MARTINE BUL
Betsy Dornay-Culp
En
KERSTMIS
1969
wmm
Amsterdam Als ze de dochter
van de heer Trom was geweest
(wat God in zijn alles omvattende
wijsheid gelukkig bijtijds ver
hoedde) zou onvermijdelijk het
moment gekomen zijn, waarop hij
met een mengeling van -trots en
vaderlijke achterdocht had uitge
roepen: „Het is een bijzonder
kind. En dat is het". Hij had dan
ook nog het grootste gelijk van de
wereld gehad, want de carrière
van ranke, asblonde Martine Bijl
is inderdaad van een weerbarstig,
eigenzinnig soort, dat nauwelijks
kleurt bij de ijzersterke succes-
stories, die de vaderlandse topar
tiesten op gezette tijden aan de
fans opbiechten. De impresario's,
platenbonzen en zaalverhuurders
verdringen zich niet op de einde
loze trap, die van de muisgrijze
Jan van Eyckstraat in Amsterdam
naar de ouderlijke étagewoning
leidt en de post, die haar moeder
's morgens glimlachend op het
rooktafeltje legt, blijft doorgaans
beperkt tot een handvol rekenin
gen en voordelige weekaanbie-
dingcn van de supermarkt om de
in de wanden van de huiskamer en de salon hangen
k geen bustefoto's, waarop men de gevierde zange-
s ontwaart, terwijl ze doende is Charles Aznavour
n klapzoen op zijn ingevallen linkerwang te geven,
vens is bij de opstelling van het loodzware meubi-
r geen rekening gehouden met een prijzenkast, een
ink voor de fan-mail en een spijker, waaraan haar
tste gitaar, compleet met de verkleurde linten hangt
manier wordt elk gesprek met Marline Bijl
tn verstilde gebeurtenis, waarin de betrekkelijkheid
»n het aards gesappel centraal staaL De courante
clamekreten, die andere zangeressen moeiteloos uit
kien („nou, ik geloof, dat mijn laatste elpee wel de
ole kraker gaat maken hoor. Dal zegt Gijs ook. Gijs.
gt: „Je hebt een paar ijzersterke nummers Truus
t vreten ze") zijn opeens vervangen door dood-
•orzichtige vraagtekens achter elke volzin. Terwijl ze
t leven gulzig inhaleert via de filter van steeds
leuwe mentholsigaretten, meldt ze vanuit vaders
unstoel, dat het langzamerhand tijd wordt om be-
egingslessen te nemen. Zeg nou zelf. Willeke Alberti
er ook zoveel baat bij gevonden „De ellende is
dat ik me zo weinig beweeg" zegt ze. „ik ga
woon staan en dan begin ik"
schenkt haar gast een bemoedigende glimlach, die
verte doet denken aan een ongemeen jonge
arlene Dietrich. Ze produceert daarbij ook nog een
ssend bruin geluid, dat de gelijkenis verder afrondt,
het eigenlijk geen ongehoorde tijdsverspilling om
'n vrouw te vragen hoe ze nou met zingen begon-
n Is
is het nou allemaal begonnen Martine 7
aarachtig, ze blijkt toch de beschikking te hebben
n wachterdichte ouverture voor een pijlsnelle
1 bijzonder
kind.
dat
i
het"
loopbaan: zeventienjarige gymnasiumleerlinge, enige
dochter van een Amsterdamse huisarts en grote fan
van An Silvestre springt op het toneel van de school
en zingt twee liedjes (tussentijds dompertje van Mar
tine: „Ik zag er uit als een schuw, bevend vogeltje,
maai dat gaf geen bliksem, want ze klapten toch wel.
Het waren immers de mensen van je eigen school. Die
laten je heus niet afgaan"). En zie. wat gebeurt ei'
Wie zit er stom toevallig in de zaal en is razend
enthousiast Je houdt het niet voor mogelijk, maar
hij is het wel degelijk: de goede kennis van Ben Levi,
in hoogst eigen persoon- Hij komt na afloop ademloos
aansnellen en belooft een ontmoeting met Ben zelf.
die op dat moment nog een platenmaatschappij op
dwergvoeten aan de praat houdt. Ben heeft ook jaren
een rubriek bij de AVRO gehad, waarin hij kersverse
Franse schijfjes draaide en Ben kan het dus weten.
