ROMANTIEK VAN
HET SPORTVELD
VAN TOEN MAAKTE
PLAATS VOOR
VERLAMMENDE
ZAKELIJKHEID
Sportverbroedering
een lachertje
„Een bede, waarvoor ik gastvrijheid
vraag, een woord ook tot u, gij benijdbare
jongeren. Werkt allen mee, doet het met
heel uw hart, met al de vaart, die de
jeugd aan uw denken en handelen
schenkt en steunt onze regering in alles
wat mijn heilige amateurisme uit de
handen houdt van het onding, de
beroepssport".
Deze verheven woorden komen uit de mond van Pim
Muiier. De grote voorstander van de amateursport, de
sportnestor die o m. de voetbalsport ln ons land Intro
duceerde. zond deze kreet de vaderlandse sportwereld
ln In een periode dal het amateurisme nog grote triom
fen vierde, maar het professionalisme zich reeds aan
diende: 1950. In het buitenland, en met name in Enge
land. rolden de guldentjes, of liever gezegd de pondjes,
al rijkcl(jk. Angstige visioenen moeten de sportleiders
toen voor ogen hebben gestaan. Zij, en in de voetbal
wereld gold dat wel bijzonder, zouden spoedig overstag
moeten gaan. Het zou niet lang meer duren. Wilde
Nederland een rol van betekenis blijven vervullen dan
zou de sport niet meer als liefhebberij moeten worden
gezien. De roep van Pim Muiier mag dan wel sympa
thiek klinken en indertijd door vélen met voldoening
zijn ontvangen, spoedig zou blijken dat het een loze
kreet zou zijn Zoals ook de bede van Avery Brundage
aan dovemansoren gericht is. Hij meent het goed, de
bijna 82-jarige Amerikaanse miljonair. Ontzaglijk veel
heeft hij voor de sport overgehad, maar de „De
Gaulle" van de sportwereld had al lang geleden moeten
beseffen dat er geen plaats meer voor hem was. „Deel
nemen is belangrijker dan winnen", het zou fantastisch
zijn als het magische parool van Olympjsche Spelen-
ontwerper baron Pierre de Coubertin, die in 1893 tij
dens een internationale conferentie een resolutie er
door wist te krijgen dat om de vier jaar Olympische
Spelen zouden worden gehouden „geschoeid op de
leest der Griekse Spelen" nog van toepassing zou
zijn. Maar wie met dat wapen nog schermt wordt te
recht als conservatief beschouwd. Brundage probeert
als een dwaas met zijn hand de zee te bezweren. In
Rome kon hij het nog wel aan. ln' Tokio ging het al
heel wat krampachtiger en in Mexico leek hij onder
de golf van piotesten te bezwijken. Dat hy stand heeft
gehouden, dat hij in het labyrint (in zijn ogen) de
Juiste weg nog heeft weten te vinden, wijst op grote
onverzettelijkheid en stug doorzettingsvermogen en
in dat opzicht is de gefortuneerde Amerikaan groots,
Hij bevindt zich echter duidelijk ln een enclave, te
midden van opponenten, die hem tot tegenstrydige be
sluiten nopen (staats- en studentenamateurs, die in
feite gelijk gesteld moeten worden met profs worden
op de Olympiade toegelaten, hoewel zij openlijk ver
kondigen een volledige dagtaak aan hun sport te
spenderen), en de vraag is alleen maar hoelang de
vierjaarlijkse sporthappening nog gehouden zal worden.
Het sprookje, waarvan sportverbroedering en ontspan
ning de voornaamste ingrediënten zyn, speelde zich
tientallen jaren geleden af, toen men nog niet zo veel
eisend was. De primitieve toestanden in cfë beginjaren
roepen romantische herinneringen op. Iedereen vond
het een normale zaak aLs aan de wedstryd een fiets
tochtje van enkele tientallen kilometers werd gekoppeld.
