geeft hem aan
wijzingen hoe hij het gemakkelijkst
de sleuf kan uitdiepen- Kees knikt.
Zijn blonde haar hangt hem op de
schouders.
Rondom hem staat een groep ba
rakken, in grijzig blauw met wit
geschilderd: Kamp Vledder- Een
doorgangskamp voor dienstweigeraars
zoals het officieel heet. Jongens, er
kende gewetensbezwaarden, wachten
hier tot het bericht afkoVnt dat er in
een of andere rijksinstelling een pas
sende job is gevonden.
Bij de dienstweigeraars zelf staat
Vledder bekend als strafkamp. „Van
Jongens, die ergens anders werken en
daar uit de band springen, hoor' Je
dat er gedreigd wordt met: Pas op,
ancters ga je terug naar Vledder", zegt
Kees.
Hij heeft de ergste modder van zijn
plompe werkschoenen afgeveegd en
draait een halve zware. Even voor het
gesprek begon en de fotograar aan
stalten maakte heeft hij een zonnebril
apgezet Links en rechts van hem
utten nog vier jongens. Eveneens
erkend door de commissie". Een van
ïen draagt een ban-de-bomspeldje.
Dp de deur van de slaapzaal
senreeuwt een rood plakkaat „Stop
America's brutal war in Vietnam".
Kamp Vledder lijkt als militair insti
tuut wel heel ver weg.
Kamp Vledder is vaak in het nieuws
geweest De affaire Cees Pot heeft
directeur Ras genoeg hoolGDrekens
gekost- Al zestien jaar vervult hij die
functie. „Ja, het is soms ontmoedigend
werken", zegt hij- Ras is aangesteld
door CRM, maar voert opdrachten
van Defensie uit. „Wanneer de een
zegt dat Ik te strak ben, zegt de ander
het tegenovergestelde", vertelt hij.
Zo heeft Defensie nu bepaald dat
Kamp Vledder de beschikking moet
krijgen over cellen. „Natuurlijk
werkt dat min of meer provocerend",
geelt directeur Ras toe „Maar het
staat in de wet. Ik had altijd wel de
mogelijkheid om ze naar Zwolle te
sturen- Eigenlijk deed ik dat ook
liever. Maar ja.
Opschudding-
Die cellenbouw heelt ai voor de no
dige opschudding gezorgd onder de
huidige vijf kampbewoners. „Ineens
zie Je ze bezig", zegt Henk Bloem
hoff (21). onderwijzer uit Nijeberkoop.
„Op zichzelf doet het me niks", be
strijdt Koos van Erkelens (22), scho
lier mts uit Meppel. „Maar zo vlak
naast je deur", vult Henk aan.
Alleen al het feit, dat een paar dagen
geleden enkele politieagenten op
kamp Vledder rondliepen, blijkt de
gemoederen al in beroering te hebben
gebracht. En dat terwijl directeur Ras
gezegd heeft, dat de vijf „rustige
Jongens" zijn. Dienstweigeraars blij
ken mensen te zijn, die wantrouwend
reageren- „Gewetensbezwaarden moe
ten onder CRM komen te staan",
vindt Bloemhoff. „Wamt Defensie
wordt als een natuurlijke vijand ge-
Valt het onderzoek positief uit, dan
moet de erkende gewetensbezwaarde
zijn tijd volmaken.
„Sommigen vinden de burgerdienst
echter ook onaanvaardbaar", zegt
Kees Telder. „Wij zijn moreel niet
geschikt", meent Klaas Koorenstda.
„Apenbus"
Het Drentse dorp Vledder merkt
weinig van de dienstweigeraars. Toen
het kamp dichter bevolkt was, gang
een aantal wel eens een biertje
drinken- Maar de Drentse bevolking
ergerde zich aan de lange haren en
ruige baarden. („Eens is een jongen
kamer op het kamp zitten vijf
Jongens rond de oliekachel geschaard.
Vier ervan praten- De vijfde, Henk
üsinga (22), m.o—student uit Hol-
laindscheveld, zwijgt. „Waarom hebt
u dienst geweigerd?"
„Dat kan ik niet zeggen, dat is een
heel lamg verhaal. Neen, u zou het
uit zijn verband rukken En in het
kort vertellen gaat niet" „Probeert u
het eens". „Neen, trouwens ik vind al
dat gepraat over die redenen vrij
zinloos". „Hebt u geweigerd op reli
gieuze motieven?" „Ja, zo kunt u
net stellen".
Kees Telder: „Eigenlijk heelt Henk
Mozambique ben ik er over na gaan
denken. Dat is voor mij de aan
leiding geweest om dienst te wei-
Renk Bloemhoff: „We zijn niet alleen
tegen de wapens van de NAVO, maar
ook tegen die van Rusland en China.
Zet dat er alsjeblieft bij".
„Vinden jullie het werk dat je hier
doet zinvol?"
Allen: „Neen".