Ben belt inderdaad op en zit korte tijd later tegenover
Martine. En daar blijft, het niet bij. Ben luistert ook,
Ben is op zijn beurt enthousiast en laat gelijk een
eepeetje persen. Die Ben. Korte tijd later wordt zijn
platenma a tschappij gel iqu ideerd.
Dan komt Willem- Willem van de vuist, Willem van
de carnavalsschlagers. Zeg maar Duys. Duys heeft
zijn oortjes heel toevallig ook niet in zijn zak en
staat eveneens aan het hoofd van een eigen
platenmaatschappij. Hij laat een handvol king
size-schijven dooi Martine volzingen en lan
ceert haar als de ambassadrice van de verklein
woorden. Ze zingt over het mos van het Bloemen-
daalse bos en laat zich ook over andere zegeningen
van het vaderlandse struweel niet onbetuigd. Naast
het hemellichaam van Willem stijgt haar ster be
vredigend en het wachten is nu alleen nog op de defi
nitieve doorbraak. Kox-le tijd later wordt zijn platen
maatschappij geliquideerd.
Zeg nu zelf: als dit geen spek ts voor de bek der
carrièrebouwcrs, dan kan heel Nederland de lier wel
in de knotwilg hangen. Dan is het gedaan met de
jonge sopraan en de ouwe alt- Kenners voorspellen
dan ook, dat Marline Bijl zich nu een weg naar de
top zal vechten- Wie zwaait daar reeds met de vette
Duitse contracten, wie kijkt daar reikhalzend naar
haar uit vanuit de controlekamer der Bavariastudio
in München, welke Vlaamse guit is bereid om haar
een ereplaats te geven in zijn festival der luisterlied
jes?
Vergeet het maar jongens. Berg de serpentines maar
weer op en stuur de fanfare naar huis, want Martine
ziet er geen brood in. Martine zegt: ,,Weet je, wat de
pest met mij Is? Dat ik zo ongelooflijk honkvast ben.
Ik vind Holland een zalig land. Als er morgen iemand
aan de deur komt met een enorm contract voor Duits
land. dan stuur ik hem door naar Corry Brokken.
Voor mij hoeft het allemaal niet. Ik weet nu al zeker,
Ik leef in een privé-wereld
nog gelukkig ook".
dat ik ine ongelooflijk naar 7.ou voelen, als ik in het
buitenland moest optreden. Die paar keer in Belgie
zijn eigenlijk al te veel geweest. Als ik dan weer
over de grens kwam en ik zag die fijne, rechte wegen
ln dat vlakke land weer, voelde ik me pas op mijn
gemak- Natuurlijk is Nederland in zijn diepste wezen
een oubollig land. Dit is een volk van hadsiekadec
cn pak me nog een keer, maar ik heb nog steeds hoop
dat we er boven uitgroeien. In elk geval krijgen
Jonge mensen nu de kans om te bewijzen, dat het
ook anders kan, dat het Nederlands wel degelijk een
taal is, waarin je fijne dingen kunt zeggen en zingen
Het Nederlands is alleen niet te pruimen, als je het
niet goed gebruikt, als je de Johnny Hoesloer maakt.
Gewone spreektaal
Ik weet het. Ik ben bij de meesten bekend als het
meisje van het lieve, kinderlijke werk. Dat zal wel
komen door mijn opvoeding en mijn karakter. Ik was
tot nog toe gewoon niet rijp voor het andere werk
Je merkt dat ook aan mijn tekeningen en mijn ver
halen- Van „Elfje. Twaalf je" hebben ze gezegd, dat
het te zoetelijk en te irreëel is. Ze zullen wel gelijk
hebben, want ik leef inderdaad in een privé wereldje
en ik voel me er nog redelijk gelukkig ook. Vandaar
ook, dat een zangeres als Au Silvestre me zo aan
spreekt. Die onwereldse sfeer ln haar liedjes boeit me
mateloos. Ik ben ook 'n tijd fan geweest van Barbara,
maar die zingt langzamerhand /.o vals. dat ze niet
meer te pruimen is. Aznavour hoeft voor mij helemaal
niet. Dal is een gladde griezel.