Er werden geen hoge eisen gesteld aan de accommo
datie. Als het moest verkleedde men zich wel in de
buitenlucht, de sloot diende dan wel als wasbak,
alle Inmengingen van de weergoden waren by het
openluchtfestijn inbegrepen. Ook werd niet zo nauw
gekeken naar het materiaal.
"Voetbalvereniging Ajax. de huidige Ajax Sportman
Combinatie, dat al in 1892 de bal aan het rollen bracht
(de Haarlemse Football Club was de roodzwarten in
1879 als eerste in Nederland voorgegaan) maakte
haar entree met een goal dat bestond uit twee ronde
palen, die met een lintje met elkaar verbonden waren.
En tussen de beide doelen bevond zich dan het spelers
korps, uitgerust ln lange broek met gedeelteiyk afge
knipte pypen en één of ander soort trui of vest. Voet
balschoenen waren een weelde, die menigeen zich nog
niet kon veroorloven. En daardoor ontstond een tafe
reeltje dat nu zeker associaties zou oproepen met car
naval: de een met een rechtervoetbal schoen, de ander
met een linker en weer anderen op werkschoenen.
Heilig der heiligen
Succes kon het echter niet in de weg staan. Ajax be
reikte een top, die de Leidse ploegen nadien niet
meer zouden bereiken: de eerste klasse, indertijd het
heilige der heiligen van de voetballers. Eigenschappen,
die volgens velen het huidige beeld bepalen en typische
kenmerken zijn van deze tijd, zoals een benefietwed
strijd en een supporterslegioen duiken ook in het ver
leden op. Zo werd op 28 oktober 1899 de wedstryd
Ajax-Haarlem (1-1) gespeeld ten bate van de Boeren
oorlog. Dat was in een periode dat Ajax fier tussen de
groten van ons land meestapte. In 1910 kwam echter
de. voorlopige, kentering. Ajax degradeerde, viel zelfs
terug naar de derde klasse, maar herstelde zich als
A.SC (nieuwe hoop bracht in 1918 de combinatie met
de sinds 30 augustus 1896 bestaande vereniging „De
Sportman"in 1923 „mede dank zij de komst van inter
national Henk Wamsteker en wipte weer terug naar
het hoogste niveau. Al te best ging-het niet. De con
currentie was inmiddels bijzonder groot geworden en
het werd één grote worsteling met de degradatie. In
1925 lukte het haar nog heel keurig. Op 22 februari
was Feyenoord met o.a. Pijl, Bul enKonings in kampi
oensstemming naar Lelden gekomen. Een extra trein
met supporters begeleidde de roodwitten. Het tumult
dat we tegenwoordig overal op de velden aantreffen
en dat het met feesttoeters en petten uitgeruste legioen
wilde veroorzaken bleef achterwege omdat ASC ver-
Was men in dit milieu al helemaal „weg" van het voet
bal .in katholieke kringen stond men nog zeer arg
wanend tegenover deze initiatieven van de neutrale
clubs', ln 1909 weiden tijdens een vergadering van
de R K. voctba tconimissie die bijeen kwam om over de
oprichting van R K. clubs te spreken, de nadelen van
dat neutrale gedoe scherp aan de kaak gesteld: „het
spelen op zondagmorgen, het vloeken, het spreken van
zedeloze taal. het zich na afloop van de wedstrijd
ophouden In café s, het vergaderen in koffiehuizen. Be
zwaren, die teruggebracht werden tot het ene alles
overheersende nadeel: de nauwere aanraking van de
katholieke jeugd met de geest der wereld, die uit de
neutrale clubs niet te bannen is".
