In those days HITLER ZOALS SPEER HEM ZAG: „HIJ KON VRIENDELIJK ZIJN..." V. V.D. gesprek voelt voor met D 66 NIJMEEGSE STEVENSKERK IN OUDE GLORIE HERSTELD COMPONIST KOX ZET GROTE TRADITIE VAN BACH EN REGER OP GELUKKIGE WIJZE VOORT io\ l Nederland en België zouden Duits worden Hoofdbestuur Democraten nog afwijzend Kunstnota Klompé op komst Theaterschool in Amsterdam Slotconcert op Duivenvoorde Inventaris van monumenten Veel bijval voor „verontrusten binnen BBK DE LEIDSE COURANT DONDERDAG 18 SEPTEMBER 1 (Van onze muziekredacteur) Gisteren was het vijfentwintig jaar geleden, dat de slag om Arnhem plaatsvond. Ter herdenking van dit feit componeerde de in 1930 in deze stad geboren Hans Kox in opdracht van het Airbornecomité een werk voor twee koren en twee orkesten „In those days", dat gisteravond in Musis Sacrum te Arnhem uitgevoerd door het Groot Omroep Koor en het Omroeporkest van de NOS werd uitgevoerd en zowel door radio als televisie werd uitgezonden Ben opdracht, die Kox sterk heeft aangetrokken en niet minder sterk heeft geïntrigeerd. Dat hij als jongen deze gebeurtenissen heeft meegemaakt, voelde hij wellicht als een belemmering van zijn taakkwam het ervoor hem niet op aan zijn jeugdtrauma kwijt te raken, teneinde de situatie zo sterk mogelijk te veralgemenen. Hij zocht, maandenlang, naar teksten, zodat hij op een gegeven ogenblik „van de bomen het bos niet meer zag". Tot hij getroffen werd door de Romeinse geschiedschrijver Titus Livius (59 voor Christus tot 17 na Christus), die hem stof bezorgde, zo permanent actueel als hij zich slechts wensen kon. Deze combineerde hij met een fragment van de bijna klassieke redevoering van Churchill, door deze Engelse staatsman uitgesproken, in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden op tweede kerstdag 1941 Daartussen kwamen als rustpunten als mediterende, niettemin soms keiharde beschouwingen uit het Oude Testament: het Boek der Wijsheid, het Boek Job, Ezecheël, Koningen. Muzikaal achten wij dit werk goeddeels zeer geslaagd. „Dedicated to those who were killed and will be killed" ademt het allerminst een hoerastemming, integendeel, de sfeer van het geheel is bijzonder somber. Om Kox' eigen woorden te gebruiken: „Dat ,In those days" verleden, heden en toekomst elkaar de hand reiken, inspireert slechts tot de „melodie van een einddloze nostalgie"- We hebben „Those days" driemaal kunnen beluisteren, en in de studio èn thuis rustig aan ons radiotoestel zittend, èn even later op t.v. Het heeft een diepe indruk op ons gemaakt. Speciaal de koralen, die met hun contemplatief karakter ons herin-neren aan het beste, wat een Bach, een Reger hebben geschreven. De traditie door hen geschapen, werd door de twintigste-eeuwer Hans Kox op een wel bijzonder gelukkige wijze voortgezet. GREGORIAANS Doch er was meer traditie: ook de eeuwige waarden van het gregoriaans deden zich gelden in het derde van de uit vijf delen bestaande cantate „Laus Discordiae" lof der tweedracht getiteld In de visie op de oorlog herinnerend aan het beste, wat een Erasmus in de zestiende eeuw over dit onontkoombaar natuurverschijnsel schreef. Dat gregoriaans handhaaft zich, niet slechts tegen de twaalftonigheid van de inzet, doch ook in de heksenketel, die een in zichzelf verdeelde wereld te aanschouwen geeft. Een weldaad voor het oor is deze gregoriaanse melodiek, al heeft ze moei/te zich in deze chaos te handhaven. Een andere, bepaald aangename verrassing: de bijna vivaldiaanse inzet van de strijkers, die Churchills speech voorbereidt. Over die speech zijn we overigens minder te spreken: aan indrukwekkendheid zou deze ongetwijfeld hébben gewonnen, ware hij door één stem uitgesproken, nu werd het geheel te chaotisch en daardoor onverstaanbaar.