Henk Osinga maaxt toen hij er
nog bij was een uitzondering- Het
kan hem niet schelen wat hij doet-
Kees Telder: „Ze zouden er een
vredeskamp van moeten maken".
laten vallen wanneer het gaat om
dingen ten algemene nutte". Het hem
uitgekeerde bedrag noemt hij een
aalmoes. Van die „aalmoes" moest
Klaas Kooi'en9ti'a een keer vijftig
gulden afstaan, omdat hij een tiental
keren te laat was opgestaan.
Beweging
Het feit dat het aantal verzoeken om
arkend te worden jaarlijks toeneemt
(in 1968 kwamen er ruim zeshonderd
binnen, van wie er honderdvijf tig tot
tweehonderd werden toegestaan)
stemt met name Henk Bloemhoff tot
tevredenheid- „Ik zie dienst weigeren
wantrouwd"- „En op het laatst strekt
zich dat uit tot heel Den Haag",
voegt Klaas Koorenstra (22), jeugd
leider uit Harlingen, eraan toe. De
andere vier knikken instemmend. De
fotograaf knipt zijn eerste plaatje.
Directeur Ras beaamt de wantrou
wende houding van de dienstweige
raars ln kamp Vledder Hij geeft ook
toe, dat het de laatste maanden „een
rotzooi is geweest". „Er is een ver
andering in mentaliteit van de
Jongens, die hiei komen te bespeuren"-
Ze worden linkser. Sommigen accep
teren helemaal geen gezag. Velen
cetten zich af tegen de huidige samen
leving. Er is soms niets met ze te be
ginnen". Ik vraag naar het eventuele
causale verband, dat bestaat tussen
de herrie van de laatste maanden en
het feit, dat er nu slechts vijf jongens
te vinden zijn Directeur Ras ziet dat
niet direct „Er zijn er op dit ogenblik
veel voor de herkeuring", zegt hij.
„En een aantal onderwijzers werkt
momenteel in Amsterdam. Ze waren
daar nodig".
Kees Telder zegt later dat sommige
dienstweigeraars graag naar V.ledder
willen om zich daar te laten afkeuren-
Wordt de man in kwestie inderdaad
of op geestelijke of op lichamelijke
gronden afgekeurd, dan is hij van de
drieëntwintig maanden vrijgesteld-
op die gronden uit een café geweerd",
zegt Telder)-
„Ze praten enkel over dienst
weigeraars", aldus de caféhoudstei
„Vroeger werd er nog wel eens een
voetbal wedstrijd gespeeld tussen
jongens uiit Vledder en de dienst
weigeraars. Maar dat willen ze ook
De gewetensbezwaarden in kamp
Wedder zijn in hoofdzaak betrokken
oij boswerkzaamheden Staatsbosbe-
aeer heeft rondom Vledder uit
gebreide boscomplexen in elgenaom.
tien deel van het onderhoud wordt
uitgevoerd door dienstweigeraars-
(„Bomen rooien en sloten uitdiepen",
zegt Koos van Erkelens). Met een
groene legerauto worden de jongens
naar hun werk gebracht- De Vled-
derse bevolking heeft die wagen de
bijnaam „apenbus" gegeven, vanwege
de lange haren en baarden van de
inzittenden.
„Als ze niet willen werken, dan
werken ze niet", gaat de schenkster
van koffie verder. „En er is ook geen
contact tussen de jongens en het per
soneel. Trouwens, die laatsten zijn
voortdurend overspannen".
Directeur Ras vindt dat overdreven,
maar door die herrie van de laatste
tijd zijn inderdaad twee mensen licht
overspannen geworden". In de
op andere gronden geweigerd. Hij is
hier tot bekering gekomen (gelach
van de anderen). Zo ls het toch
Henk?',
„Ja, dat is zo. Het djenstwelgeren la
de aanleiding geweest tot mijn ge
loof".
Het gesprek gaat verder Dan staat
Henk Osinga op en verdwijnt. Ik zie
(ïem niet meer terug-
Reden
„Wat was voor u de reden om te
weigeren in dienst te gaan?"
Koos van Erkelens: „Religieuze mo-
Klaas Koorenstra: „Het ts een com-*
plex van redenen. Uit ethische, reli
gieuze, maatschappelijke en. weten
schappelijke gronden. Alles loopt
door elkaar. Ik wil niemand dood
schieten Daar komt het op neer".
Henk Bloemhoff: „Ik accepteer het
middel van geweld niet. Ik wil een
protestdaad stellen. Het moet politiek
mogelijk zijn de grote tegenstand
tussen de twee blokken te over
bruggen, als je wat wil bereiken moet
Je iets opofferen. Desnoods moet het
Westen eenzijdig ontwapenen".
Kees Telder: „Ik heb geweigerd op
dezelfde gronden als Henk Bloem -
ïoff. Door het vechten van Portugal
net NAVO-wapens in Angola en
Klaas Koorenstra: „Het is zuiver een
politieke maatregel dat we hier
zitten".
Kees Telder: „Ik zie kaïnp Vledder
als een straf".