Ik heb ook geen concrete plannen- Ik sta al vier Jaar
met mijn platen op een lage pit; er zitten geen waan
zinnige toppers tussen, maar ik kan daardoor ook niet
mateloos zakken. Ik vind het al heel mooi, als ik het
nog een tijdje vol houd, als mijn platen wat mee-
hobbelen. Ik houd er niet van om me bij de mensen
op te dringen, om me in allerlei bochten te wringen
voor het geld. Geld zegt me weinig, ik hoef geen
dure sportauto te hebben Ik heb eigenlijk een hekel
aan autorijden.
Als ik per se zou willen, kon lk ook "s-morgens,
's middags en 's avonds optreden. Je hebt er geen
idee van. hoeveel klaveijasverenigingen er nog ln
Nederland zijn Maar op het moment, dat ze zeggen
„We hebben een schnabbel voor je", hoeft het voor
mij niet meer- Het idee, dat j<- van schnabbels moet
leven, is vooi mij al een gruwel Laat mij nou zingen,
als ik het zelf ook leuk vind. Eén keer per week voor
een fijn gezelschap is meer dan voldoende. Als ik een
manager had, zou hij me waarschijnlijk naar elke
feestzaal sturen, die hij kon vinden, maar ik doe het
toevallig zelf. Als ze me bellen, vraag ik eerst, waar
het voor is. Als ik mijn liedjes moet zingen voor een
zaal vol verhitte hoofden achter grote glazen pils,
word ik er toch alleen maar verdrietig van. Dan zog
ik „Kunt u niet beter een goochelaar huren of Gert
Timmerman", want het kleunwerk is echt niks voor
mij. Ik zeg: „meneer, als u mij huurt, kunt u uw geld
beter gelijk in het water gooien. Want het wordt toch
Knullig
ooed. dat weet het vaderland dus ook weer. Het
vaderland heeft er tevens récht op om te weten, wat
de hobbies zijn van Martine Bijl. Wat zullen we nu
krijgen. Komaan Martine.
Vanuit de leunstoel wordt nei volgende bericht aan
de samenleving doorgegeven: „lk weet, dat het knullig
klinkt, maar ik kan het ook niet helpen. Ik borduur
Poppetjes naar '11 vooibeeld. Ik reproduceer blijkbaar
graag. Ik vind het nooit erg, als iets niet van mij Is,
want al interpreterend geef ik er toch weer een
nieuwe dimensie aan. Voor mijn nieuwe langspeel
plaat heb ik drie vertalingen gemaakt. Dat is dus
alvast het begin. Misschien rolt er op den duur ook
nog wel eens een eigen tekst uit-
Computertijdperk
En de test? Ik ben nu 21. Ik ben nu al blij. dat ik
tiog niet eens 100 jaar op deze aarde zal moeten
bivakkeren. Dat het met zestig, zeventig jaar bekeken
Is- Ik heb geen enkele behoefte om de ontwikkelingen
van het computertijdperk tot het bittere einde mee
te maken. Ik mis daarvoor helaas de vereiste geënga
geerdheid".
Wat zegt u meneer Trom
Inderdaad, hij heeft weer gelijk.
LEO THURING
Laren „Het is eigenlijk stom eenvoudig", zegt de blonde juffrouw achter het aquariumglas van de por
tiersloge, „u gaat maar gewoon op het geluid af. Als u een piano hoort, zit u warm". Ze schenkt de gast een
voorverwarmende knipoog, sluit het luik en buigt haar mollig lichaam weer wilskrachtig over de typemachine.