-. De uitvoering, geleid door de componist en Edo de Waart? We hebben er de hoogste bewondering voor. Speciaal voor de, koren, die, geïnstrueerd door .Meindert Boekei. ons verbaasden door een trefzekerheid, die op de aanwezigheid van een absoluut gehoor bij elk van de talrijke leden wijst. Het was Fred Bosman, die de televisie-uitzending voor zijn artistieke rekening en verantwoording had genomen Uniek geval van samenwerking in de wereld van de omroep. Ook deze uitzending hebben we kunnen volgen. Hij wenste, aldus zijn eigen woorden, „af te slappen van het geijkte reportagesysteem. Streefde niet zozeer naar de realiteit, veeleer naar een abstractie ervan". Om dit te bereiken projecteerde hij een aantal dia's boven het orkest, die niet aansloten, althans behoefden aan te sluiten, bij de tekst. XVCJ •NW XnX HANS KOX Een experiment noemde hij dat en daar had hij, volgens onze mening althans, gelijk in. Maar is dit experiment gelukt? Voor ons ivas de suggestieve werking van de radio uitgaande veel en veel sterker. Bosnians visueel 'maken van klanken vonden we dermate persoonlijk, dat de werkingde rechtstreekse werkipg van de muziek er door belemmerd Hier drong het beeld iets aan ons op, dat we als luisteraar niet wensten, met konden aanvaarden Alleen reeds hierom niet, omdat de componist Hans Kox met zijn muziek zich had willen onttrekken aan „een" oorlog om te komen tot „de" oorlog: daarvoor had hij „dode" teksten van Livius, van het oude testament juist gebruikt. Bosman daarentegen drukte ons te zeer op de gebeurtenissen 19401945: het portret van Adolf Hitler sprak in dit opzicht boekdelen. En dat hadden we, gehoord het karakter van de muziek door Hans Kox gecomponeerd, nu juist niet moeten zien. HEIDELBERG (AP) „Ik heb helIk heb het." Dit riep Hitler schreeuwend en met de vuist op tafel bonzend, zodat de glazen rinkelden, toen hy het telegram van Stalin ontving, dat Rusland toestemde in een niet-aanvalsverdrag. Dit verdrag stelde Hitier in staat om Polen binnen te vallen. Dit is nu dert'g jaar geleden. Albert Speer, die op 28-jarige leeftijd Hitiers architect werd (drie jaar tevoren was hü uit opportunistische overwegingen partylid geworden) heeft zyn memoires over die en de latere tyd in boekvorm laten verschenen. Het is getiteld „Albert Speer - herinneringen" en heeft een omslag in de oude keizerlykc kleuren zwart-wit-rood. Het geeft een unieke kyk op Hitier, tot wiens intimi Speer behoorde. welke geen enkele dictator gelukkig schijnt te kunnen leven Deze bouwwerken hadden zelfs een door Speer ingecalculeerde „ruïnefactor", zodat ze nog het aanzien waard zouden zijn- als ze gingen vervallen. De oorlog maakte aan de plannen een einde, maai de persoon Speer bleef belangrijk, omdat hij in 1942 rijksminister van bewapening werd. Hij was toen Speer meent, dat het fout is om Hitier uitsluitend te zien als een baarlijke duivel: „Hij kon vriendelijk zijn en waardering tonen voor mensen om hem heen". Hij meent ook, dat daarin het gevaar voor een nieuwe Hiiler ligt: „De mensen verlangen niet naar een despoot, maar naar een man die zich als een men selijk wezen voordoet". Speerl vertelt hoe hij Hitier, na de capitulatie van Frankrijk, voor het eerst over een oorlog met Rus land hoort praten. Hij zei tegen veldmaarschalk Keitel: „Nu hebben we laten zien waartoe wij in staat zijn. Geloof me, Keitel, een campagne tegen Rusland wordt een zandbakspelletje Hitier had in gedachten heel Europa al herverdeeld: Frankryk zou een twecderangsmogendheid worden met Duitse marinebases langs de kust. Nederland en België zouden gewoon ingelyfd worden en Rusland zou zyn