99
89
Friedlanders standaardwerk
thans in Engelse vertaling
Soerense boswachter heeft
4 „OPUS 4' al zien aankomen
NOG STEEDS
ONMISBAAR
Paul van Vliet:
Vrijdag première van cabaret PePijn
mensen
wat een
mensen.
co
OUD NEDERLANDSE SCHILDERKUNST
WOENSDAG 5 NOVEMBER 1969
Liever een goed
nummer over
24 rozen dan een
slecht over Vietnam''
DEN HAAG De boswachter van
Soeren de Heer zij hem genadig
heeft op die handwarme zomerochtend
in 1969 niet geweten, dat hij de eerste
getuige was van de moeizame geboorte
van Paul van Vliets Opus 4. Hij hield
zijn gebruikelijke inspectietocht langs
het hakhout buiten de bebouwde kom
en trof halverwege een wandelaar aan,
die zich verdacht ophield bij de altijd
groene loofbomen. Aanvankelijk meen
de de boswachter, dat zich meerdere
personen op die plaats ophielden, want
de wandelaar sprak luidkeels en stootte
van tijd tot ook een schampere
lach het lover in. Toen hij dichterbij
kwam en zich, geheel conform de in
structies van Staats Bosbeheer, verdekt
had opgesteld in een greppel, consta
teerde hij echter tot zijn verbijstering,
dat de man moederziel alleen was en
uitsluitend converseerde met de bomen-
Dat hij nochtans niet tot arrestatie
overging kwam, omdat de man een
buitengewoon beschaafde indruk op
hem maakte. Hij droeg een kostuum,
dat in Soeren en wijde omtrek alleen
door notarissen en verlichte predikan
ten wordt gedragen en daarnaast had
hij de beschikking over een hoofd, dat
de bosxjvachter zo graag aan zijn oudste
zoon gegund hadHet was trouwens ook
beter zo, want de boswachter had een
grondige afkeer van de papieren romp
slomp, die een proces-verbaal onver
mijdelijk met zich meebrengt. Hij her
innerde zich op dat moment ook, dat
hij de handboeien thuis op het dressoir
had laten liggen.
De volgende dag (hij was het Incident
al lang vergeten ontdekte de bos
wachter dezelfde wandelaar in een ander
bosperceel. Ook mu onderhield hij zich
op luide toon met enkele vliegdennen
en joeg hij een larix op stang. Tot zijn
opluchting constateerde de boswachter
echter, dat de man geen takken van de
bomen trok en ook geen aanstalten
maakte om zijn naam of een hart in
één van de stammen te kerven. Hij
mocht dus veilig aannemen, dat het hier
een zonderling betrof, die waarschijnlijk
teleurgesteld was in de mensen. De bos
wachter kon daar in komen. Ook hij
droomde vaak van een situatie, waarin
bij geen geklets van anderen aan zijn
kop had. Hij drukte zijn jagershoed
dieper op het hoofd en vervolgde blij
moedig. doch waakzaam zijn weg.
-Die boswachter", herinnert Paul van
DE LEIDSE COURANT
Villach maanden later haarsoherp,
j-iot dagen achter me aangesjouwd-
AjtfC over de hei liep, zat hij aneen-
gejfcen achter de struiken en dan had
ilyoolte om niet te roepen: „Kom maai
er/- de dag, ik heb je allang gezien, iet
^t waalt weg". Die man wist gewoon
niet, dat ik altijd tegen de bomen
praat. Dat is mijn werkmethode. Een
ander zit mompelend achter zijn bureau,
maar ik doe net. alsof ik al dn het
theater sta. Ik loop door de Scheve-
ningse duinen en klets voortdurend te
gen de lucht. Ik zie de mensen stil staan
en peinzend ln mijn riohting kijken. Net
als die boswachter. Ik kan het ze niet
kwalijk nemen, want het is inderdaad
een vreemd gezicht. Daar komt ook nog
bij. dat ik op rijm spreek. Ik (houd van
cadans, als dk verzen maak, komen de
woorden vanzelf.
Periodieke ellende
Die boswachter heeft me voortdurend in
de gaten gehouden, want hij wist niet.
dat ik weer voor een examen zat. Dat is
de pcnioddeke ellende van een cabaretier.
