APOLLO-12 meer dan een verovering
Conrad,
Gordon
en Bean
Wetenschappelijke ontsluiting van de maan
Maria Triptichon
UITSTAPJE
NAAR
SURVEYOR
BEDRIJFSRUIMTEN
TE HUUR
LEIDEN
Frank Martins „tweede
première' in De Doelen
Begrafenis
L. van Tulder
in Den Haag
Kg I VRIJDAG 14 NOVEMBER 1969 DE T.WTORF. COURANT PAGINA 13
ApolIo-12-commandant Charles Con
rad is 39 jaar oud. Met deze maanex-
peditu zal hij voor de derde maal de
ruimte ingaan. Conrad, die vader
is van vier zoons, werd in 1962 astro
naut. Hij maakte toen deel uit van de
groep van onder meer Armstrong,
Borman en Stafford. Zijn eerste ruim-
tevlucht maakte hij in augustus 1965,
in de Gemini-5, samen met Gordon
Cooper. Getweeën maakten zij een
vlucht van acht dagen, waarbij voor
het eerst werd aangetoond dat de
mens een maanreis fysiek en psy
chisch gemakkelijk zou kunnen door
staan. In september 1966 was Conrad
commandant van de Gemini-11,
waarin hij samen met Gordon drie
dagen om de aarde draaide. Als hij
op 24 november naar aarde terug
keert, zal Conrad dus 21 ruimtedagen
op zijn naam hebben geschreven,
waarmee hij alleen nog zijn meerde
re zal moeten erkennen in collega Lo-
vell, die 24 dagen ervaring heeft.
Richard Gordon, de „naamloze een
zame" op deze vlucht, is 40 j., en va
der van zes kinderen. Gordon werd in
'63 ruimtevaarder en in september '66
maakte hij met Conrad zijn eertse
vlucht in de Gemini-11. Hij had toen
een ruimtewandeling van 2Vt u. moe
ten maken, doch geraakte na het uit
stappen spoedig zo vermoeid, dat hij
al na een half uur in de capsule terug
keerde. Evenals Conrad en Bean is
Gordon marine-officier. Voor hij bij
de Nasa kwam, kreeg hij al bekend
heid als vlieger door in mei 1961 de
1400 kilometer tussen Los Angeles cn
New York in een straaljager af te leg
gen in twee uur en 47 minuten.
Alan Bean, de derde man, die samen
met Conrad de maan zal betreden, is
37 jaar. Evenals Gordon kwam hij in
Achterblijver Richard Gordon (40).
1963 bij de Nasa. maar in de afgelo
pen zes jaar kwam hij nooit aan de
beurt voor een ruimtevlucht. Wel was
hij eenmaal reserve voor de Gemini-
10 in juli 1966 en in maart van dit jaar
vormde hij met Conrad en Gorden de
reservebemanning voor de Appollo-9
Ook Bean is gehuwd, hij heeft een
dochter en een zoon.
Bean heeft een vliegervaring van
Nieuewling Alan Bean (37).
3.800 uur. Conrad en Gorden hebben
elk 4.000 vlieguren op hun naam staan,
en voor de belangstellenden: Conrad,
Gordon en Bean genieten een maand
salaris van respectievelijk 1.554, 1.633
cn 1.071 dollar, hetgeen omgerekend in
guldens zeer vorstelijk lijkt, doch in
koopkracht voor hen weinig meer
waard is dan hier eenzelfde hoeveel
heid Nederlandse valuta.
Volgende week woensdag, 19 november 1969,
's morgens om 07.53 uur, zullen opnieuw twee
mensen trachten een veilige landing op de maan te
maken, evenals dat op 20 juli j.l. geschiedde bij de
expeditie van de Apollo-11. Maar veel meer over
eenkomsten dan dat het een maanlanding betreft
zullen de Apollo-11 en Apollo-12 niet met elkaar
hebben. Want werd de „Eagle" met Armstrong en
Aldrin er slechts op uit gestuurd om het doel te
bereiken en daarna weer veilig op te stijgen, in de
tussenliggende tijd nog wat andere werkzaamheden
verrichtend, Conrad en Bean zullen volgende week
de openingszet doen in de waarlijk wetenschappe
lijke ontsluiting van de maan.