Wat haar betreft is de zaak Betsy Dornay-Culp afgedaan. Allelujah: de efficiency heeft ook het Rosa Spier
Huis reeds afdoende in de houdgreep. De gang naar het muzikantenblok van het vaderlandse artiesten-asiel
is kaal en zindelijk als in een modern nonnenklooster. Aan de ene kant ligt de kostelijke aarde van Laren
ongegeneerd smakeloos achter de manshoge ruiten. Het fraaie uitzicht, waar de folder zo hoog over op geeft,
is inmiddels door de winter teruggebracht tot een grijze brij. waarop de restanten van een onverhoedse
sneeuwjacht rafelig liggen gedrapeerd. Een kraai met een iets te hoog opgesneden krop is zojuist op een van
de lage vensterbanken gedSald en taxiet langzaam naar een broodkorst. Voorlopig is hij de enige, die
b.b.h.h. het landschap stoffeert. Aan de andere kant is de bakstenen muur. waarachter de bewoners hun laat
ste vierkante meters op aarde beheren. Op de deuren kaartjes met de namen van de oude glorie in het krul
lerig handschrift van iemand, die bij jubilea altijd de oorkonde vooi zijn rekening neemt. Namen van schrij
vers, beeldhouwers, schilders en toneelspelers. Een levende karthoteek van vergeelde talenten. Daartussen
liggen de zitjes, die de architect in een opwelling van huiselijkheid heeft ontworpen voor de bewoners, die
nooit naar dergelijke zitjes hebben getaald.'Stalen stoeltjes met een functionele bekleding, stalen tafels met
wat tijdschriften erop. Daarachter gaat de gang weer verder. Dezelfde hoge ruiten, dezelfde deuren met andere
De dekselse muzikanten
dochter uit Groningen be
woont een peperduur twee
kamer-appartement in een
zijvleugel, dal ze enkele
maanden geleden heeft ver
kozen boven haar Scheve-
ningse herenhuis. De bruine
vleugel kon ternauwernood
tussen de wanden worden
getakeld, de rest heeft ze
consequent opgevuld met
herinneringen. Portretten
van haar leerlingen met
onleesbare handtekeningen
dwars over de borst, ingelijs
te dankbetuigingen en boe
ken vol knipsels, brieven en
programma's. De theepot
staat op het licht en voor
de liefhebbers is er chocola
in het zilveren schaaltje en
een staartje droge sherry in
de keuken. Wat hadden de
heren gehad willen hebben?
Storende fouten
Voor de goede orde wil ze
eerst nog even zeggen, dat
ze de voornaamste hoogte
punten uil haar leven op
een stukje papier heeft ge
tikt. Dat lijkt haar handi
ger en het voorkomt storen
de fouten in het Interview.
Ze heeft meer met het bijl
tje gehakt Meneer hoeft
de data nu niet over te
schrijven, want hij mag het
papier mee naar huis ne
men. mits hij belooft het
na gebruik weei met vol
doende frankering t»rug
Zo, dat is alweer geregeld.
Nu eerst de thee. Ze drib
belt naar de andere kant
van de kamer en schenkt
koppen vol- Ze weet niet,
hoe de heren gewend zijn
hun thee te drinken. Zelf
geeft ze de voorkeur aan
een wolkje melk en een
zoetje voor de lijn. „Ilc ben
inderdaad zeer ijdel", zegt
ze met een kokette tuit-
mond, „ik vind dat geen
schande voor iemand, die
in het openbaar optreedt.
Vroeger had ik bij de televi
sie een ontzettend lieve re
gisseur, die me altijd aan
de voordelige zijde fotogra
feerde. Ik weet waarachtig
wel, dat ik geen beauty ben
nodig om me monsterlijk op
de televisie te zetten. Dt
laatste keer heb ik ge
werkt met meneer Andries-
sen en ik kan u zeggen,
dat ik daar zeer ontevreden
over ben geweest. Als mu
sicus apprecieer ik hem
zeer, maar hij had nooit
een close-up van me mogen
mijn leeftijd moet je met
die camera's niet zo dichtbij
komen. Dat is nergens voor
nodig. En dan dat schande
lijk scherpe licht, dat hij
in de studio liet branden
Grote hemel, ik heb er niks
op tegen, als de kijkers
hier en daar een rimpeltje
zien. Dat is nu eenmaal on
vermijdelijk, als je 87 bent,
nou per se en profiel, ter
wijl een kind kan zien, dat
ik en face stukken voorde
liger uitkom? Dat is voor
zo'n regisseur toch ook een
veel grotere voldoening."
