Max Ernst
DE
PRINS
REGENT
EN
ZIJN
REGENT
SCHAP
Hommage
aan Japanse rechter door Bertus Aafjes
WEZENLIJK
LITERAIR
PEIL
HUMOR
EN
INVENTIVITEIT
IN
HET WERK
VAN
Max Ernst staat in alle kun!
handboeken vermeld als de „sii
realistische dadaïst" (of omg
kecrd). Iedereen kent z(jn naï
dus wel, maar daarmee nog n
z(jn werk. Dat is namelijk in o
land maar heel spaarzaam vc
tegenwoordigd en tot nog t
Max Ernst werd in 1891
Hij is dus thans achtenze
te Bonn gestudeerd (filo
ervoor zorgvuldig alle
broodwinning
:e Bnihl, nabij Keulen, geboren,
ntig. Hij heeft aan de universiteit
m psyohiatrie), maar zorgde
le vermijden, die in een
irden. omdat hij niets anders
jtudi
vilde wordei
In 1914, hij verkeerde toen al in de kring van Macke,
Apollinaire, Delaunay en Arp, moest hij in het leger, „de
grote rotzooi", zoals hij in het eatalogusvoorwoord zegt.
„Niemand uit de vriendenkring voelde de dringende behoefte
zijn leven te offeren voor God. koning en vaderland" In
1916 hoorde hij hoe in Zürich „Dada" geboren was- Direct
na zijn ontslag uit het leger opende hij in 1918 in Keulen
Dada is, als men weet, de beweging van de onbevredigden.
Zij zagen een wereld voor hun ogen ineenstorten en
meenden dat ook de kunst moest ondergaan, dat er niet
langer geschilderd kon worden alsof de oorlog er niet was.
Dada bracht anti-kunst, die toch weer tot nieuwe kunst
weid en die een invloed had die ook vandaag nog sterk
nawerkt.
Eigen plaats
Ernst had een eigen plaats in dat alles. Hij bewonderde
mensen als Arp en De Chirico en die bewondering werkt
ln sommige van zijn werken zichtbaar door. Maar zijn grote
gevoel voor humor, zijn enorme inventiviteit "vooral, geeft
dat werk een eigen gezicht Hatfvervaagde jeugd
herinneringen en dagdromen gingen een rol spelen. Ze
leidden tot het surrealisme. Maar het is wel een surrealisme
dat de metafysieke gedragenheid ontbeert die het werken
op deze wijze zo vervelend kan maken.
Jn .de twintiger jaren verhulst hij naar ParijsIn 1922
ontstaat het merkwaardige schilderij „De bijeenkomst der
vriendenErnst staat in de groep tussen andere beeldende
kunstenaars als Arp. De Chirico en Breton, schrijvers als
zijn vriend Paul Eluard, en, heel merkwaardig, ook
Dostojevski en Raffael. Dat schilderij getuigt van de grote
vriendschap, die in die naoorlogse jaren te Parijs bestond
tussen mensen die ran her en der komend elkaar in de
Franse hoofdstad troffen, elkaar aanmoedigden en elkaar
„Entartet"
Die hulp had met name Max Ernst broodnodig. Want al
werkte hij hard, hij verkocht maar met moeite. Vooral
Eluard is hem in die tijd een grote steun geweest- In zijn
geboorteland werd zijn kunst Inmiddels „entartet" gevonden.
Met dat geboorteland had hij nauwelijks bindingen meer.
Het feit dat hij, op papier, nog Duitser was„ leverde hem
overigens moeilijkheden op, toen de tweede wereldoorlog
begon. Hij werd tweemaal geïnterneerd en toen Frankrijk
bezet 'geraakte, zocht de Gestapo naar hem. Hij I
Amerika
Grote Prijs
In Amerika hiald hij veel tentoonstellingen, waar hij
aanvankelijk maar weinig verkocht. Hij werd Amerikaans
staatsburger, leidde een wisselvallig leven, waarin vele
\Touwen een plaats innamen. In 1953 keerde hij terug daar
Frankrijk, het volgende jaar kreeg hij de Grote Prijs voor
de schilderkunst op de Biennale. Dat betekende de defini
tieve doorbraak Zijn werk werd gevraagd en hij kon on
bekommerd verder werken, wat hij tot de dag van vandaag
doet. Ernst is inmiddels Fransman geworden.
In het Stedelijk zijn ongeveer honderd schilderijen te zien,
elf beelden, vierenvijftig collages, frottages en tekeningen
en verder grafiek en geïllustreerde boeken- De schilderijen
en vooral de tekeningen en frottages tonen zijn ongebrei
delde fantasie, zijn steeds zoeken naar nieuwe effecten, zijn
beheersing van Het materiaal Er is uiteraard een ont
wikkelingsgang waar te nemen in dit werk dat een periode
ixtn ruim een halve eeuw omspant. Daarbij valt op hoe
Overzicht
van
een halve eeuw
in „Stedelijk"
heldere woord (fragment), olieverf
gemakkelijk te begrf
men verschillend
prins-re^nt zelf. c
regentschap zelf i
boeiende tüd. niet a!