Vrijdagmiddag, om 17.22 uur onze tijd, zal vanaf Cape
Kennedy de zevende, 110 meter hoge Saturnus-5-raket
starten, met in de top de 45 ton zware Apollo-12. Aan
boord zullen zich de ervaren astronauten Charles Con
rad en Richard Gordon en de ruimtenieuweling Alan
Bean bevinden, waarvan eerst- en laatstgenoemde de
taak zullen hebben het maanoppervlak te betreden, ter
wijl Gordon eenzaam de wacht zal houden in een 110
kilometer wijde maanbaan.
Na een ruim 83 uur durende uitreis zal het driedelige
ruimteschip (een kegelvormig bemanningsverblijf, een
dienstcompartiment met o.m. de sterke boordraket en
het spinachtige landingsvaartuig), langs de maan sche
ren en moet Gordon op die vroege dinsdagochtend met
de boordraket een zodanige manoeuvre uitvoeren dat de
Apollo een baan om dit hemellichaam gaat beschrijven.
Vijftien uur van rust, afgewisseld door intensieve con
troleprocedures en navigatiewerkzaamheden, zullen ten
slotte culmineren in het overstappen door Conrad en
Bean van het bemanningsverblijf naar de cockpit van
het landingsvaartuig. En vervolgens zal Gordon de neus
van het bemanningsverblijf lostrekken uit het dakluik
van „de spin", waarna het moederschip de radioroep
naam „Yankee Clipper" toebedeeld krijgt en het lan
dingsvaartuig de naam Intrepid" (Onverschrokken,
een naam die veel Amerikaanse schepen dragen) als
nautisch symbool van de geheel uit marine-officieren
bestaande bemanning.
Tegen kwart voor zeven woensdagochtend zal Conrad
de daalraket van de „Intrepid" ontsteken, waardoor zijn
ruimteschip ongeveer een uur later een punt moet be
reiken dat 15 kilometer boven het maanoppervlak ligt
en waar de snelheid van de cabine altijd nog 6.000 kilo
meter per uur zal bedragen.
Precisielanding
Vanaf dat punt zal begonnen worden aan de landings-
faze die bijna 12 minuten in beslag zal nemen. De lan
ding zelf dient plaats te vinden om 07.53 uur op een
vlakke plek halfweg de denkbeeldige lijn die de kraters
Fra Mauro en Lansberg met elkaar verbindt (dit voor
de bezitters van maankaarten) in de Zee der Stormen,
iets links van het midden van de voor ons zichtbare
maanschijf. Een van de belangrijkste doelstellingen van
deze hele expeditie is het uitvoeren van een precisie
landing. Dit in tegenstelling tot de Apollo-11, waarvan
de „Eagle" het doelgebied met bijna zeven kilometer
mste. Niet alleen moet deze precisielanding aantonen
dat volgende Apollovluchten naar minder vlak terrein
gezonden kunnen worden, doch tevens hoopt men hier
mee een extra-wetenschappelijke winst te boeken om
dat slechts 340 meter van de geplande plaats van de
landing reeds 2% jaar lang een ander aards voorwerp
staat. Dit is de Surveyor-3, die op 19 april 1967 een
automatische zachte landing uitvoerde in de Zee der
Stormen. Deze satelliet willen de NASA-geleerden door
Conrad en Bean laten onderzoeken.
Uitstapjes
Maar andere belangrijke experimenten zullen voorrang
krijgen, waarvoor niet minder dan twee perioden van
3% 4 uur zijn uitgetrokken. In die tijd zullen de twee
nieuwbakken maanvaarders werkzaamheden verrich
ten in de buurt van de .Intrepid".