Algemeen hing er toch nog wel een sfeer van scepti
cisme. Was het wel verstandig om de jeugd de voetbal
sport te laten beoefenen. De schoolvoetbalcommissie
van de Nederlandse Voetbal Bond, de voorloper van de
KNVB, liet een uitgebreid onderzoek instellen „naar
de bezwaren, die volgens sommige beoordelaars kleven
aan het voetbalspel, maar speciaal wat betreft zijn
nadelige Invloed op het welslagen in de maatschappij
van hen, die zich op jeugdige leeftijd aan dit spel wij
den". Het resultaat van de analyse kennen we niet. Het
zal stellig positief geweest zijn, geheel in overeenstem
ming met de Ideeën van Pim Muller, die zoveel obsta
kels had te overwinnen sommigen waren bevreesd
▼oor de 6port „omdat deze de aandacht voor de poli
tiek zou doen verslappen, de „klassestrijd" zou doen
▼ergeten door de verbroedering op het sportveld, ter
wijl de geestelijkheid een ontheiliging van de zondag
vreesde maar zich daar niets van aantrok en de ene
na de andere sport introduceerde, tot ergernis van
politieke en kerkelijke leiders, die na veel discussies
toch eindelijk ook wel inzagen dat ontspanning door
middel van sport de prestaties in de maalschappy zou
verhogen. Een nieuwe ontwikkeling veroorzaakte een
nieuwe storm in het nog zo kleine sportwereldje: de
intrede van de dames. Mevrouw M. G. B. Dieben-Ko-
'ings (thans 85 jaar), in 1910 oprichtster van gymnas
tiekvereniging Brunhilde, stak haar hoofd fier in de
wind en trotseerde vastberaden de kritiek toen zij in de
nieisjes-HBS aan de Garenmarkt een groepje dames
formeerde. Een geboorte heeft altyd iets zonnigs en
lichts. Als je het clubje nu zou tegenkomen zou je eer
biedig blijven staan, in de waan verkerend met een
rouwstoet te doen te hebben: meisjes in zwarte rokken,
zwarte kousen, zwarte strikjes, met als fleurige uit
zondering een wit bloesje sportten in gespannen sfeer.
Mevrouw Dieben: „Hel was al niet netjes dal Je je
heen ophief, laat staan dat de meisjes een spreidstand
maakten. Bij het hrugturnen liet ik de meisjes, omdat
ze steeds met hun handen in hun rokje zaten In een
hroek turnen. De ouders protesteerden meteen. Dat
paste toch niet. Een meisje in een broekje, stel je voor.
Ik ontving een rekest van de ouders. Als de meisjes
geen rok aandeden zouden ze meteen van Brunhilde
algnan. Onzedig vond men ook liet optreden van de
Munstersehule uit Duitsland. Van schooluit werd dat
verboden, omdat er gewerkt werd met blote benen.
De lerares van de HBS ging er wél been. Ik vroeg na
afloop of het niet jammer was oat de kinderen niet
mochten. Zo zei me dat ze er niets verkeerd ln zag".
De Olympische Spelen gingen Inmiddels de eerste le
gendarische figuren voortbrengen. De aanloop was ook
hier moeizaam. De animo was nog niet zo groot en ook
de hoeveelheid sporten was gering, maar er werd op
het hoogBte niveau gesport. Een van de eerste tijden
werd afgeleverd door de Amerikaan Archie Hahn.
die de honderd meter in elf seconden afraffelde. Hy
zou opgeslokt worden door een grote meute sprinters,
waarvan sommigen een volle seconde minder op de
baan bleven, maar opvallend is het wel dat in dat
prille stadium reeds een Amerikaan de korte afstand
beheerste. De annalen vermelden voorts de onvergete-
lgke momenten, die Paavo Nurml de sportwereld
schonk. „De Zwijger" toonde zich een klasse apart
in 1920 toen hij op de tien kilometer, al direct uit het
gezicht verdween van zijn tegenstanders, die hem bij
de finish pas terugzagen. Vier jaar later .toen Parijs
de deelnemers voor het eerst de luxe van een Olympisch
dorp kon aanbieden, veroverde de Fin vier gouden
plakken: op de 1500, 5000 en 10.000 en de 3000 meter
Het Olympisch Stadion in Amsterdam had in 1928 het
puikje van 's werelds topsporters binnen haar poorten.