Karoline van Brunswijk
is het een verkeerde opvoeding. Dat
hij thuis zo in toom gehouden werd.
leidde er toe. dat hij, zo gauw hij
daarvoor in de gelegenheid was, zich
overgaf aan het vrolijke gezelschaps
in Londen. Zijn
Mrs. Maria Fitzherbert
en geeft hij een duidelijk idee
sociale ontwikkeling, die tel-
ewelddadig onderdrukt, zich
wellicht om dit uitgebreid en
eerd tijdsbeeld, meer dan om
ce of Pleasure, dat men dit
rijk en prachtig geïllustreerd.
i de
Mai
Robin
Het
van de romantiek, het was i
de t(jd van Napoleon, de
oorlog had er in plaats, de c
uit Elba en de slag bij W
W ellington en zün bondgenol
De toestanden
Vere
leven keerde
prins van Wales was
tegenstelling tot zijn
verliefd
keer get
Fitzherbe
i Sheridan,
ook liber-
van de industrie
in de gedichten
koning Ludd.
worden. In het geheim we:
toen gehuwd. Priestley vim
dit huwelijk wettelijk nog
Brunswijk. He
er een dochter
huwelijk
Charlotte
lehalve de slag bij Waterlo.
It; Peter's Field op 16 augusttus 1819;
ietlaatste jaar van. het regentschap
an George Augustus Frederick, prinj
Jeorge Augustus Frederick werd ge
en opmerkelijk kind geweest zijn.
vant alle mededelingen over zijn jeugd
schikte"1 1
van vorstelijke per
i de koning kon i
;recht
1817.
bekogeld.
[sympathieën af te zien. Jlet land.
n onder de Tory's, de conserva-
n, minister Castlereagh met zijn
ich bewind zorgde ervoor dat de
•negenheid van het volk voor de
-regent geheel verloren ging.
men hem in Londen opmerkte,
uitgefloten op straat en in
?rd hi
ichcrmhec
i de kui
hij
openen, werd hij
ingrijk
men. Jane Austen de gr
schrijfster van Engeland, droeg een
werk aan hem op, namelijk haar
roman Emma. Ze kreeg toen een enigs
zins stompzinnig antwoord, maar dat
teer aan de secretaris
prins-regent gelegen
hebbei
August
i Fredei
Een heel
van Wales dus niet. Priestley la;
in zijn The Prince of Pleasure and his
Regency, dat bij William Heinemann tc
Londen verscheen, dan ook duidelijk
uitkomen.
Maar de lijd van Regency is wel
belangrijk, de tijd, toen John Nash zijn
Regent Street en zijn Regents Park
ontwierp en het Koninklijk Paviljoen
le Brighton in Hindoestijl of Indische
Turner vernieuwde er- de schilderkunst.
De prins-regent in profiel dooi
„voorlijk" Ernst in vele opzichten is geweest. Hij schilderde
„pop", lang voor liet woord was bedacht, experimenteerde
met materieschilderingtoen dut nog ongewoon wasbe
dacht Cobra"-figuurtjes lang vóór Cobra.
Frottages
Als kind ai was hij geïnteresseerd in de structuur van hout
dat voor hem iets van blijvende beweging had. In zijn
frottagetechniek heeft hij dat uitgewerkt door hout (en latei
ook andere ondergronden) met papier te bedekken en dat
dan met potlood af te wrijven. In combinatie met andqre
technieken, tekeningen, collages en dergelijke ontstonden
zo heel boeiende effecten.
Ernst is vooral als schilder bekend- Maar de sculpturen
in Amsterdam tonen dat hij een ongemeen groot talent als
beeldhouwer heeft- Soms met heel spaarzame middelen
maar ook wel met ingewikkelder structuren. „De koning
speelt met de koningin", waarbij het schaakstuk zelf het
schaakspel beoefent, is behalve heel geestig ook van een
enorme plastische kracht. En dat geldt ook voor de grote
„Steenbok", die in 1964 gereed kwam. Zou Ernst zich geheel
op de plastiek hebben toegelegd dan was hij wellicht een
van de grootste beeldhouwers van onze tijd geworden.
Vg.
NA zijn bundel „Een ladder
tegen een wolk", heeft
Bertus Aafjes een tweede
bundel. „De rechter onder de
magnolia" (Uitgeverij Meulen-
hoff - Amsterdam), laten vol
gen, waarin de Japanse rechter
Ooka opnieuw de hoofdrol
speelt. Deze rechter leefde aan
het einde van de zeventiende,
begin achttiende eeuw, toen
Japan nog geregeerd werd
door de Sjogoen, de hoogste
afgezant, de oppermaarschalk
vam de goddelijke keizer, in
Japan. De Sjogoen had zijn
residentie in Edo, het latere
Tokio, vanwaar hij met ijzeren
hand regeerde over het volk.
