GUUS HERMUS
1
Don Quichotte gaat kapot aan zijn
eigen verlangen
MAN VAN
1 LAMANCHA
j WACHT
<0P
DE BAKKER
DOET
1 EENS EEN
BOODSCHAP
EN LEEST
EENS
EEN BOEK
ZATERDAG 16 AUGUSTUS 1969
BADHOEVEDORP Guus
Hermus thuis. Een ridder
te voet, die in open sport
hemd door het zorgelijk
niemandsland tussen twee
voorstellingen dwaalt. Tot
nader order heeft hij de strijd
tegen de Spaanse wind
molens opgegeven en vecht
hij alleen nog om het behoud
zijn tuinparasol, die
buiten op het terras siddert
i de lauwe passaat en alleen
door zijn krachtig ingrijpen
•en plotselinge
hemelvaart gered wordt. De
volzinnen van Cervantes zijn
ondertussen vervangen door
een beitelscherpe tekst van
goede huishoudkwaliteit,
die zijn vrouw hem voor
het weggaan als een wacht
woord heeft overgedragen.
„Als de bakker komt, Guus,
neem dan een halfje bruin".
Hij heeft geknikt en de
clause gelaten herhaald. „Een
halfje bruin. Oké. Komt
voor elkaar." Vervolgens
heeft hij zich in de uiterste
hoek van zijn driezitsbank
teruggetrokken en zorgvuldig
een pijp gestopt van een
knoestig model, dat niet uit
de toon valt bij zijn gepijnigd
hoofd. De kamer is gevuld
met de aarzelende kleuren
i een herfst, die al eeuwen
duurt. Eén wand is begroeid
met boeken, veel vak
litteratuur, veel leer met
gouden opdruk, aan de
andere kant de stereoradio,
die hij tijdens het gesprek
enkele malen aanzet voor
Ihet weerbericht. „Die hitte",
zegt hij, „die dertig graden,
breken me de nek. Ik moet
op het toneel mijn wenk
brauwen en mijn sik aan
plakken, maar de pleisters
pakken allang niet meer. "Het
zijn dezelfde pleisters
waarmee je een toupetje op
i kaal hoofd bevestigt.
Man, ze drijven na een paar
minuten al van mijn gezicht
af. Na afloop voel je je
j' alleen maar vies. Alles
nat, alles kleeft asm Je lijf.
Dit is een ellende, die met
acteren niks meer te maken
heeft. Je rijdt als een gele
naar huis en gaat een uur in
bad zitten. Dit is geen
temperatuur om een dergelijke
rol te spelen. Don Quichotte,
extreme figuur, die heeft grotere
dimensies dan een mens.
Don Quichotte is een idee.
Als je niet genoeg inpact hebt,
als ie halfwas tegen zo'n
rol aangaat, dan haal je het
niet. Je moet alles, wat je
aan talent hebt, er tegenaan
goöien om hem tot leven te
wekken, om het tot het einde
vast te houden. Gewoon die
kraan wijd opendraaien en
dan maar hopen, dat er
100, 120 procent uitkomt. Je
hebt voor jezelf allang een
ideaalbeeld gecreëerd.
Je weet, hoe Don Quichotte is,
hoe hij adem haalt, vecht,
hoopt en een enkele avond
lukt het ook om hem zo op het
toneel te zetten. Ik ben
ongelooflijk kritisch, op het
ziekelijke af. Elke avond
stort ik me d'r in, maar na
afloop ben ik maar zelden
tevreden. Voor mijn eigen
gevoel ben ik dan net onder
de streep gebleven, dan is
die bezetenheid er niet
geweest. Op een gegeven
moment moet er een
bevlogenheid over je heen
komen, het zal wel weer een
woord zijn, dat niet bestaat,
maar misschien begrijp je het.
Ik weet, dat het er in zit,
ik wist op mijn dertiende jaar
al, dat. ik het zou halen.