nationale identiteit verliezen. Hitler, die niet beseft had dat hy met de inval in Polen een wereld oorlog binnenwandelde, besefte wel degelijk, dat hy na de „slag in het westen" veel verder was gekomen dan by ooit voor mogclyk had gehouden. Vandaar deze Europese plannen. Van de Duitse mythe van de fantast Himmler moest hij niets hebben. Hij betitelde die als „onzin". Himm ler zag trouwens nog minder de realiteit dan Hitier zelf. Hij was ervan overtuigd dat Europa niet buiten hem kon: „Een uur praten met Eisenhower en hij heeft dezelfde mening". In zijn privé-leven liep Hitier nooit in uniforin en hij had de neiging om zich met Luther te verge lijken: „Slechts één Duitser voor mij werd gevierd zoals ik en dat was Luther. De mensen dromden om hem samen zoals ze dat nu bij mij doen." Speei zag Hitier voor het laatst op diens 56e jaardag in de bunker van de Rijkskanselarij. Hij vertelde Speer, dat hij van plan was zichzelf. Eva Braur. en zijn hond Blondi te doden. Tei\vijl de granaten om de bunker insloegen zat een zieke be vende Hitler met etensvlekken op zijn uniform voor zich uit te staren. Een paar minuten later stond hij weer over een stadskaart van Berlijn gebogen, pra tend over de eindoverwinning, werkend met niet bestaande divisies en met vliegtuigen die niet konden vliegen. Speer, thans 64, was 40 jaar toen de oorlog eindigde. Een jaaf later werd hij door het tribunaal Neurenberg tot twintig jaar veroordeeld. Hij maakt er nog steeds geen geheim van, dat hij uit oppor tunisme nazi werd. En de vraag of hij de tijd Hitier en zijn verbondenheid met hem betreurt, be antwoordt hij bevestigend. Voorzitter J. A. P. Beekmans van D'66 heeft persoonlijk de gesprekken al goed als afgewezen. Het hoofdbestuur n D'66 heeft echter nog geen uitge sproken standpunt ingenomen. (Van c e parlementaire redactie) DEN HAAG Het hoofdbestuur van de V.V.D. onderzoekt of een gesprek met D'66 mogelijk is. De V.V.D. zelf is bereid dit algemeen overleg aan te gaan. De vraag is echter of het hoofd bestuur van D'66 daarop zal ingaan. D'66 heeft in het nabije verleden ook al gesprekken aan de top met de P.v.d.A., de P.P.R. en de P.S.P. afge- Intussen is echter bij D'66 zelf een ontwikkeling gaande. Een aantal leden van D'66. oorspronkelijk lid van het Li beraal Democratisch Centrum of de Jon ge Liberalen, hebben al enige keren ge sprekken gehad met hun vroegere col- lega>, Het Tweede-Kamerlid drs. F. Nypels van D'66, afkomstig uit de kring van Liberale Jongeren, is daarvan de promotor. Deze groepen zijn tot de over tuiging' gekomen, dat het1 politiek jird-" gram van D'66 en de programma uitwerking van de verschillende liberale stromingen "veel overeenkomsten verto- De gezamenlijke gespreksgroep heeft thans de hoofdbesturen van D'66 en de V.V.D gevraagd een „nader contact tussen beide partijen te bevorderen". De gespreksgroep Nypels-Jongere Liberalen blijft in ieder geval zelf het overleg voortzetten. (Van onze parlementaire redactie) DEN HAAG Minister Klompé heeft ondanks aanvankelüke bezwaren toch besloten een „kunstnota" op te stellen. Zij gaat dit doen in samen werking tussen kunstwereld, raad voor de kunst en overheid. De nota moet bijdragen „tot 'n duidelijker koersbepaling voor het beleid op kor tere en langere termijn". Minister Klom pé kondigt dit aan in haar begroting AMSTERDAM (ANP) Een zestal opleidingsinstellingen op het gebied van theater werkt sinds geruime tyd samen om te komen tot de oprichting van een theaterschool in Amsterdam- Het betreft hier de Akademie voor Kleinkunst (dir Johan Verdoner), de balletstudio Nel Roos, de Scapino Dansacademie (dir. Karei Poons), de mime-opleiding (dir. Frita Vogels), de Studio