de mens
maakt zich los
53
maanen verder
WIJ
mensen
zijn
nu
eenmaal
zo
erfenis van columbus en copernicus
Als er een mens op de maan stapt,
doet de mensheid zo'n reuzenschrede
voorwaarts dat het werkelijk wel zin
heeft om nog eens achterom te kijken,
om het verleden door te gaan, vol ver
wondering en eerbied en ook wel hui
vering omdat het ons zo ver gebracht
heefr, zo „herrlich weit" zoals Goethe
ietwat ironisch zegt. Die gang door de
geschiedenis moet dan ook wel met
grote stappen gebeuren, met zeven
mijlslaarzen, alsof wij bevleugeld zijn
met de geest van zoveel rdimte, alsof
wij opmarcheren op de maat van de
muziek der sferen. Het is, zo menen
wij te horen, uitbundige muziek, feest
muziek, een soort slotkoor van de
Negende van Beethoven. Een bezoek
aan de maan lijkt inderdaad wel een
soort vervulling van een achttiende-
eeuwse droom, waarin het heelal ver
heerlijkt wordt als onze grote spiegel
en speelruimte. De omgang met de
kosmos leert ons het ware kosmopo
litisme.
Om nu het verband met het verleden
goed te leggen, kunnen wij ons bijvoor
beeld een zin van de grote Jakob
Burckhardt. de vermaarde Zwitserse
cultuurhistoricus uit de vorige eeuw.
in de gedachten brengen, namelijk:
„Der Kosmopolitismus ist eine höchste
Stufe des Individualismus". Burckhardt
gebruikt die woorden in zijn boek over
de Italiaanse renaissance. „Wat et-
gebeurt in die tijd", zo zegt hij. „is
een losmaking van de mens uil zijn ge
sloten verbanden, uit zijn middeleeuw
se hiërarchieën, een ontdekking van
zichzelf, van de aarde en daarmee ook
van de ruimte." „Die Entdeckung dei-
Welt und des Menschens" is één van de
beroemdste hoofdstukken uit zijn schit
terende werk.
Renaissance betekent dan veel meer
dan herontdekking van de oudheid. De
wereld wordt geopend, wetenschappe
lijk en praktisch en idealistisch, alles
in één grote wisselwerking. Colum
bus ontdekt Amerika, Thomas More
schrijft zijn Utopia (geïnspireerd dooi
de ontdekking van een nieuwe wereld)
en Copernicus beschrijft een nieuw we
reldbeeld.
Daarmee was er dan in de zestien
de eeuw een dergelijke verbazingwek
kende stap naar de toekomst als wij
thans ook beleven. Maar eigenlijk is
de hele geschiedenis van de mensheid
natuurlijk een aaneenrijging van der
gelijke stappen, telkens weer stout
moedig ondernomen na perioden van
stilstand en bezinning. Het is mogelijk
de geschiedenis zo te schrijven, als een
voortdurende spanning tussen inkeer en
expansie. Of laten we het anders
zeggen: de mensheid is in een niet af
latende strijd gewikkeld om zich los te
maken uil de beslotenheden waarin
zij oorspronkelijk heeft geleefd. En
die losmaking, die bevrijding, is een
element in het bijzonder van onze Euro
pese geschiedenis. Als wij over de reis
naar de maan spreken die in Amerika
op touw wordt gezet, dan hebben wij
het eigenlijk over het raadsel van de
cultuur van Europa, over wat Jan Ro
mein noemde de grote uitzondering op
het algemeen menselijk patroon. Want
het is niet de hele mensheid gezamen
lijk, die deze dappere weg in is gesla
gen, het is de Europese mens, die dat
gewaagd heeft, ten goede en ten kwa
de, in een nog altijd adembenemend
avontuur.
Primitieve volkeren en oude culturen
hebben geleefd in een voor ons merk
waardige stilstand, in een stenen stilte
zonder ontwikkeling, een heilige afge
slotenheid. Zij hebben geen generali
saties gekend over de mensheid, zij
hebben zichzélf" dikwijls als stam de
naam „wij mensen", of „echte men
sen" of iets dergelijks gegeven, in vol
ledige afzondering, in volledige ge
meenschap. Enkeling en mensheid wa
ren hun beide vreemd. En het geheim
zinnige is nu dat er in het oostelijk
bekken van de Middellandse Zee is be
gonnen wat Marsman noemde het
ruisen van de creatieve geest. Daar zijn
mensen buiten de heilige kring van de
mythe, van de vruchtbaarheid en de
zekerheid gaan staan en hebben voor
het eerst zichzelf gezien, als enkelin
gen als mensen. Dat is gebeurd in Is
raël en in Griekenland, in godsdiensti
ge hartstocht en wijsgerige bezinning.