Ik had nog niks bewezen, niet
eens meegedaan aan het
schooltoneel. Zelfs mijn eigen
vader wist niet, of ik enig
talent had, maar ik wou het
gewoon. Ik begreep ook
niet waar ik het vandaan haalde,
maar ik had geen andere keus.
Kinderachtig
Ik zou het achteraf ook verrekte
kinderachtig hebben gevonden,
als ik tevreden was geweest
met een lager niveau. Als je
een bepaald talent in huis
hebt, als je na jaren komedie
tot die ontdekking komt,
dan moet het ook blijken,
dan moet het er uit komen.
Ik doe het niet eens alleen om
het succes. Als je jong bent,
als je aan het begin staat,
droom je daarvan, je
droomt van machtige ovaties,
maar geloof me, dat gevoel
gaat gauw over. Ik vind
succes allang niet meer zo'n
heerlijk romantisch gebeuren.
Het is gewoon je plicht.
Mensen betalen voor je
en die hebben er recht op, dat
je er alles uitperst. Daarom
is die vrije sector ook
zo fijn, je weet, dat je voor
je brood zal moeten knokken.
Bij het gesubsidieerde toneel
geeft het niet, of je voor
lege zalen speelt, want je ge'd
zit toch safe. Als wij avond
aan avond voor.150 man spelen,
dan is het gebeurd mèt de aap.
Ik zie het nuchter. Toneel
spelen is hard werken, keihard
werken, het is een vak,
waar je constant met het zweet
op je voorhoofd staat.
Natuurlijk wil je dan ook
nog de beste zijn, dat wil
iedere acteur. Ik ben een leeuw,
ik zou nooit genoegen
hebben genomen met een
bestaantje ergens in dc
middenmoot. Dan was ik er net
zo lief uitgestapt. Alleen
duurt het in dit land zo lang.
voordat ze erkennen, dat
je een topacteur bent. Ook
alweer zo'n woord: toparteui.
Het doet me denken aan
televisiereclame. Dwarsgebakken
brood of zo. Twee witmakers.
Ik heb zelf een keer
meegewerkt aan een spot van
C. A., maar je voelt je
wel zwaar genomen, als je
jezelf opeens op de STER
ziet verschijnen. Ik heb
niks tegen acteurs, die
reclamefilmpjes n.aken, maar
persoonlijk breng ik het
niet op. Ik krijg dan meteen
het gevoel, dat over de
hele linie mijn kwaliteit
achteruit gaat. Als je
's avonds een grote rol moet
spelen, kun je er stomweg niks
anders bij doen. Ik ben echt
niet de hele dag van toneel
bezeten, het is gewoon je vak,
je brood, maar tegen vier
uur heb je toch geen rust
meer. Daar doe je niks tegen.
opeens komt die spanning
terug, je ziet die verantwoording
op je afkomen, je gaat zitten
tóbben. Hoe zal het vanavond
gaan? Dat zorgelijke gevoel
blijf je houden, ook
na de 100e voorstelling, de
200e. Als je op zo'n moment
ook nog moet denken aan
een televisiestuk of een
reclamefilmpje, houd je geen
adem over voor de avond.
Als ik 's morgens wakker word,
weet ik al, dat ik over tien
uur Don Quichotte op poten
moet zetten. Dat beperkt je
mogelijkheden. Je kunt wat
lezen, een boodschap doen in
de buurt, maar daar blijft
het dan wel bij.
Betonnen muur
Weet je, wat er hier in
Holland gebeurt, als je talent
hebt? Dan zeggen ze: „We
moeten het eerst nog eens
zien, laat die jongen eerst
maar eens wat bewijzen". Dan
heb je al een hoop fijne
rollen gespeeld, maar die tellen
niet mee. Dat noemen ze
in dit land het rijpingsproces.
Je moet eerst door die
betonnen muur van scepticisme
heen. Laat eerst maar eens
wat zien. Dat heeft bij mij
precies 21 jaar geduurd.