Als bijzonderheid zij vermeld,
dat hij, om zijn leenheren in
bedwang te houden, beurte
lings hun vrouwen of kinderen
in zijn paleis gevangen hield.
Rechter Ooka was reeds bij zijn
leven zo beroemd om zijn spits
vondigheid in bijna onoplosbare
zaken, dat men vele verslagen van
zijn openbare zittingen bewaard
heeft In deze bundel heeft Aafjes
een vijftal rechtzaken en een viertal
gevallen (onder de titel „De rechter
in ruste"), die zich in familie
verband afspelen, opgenomen. De
bundel wordt afgesloten door drie
verhalen, die 'Aafjes zoals hij in
zijn voorwoord zegt schreef als
een hommage aan de rechter: deze
drie verhalen staan vermeld onder
de naam „Uit de lakdoos van de
Aafjes is er met deze bundel in
geslaagd een uitermate boeiend
beeld van de rechter te schetsen
De toon van zijn verhalen is heel
belangrijkste echter, waardoor deze
rechter werkelijk méér is dan de
gebruikelijke typering van een
rechter, is de wijze waarop Aafjes
Hai
lelige
diahtjes, die subtiel de gevoelens
weergeven, die men ondervindt bij
ervaringen of gebeurtenissen: en
deze gebeurtenissen mogen heel
alledaags zijn. De schrijver heeft
zijn bundel verlucht met een groot
aantal van deze versjes. Een voor
beeld van een dergelijk vers is;
Hangen blijft altijd
aan de hand die rozen schenkt
wat rozegeur
Was deze geïnteresseerdheid voor
poëzie al typerend, nog typerender
zijn Ooka's sociale medegevoel
van arme ouders een school liet
oprichten en tevens was hij de
richtei
'okio
en zijn verdraagzaamheid
n ijdelheid. Van deze beide
karaktertrekken geeft Aafjes
noordeling krijgt de
je persoonlek als ri
•it zijn de voorwaardei
je je straf ontlopen kunt J
mijn kosten je boot her
ijdelheid getekend wordt, is hel
haal van de stenen leeuwen
op zijn heldendaden, onder andere
heeft hij min of meer gesuggereerd
beelden tot leven te kunnen bren
gen. Op een gegeven ogenblik komt
zijn kleinzoon in gezelschap van
twee vriendjes hem vragen een
stenen leeuw levend te maken. Met
een list weet Ooka echter zijn ge
zicht te bewaren, door erop te zin
spelen dat de leeuw hen dadelijk
zou opeten:
„Toch is het een teleurstelling, dat
zoals de u
„Welke tvijz
Mythologie toegelicht
De bundel is nog om andere
interessant. Want vele fac
de Japanse mythologie en 1
worden spelendenvijs t<
Vooral de mythologie ne
hun
kiespijn af". Zijn belangrijkste
dienst bestaat in het feit, dat hij
de zielen van de dode kinderen
bewaakt. Zoals de ongedoopte katho
lieke kinderen in een voorgeborchte
komen, komen de Japanse dode
kinderen in het Saino Kawara of
„de Droge Bedding van de Rivier
der Zielen". Over deze bedding
heerst de zeeduivelln Sjozoeko No
Baba, die de kinderen overdag een
toren laat bouwen maar hem
's nachts weer door de Oni, haar
gezellen, af laat breken. De god Jizo
echter verjaagt de duivels en ver-
slang, het paard, het schaap, de aap,
de haan, de hond, de wilde beet.
Het jaardier de haas had een bij
zondere waarde, omdat naar Japanse
opvattingen er een haas op de maan
zou leven. Deze haas was de godde
lijke gestalte, die Boeddha aannam
om zichzelT aan de hongerige god
Indra aan te bieden. In de vorm
van een sprookje komt deze mytho
logische voorstelling des te sterker
Ook in deze bundel ontbreken de
karakteristieke beschrijvingen van
de volksaard en -gewoonten en reis
impressies niet, waardoor Aafjes
zich al eerder in de belangstelling
heeft geplaatst. De schrijver plaatst
op zoveel verschillende wijzen. Een
van de
Tokio ziet men in iedere winkel
straat een eetzaak, waar men rauwe
ms kan etenIn een lakrode doos
bevinden zich dunne schijven kreeft,
e garnalen en
palin
i de i
:en of b(j de straat
overal gedroogde vis in zakjei
en. de zakjes zijn gevuld met
het I
i kauwgom".
De drie verbalen, die Aafjes als een
hommage aan de rechter schreef,
wil ik apart vermelden. Bleek de
schrijver reeds in de voorgaande
verhalen een grondige studie te
hebben gemaakt van de Japanse
cultuurgeschiedenis in het algemeen,
in deze laatste oorspronkelijke ver
halen past hij die kennis op ver
bluffende wijze toe. Het thema van
de drie verhalen is de reïncarnatie
gedachte. Door de, bijna macabere,
gebeurtenissen in een haast noncha
lante, lichtvoetige stijl uit te beel
den, bereikt Aafjes een wezenlijk