Meesterlijk is dat proces beschreven
door de dichter Guillaume van der
Graft in zijn vers aangaande Abraham.
HOUSTON. Waarom
proberen wij toch op
de -maan te landen terwijl
er op de aarde nog zoveel
problemen opgelost
moeten worden? Is het
de taak van de mens om
nog verder dam de maan
te gaan, steeds dieper
het heelal in? Zal de maan
ooit bewoond worden?
Charles W. Mathews,
een vooraanstaand
Amerikaans ruimte-
deskundige, verbonden
aan de N.A.S.A., geeft
o.m. antwoord op deze
vragen die iedereen
overal in de wereld
bezighouden. Hij doet dit
voor ons blad in een
interview met een Ame
rikaanse journalist,
Walter Froehlich.
De reizen naar de maan zijn nu wel erg
spectaculair en gedurfd, maar toch vragen
'ele mensen zich af waarom er zo nodig
ien landing op de maan uitgevoerd moet
•vorden, terwijl er op aarde nog zoveel
problemen dringend onze aandacht vragen.
Mathews: de landing op de maan, op zich, is
belangrijk niet. Belangrijker is, dat we lang
zamerhand de kennis vergaren om het uit te
voeren. Hiermee dragen wij bij aan de op
bouw van de technische wetenschap en vergro
ten daardoor het menselijk kunnen. De mens
wordt nu in de gelegenheid gesteld in een ge-
nieuwe wereld te gaan opereren, de wereld
de ruimte. Tot voor kort beheerste de
mens alleen, zoals men dat algemeen pleegt
san te duiden, „het land, de zee en de lucht
Hieraan wordt nu de ruimte toegevoegd.
zolang op aarde nog dringend op te lossen
noden blijven bestaan?
Mathews: De verkenning van de ruimte zal
waarschijnlijk een geheel nieuwe dimensie ge
ven aan de oplossing van deze noden. Wanneer
men teruggaat tot de tijd van Columbus, dan
staat wel vast. dat slechts weinig mensen zich
toen gerealiseerd hebben, dat de ontdekking
van Amerika een uitermate belangrijke zaak
was Later is gebleken hoezeer deze ontdekking
de mensheid letterlijk en figuurlijk verrijkt
heeft. Evenzeer hebben de mensen zich eind
iegentiende eeuw niet gerealiseerd, dat de lucht
vaart die toen zij het in zeer bescheiden
mate ,,van de grond begon te komen", la
ter een zo grote rol in het leven van de mens
zou gaan spelen. Waarschijnlijk hebben toen
vele mensen helemaal niet geloofd aan een toe
komst van de luchtvaart. Maar toen eenmaal
de luchtvaart zijn intrede had gedaan in het
leven van dc mens, werd de behoefte eraan
en de noodzaak ervan pas duidelijk. Geen land
ter wereld zou 't heden ten dage nog zonder
de luchtvaart kunnen stellen.
In feite volgen we nu het .spoor van de ge
schiedenis van de menselijke vooruitgang te
rug. En nog realiseren zich vele mensen niet.
dat ze eens zullen moeten leven in een wereld
waarin de ruimtevaart een grote rol gaat spe
len. Maar dit besef groeit met de dag en we
verwachten, dat de mens binnenkort zal gaan
inzien, dat al onze pogingen om de ruimte te
veroveren later vruchten zullen gaan afwerpen.
Kunt u enkele voorbeelden geven van dc voorde
len die de mensheid uit de huidige eventueel
nog toekomstige ruimtev aartactiviteiten zal kun
nen putten?
Mathews: Het ruimteonderzoek heelt vele fa
cetten. Het :s zeker, dat enkele daarvan voor
delen zullen opleveren voor het leven op aarde,
al zal men daarvan niet altijd direct iets kun
nen merken. Directe voorbeelden zijn er ech
ter stellig. Neem bijvoorbeeld eens de commu
nicatie- en weersatellieten die dagelijks van
onschatbaar nut zijn. Wanneer deze satellieten
plotseling zouden verdwijnen zouden ze zeker
en niet in geringe male gemist worden.