Ze zet haar leesbril op
slok
de
thee. Dan zegt ze glim
lachend: „Hebben de heren
onder elkaar al uitgemaakt,
wat we eerst gaan doen?
Eerst de foto en dan het
interview of eerst het in
terview en dan de foto. Ik
waarschuw u wel van te
voren. U maakt de beste
foto, als u mijn hele ge
zicht neemt. Wat zegt u? Of
dat halsdoekje niet af kan.
Ach jongeman, dat had ik
juist omgedaan om de boel
nog wat te maskeren. Maai
goed. als Jullie vinden, dat
het zonder ook kan. vind
ik het best. Dan houd ik
mijn hoofd wel wat om
hoog.
Beeldschoon
Ze schuift de kruk naar ach
teren en neemt plaats ach
ter de vleugel. „U zegt
maar, als u gaat knippen
hoor", roept ze opgewekt,
„ik ben van de partij. Ik
zal gelijk voor de heren
het stukje spelen, dat ik ook
op Kerstmis voor de Tros
doe. De heren van de Tros
hebben een nocturne van
Chopin uitgekozen en daai
heb ik me uiteraard bij
neer te leggen. Maar zelf
had ik toch een ander werk
te geprefereerd. Weet u wat
het is, er zit te weinig vuur
werk in die nocturne. He)
is een beeldschoon stuk mu
ziek, daarvoor is het ook
van Chopin. Chopin was
de ideale componist vooi
piano. Daar Is iedereen het
over eens. Dat zei Rubin
stein ook. Kennen de heren
het goddelijke larghetto uit
ZEVENENTACHTIGJARIGE
NEEMT NOG
STEEDS
FEILLOOS LOOPJE MET CHOPIN
zijn eerste pianoconcert?
Wal zegt u? Of ze het even
wil voorspelen. Ja, dan
moet een van de heren wel
eerst de tussendeur dicht
doen, want er wordt wat
geklaagd in het huis over
haar vleugel. Bespottelijk
natuurlijk, want wat is er
heerlijker dan muziek van
Chopin? Als het nou toon
ladders waren, dan zou ze
de klachten kunnen billijken
maar van mensen, die hun
hele leven in de muziek
hebben gezeten, zou je toch
mogen verwachten, dat ze
zo'n verrukkelijk rondo al9
dit op prijs stelden.
Ze buigt zich over de toet
sen. schuift de mouwen van
haar jasje omhoog en be
gint te spelen. Na enkele se
conden sluit ze de ogen en
naar Scheveningen terug.
Later zei Ton Lutz: „Als
jij dat pianoconcert met het
Residentieorkest wil spelen
zal ik een goed woordje
voor je doen." Ik moest dan
wel het hele concert uit mijn
hoofd leren, want in Gro
ningen had ik maar twee
delen gespeeld. Wat denkt
u: binnen drie weken zat
Ik
luistert
zelf
glimlach van duurzame
bewondering ..Deze passa
ge". roept ze boven de mu
ziek uit, „dit ls ook zo
wondermooi. Ik heb het in
1801 nog in de Hannonie in
Groningen gespeeld. Dat
was mijn debuut. Wat was
lk helemaal. Een kind van
negentien. Ik speel datzelfde
stuk nu stukken betei Tk
heb naar diverse recordings
geluisterd en ik kan u in
alle bescheidenheid zeggen,
dat ik het zeker zo goed
doe. .Sinds mijn tachtigste
verjaardag is mijn spel
steeds meer vooruit gegaan
Daarom vond ik het ook zo'n
mooi gebaar van de NCRV
0111 me drie jaar geleden
datzelfde pianoconcert nog
eens iri de Harmonie te la
ten spelen
Aparte opstapje»
Kunt u zich voorstellen?