Een arts ls van het gedonder af, als
hij zijn doctoraal heeft gehaald, zelfs
een bouwvakker kan rustig freewheelen,
als hij eenmaal weet, hoe Je stenen op
elkaar metselt. Maar een cabaretier
moet zich steeds opnieuw waar maken,
om de paai- jaar loopt hij de kans. dat
hij het niet haalt, dat het publiek hem
laat zakken voor het examen. Op zon
moment kan Je moeilijk gaan roepen:
„Maai- mijn vorige programma vonden
jullie toch zo leuk", want daar hebben
ze toevallig geen barst mee te maken.
Dat ls geweest. Cabaret is een moment
opname. een Inventarisatie van je eigen
gevoelens, Je eigen emoties-
Daarom mag [je ook nooit van een ca
baretier verwachten, dat zijn program
ma een afgerond oordeel is. Zo en niet
anders denkt Paul van Vliet over de
dingen des levens. Je mag best zien.
dat er een zoekende mens op dat toneel
staat, dat hij hard bezig is aan zijn
eigen ontwikkeling. Je gaat in zo'n
zaaltje staan in de hoop, dat er wat
gebeurt. Dat iouw visie door het publiek
1 worden. De cabaretier
de man, die op een
te zien. wat er nou pre-
1 ös. Als hij dan weer
i ls. probeert hij alle Indrukken
op zijn eigen wijze te verwerken. Dan
gaat hij door de duinen 'lopen of in
Soeren tegen de bomen praten.
iflB
het
pro-
Met het vorige heb Je twee
jaar rondgesjouwd en langzamerhand
heb Je voor jezelf het gevoel, dat ei-
wat- nieuws moet komen. Dat de oude
nummers met meer representatief zijn
voor Je gedachten over die wereld. Op
dat moment pak je een Jen en begin je
te schrijven. Het is een periodieke erup
tie van gevoelens, die dn Je leven. De
boswachter van Soei-en was er deze
keer toevallig getuige van. HU dacht,
dat Ik ontsnapt was uit een rijksasiel".
Steenwoestijn
In zijn pakhuis-theater aan de Haagse
Nieuwe Schoolstraat converseert Van
Vliet (..ik heb dn feite vier functies.
Schrijver, cabareties. theaterdirecteur en
leider van een eigen gezelschap i in deze
dagen nog 6teeds luid keels, maar ditmaal
ls er geen boswachter in de buurt, die
daar verkeerde conclusies aan verbindt.
Wat. zou zo'n man trouwens moeten
zoeken ln een steenwoe6tUn. die royaal
boven de boomgrens ligt?
De enige, die voorlopig wenst ite luiste
ren naar de volzinnen van Haagse
PePijn 16 acteur- Henk van Ulsen, die
tekent voor de regie van OPUS VIER.
Hij zit ontspannen in de lege. scheme
rige zaal en onderbreekt van tijd tot tijd
de woordenstroom voor een subtiele aan
wijzing. „Niet op de maat van de
muziek weglopen roept hij. ..dat staat
ontzettend zakkerig. Doe maar net, alsof
je op straat wandelt." Pianist Rob van
Kreeveld knikt en begint opnieuw. Op
het smalle podium probeert Van Vliet
zich tevergeefs te herinneren, hoe hij op
straat wandelt. Over .precies 48 uur zal
het zaaltje vollopen met feestelijk pre
mierepubliek.
Trefwoorden
,.Het as weer het oude lied", stelt Van
Vliet glimlachend vast. ,,Ik heb net
weer het hele programma omgegooid.
Twee nummers d'r uitgegooid. Je blijft
schaven, totdat de eerste bezoekers bin
nen komen. Ik krijg wel de indruk, dat
er in „OUS 4" meer klingen van
mezelf zitten. Het is ook lyrischer. De
mensen, die verwachten, dat ik nou
eindelijk eens fel te keer zal gaan tegen
Vietnam of een schrijnend nummer over
Biafra breng, moet ik echter teleurstel
len. Dat noemen ze tegenwoordig ge-
engageerd zijn. De cabaretier, die ge-
engageerd is, heeft de beschikking over
een aantal vaste trefwoorden. God. Mis
sissippi, condoom, Biafra. Vietnam,
Luns en De Jong. Als hij die niet ge
bruikt, dan telt hij mfet mee. Het is de
terreur van het dn-zijn. de sohijn-ge-
engngeerdheid van de Jongens, die zo
nodig moeten- Het spijt me voor de
boys. maar ik doe daar «Iet aan mee.
Het eniige criterium, dat voor mij geldt
ls de eerlijkheid, de inzet,
je gedachten probeert over te brengen.