Goud voor Bep van Klaveren
Dat inspireerde ongetwijfeld de vaderlandse deelne
mers. waarvan Beb van Klaveren, Zus Braun en het
tandem Leene-Van Dijk goud veroverden. Een kleine
volksverhuizing ontstond naar aanleiding van het voet-
baltrcffen Nederland-Uruquay. Het stadion, dat een ra-
pactieit had van 35.000 plaatsen werd bestormd door
£00.000 wildenthousiaste toeschouwers. De herinnering
aan het grimmige duel van 1924, toen de Olympische
kampioen eerst na een bikkelhard gevecht de Hol
landse Leeuw had weten te temmen, lag nog vers in
het geheugen. Revanche belust als zy waren zagen de
oranjehemden hter al spoedig in dat er tegen deze
„tovenaars", die in Sacrone, Andrade en Petrone hun
grootste troeven hadden, weinig te beginnen viel. Het
vierjaariyks treffen werd steeds volwassener, steeds
meer naties traden toe en in 1932 wordt men gecon
fronteerd met negeratleten, Eddy Tolan en William
Carr. Langzaam begint nu het romantische plaats te
maken voor het zakelijke. De eerste zwarte bladzijde
wordt in het geschiedenisboek van de Olympische
Spelen gevoegd in 1936 wanneer Adolf Hitler het sport
festijn aangrijpt als propaganda voor zyn doelstel
lingen.
Het worden nazlspelen, waarhy Hitier de sportlieden
als marionetten bespeelt. Het „feest van de Ariërs"
wordt echter verstoord door negeratleet Jesse Owens,
die ds 100 en 200 meter wint, by het verspringen tri
omfeert en bovendien deel uitmaakt van de gouden
4 x 100 nieter ploeg. Via de koningin van de Olympi
sche Spelen 1948 in Londen, „vliegende huisvrouw"
Fanny Blankers-Koen. de met brons gelauwerde Wini
slykhuis, „locomotief" Zatopek, die in een afschuweiyke
stijl heerste op de lange afstanden, belanden we dan
in 1956: Melbourne.
En opnieuw komt de politiek om de hoek kyken. Rus
land is Hongarye binnengevallen en Nederland besluit
uil sympathie tegenover de Magyaren van deelname in
Australië af te zien. Politiek zou daarna niet meer
weg te denken zijn. Rome, Tokio en Mexico begroe
ien de naties met veel pracht en praal. Niets is er de
Italiaren. de Japanners en de Mexicanen aan gelegen
om het de sportlieden geriefelijk te maken. De Japan
ners steken maar liefst 2000 miljoen gulden in het
festyn, de Mexicanen zijn heel wal bescheidener met
hun 306 miljoen. De toestand is schrijnend bij de som
brerodragers. Rond het Olympische dorp heerst grote
armoede. Het geld zou dus wel beter besteed kunnen
worden, maar de eerzucht is veel sterker dan het
mededogen. De naties hebben hun representanten
klaargestoomd voor het treffen. Met name geldt dat
voor Rusland en Amerika. Het gaat niet zozeer meer
om het individu als wel om het gezicht van het land.
Men kan zich niet zomaar een nederlaag permitteren
„Winnen is belangryker dan deelnemen" wordt de
deelnemers aan het verstand gebracht.
Men deinst er niet voor terug prille tieners in de stryd
te werpen. Als het doel maar wordt bereikt. In de
zwembaden en in de atletiekstadions zyn ze eindeloos
getest. Niets is te veel om maar te zorgen dat USA of
USSR zal domineren. Negers zyn niet meer dan straat-
vuil. maar als de „Olympische koorts" de leiders be
vangt zijn zij plotseling de aangewezen figuren om te
zorgen dat het „Stars and Stripes" de olympische
hymne overstemt. Wilma Rudolph, een zwart en ei-
geniyk minderwaardig meisje, zou nooit verder geko
men zijn dan een bouwvallig ghetto, als zij toevallig
niet over een vlijmscherpe sprint beschikte. De zwarte
gazelle, bevallig lopend op de slntelbaan in Rome. ver
guldde al haar lopen. Amerika kon trots op haar zijn.