Tegen twaalf uur woensdagmorgen, vier uur na de lan
ding, zal het voorluik voor het eerst geopend worden
en zal Conrad de trap langs een van de vier landings
poten afdalen. Een half uur later gevolgd door Bean.
Tot de eerste taken van de commandant behoren het
verzamelen van enkele grondmonsters, het ontvouwen
van een in het vrachtruim opgeborgen schotelvormige
televisie-antenne, waarmee hetzij kleurenbeelden, hetzij
zwart-witopnamen naar de aarde zullen worden gezon
den en het samen met Bean planten van de Amerikaan
se vlag. Bean zal vervolgens een klein schermpje bloot
stellen aan de zonnestraling ten behoeve van het onder
zoek naar edelgassen door de Zwitserse geleerde dr.
Geiss.
Daarna gaat het tweetal zich de rest van de 3'/2 uur
bezighouden met het uitladen en 100 meter van de „In
trepid" opstellen van een aantal wetenschappelijke in
strumenten, die 1 tot 2 jaar lang gegevens naar de
aarde zullen moeten seinen. Deze instrumenten zijn:
een seismometer, voor meting van eventuele onder
grondse maanbevingen;
een magnetometer, om de mogelijke aanwezigheid
van een magnetisch veld op de maan vast te stellen;
een zonnewind-spectrometer, voor onderzoek van
de in de zonnewind aanwezige atoomkernen en
elektronen;
een atmosfeerdetector en
een ionosfeerdetector, respectievelijk om het aantal
gasmoleculen boven de maan en de daarin aanwe
zige elektrisch geladen deeltjes te meten.
Deze vijf pakketten, plus een apparaatje waarmee men
de aanwezigheid van opdwarrelend maanstof hoopt aan
te tonen, zullen alle door middel van kabels aangesloten
worden op een hele speciale batterij, de Snap-27. Dit
toestel werkt op atoomenergie. Het bevat een staaf
radioactief plutonium-238 dat uiteenvallend In een sta
biel element, warmte uitstraalt die door thermische ele
menten in de generator omgezet wordt in minimaal 63
watt elektrische energie, voldoende om de instrumen
tenpakketten en een kleine radiozender te voeden.
Woensdagmiddag tussen half vier en vier uur moet de
eerste maanwandeling eindigen en zullen Conrad en
Bean trachten wat krachten te verzamelen voor de
tweede excursie die een aanvang zal nemen om half
zeven donderdagochtend.
Onderzoek
Het accent van dit tweede uitstapje zal geheel liggen
op het geologisch (of beter: selenologisch of maankun-
dig) onderzoek, waarbij het tweetal gewapend met tan
gen, graafarmpjes, opbergzakken en camera's op weg
zal gaan voor het verzamelen van 40 tot 60 kilogram
maanstenen en -gruis. Uitgebreid elke vondst van waar
de over de radio becommentariserend ten behoeve van
de geleerden op aarde, zullen ze binnen een straal van
een kilometer om de „Intrepid" rondwandelen en als
geoefende veldgeologen opvallende grondmonsters foto
graferen, oprapen, opbergen en de vindplaats opnieuw
op de gevoelige plaat vastleggen. Anderhalf uur of meer
zal zo doorgebracht worden voordat het ogenblik van
de „grote wandeling" naar de Surveyor-3 is aangebroken.
Indien de „Intrepid" landt binnen een loopafstand van
een kilometer van deze reeds lang zwijgende satelliet,
zullen Conrad en Bean haar gaan opzoeken, hetgeen
dus zeker het geval zal zijn indien de op het programma
staande precisielanding slaagt.