Een interessant voorbeeld is onder andere de
ontwikkeling van de zogenaamde „body sen
sors" (apparatuur die het gedrag van de mens
in alle omstandigheden en tot in de kleinste
details controleert, red.) voor astronauten, die
nu in wat gewijzigde vorm in ziekenhuizen ge
bruikt worden voor de behandeling van hart
patiënten.
Mathews: Het antwoord daarop is eenvoudig,
wij mensen zijn nu eenmaal zo. De „body sen
sors" zijn, evenals andere produkten die voort
komen uit de activiteiten van het ruimteonder
zoek, ontwikkeld toen zij in het programma
van een bemande ruimtevlucht noodzakelijk en
onvermijdelijk werden. Er ontstaat plotseling
vraag naar en die vraag leidt tot vooruitgang
op technisch gebied. Bedenk bijvoorbeeld maar
eens. dat in het verleden sommige van de be
langrijkste technische vorderingen tot stand
zijn gekomen tijdens oorlogen of als gevolg
van intensief onderzoek in oorlogstijd. En
thans is ons „vreedzame" ruimteprogram
in 't bijzonder 't Apolloprogram, dat tot
doel heeft mensen op de maan te brengen
als 't ware 'n krachtig „brandpunt"
geworden van alle aspecten van de gehele
technologie.
Moet daaruit geconcludeerd worden, dar de be
langrijkste bijdrage van het ruimteprogram
voor de mensheid, ligt in het kader van sti
mulering van de technische vooruitgang?
Mathews: Zeker en zelfs meer dan dat. Het
ruimteprogram schept een zeker klimaat waar
in bepaalde personen aangemoedigd worden om
op allerlei terreinen onderzoekingen te gaan
gere eisen aan zichzelf stellen. Di
zeker onbehagen waaruit 'drang
keling voortvloeit.
En hieruit blijkt wel. dat het ruimteprogram
ook indirect voordelen heeft.
Wanneer we nu van dit standpunt uitgaan, wel
ke voorspellingen kunt u dan doen wat het
ruimteprogram betreft. Wat zijn de plannen bij
het maanonderzoek?
Mathews: De landing van mensen op het maan
oppervlak is'slechts het begin van het maan-
project. Hierop volgt uiteraard een uitgebreid
en veel omvattend „ontdekkingsprogram" dat
er op gericht zal zijn onze kennis van de maan
te vergroten. Dit zal ons in niet geringe ma
te helpen 'n beter begrip te krijgen van de
aarde en van 't zonnestelsel. De maan heeft
geen atmosfeer en kent derhalve geen
weersomstandigheden. Hierdoor heeft de
maan de slijtage van de tand des tijds niet
ondergaan die de geschiedenis van de aard
bol zo „in nevelen" gehuld heeft. En ons
onderzoek op de maan zal ons ongetwijfeld
veel informaties verschaffen op het terrein der
geologie en de kennis der delfstoffen.
len te constateren tussen de werkelijkheid ter
plaatse en de kennis die hij had voor de start.
De mens kan als „ontdekker", als onderzoeker,
niet door machines vervangen worden. Daarom
zullen mensen de ruimte in moeten, tenmin
ste als wij de ruimte werkelijk ter plaatse
willen exploreren.
Wat zal volgens u de meest belangrijke en
spectaculaire vooruitgang zijn in het ruimte
onderzoek na de landing op de maan?
Mathews: Belangrijk zal ongetwijfeld een ver
laging van de kosten van het ruimtetransport
zijn. Belangrijk is echter ook de mogelijkheid
die we hebben om steeds zwaardere ruimte
schepen de ruimte in te sturen. Wij zijn be
gonnen met kleine satellieten. Sommige wa
ren zelfs niet veel groter dan 'n pompelmoes. En
vandaag de dag beschikt Amerika over de Sa-
turnus 5-raket die in staat is 135.000 kilogram
in een baan om de aarde te brengen of 45.000
kilo in de richting van de maan te sturen. De
plaatsing van telescopen in de ruimte zal even
eens van grote importantie zijn. Ik voorzie
zelfs in de toekomst een onderwijssysteem
waarin gebruik gemaakt zal worden van com
municatiesatellieten. Ik weet dat het moeilijk
is om het zich voor te stellen, maar waar
schijnlijk komt het ooit nog eens zo ver
Denkt u dat er in de toekomst op grote schaal
maanreizen ondernomen zullen worden. Wan
neer men bedenkt, dat noch de maan noch dc
ruimte een vriendelijke en gastvrije ruimte is
om te leven, gelooft u dan dat er in de toe
komst op grote schaal maanreizen onderno-
Wat
n zullei
Matliews: Ik heb al gewezen i
i de
de
itale
icatie
aar waarom is er ten dergelijk groots opge-
n ruimteplan nodig om tot de ontwikkeling
ju ..bodg sensors" te komen. Was het niet
ogelijk dergelijke apparatuur uit te t'inden
..de
doen. hierdoor wordt vooruitgang gestimuleerd.