De entertainer, die de mop tapt. die van
hem verwacht wordt ls even erg ais de
zogenaamd geëngageerde cabaretier, die
praat over luchtvervuiling, omdat het
onderwerp toevallig in is. Zolang je er
niet achter staat, zolang een mening
met Je eigen onvervreemd baar eigendom
is. ga Je af. Ik zie liever een goed num
mer over 24 rozen dan een slecht num
mer over Vietnam. Als Je achter je tekst
staat. als je Je diepste gevoelens prijs
geeft, dan ben je voor mij geëngageerd.
Het is belachelijk om iemand een be
paalde vorm van cabaret op te dringen.
Om alsmaar te roepen: Jiij zegt niks
over Vietnam, dus stelt liet niks voor".
Je moet jonge mensen de kans geven
om zich te ontwikkelen.
Geen boodschapper
Daar komt nog bij. dat ik van huis utt
geen boodschapper ben. Ik ben geen
jongen, die zo nodig moet trappen tegen
alles en iedereen. Als de mensen aardig
voor mij zijn ben ik ook aardig. Ik word
pas kwaad, echt kwaad, ais ik in mijn
persoonlijke vrijheden word aangerand.
Als er weer eens een bezetting komt, als
de mensen zich met mijn emoties gaan
bemoeien, dan mag Je een explosie ver
wachten. Als ik word geslagen, sla ik
terug.
Dat betekent niet, dat „OPUS 4~
een vrijblijvend programma is. Daarvoor
gebevut er gewoon te veel in deze we
reld. Een jongen met een normaal kri
tisch vermogen ergert zich aan allerlei
dingen. Het gaat er nu alleen om: wat
vind je het bespotten en het signaleren
waard? Ik beperk me tot de traditionele
burgermansvisie van de gemiddelde Ne
derlander. Ik hekel de reactionaire op
vattingen. Waarom? Misschien, omdat
tk zelf een gemiddelde Nederlander ben.
Kan ik het helpen, dat ik me in deze
samenleving buitengewoon op mijn ge
mak voel? Ik kan met Iedereen Idetsen.
tk zit bij ADO en bij Holland Sport, ik
praat in de kroeg even ontspannen als
op Soestdijk- Nou ja. Soestdijk, dat
gaat misschien net even te ver. maar
het zou kunnen. Ik voel me niet be
dreigd. ik ben een gelukkig mens.
LEO THURING
ADRASTUS 4 vn Dui
rpen nr Amsterdam
AMERSKERK 4 vn Antwerpen nr An
AMPENAN 5 te Durban
BENGALEN 5 vn Penang nr BarcelonaJ
BANGGAI 4 vn Yokohama nr Los Angd
COPPENAME 4 ln Panamakanaal mg'
yaquil
CAPILUNA 6 te Bonny vervv
DIONE 4 100 ono vn Finisterre nr Essit
DORDRECHT 4 300 nnw vn Quam nr'ar
D1NTELDIJK 5 te Londen
EEMHAVEN 5 vn Santos nr Buenos F*
ESSO AMSTERDAM 5 te Aruba
EEMLAND 5 te Santos
GOEREE 4 vn Almerica nr Clevelaiv
GANYMEDES 4 vn Bilbao nr Saruan
Puerto Rico
GAROET 3 40 zo vn Las Palmas nr'Dal
HERCULES 5 te Pto Cortes
1TTERSUM 4 vn Le Havre nr HarrOIL
KEIZERSGRACHT pass 4 Wigh^
KLOOSTERKERK 5 te Penang I
KEIZERSWAARD 3 vn New 1* m L
KOSSMATELLA 4 te Mene aAhma(U
KERMIA 3 vn Mena al Ahr11 nr Ms
tl us
KORATIA 4 vn Rabaul nr Sli*P°re
LOIRELLOYD 5 verw \Vellin,n
LOUISE SMITS 9 Curxhaveif rw
LIMBURG 5 te Khorramsha;
MERSEYLLOYD 4vn Manil3L.Ka°n^,un'
MARATHON 4 vn Curacao pto °rclaz
MACOMA 6 te Halul verw
MOERDIJK 5 te I/'nden
MAUD pass 4 Vlisulngen n-iorsey
WESER 5 vn Hol°n nr *?.va}
LEK 4 vn Duinkken nr Vlissii
NEDER
NEDER
NEPTUNUS p 4 Terci
OLDEKERK 4 vn M
Lower Buc-
Manta iPrlstobï
PENDRECHT 4 te Amui