Slopershamer
De Surveyor-3 is een 280 kilogram zwaar toestel, dat op
19 april 1967 landde op de oostelijke helling van een
200 meter brede krater, ongeveer 50 meter van de bo
venrand verwijderd. Het toestel kwam aanvankelijk
nogal onzacht met de maanbodem in aanraking, waar
door het enkele malen opstuitte, daarbij een aantal on
diepe afdrukken met de drie landingspoten makend. In
de 14 dagen na de landing seinde de televisiecamera
van de Surveyor 6.315 beelden naar de aarde en werden
met behulp van een graafarmpje enkele sleuven in de
maangrond getrokken
Met medeneming van een grote tang, een bergbeklim-
merstouw en camera's zullen Conrad en Bean naar de
rand van de krater wandelen. Bean zal vervolgens als
eerste de niet steile, maar mogelijk wel erg rulle helling
afdalen en onder normale omstandigheden zal Conrad
hem enkele minuten later volgen.
Een van Beans taken is vlak bü de Surveyor staande
de gehele omgeving te fotograferen om het resultaat
daarvan later op aarde te vergelijken met de Surveyor -
beelden en zo uit te vinden of zich veranderingen in
het maanlandschap hebben voltrokken. Daarna zal Bean,
de meegebrachte tang gebruikend als een soort kos
mische slopershamer, de televisiecamera, een isolatie-
paneel, een spiegel en nog enkele voorwerpen van het
ruimtescheepje afbreken. Deze zullen de astronauten
dan mee terug nemen naar de „Intrepid", die ze don
derdagochtend tegen tien uur zullen betreden om zich
voor te bereiden op het vertrek van de maan.
Terugweg
De start zal plaatsvinden 's middags om 15.23 uur Ne
derlandse tijd, 31 uur en 30 minuten na de landing, het
geen betekent dat Conrad en Bean tien uur langer op
de maan zullen staan dan Armstrong en Aldrin in juli.
Vier uur later moet de klimtrap van de „Intrepid" (de
daaltrap met de vier poten zal als een soort lanceer-
platform dienst doen en op de maan achterblijven) weer
vasthaken aan de „Yankee Clipper", waarin Gordon al
die tijd eenzaam om de maan is blijven cirkelen. Na
dat Conrad en Bean zijn overgestapt met medeneming
van hun kostbare buit aan onder meer grondmonsters
en Surveyoronderdelen, zullen ze de „Intrepid" los
gooien en met afstandbesturing laten neerstorten op de
maan, ongeveer acht kilometer ten zuiden van de lan-
dinesolaats. om zo een kunstmatige maanbeving te ver
oorzaken, die de geleerden met de achtergelaten seismo
meter hopen te registreren.
Na wat uitgerust te zijn van de vermoeiende trip, zullen
vrijdagmorgen enkele uren besteed worden aan het
foto«rraferen van toekomstige Apollolandingsplaatsen.
Dan. om kwart voor tien 's avonds, zal de 72-urige
terugreis worden aanvaard, die maandag 24 november
om 21.57 uur Nederlandse tijd. tien dagen, vier uur en
35 minuten n de start van Cape Kennedy, moet ein
digen in de Stille Oceaan. 845 kilometer ten oosten van
Pago-Paeo on de Samoa-eilanden. De astronauten zul
len worden opgepikt door de Hornet, hetzelfde schip dat
in juli Armstrong. Collins en Aldrin aan boord nam.
Vervolgens zullen de drie mannen in een speciale cara
van worden overgebracht naar Houston, waar ze met
alle meegebracht»' aDparatuur. inclusief de Apollo-
cabine. in quarantaine zullen blHven tot 11 december.
GERARD J. PLUKKEL.
(ADVERTENTIE)
Nog enige hallen te huur in modern
bedrijfsgebouwen-complex.
uitbreidingsplan 'De Waard'
Verschillende afmetingen vanaf
ca 660 m' nuttig vloeroppervlak.
Combinatie van hallen mogelijk.
Gelegenheid tot uitbreiding op
achterterrein. Oplevering
eind 1969.