Iedereen juichte haar toe, maanden bleef zy een veel
besproken figuur, totdat nieuwe sterren aan het firma
ment haar roem deden verbleken en Wilma zich weer
aansloot bij haar rasgenoten en zich ook weer alle
beledigingen en aantijgingen moest laten welgevallen.
Black Power
Maar wat geeft het, het zyn immers maar negers. Ze
mogen al blij zijn, als zy het voorrecht genieten zo'n
groot feest bij te wonen. Grove verontwaardiging
steeg op toen Tommy Smith en John Carlos in Mexico-
stad de onderdrukking van de negers accentueerden
door met gebogen hoofden en met in zwarte hand
schoenen gebalde vuisten de ceremonie protocolaire
over zich heen lieten gaan. Het scenario was wreed
veranderd. Iedereen was met stomheid geslagen, zich
niet realiserend dat politiek en spel onmogelijk meer
gescheiden Kunnen worden. De boycot van de „Black
Power-beweging" was volkomen menseiy'k. Enkele
„nummers" hadden zich op de voorgrond geplaatst en
waren oprecht voor hun mening uitgekomen. Ze wilden
niet profiteren van een voorrecht, terwyi hun broeders
afgeslacht werden. Sportverbroedering is daarom in
dit milieu een lachertje. Zulke uitbarstingen komen
regelmatig voor. Het Tsjechische BRNO is het meest
recente voorbeeld daarvan. Terwijl het volk rond het
wielerstadion het decor van tanks en Russische mili
tairen geen dag behoeft te missen, denkt men onbe
zorgd te kunnen spoi-ten. Het is echter onmogelyk de
ogen te kunnen sluiten en afstand te nemen van alles
wat er om je heen gebeurt. Daarvoor zyn politiek en
sport te nauw met elkaar verweven, zoals ook de com
mercie niet meer weg te denken is. De sponsors doen
goed werk. Zij zorgen voor materiaal, zij financieren
de reizen, maar verzieken de sport tegelijkertijd. Als
maar sneller, alsmaar hoger, alsmaar verder, ïlsniaar
beter. Ver worden de prestaties van vroeger overschre
den. Geen wonder als de omstandigheden zo gunstig
zyn, de trainingsgelegenheid zo voortreffel-jk. Maar
implicecit dat ook dat men zover boven de voorgan
gers staat O nee, er mogen dan wereldrecords scher
per gesteld worden, in sportief opzicht waren de hel
den van vroeger niet minder groot dan de „machines"
van nu De klok kan echer niet meer terug gezet wor
den De commercie wil dat niet. maar ook het publick
niet. voor wie sport een prachtige vorm van passieve
recreatie is gaan betekenen. De toeschouwers dwingen
de jongens en meisjes tot onvoorstelbare hoogte op te
klimmen. Ze eisen dat eenvoudig, anders biyven ze
weg. Dat dat voor velen een heidens en or.uitvoerbaa:
karwei is ligt voor de hand. Niet iedereen heeft zoveel
aanleg als een Eddie Merckx Om geen figurantenrol
te vertolken is men naar middelen gaan grijpen, die
dat tekort zouden kunnen compenseren en men heeft
dat gevonden in amfetamine. Nu is doping'niet zo'n
jong verschijnsel als velen denken. Al in 1960, en dan
keren we weer terug naar de Olympische Spelen in
Italië, werd de sportwereld ermee geconfronteerd. De
Deense renner Knut Enemark Jensen was na een val
tijdens de ploegentydrit over honderd kilometer over
leden. Aanvankeiyk werd aangenomen dat de Deen.
die gevallen was en een hersenschudding had opgelo
pen, bevangen was door de hitte en een zonnesteek
had opgelopen. Later werd echter gesuggereerd over
oen overdosering van stimulerende middelen, omdat
vergiftigingsverschynselen waren geconstateerd. Een
ceel dopingsgevallen zou daarop volgen, zoals het
geval Ural, die enkele jaren geleden tijdens het wereld
kampioenschap achtervolging de trots- van Follega,
Tiemen Groen, ontluisterde maar later op doping werd
betrapt en voorts het nog duidelijk In het geheugen
liggende tafereeltje op de ruige flanken van de Mont
Ventoux waar de Engelse renner Tom Simpson zijn
laatste adem uitblies.