Die grote zaal? Met dat
vermolmde podium- Ze had
den speciaal voor mij nog
aparte opstapjes laten ma
ken, de schatten. Op de re
petitie kreeg lk al gelijk
een groot applaus van hot
orkest en na afloop ging ik
met een auto vol bloemen
speel sinds fnijn tachtigste
jaar alles uit het hoofd. Je
ziet mij nooit meer met een
blad muziek voor mijn neus
Hoe dat kan? Jongeman,
ik weet het zelf niet. Het
is een gave. Ze hebben mij
al hel achtste wereldwonder
genoemd en er is ook één
geweest, die zei. dat ik de
Nederlandse Dame My ra
Hess was. Schattig hè?
Ik studeer elke dag nog an
derhalf uur, ik begin met
een stukje Bach en dan na
tuurlijk Chopin. Maai ook
Schubert en Schumann Alle
romantici trekken me aan.
Als ik hun muziek speel,
heb ik geen leeftüd meer,
dan gaan mijn vingers van
zelf Ik zou me het leven
ook niet zonder muziek kun
nen voorstellen. Ik was een
kind van 12. toen ik al ach
ter het toneel van de Gro
ningse schouwburg de be-
seleidingsmuziek speelde. In
Noach van Ibsen kwam een
tarantella voor en meteen
zei mijn vader: ..Dat doet
mijn dochtertje wel even
Hij zat ook naast me, toen
ik in Meppel mijn eerste
betaalde engagementje had.
Ik kon niet eens bij de pe
dalen en die moest vader
toen voor zijn rekening ne-
De heren heben er geen no
tie van, wat voor een zalig
leven ik heb gehad. Heb ik
de heren al verteld, dat de
grootsten van de groten bij
ons ln Groningen over de
\loer kwamen. Een Louis
Bouwmeester, een Aureleo?
De Culpen, mijne heren, dat
was een begrip. U kent toch
zeker wel de zangeres Julia
Culp. Welnu, dat is een dub
bele nicht van me. Ik wil
er nu niet verder over spre
ken, want ze heeft me
schandelijk behandeld. Ze
is voor de televisie geïn
terviewd en toen heeft ze
met geen woord gerept over
mij. En dat. terwijl ik haar
jaren begeleid heb en grote
tournees heb gemaakt door
de hele wereld. Dat is nou
je eigen familie."
Staartje sherry
Ze maakt een samenzwerend
gebaar en verdwijnt in de
richting van de keuken.
Even later komt ze terug
met zoutjes cn het staartje
sherry. „Ik hoop dat er
voor ieder nog een glaasje
inzit", zegt ze, „en anders
zullen we op de whiskey
moeten over stappen
Ze'controleert eerst, of ze de
binnendeur goed heeft dicht
gedaan en slaat dan weer
stralend een wals van Cho
pin uit haar vleugel. „Dit
speel ik op nieuwjaarsdag
in de Rotterdamse Doelen",
roept ze, „dat moet een
enorme zaal zijn. Ze hadden
me eerst gevraagd als be
geleidster van een jong
violistje maar daai voelde
ik niks voor. Ik zei: „Ik
wil wel komen, maar dan
moet ik ook een solo heb
ben Dat is nu die wals
in E-mineur geworden. Een
prachtig nummer om mee
te eindigen. Eén brok vuur
werk. Begrijpt u nu. waar
om de heer Van Otterloo
nog niks van zich heeft la
ten heren? Dat is toch on
behoorlijk. Ik ken het hele
pianoconcert van Chopin
uit het hoofd, ik kan het
morgen spelen als het moet.
En beter dan op mijn veer
tigste. Noem dat maar geen
mooie propaganda voor het
Residentieorkest. Als de he
ren nog een zoutje willen."
De heren zouden het wel
denken.
LEO THURING