De televisieuitzendingen vanuit de Apolloca-
bines zullen bijvoorbeeld vele jongelui aange
sproken hebben. Zij hebben hen geïnspireerd
om de horizon van hun belangstelling wat te
verruimen. Het nedium televisie werkt stimu
lerend. En als men ziet wat anderen al bereikt
hebben, dan gaat men onwillekeurig ook ho
mogelijkheden tot vroegtijdige weersvoorspel
ling met behulp van satellieten. Het gebruik
van mogelijkheden zou verbeterd kunnen wor
den door de vestiging van een basis in een baan
om de aarde. Vanuit zo n basis zou men bij
voorbeeld in staat kunnen zijn de stand van
de belangrijkste voedingsgewassen te controle
ren, waterstanden en eventuele onderaardse
waterreserves kunnen opsporen. De afwezig
heid van zwaartekracht in de ruimte verschaft
ook de mogelijkheid tot het .uitvoeren van pro-
cédé's die op aarde niet mogelijk zijn.
Zou het niet beter zij om dit alles tii( te voeren
met geautomatiseerd materiaal in plaats daar-
Mathews: Op deze vraag wil ik bepaald in de
meest positieve zin antwoorden. Om de ruim
te te exploreren en misschien ook de opper
vlakte van een hemellichaam met onbeman
de ruimteschepen, dan moet men als het ware
al bijna weten of in ieder geval vermoeden wat
de resultaten van het onderzoek zullen zijn voor
dat men er heen gaat. Hoe kan men anders
de benodigde uitrusting ontwerpen om het on
derzoek te volbrengen De waarde van de
mens in het ruimteonderzoek is zijn gave om
te onderscheiden wat „normaal en niet nor
maal" is, en de buigzaamheid van de mense
lijke geest zal hem in staat stellen de verschil
den er velen ziek en stier-
vin. Amerika zag er toen verlaten en armoedig
uit. Beslist geen land om zomaar te gaan wo
nen. En kijk nu eens wal het geworden is. 'e
hebben uit de geschiedenis geleerd, dat de ont
dekkers uit het verleden zelden de omvang en
de waarde van hun ontdekkingen konden over
zien. Dat ligt nu wel een beetje anders.
Denkt
zal
Mathews. Onze kennis is nog altijd te be
perkt om hierover een zinnig woord te kun
nen zeggen. Maar ik geloof, dat de jongelui
van tegenwoordig nog mee zullen maken dat
onderzoekingsbases op Mars gevestigd worden.
Het lijkt belachelijk, vooral omdat we nu al
weten, dat de omstandigheden op Mars be
paald niet gunstig zijn voor de mens.
Maar ook in dit verband herinner ik even
aan wat ik zojuist gezegd heb over de zoge
naamde „ongastvrije kust van het oude Ame-
De mensen zullen eens naar Mars gaan en
daar de mogelijkheden om er te blijven ont
wikkelen. Het nut en doel om er te blijven
zal dan gerechtvaardigd zijn.
Ik ben cr zeker van dat we er ons allen over
zullen verbazen hoe dc mensheid er in geslaagd
is fe lenen ooordaf het de mogelijkheid had ge
bruik te maken van de ruimte
WALTER FROEHLICH
waarin hij diens vertrek uit Ur als
volgt beschrijft
Een stem doorbrak de stomme ring
van het bestaan waarin hij was
besloten, hij wordt waterpas
geschoven op de lange baan
waarlangs hij voortaan zal gaan.