PAPENDRECHT 4 vn fllparaisc
POOLDRECHT 4 vn Ko>nS n>'N
QUEEN OF SHEBA 4/™ DJtt>Ol
RANDFONTEIN 4 vn alvisbay
RONDO 4 vn Antwerp nr Rottei
ROTTE 4 vn Pusan nran Francii
ROTTERDAM 5 te Cablanc
NH HHR Marques
STRAAT MADURA e Devonport v
STRAAT AGULHASte Durban
SCHIELLOYD 5 li
-li"Dnr.cüT -
STRAAT AMSTEfAM i
COLOM)
STAD
STRAAT HONG1
anHM Antfrpen
Mi 5 te Singapore
tfJew York
j/NG 4 te East London
Amsterdam
Hamburg
STRAAT MOZAÖIQUE 5 te Monrovia
kan 'u de scheepvaartredactie
even Jk Nederlands schip men
bovetaande IQst wil zie
Het VoorlTBS Operakoor o.l.v. Harry
Holtmargeeft zaterdag 15 november
een corvrt in de aula van het Dal-
lonlyceW, Loolaan 125 Voorburg. Me
dewerkt verlenen Marion Schmita
sopraan Chris Verhoog bas-bariton,
Nico Bol tenor, Heinz Friesen hobo
en Geit Vlake piano. Voor de pauze
wordei liederen uitgevoerd van Or
lando li Lasso, Mozart, Bortnianski,
Bach, ribilaro en Bozza, benevens ne
gro sfituals. Na de pauze staan ope
ra- «operettefragmenten op het pro
gram a van Gounod, Bizet, Millöc-
keiv Hier en Johann Strauss.
In een warenhuis met
en oncfer een dak
afdelingen
beroepen
ie altijd veel en gevarieerd werk. Vooral nu het mode
seizoen begint, de komst van de Goede Sint wordt
voorbereid en Kerstmis en de Jaarwisseling reeds in
„behandeling" zijn.
Wel eens aan een levendige werkkring in een mo
dern warenhuis gedacht
Wij vragen op korte termijn:
TELEFONISTE
KASSIÈRES
MEDEWERKSTERS kontoor
SERVEERSTERS
BIJRIJDER
STOFFEERDER
VERKOOPSTERS EN VERKOPERS
voor de afdelingen
Bijouterie
Lederwaren
Handschoenen
Lingerie
O Baby artikelen
Elektrische apparaten
tevens voor administra
tieve werkzaamheden
Woningtextiel
Meubelen en kleinmeubelen
Speelgoed
Herenconfectie
Huishoudelijke artikelen
Super-Sub
Sportafdeling tevens voor
administratieve werk
zaamheden
Hobbyshop
Kinder afdeling jongens-
confectie
Stoffen
Kousen
9 Damesmode
Jongens en meisjes voor magazijnen enx.
Sollicitaties en informaties (ook op maandag
ochtend) van 9.00-17.15 uur bij de afdeling per
soneelszaken, Breestreat 72 te Leiden.
Schriftelijke aofllcltatiea aan hetzelfde adre6
VROOM DREESIHIANN
Leiden
In 1924 verscheen te Berlijn het eerste deel van „Die
AlLniederlandische Malerei" van Max J. Friedlander,
een groots opgezet standaardwerk van grote allure.
Het werk was opgezet in veertien delen, maar na het
verschijnen van deel XI in 1933 werd het de auteur
onmogelijk gemaakt zjjn werk in Duitsland verder uit
te geven. Die laatste delen zjjn toen toch verschenen,
tussen 1933 en 1937, b(j Sjjthoff in Leiden.
De Friedlander bleef tot op de c
i vandaag het
Geertgen tot St Jans
Joannes de Doper,
grote standaardwerk voor onze vroegste schilderkunst.
Maar het werk was moeilijk verkrijgbaar geworden
en nieuwe gezichtspunten en vondsten maakten aan
vullingen noodzakelijk. De vraag, uit de gehele we
reld, naar een nieuwe uitgave resulteerde in „Early
Netherlandish Painting", een gezamenlijk project van
Sijthoff en uitgeverij La Connaissance te Brussel, mo
gelijk gemaakt door actieve belangstelling van de
Nederlandse en Belgische overheid.