En dan ben je cr nog niet.
Dan wachten ze nog op het
moment, dat ze je kunnen
verslinden. Ik ben bij de
première van De Man van
La Mancba midden in mijn
eerste lied het toneel van Carré
afgerend. Een ordinaire
samenloop van omstandigheden,
een stuk paniekvoetbal, dat
iedereen in zijn leven wel eens
speelt. Maar er waren
aanleiding gelijk aangrepen
om cr een nummer van te maken.
Het leek net, alsof ik alleen
maar 27 jaar komedie had
gespeeld om het Nederlandse
volk die rotstreek te leVcren.
Ik vind het een onbegrijpelijke
reactie op een moment
van pure zwakte. Gelukkig
heb je op dat moment altijd
nog je eigen geweten. Het
publiek en mijn eigen geweten
die maken voor mij de wet uit
Wat is trouwens een topacteur?
Als ik vanavond met mijn
helm het toneel opstorm en
de rest verdomt het, dan
begin ik niks. Zelfs de
prachtigste rol maak je alleen
niet meer waar. Ik heb in
een stuk van Shakespeare
gestaan met een lange,
woedende clause tegen twee
anderen, die het volledig
met me eens moesten zijn
Het was een opruiende tekst,
die alleen maar zin had,
als er op ingehaakt werd. De
eerste avonden zag ik ze
gespannen luisteren, ze
geloofden in me, het was los
van het toneel gekomen.
Op een gegeven moment
merkte ik, dat die gezichten
tegenover me helemaal leeg
waren, ze verveelden zich,
terwijl ik bezig was, ze
zaten met hun gedachten
mijlen ver weg. Je hebt
dan het gevoel, dat er een
matje onder je voeten wordt
weggetrokken, je bent opeens
nergens meer. Op zo'n manier
kun je de boel grondig
verpesten, een collega
in moeilijkheden brengen.
Strindberg heeft een stuk
geschreven, waarin één vrouw
drie kwartier lang aan
het woord is, terwijl een
tweede vrouw luistert. Ze
zegt in dal hele stuk niet
één keer ja of nee. Als
een acteur onder dergelijke
omstandigheden toch de
spanning kan vasthouden,
dan heeft hij een formidabele
prestatie geleverd. Nou moet ik
eerlijk toegeven, dat Strindberg
een ongelooflijk sombere
kwanl is, Cervantes doet het
heel anders, die heeft een
figuur gecreëerd, waar de
tragedie van de hele mensheid
in zil. Don Quichotte is een
M-eld
Buiten het theater is Guus Hermus
am door het leven gaat en zijn fans
i ridder te voet met pijp en open sporthemd, die bedacht-
n een deugdelijke handtekening voorziet.
ontzettend graag
beter zou willen maken,
maar hij kan het niet. Hij gaat
kapot aan zijn eigen verlangen.
De manier, waarop Cervantes
die wanhopige strijd heeft
beschreven, is een vondst, zijn
Don Quichotte is een
poëtisch gebeuren in de
wereldliteratuur geworden.
Het is ongelooflijk schoon van
taal en gegeven.
Verschrikkelijke bijbel
Het is ook begrijpelijk, waarom
nooit iemand geprobeerd
heeft om er een stuk van be
maken. Pieter Langendijk
heeft het, geloof ik,
geprobeerd. Don Quichotte in
Purmerend of zoiets. Het kan
ook Heerenveen zijn geweest.
Maar verder was er niemand,
die zijn vingers wilde
branden aan die verschrikkelijke
r- '.m??
bijbel. En dan opeens komt
er iemand met een musical
over zo'n figuur op de proppen.
Een musical, toe maar.
Gelijk zijn er mensen, die
roepen, dat het kitsch is.