voor Eigentydse Dans (dir. Koert Stuyf) en de Toneel school (dir. J. Kassies). De samenwerkende instellingen ver wachten dat de theaterschool niet alleen meer organisatorische en administratieve efficiency zal bieden, maar vooral dat zij in onderwijskundig, en artistiek opzicht een bredere basis van het theateronder- wüs en aan de theaterbeoefening. zal geven. De theaterschool staat open voor samenwerking met verwante instellingen. Een eerste begin van pedagogisch- didactische samenwerking is dezer dagen gemaakt door de instelling van een aan tal verplichte algemene studielessen, waaraan de circa 90 eerste-jaarsleerlin- gen van de theaterschool deelnemen. Het ligt in de bedoeling de gemeenschappe lijke leerstof verder uit te breiden. De lessen van het basisjaar worden voorlopig gegeven in het voormalige gebouw van het Instituut voor Sociale Geschiedenis, aan de Keizersgracht. Aan het Jonas Daniël Meyerplein is een rein gereserveerd voor de bouw van nieuwe theaterschool- De directiestaf van de Theaterschool wordt gevormd door de directies va aangesloten scholen. Directeur var Theaterschool is tl an Kassies, administra teur J. A. Steinz. Kosten bijna negen miljoen (Van onze correspondent) NIJMEGEN Als een burcht steekt de Stevenakerk uit boven bet stadscen trum van Nijmegen. Vijfentwintig jaar heeft het geduurd om de eeuwenoude kerk, die ln het jaar 1944 by het bom bardement op de stad werd verwoest, in oude glorie te herstellen. Morgen zal deze kerk officieel in gebruik worden ge steld in aanwezigheid van prins Claus. De St.-Steven of Grote Kerk heeft als hoofdkerk van Nijmegen een bowogen geschiedenis achter de rug en was een tijdlang, afhankelijk van militaire kracht- verhoudingen, beurtelings een katho liek of een protestants bedehuis. Tot 1579 was de Stevenkerk in katholieke handen. In dat jaar namen de protestan ten de kerk in bezit. Toen Nijmegen zich in 1585 weer onderwierp aan lips II kregen de katholieken opnieuw de beschikking over het kerkgebouw. Staatse troepen trokken in 1591 de stad binnen en de Stevenskerk kwam i in protstanse handen. In 1672 trok Frans bezettingsleger de vestingstad binnen. Volgens de capitulatievoorv den moohten de gereformeerden hun kerken behouden op één uitzondering na: de Stevenskerk. Amper had in 1674 de laatste Fransman zijn hielen gelicht of de protestanten namen weer de kerk ir hun bezit. In 1808 werd de zaak definitief gere geld. Bij kon. besluit werd de Stevens kerk voorgoed eigendom van de her vormde gemeente. De toren bleef eigen dom van het stadsbestuur. Drie eeuwenlang hebben onbekende bouwheren, vakbekwame meesters en gezellen volgens een naamloos bouw plan gewerkt aan de voltooiing van een kerk, die nimmer zijn definitieve vorm heeft bereikt. Geen enkele bouwteke ning, geen enkele betrouwbare vakkun dige beschrijving of bouwtechnische overweging is het nageslacht overgele verd. De meest trieste periode in de veelbewogen historie van de Stevens kerk vormde de 19de eeuw. Door onvol doende belangstelling en verwaarlozing van het onderhoud en noodzakelijke res tauraties verkommerde het bouwwerk zienderogen. Na de Eerste Wereldoor log kwam er een kentering ten goede de belangstelling, maar de crisis in, de dertiger jaren vertraagde het her stel. In 1935 kwam echter een subsidiere geling tot stand met rijk, provincie en gemeente. De eerste restauratieplannen werden uitgewerkt en begroot op f. 639. - .Ondanks een geslaagde 3 pro cent restauratielening konden de werk zaamheden nog niet beginnen doordat de toegezegde subsidies op zich lieten wachten. Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werkte opnieuw vertra gend op de uitvoering van de restaura tie. In 1941 verscheen een herziene be groting. De kosten werden toen geraamd op f. 725.000,Het bombardement van 22 februari 1944 maakte van de Stevens kerk een oorlogsschadeproject.... ondanks subsidies i Met vette krijtjes wordt hier in een straat te Hannover in een paar uur tijds Michel Angelo's „Schepping van Adam" gekopieerd. Het bijna 500 jaar oude fresco uit de Sixtijnse kapel te Rome is in de afge lopen zomer in vele Duitse steden op straat nagemaakt door Wolfgang Steinweg. 33-jarig geschiedenisstudent uit Kiel. Die jonge man doet dat om geld te verdienen voor schildersbeno- digdheden- Voorbij gangers gooien hun muntje in een plat kistje waarop in 22 talen „Dank U" staat. Genoeg geld. hoopt Wolfgang, om een héle winter èchl te kunnen schilde- activiteiten hebben hem overigens al twee opdrachten voor olieverf schilde ringen opgeleverd. gemeente ging de hervormde gemeente diep gebukt onder zware financiële las ten. Intussen is in 1953 de begroting de volledige restauratie van de Stevens* kerk reeds gestegen tot drie miljoen gul den. Tot in 1963 de molen vastloopt. Hel ryk kan niet snel genoeg de middelen verstrekken om de kerkvoogdij in staat te stellen aan haar verplichtingen voldoen. Aan het einde van dat jaar o\ schryft de begroting de zeven miljoen gulden. Als redder in de nood springt de provincie Gelderland dan in de bres met een lening op gemakkelijke voor Eind 1968 wordt de balans opnieuw op gemaakt en afgesloten met een bedrag van f. 8.713.000,— .Het einde van het gi gantische werk begon in zicht te komen. Alles op alles werd gezet om de kerk ter gelegenheid van de 25ste bevrijdingsher denking van Nijmegen weer in gebruik te kunnen nemen. Dit is gelukt. Minister Klompé: niet demonstratief t.a.v. Van het Reve DEN HAAG (ANP) Minister Klom pé (CRM) wyst de gedachte van de hand, als zou zy tydens de uitreiking van de Staatsprijs Letterkunde 1969 een sterk demonstratief optreden ten gunste van deze schryver" blyk heb ben gegeven. De minister zegt dit in ant woord op schriftelüke vragen van Twee de-Kamerlid Harmsen over deze uitrei king aan de letterkundige G. K. van De minister wijst erop, dat de achter eenvolgende ministers steeds zelf deze prijs aan de bekroonde auteurs hebben aangeboden. „Er bestond voor onder getekende geen enkele aanleiding af té wijken van een door haar gewaardeerde traditie" Minister Klompé zegt oppassen de wijzé' te' hebben willen getuigen van haar waardering voor 't werk van de lau reaat en niet van oordeel blijkt te zijn dat het systeem van toekenning van staatsprijzen wijziging behoeft. Debbie Reynolds tegen het sigaretten roken HOLLYWOOD (AP) Debbie Rey nolds wil niet verder gaan met haar pas gestarte nieuwe t.v.-serie omdat de t.v.-maatschappij NBC in haar uitzending een reclame voor een sigarettenmerk had opgenomen. „Ik wil niets te maken hebben met reclame, welke ik recht streeks in strijd acht met de openbare volksgezondheid en het welzijn", zo liet zij de NBC per telegram weten. De Deb bie Reynolds show, een komedie waar in zij de rol speelt van de vrouw van een verslaggever, is dinsdagavond in première gagaan. De recensenten waren er zeer mee ingenomen. Bij de NBC zei men er op te rekenen dat een oplossing gevonden zal worden. (ADVERTENTIE) Gisteravond beleefde het kasteel Dui venvoorde te Voorschoten het slotconcert van het afgelopen seizoen. Voor deze ge legenheid had men het Colloquium Musi- cum .uitgenodigd om de avond te ver- Een. gevarieerd programma deed ons kennismaken met muziek van de zestiende tot de negentiende eeuw. Rienk Jiskoot bespeelde het tweeklajvier clarvecimbel o.a. speelde hij enkele oude composities van onbekende meesters, van Luis