Een Engelstalige uitgave dus (ln een goede vertaling
van Heinz Norden), kenmerkend voor de blijvende
verarming die het nazidom aan Duitsland heeft na
gelaten nu het Engels het Duits als wetenschappelijke
taal heeft verdrongen. De nieuwe editie wordt ver
zorgd door G. Lemmens. Deze laat Friedlanders tekst
volledig intact. Geeft alleen noten aan het slot die de
noodzakelijke correcties bevatten.
Dezer dagen is het vijfde deel verschenen, Geertgen
tot Sint Jans and Jerome Bosch, het eerste deel ge
wijd aan de Noord-Nederlandse schilderkunst. De uit
gevers maakten er een kleine plechtigheid van in het
Maurltshuis. Dr. J. Hulsker, directeur-generaal Cul
turele Zaken van C.R.M., nam het boek er namens
minister Klompé in ontvangst, daarbij benadrukkend
dat Friedlander zelf geen duidelijke grens heeft willen
trekken tussen Noord- en Zuid-Nederlandse schilder
kunst in de 15e en 16e eeuw.
Het werk van Friedlander blijkt nog steeds enorm
bruikbaar door het grote gezag van de eminente
Kunstgeleerde die in 1958 is overleden. Friedlander
is de man geweest die vooral ten aanzien van Geert
gen tot St. Jans en de schilders rond hem heen baan
brekend werk heeft verricht. Hij was het die een
grote groep schilderijen uit het oeuvre van deze mees
ter losmaakte en chronologisch groepeerde rond de
..Meester van de Virgo inter Vlrgines". Zijn inzichten
terzake gelden nog steeds als gezaghebbend. Twist
punten, als het auteurschap van de maker van „De
boom van Jesse" zijn wel gerezen doch nog steeds
niet tot een oplossing gebracht.
Voor wat Jeroen Bosch betreft is het onweersproken
Friedlander geweest die de grote impuls heeft gegeven
tot het onderzoek naar het werk van deze schilder.
Zijn stijlkritisch inzicht heeft anderen op het spoor
gezet. Het feit dat sindsdien de lijst van Bosch-
originelen (o.m. door Tolnay) sterk is ingekrompen,
doet aan de waarde van Friedlanders studie ook voor
de dag van vandaag niets af. Hoe scherp Friedlander
zag moge bijvoorbeeld blijken aan het „Laatste Oor
deel" te Brugge. De toeschrijving als eigenhandig is
destijds scherp omstreden geweest Tegenwoordig is
Jeroen Bosch
Joannes op Patmos.
Friedlander achteraf toch
Het is eenvoudig ondenkbaar, dat. nu en In de toe
komst. er iets over onze vroegste schilderkunst gepu
bliceerd kan worden zonder dal men zich daarbij op
ae hoogte stelt van de inzichten van Friedlander. Het
is daarom gelukkig dat thans dit onvolprezen stan
daardwerk weer onder ieders bereik Is gekomen in
een uitgave die geheel bijgewerkt is.
De uitgevers hebben gezorgd voor een goede vorm
geving. In het uitvoerige illustratiegedeelte (135 pa
gina's voor dit vijfde deel) zijn alle gecatalogiseerde
werken afgebeeld. Jammer dat dit ertoe leiden moest
dat die afbeeldingen wel eens te klein uitvallen. Voor
al bij de grote werken van Bosch is dit een aanzien
lijk bezwaar.
Vg.
Kunst en kunstenaars
De gemengde zangvereniging De Voor-
burgse Stem geeft onder directie van
Simon C. Dekker een lustrumconcert
op dinsdag 18 november om 20.15 uur
in de Christus-Koningkerk aan de
Bruynings Ingenihoeslaan te Voorburg.
Medewerkenden zijn Esther Hillinga,
sopraan: Jan v. d. Meer, orgel en het
Gewestelijk Zuid-Hollands Orkest. Op
het programma staan werken van
Hf-ydn, Pergoleai en Strategies
De expositie van de schilderijen van
Milou Monlg en van de objecten van
Miep Maarse in Galerie Cojean, Stevln-
straat 103 in Scheveningen, is verlengd
tot 15 novembe*.
(ADVERTENTIE)
Uw werk krijgt een lift met King.
Elke King pepermunt is namelijk een „rondje energie
waa rdoor u nèt iets meer presteert. Omdat King
stimuleert en activeert. Natuurzuivere King
houdt monden fris en mensen monter.