Goed, nou zal hét
kitsch zijn, wat geeft dat dan
nog? Het kan mij niet schelen,
zolang de idee er onbeschadigd
uit komt. Don Quichotte is
in De Man van La Mancha
een herkenbare figuur gebleven,
waar je als acteur je tanden
in kunt zetten. Die man
zegt dingen, doet dingen, die
in mezelf leven. Dat is voor
mij een criterium. Don Quicholte
komt heel sterk, op me af,
je moet nooit rollen
accepteren, die te ver van
je afstaan. Ik heb het zelf
meegemaakt, ik heb rollen
geweigerd, omdat ,ik wist, dat
ik er mijn nek op zou breken.
Je kunt voor je publiek
nooit iets acceptabel maken,
waar je zelf niet in gelooft.
Burgermannetje
Ik zou na Don Quichotte graag
eens een komische rol spelen.
Het mag best lichte kost
zijn. Een gewoon mal
burgermannetje, waar je een
mens van kunt maken. Ik
heb het gevoel, dat ik het
kan, dat het me goed zal
afgaan. Tot nog toe waren het
meestal tragische,
problematische rollen, die
ik kreeg toegespeeld. Ik heb
zeven jaar bij Centrum
gezeten en ik heb in die tijd
drie schizofremen op de planken
gezet. Doktor Kersjensov zag
slangen, Orestes zag slangen,
je werd alsmaar gedwongen
om je te verdiepen in de rare.
krankzinnige geestestoestanden
van die mensen. Ik heb vier
rollen gespeeld jn stukken
van Pinter, zijn Thuiskomst is
een anatomische les van het
menselijk denken, je ziet
de rauwe darmen liggen, hij
gooit de emoties ruw op tafel.
Als je daar steeds mee
geconfronteerd wordt,
dan gebeurt er wat in je
eigen denkwereld. Dat ls
onvermijdelijk. Je hebt'mensen,
die gelijk zeggen, dat alle
figuren van Pinter vieze mensen
zijn, die al zijn stukken smerig
vinden, maar dat is een
leugen. Het is juist een
ongelooflijke bewogenheid,
die deze man tot schrijven
heeft gedwongen. Pinter
doet wat met je, die drukt
je steeds maar met je neus
op de feiten.
Het is een geweldige tijd,
waarin zulke dingen kunnen
gebeuren. Ik moet er niet
aan denken, dat ik voor
hetzelfde geld geleefd zou
kunnen hebben in de tijd van
camera obscura met zijn
gezapige, vastgelopen troep.
irschijnlijk stikken.
Dit i
i tijd,
i alle
fca boes omver worden
gegooid. Alles kan exploderen,
maar er kan ook iets goeds
uil komen. Er kan iets
wezenlijks gebeuren. Dat ls
geweldig. De figuren van
Pinter zijn alsmaar bezig met
het opruimen van geestelijke
grenzen, ze barsten van
de menselijke emoties. Maar
ook een Nathan de Wijze
heeft diezelfde drang om
grenzen omver te lopen. Dat is
nou een stuk uit de vorige
eeuw, maar hij blijft wei
heel erg van deze tijd.
Gewichtheffen
Ik wil die komische rol ook
alleen maar, omdat je op
een gegeven moment doodmoe
kunt worden van het
gewichtheffen. Je wordt een
knippatroon, een cliché van
het zwaarmoedig denken.
Het beangstigende is namelijk,
dat die paranoïde schizofrenie
In ieder mens aanwezig is.
Die vijfvoudige moord in
Los Angeles Is waarschijnlijk
gepleegd door een
Je
wordt
moe
van
het
gewichtheffen'
fatsoensrakker. Gewoon een
keurige man, die altijd op
tijd bij het eten is".
Hermus legt zijn pijp op
tafel en kijkt met een
cursief geheven hoofd naar zijn
vrouw, die door de zijdeur
links weer in het beeld is
gplcomen. ..De bakker is nog
niet geweest", zegt hij, „en het
wordt koeler zegt de
radio. Minstens twee graden".