Het In de waagschaal stellen van hun eigen leven
toont wel aan dat de sportbeoefenaars van dit moment
het beoefenen van hun sport niet meer als het belang
rijkste motief zien. Er zou eigenlijk weer gezond bloed
door de sportaderen moeten vloeien.
Werkgevers en werknemers zouden schoon schip moe
ten maken, t Virus aopmg ^ou uitgeroeid moeten wor
den zoals indertijd ook radicaal een einde is gemaakt
aan het verschijnsel „hermafroditisme", het probleem
van de mannelijke vrouw. Wie en wat waren nu eigen
lijk dc Koreaanse Sim Kim Dan. de Russische gezus
ters Irinia en Tamara Press en de Poolse Irina Kirzen-
stein, om ei eens een paar te noemen: Man? Vrouw?
De robuuste dames, die ai een spcekseltest hadden af
gelegd. zouden aan nauwkeurige onderzoeken worden
onderworpen. Om de eer aan zichzelf te houden ver
dwenen zij geruisloos van het sportfront. De kwestie
was opgelost, zij het niet bevredigend.
Zo wordt de sportwereld steeds opgeschrikt. Wakker
geschud wordt zij echter niet door de verlammende za
kelijkheid, die het leven van de amateur-topsporter en
de prof Lot een keihard bestaan maakt, waar voor me
lancholie en mededogen geen plaats is. Duidelijk werd
dat o.m. in de Tour de France van 1964 toen op 12
juli een tourauto uit dc bocht vloog, zich door een
bruglcuring boorde en acht toeschouwera in zyn val
meesleurde-naar de dood.
Kermis draait door
Als één nian stopten de renners. Ze mochten één mi
nuut stilte in acht nemen, waarna zy weer wegstoven.
Zo snel als mogelijk was meldde Jacques Goddet zich
via de tourradio. Niet oni zyn medeleven te betuigen,
maar om tc vertellen dat de tourwagen geen enkele
blaam trof. In de plaats van aankomst draaide de
kermis gewoon op volle toeren door.
Ook het relaas van Edson Arantes do Nascimento, alias
Pele. spreekt boekdelen. In een interview voor het Por
tugese sportblad „La Bola" zei de Braziliaanse voet
balvirtuoos: „Het hedendaagse voetbal wordt steeds
defensiever, ik krijg geen gelegenheid meer om vryuit
te spelen. Ik word constant bewaakt en de v&ak onbe
suisde tegenstanders schoppen waar ze je maar raken
kunnen en zyn pas tevreden ais je geblesseerd het
veld verlaat. Myn benen zitten vol littekens. De aardig
heid gaat er op deze manier geheel voor mij af. Ik
kan niet meer dribbelen, zoals een paar jaar geleden,
want nu lopen ze je gewoon tegen de grond".
Misschien zou het allemaal heel wat vriendschappeiy-
kor eraan toegaan als het publiek zich gedisciplineer
de! zou gedragen. De lange ceel incidenten spreekt
een heel andere taal. Zo kwamen bij onlusten op 29
mei 196-1 in het Peruriaanse Lima bij een voetbalwed
strijd 350 mensen om het leven en werden 500 tot 600
bezoekers gewond. En wat te denken van de overvolle
ziekenhuizen na de godsdiensttwisten tussen de Glas
gow Rangers en Celtic?
Nee, er zal drastisch ingegrepen dienen te wor
den Dat de prestaties in opgaande lijn zijn is
prezieng, maar laten we er alsjeblieft onder
prettige omstandigheden van genieten
JAN PREENEN.
Pim Muiier. één der pioniers eau het voetbal in
Nederland