Henk Bloemhoff: „Ik heb dialectisch
werk gedaan voor prof. Heeroma uit
Groningen. In Oost en West Stelling
werf. Daar is nu geen geld meer voor-
En ik raak het maandag kwijt- Neen.
ik ga niet dwars liggen. Maar dal
het werk wegvalt, omdat er geen geld
voor is, vind ik een rotte, ziekelijke
plek in de maatschappij. Dat is om
te janken".
Directeur Ras (een half uur later):
„Kijk, dat zit zo. Defensie mag niet
concurrerend opereren op de vrije
arbeidsmarkt. Wanneer een jongen
ergens te werk wordt gesteld, dan
moet die instelling het volle pond
betalen- De dienstweigeraar krijgt
zijn wedde als soldaat (plusminus
160,- per maand), de rest is bestemd
voor de Instandhouding van het bu
reau gewetensbezwaarden". Een even
tueel batig saldo daar zou bijvoor
beeld naar een organisatie als het
Rode Kruis overgaan, heeft men in
Den Haag gezegd-
Het is een systeem dat Henk Bloem
hoff niet pruimt. „Defensie zou zijn
eös, een volwaardig salaris, moeten
als een beweging onder alle jan-
Hij houdt rekening met de mogelijk
heid, dat hij later maatschappelijk
minder zal slagen doordat hij deze
daad gesteld heeft. „Alleen al de
confrontatie met de gedachte door
anderen is belangrijk".vindt hij. „Die
gedachte wil ik uitdragen. Maar de
mensen moeten zelf beslissen Er
komt steeds meer waardering van de
kant van de samenleving voor de
dienstweigeraar- Mijn vader gelooft er
niet in. Hij is het dan ook oneens met
mij. maar liet me wel de vrije keus-
Mijn moeder is ermee akkoord. Bij
Klaas Koorenstra bestaat thuis de
zelfde situatie De oudere van Kees
Telder zijn het allebei eens met de
keuze van hun zoon.
„Denk je dat jullie door dienst te
weigeren een positieve bijdrage geven
aan de vrede?"
Allen: „Door het werk dat we hier
doen niet- Maar het gaat om het
principe".
Henk Bloemhoff: „In Vledder krijgt
je idealisme wel een deuk, gaat het
soms kapot".
Kees Telder: „Bij mij wordt het
alleen maar versterkt".
Klaas Koorenstra: ,Je wordt hier
radicaler ten aanzien van het doel
dat je nastreeft. Op zichzelf is dat
Kees Telder
Vledder als straf
geen voordeel. Het wordt moeilijk
een goed gesprek met iemand te
voeren- In kamp Vledder heerst een
Irreële situatie".
Henk Bloemhoff: „Ja, je gaait overal
wat achter zoeken"-
En dan volgt het verhaal over de
cellenbouw en de aanwezigheid van
een paar politiemannen. Allen zijn
van mening, dat dienst weigeren
vooral voorkomt onder de wat
ouderen. Onder jongens, die eerst
uitstel kregen om studieredenen.
Klaas Koorenstra: „Het is de collec
tiviteit waarin Defensie enkel maar
belang sbelt- Individualisme Is er
taboe. Op deze manier worden veel
mogelijkheden voor de gewetens
bezwaarden afgesneden".
De'mogelijkheid wordt geopperd, dat
de dienstweigeraars 'n soort rampen
brigade zouden kunnen vormen. Koos
van Erkelens wijst op het feit, dat
sommigen helemaal geen gezag of
discipline kunnen verdragen. Naar
zijn oordeel is dat aspeot onlosmake
lijk verbonden met een dergelijke
organisatie Het gespreksonderwerp
gaat als een nachtkaars uit-
Alle vijf dienstweigeraars ln kamp
Vledder zijn van mening, dat er een
keuze moet komen tussen het in
dienst gaan en het weigeren daarvan.
Henk Osinga gaat in de richting van
ontwikkelingshulp. „Ik was er voor
goedgekeurd, maar toen bekend werd,
dat ik dienst ging weigeren, was de
zaak afgedaan" Kees Telder komt
met oen verhaal waaruit het tegen
overgestelde blijkt
Afreageren
Onderlussen is het donker geworden.
Ruiten maakt het even bulten het
lorp liggende kamp Vledder een mis
troostige indruk In de slaapzalen
wordt gewerkt aan de cellen- Het is
een rommelig langgerekt hok, dat
slecht wordt verlicht De bedden
liggen er vaak in wanorde bij. Aan
de wanden ontbreekt de traditionele
OIote-juffenparade. Hot antl-oorlog-
Ln-Vietnamplakkaat is er wel.
..Soms heb je het hier erg moeilijk",
zegt Kees Telder bij het afscheid.
„Dat mag je hier afreageren met
een partijtje voetbal- Maar vanmiddag
hebben we dat gedaan in een ge
sprek met u".
Buiten ls het zachtjes gaan regenen-
Bij de ingang staan geen wachten.
„Vledder is .een open kamp", zegt
ie heer Ras. „Als iemand er tussen
uit wil, kan-ie dat Maar waar zou
hij naartoe moeten?"
KLAAS GOINGA