Ze knikt en veegt een vage
glimlach van haar lippen. „Het
werd wel tijd", zegt ze, „ik
zou naar de première in
Sclieveningen gaan, maar ik
heb niet eens de moed gehad
om dat Circustheater ini te
gaan. Ik vind het een
afschuwelijk gezicht om die
man zo te zien lijden. Dat
heeft niks meer met theater te
maken. Hij zwemt zijn kleren
uit en het zweet spat van zijn
gezicht Ik heb rustig op de
boulevard gewacht, totdat het
afgelopen was'\
Hij kijkt haar met korzelige
vertedering aan en verlegt zijn
introverte blik dan weer
naar zijm gast.
„Ik ben nu 50". zegt hij mei
een even slippende stem,
„ik ben gewoon niet
flexibel genoeg meer om
van baan te veranderen.
Ilc heb trouwens een beroep
gekozen, waar ik geen hekel
aan heb. Het mooie van een
artiest vind ik, dat hij
macht heelt om iets tot leven
te wekken. De schrijver is
alleen de leverancier, of het nu
Pinter is of Shakespeare.
Hij kan geen donder beginnen,
als er geen man in de
buurt is, die zijn tekst uit
het hoofd wil leren. Dat is de
autonomie van de acteur.
George Vitaly regisseerde in
Parijs een stuk van
De Montlierlant met Pierre
Brasseur in de hoofdrol. Nou
is het bekend, dat Brasseur
een eigenzinnig heer is. Ik heb
daar zelf weinig last van,
maar het komt onder
topacteurs meer voor. Op de
generale wilde De Montherland
wat zeggen, mag ie even,
hij was toevallig de schrijver,
maar Brasseur riep: „U moet
zich stil houden meneer
De Monbherlant het stuk is
Morsdooie letters
op
het
kost me ongelooflijk veel
moeite om een tekst uit mijn
hoofd te leren. Ik ben m dat
soort dingen erg langzaam,
als ik een nieuwe rol krijg,
dan zit ik er eerst dagen
mee te klunzen. Het is een
meditatief proces, waarin
morsdooie letters tot leven
moeten komen. Daar is geen
methode voor te bedenken.
Een rol moet langzaam
groeien, die kun je niet maken
zoals een moorkop. Het
begint met een aantal
vlekken en die worden
langzaam opgevuld. Na een
paar weken vraag ik dan aan
mijn vrouw, of ze me wil
overhoren. Met Don Quichotte
is het ook zo gegaan. Het is
qua tekst geen grote rol, maar
wat hij vertegenwoordigt
is meer dan levensgroot.
Ik vind het ook geen bezwaar,
dat de handeling zo nu en
dan onderbroken wordt door
een liedje. Als ik een echte
zanger was. zou ik
waarschijnlijk wel moeite
hebben om die figuur vast
te houden, maar ik blijf
onder het zingen gewoon de
acteur. Ik breng geen aria's
dat zou ik niet eens kunnen
met de paar zanglessen,
die ik gehad heb. Voor mij
is het belangrijkste, dat
de draad in het stuk doorloopt".
Hermus zwijgt voor de
zoveelste keer van harte.
Hij pakt een lucifer en kijkt
naar de zon, die zijn grasmat
blakert. Zijn functionele
bungalow onder het malend
geweld der overvliegenrip
straalvliegtuigen is voor
hem een geriefelijk
voorgeborchte, van waaruit hij
elke avond tegen zeven
uur door de engel van het
succes naar de hemel van het
theater wordt gebracht.
In afwachting van dat
moment wacht hij op de bakker
en luistert hij nauwgezet
naar de weerberichten.
„Misschien komt er straks
een man", zegt hij, „die
onbehoorlijk veel geld biedt
als ik straks reclame maak
voor zijn tube tandpasta.
Ik weet echt niet, of ik dan
niet karakterloos door
mijn knieën zal gaan.
Geld kan soms erg fijn
zijn en het i3 trouwens niet
ongezond om je tanden te
poetsen".
I.J:O THURING
FOTO'S: SIMON E. SMIT