de Narvaez. Domenico Rdpoli. J. S. en C- Ph. E. Bach- Zijn spel leek ons wat te mat. terwijl de registratie wat zwaar op de hand was- Daarnaast begeleidde hij enkele trio's voor fluit, viool en cello (cq- Continuo). Alfons van Leggelo bespeelde hierbij de fluit: wat minder gelukkig, omdat hij wat moeite heeft imet het blazen van een vaste, heldere klank, m.n. in de Pluiitsonate van C- Ph. E. Bach. De twee strijkers van dit kwartet waren Ernö Olüh (vioolen Rachte van der Meer (cello Gezamenlijk speelde men van Jean Baptiste Quentin le Jeune zijn Trio. opus 10. nr. V (uit de verzameling van Willem Noske". Een bijzonder mooi trio, waarin ieder veel kans geboden werd er iets bijzonders van te maken, maar het ontbreekt nog aan het raffinement van het elkaar precies aanvoelen, waardoor onnauwkeurigheden ontstaan. Alles zal geleei-d moeten worden, en op zich is de capaciteit zeker aanwezig om tot. een gaaf ensemble uit te groeien. Het trio van Joh Quant kreeg namelijk een behoor lijke uitvoering. Al met al een redelijk slot. D v G. De Friese cabaretier Rients Gra- tama gaf gisteren in het Amster damse De la Martheater de première van zijn solo-cabaret „Vingertjes in de pap". AMSTERDAM (ANP) De groep van veertig beeldende kunstenaars, die op 11 september j.l. een verklaring heeft opgesteld, waarin de recente acties de B.B.K. werden veroordeeld en aftreden van de meerderheid van bestuur werd geëist, heeft 350 adhesie betuigingen met deze verklaring ont- De „verontruste" kunstenaars, die i tussen een ledenvergadering hebben aangevraagd, stellen dat zij zich recht streeks tot de leden van de B.B.K. heb ben gericht, omdat in de afgelopen maanden bewezen is, dat de gebruike lijke wegen van communicatie en be sluitvorming, ten gevolge van de door een minderheid in de vereniging gehan teerde methode, niet meer begaanbaar het (Vai e parlementaire redaktie) DEN HAAG De inventarisaite van het monumentenbezit in Nederland is in augustus j.l. door het ministerie van C.R.M. voltooid. Aanvullingen en wijzi gingen zullen echter noodzakelyk bly- ven, zo schryft minister Klompé (C.R.M. in haar begroting voor 1970. Enige belangrijke projecten waarmee in 1970 een begin wordt gemaakt zijn: Het stadhuis in Goes, de reconstructies van de vesting Bourtange en de Neder landse hervormde kerk van Noordwijk- Binnen. In 1970 zal na zeven jaar sluiting het volkenkundig museum „Justinus van Nassau" te Breda worden heropend. Men is thans bezig met de herinrich- Ook maken zij zich zorgen gevolgen van de incompetentie bestuur bij de behartiging van de be langen van de leden, zoals die onder andere is gebleken uit het negeren van een uitnodiging tot overleg over de con traprestatieregeling met de minister var Sociale Zaken en de wijze waarop on derhandelingen met de minister var CRM zijn gevoerd. Zij wensen uitdrukkelijk te stellen, dat zij voorstanders zijn van een actie, die het vestigen van een beter cultuur beleid ten doel heeft, maar dat aan de ze doelstellingen ernstige schade is toe gebracht door de wijze waarop de re cente acties door een kleine groep, in naam van de B.B.K., is gevoerd. Voor een actie is naar de mening van de ondertekenaars een duidelijke formule-1 ring van eisen en nauwe samenwerking, met andere kunstenaarsgroepen eei solute voorwaarde. Alle kunstenaars dienen de gelegenheid te krijgen aan de opstelling van dit programma eisen deel te nemen In het Prentenkabinet van het Gemeente museum te Arnhem wordt tot 20 de cember een tentoonstelling gehouden van prenten en tekeningen uit de 17de, 18de en 19de eeuw, die allen spel i sport tot onderwerp hebben.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1969 | | pagina 4