Inlichtingen verkrijgbaar bij:
N.V. Maatschappij voor Projektontwikkeling
'EMPEO'
Maliebaan 75 Utrecht
Telefoon 030 - 1 64 81, toestel 357
Tsjechische kunst
onder druk
WENEN (AP). De Tsjechische minis
ter voor Cultuur Miloslav Broezek, heeft
donderdag laten weten dat financiële
druk en de weigering visa te verstrekken
tot de maatregelen zullen behoren die
getroffen worden om weigerachtige leden
van de Vereniging van Tsjecho-Slo-
waakse Beeldende Kunstenaars er toe
te brengen zich naar de partijlijn te
schikken.
Op een persconferentie ln Praag
dreigde de minister de financiële steun
aan de vereniging te zullen staken en
hun fondsen toe te wijzen aan hen die
de culturele politiek van de staat steu
nen. Volgens het agentschap CTK zal
een soortgelijke houding worden Inge
nomen bij het verlenen van toestemming
voor reizen naar het buitenland en het
vertonen van werken in het buitenland.
Later berichtte CTK dat voortaan alle
contacten van Tsjechische kunstenaars
verenigingen met het buitenland behan
deld zullen worden door het ministerie
van Cultuur in Praag. Hieronder vallen
ook de reizen van Tsjechische kunste
naars naar het buitenland.
Deze maatregel wordt in Praag gezien
als de meest drastische stap van het
bewind om de activiteiten van de kun
stenaars te beteugelen.
Toneelgroep Theater geeft op maandag
24 november in de Koninklijke Schouw
burg de eerste voorstelling voor Den
Haag van „Kaspar van Peter Hand-
ke onder regie van Theo Kling.
Vladimir Ashkenazy, de beroemde Rus
sische pianist, geeft zijn enige Neder
landse recital in dit seizoen op zondag
middag 23 november in Diligentia. Hij
zal werken spelen van Haydn, Schu
bert en Mousssorgsky (schilderijen' v.
een tentoonstelling).
In 1968 werd tijdens de Festivochen
te Luzern door de sopraan Irmgard
Seefrted en de violist Wolfgang
Schneiderhan onder leiding van Bernard
Haitink voor het eerst het Magnificat van
Frank Martin (geb. 1895) uitgevoerdBij
de uitvoering daarvan realiseerde de
componist zich, aldus zijn toelichting, dat
dit Magnificat, circa elf minuten durend,
te kort zou zijn om als afzonderlijk werk
op een programma te blijven fungeren,
bovendien vond hij het begin te abrupt.
Daarom besloot hij tot uitbreiding over
te gaan: vóór het Magnificat (Ln het
Duits) plaatste hij een Ave Maria
(eveneens ln het Duits) en hij besloot de
oompositie met het Stabat Mater (in het
Latijn, dus in de oorspronkelijke versie,
die aan de in 1306 gestorven Jacopone
da Tode wordt toegeschreven).
In deze vorm ging het gisteravond,
met dezelfde solisten, met het
Rotterdams Philharmonisch Orkest onder
leiding van Jean Foumet iin De Doelen:
men zou dus van een tweede première
kiunnen spreken.
Frank Martin is een mens van een
buitengewone inbedligentie en een met
minder buitengewoon goede smaak: men
kan dus stellen, dat hij over het
eeuwenoude probleem «wwmflfroeB heei
lang en heel intens heet nagedacht,
voordat hij begon aan dit stuk, dat in
zijn definitieve vorm Maria Triptychon
heet.
Het resultaat van zijn overwegingen?
Hij blijkt als toonkunstenaar
dodekafonist, doch op een wijze voor
elkeen aanvaardbaar voor het woord
grote eerbied te hebben: wat echter niet
het sterkst in het middenluik, doch in de
beide zijpanelen Ave Maria en Stabat
Mater tot uitdrukking komt.
Overigens wel verklaarbaar: het
Magniioat is in zijn dynamiek het meest
direct bewogen, heeft daardoor heel
dramatische trekken, waardoor het
orkest, de soloviool voorop, zich meer
dan elders met de zangstem bemoeit, wat
ook tot woordherhalingen leidde.
Aan de duidelijkheid van het woord
kwam dit niet Immer ten goede: zelfs
Irmgard Seefried met haar sterke stem
en voortreffelijke plastiek kon zich niet
steeds doen géiden. Was het orkest in
dit gedeelte bovendien niet wat te
nadrukkelijk? Een vraag, die we na een
eenmalige auditie niet terstond beves
tigend durven beantwoorden.
sterkst tot onze verbeelding gesproken
hebben. Het woord werd hier niet
herhaald en door de instrumenten met
bijzondere eerbied behandeld. Dat woord
bleek dan ook bijzonder „dwingend" te
zijn, speciaal in het Staibat Mater, ge
bouwd op de onontkoombare ritmiek van
de trochee; hier hield de muziek
permanent rekening met de schier einde
loze opeenvolging van betoonde en
betoonde lettergrepen; hier konden
ook ervaren, dat een uiterst poëtische
vioolpartij door Wolfgang Schneiderhan
in volmaakte samenwerking met de so
praan Irmgard Seefried uiterst gevoelig
werd gerealiseerd.
Maria Triptychondat ook op 29 no
vember met dezelfde solisten tn Den
Haag door het Residentie-Orkest onder
leiding van Kurt Masur gegeven wordt,
werd door de geheel gevulde Doelenzaal
uiterst welwillend ontvangen. En de
geestelijke vader verscheen zelf op het
podium om Seefried/Schneiderhan/Four-
net te bedanken voor de alleszins ge
slaagde vertolking.
Martins nieuwste sdhepp'ng, ze werd
voorafgegaan door Beethc.ens Ouverture
Egmont (op 84; 1810) en gevolgd door
de Symphonie Fantastique (op. 14;
1830/31) van Hector Berlioz.
Hieromtrent zijn onze lezers reeds ge
ïnformeerd.
B. R.
Komejo Het jongerencontact „Ko-
mejo" organiseert op zaterdagavond 15
november een disco-avond in de paro
chiezaal van de H. Engelbewaarders,
Beijersstraat 82 te Den Haag. Als disc-
jockey zal optreden DeeJay PeeGee
Thunder DeeJay. De avond begint «m
acht uur.
Louis van Tulder, die, zoals w(j giste
ren in een deel onzer editie meldden,
dinsdagavond na een noodlottig ongeval
in Hilversum om het leven kwam, zal
in Den Haag zijn laatste rustplaats krij
gen. Maandagmorgen om half elf wordt
in de Elandstraatkerk een plechtige uit
vaartdienst gehouden. Celebrant is oud-
pastoor M. Boogaartz van de O. L. Vr.
Onbevlekt Ontvangenparochie. De be
grafenis vindt plaats op het kerkhof
aan de Binckhorstlaan.
Deze gang van zaken demonstreert het
fedt dat de in Amsterdam geboren zan
ger die wereldfaam kreeg, zich toch Ha
genaar bleef voelen, ook nadat hij in
1961 naar Hilversum verhuisde. En dat
niet alleen omdat hij jarenlang in Den
Haag woonde, maar ook om zijn speci
fieke Haagse activiteiten. Zelf vond hij
een der belangrijkste daarvan zijn di
rectie van Cantate Dominum, het koor
van de Elandstraatkerk dat hij jarenlang
leidde, het koor ook dat nu zijn laatste
gang begeleiden zal. Op 29 oktober 1961,
twee dagen voor zijn vertrek naar Hil
versum, nam hij hier afscheid met
Haydns Nelsonmis
Van Tulder was een tijdlang voorzit
ter van de Haagse afdeling van de Ne
derlandse Toonkunstenaars Vereniging
Hij leidde de Haghe Sanghers en stelde
zijn kwaliteiten als koorleider ook ter
beschikking aan koren in de omgeving
van Den Haag als leider o.m. van de
Vocxrburgse Orator! umverenl ging. van
de oratoriumvereniging Excelsior te
fJaaldwjjk en van „De Lofstem" in De