Horizontaal, niet meer verticaal, gaat
de mens dan leven, en dat betekent
denken en ontdekken en in een ontzag
lijke ruimte terechtkomen. En geschie
denis is dan de wisselwerking tussen
angst en verlangen die die mens gaat
bezielen en afremmen en dan weer
voortstuwen en ontdekken dal hij zich
zelf moet zijn en dat hij daarmee be
hoort bij de mensheid.
Wat met Abraham begonnen is en
met de Grieken heeft zich niet naar
het oosten verder verspreid maar naar
het westen, met de zon mee om zo te
zeggen. Zo zou men deze zelfde ge
schiedenis van de menselijke ontwikke-
keling ook kunnen zien, als een geo
grafische verschuiving westwaarts,
rond de globe heen, alsof de fakkel van
de expansiecultuur wordt verder gedra
gen in een eindeloze estafette, met
toch een doel, namelijk het sluiten van
de kring. Van Griekenland werd de cul«-
tuur naar Italië overgebracht van daar
verspreidde zij zich naar Frankrijk en
Duitsland, naar de land«m aan de zee,
Engeland en de Lage Landen, om ten
slotte mee te worden gevoerd over de
grote wateren naar de Nieuwe Wereld.
In deze visie is Amerika niet anders
dan een verlengstuk van Europa, een
soort vervolmaking van dc Europese
dromen. Ik deel die visie, ik geloof dat
Amerika bij ons hoort, zoals de daad
bij het woord; dat wat daar gebeurt
niet uniek is, het is de erfenis van Co
lumbus en Copernicus! In de achttien
de eeuw schreef een Franse kolonist in
de Nieuwe Wereld een nogal bekend
geworden boek over zijn ervaringen on
der de titel „Letters from an American
Farmer" en hij gebruikte daarin ook
het beeld dat ik daarnet getekend heb:
„Americans arc the western pelgrims,
who are carrying along with them that
great mass of arts, sciences, vigour
and industry which began long since in
the east, they will finish the great cir-
Geen wonder dat er, zo de grootse op
zet zou mogen slagen, gejubeld zou
worden aan beide zijden van de Atlan
tische Oceaan! Welk een vervulling. De
kring van de beklemming gebroken, de
cirkel van de beschaving voltooid, en
eindelijk zelfs de mens ontsnapt aan c}e
ban van de Globe! Wie zou, zo denkend
niet meejubelen! En waarom zou niet
het oude lied weer worden opgevat vah
de Griekse dichter: Veel is geweldig,
maar niets is geweldiger dan de mens!
En van de joodse dichter: Gij hebt de
mens met eer en heerlijkheid bekleed
en hebt hem gelijk gemaakt aan de
engelen
Wij zouden bijna vergeten dat in die
oude gedichten ook de grens van de
mens is aangegeven. Wij zouden bijna
veronachtzamen dat het grote proces
dat wij zo gemakkelijk met de naam
vooruitgang aanduiden tegelijk gela
den is met gevaren, dat het licht waar
in de mens opstreeft doortrokken is
van schaduwen, omringd is met duis
ternis. Wij zien in de geschiedenis dat
de mens. sinds hij zijn oergemeen
schap is kwijtgeraakt, hunkert naar
nieuwe verbanden. Op de achttiende
eeuw met zijn grootse beklemtoning van
de mensheidsidee volgt de romantiek
met haar nadruk op de organische ge
meenschappen. In het land van de gro
te ruimte en vrijheid, Amerika, krui
pen de mensen bijeen in een eindeloos
aantal verenigingen en organisaties, al
lemaal omdat ze hunkeren naar men
selijk contact in kleinere verbanden.
Men zou Tammany Hall, de Rotary en
de Black Power, met al hun verschil
len, kunnen zien ais verschijnselen van
vrees, van terugwijken voor de over
weldigende openheid Het is niet toeval
lig dat daar en ook hier in Europa de
regionale gedachten weer opbloeien. Het
heeft geen enkele zin daarover de staf
te breken. Het is alleen maar hoogst
noodzakelijk om de spanning te blijven
zien, om te begrijpen dat de mens wel
iswaar enerzijds grenzeloos zich kan
uitstrekken tot diep in 't heelal, dat hij
inderdaad een koning is van de ruim
te, maar dat hij anderzijds maar een
mens is. die thuis hoort in de lief
de en stilte van oen klein geluk, een
warm nest. Misschien is dat wel de
wortel van onze tragiek. Zoals de En
gelse geleerde M. Bodkin heeft geschre-
„De vorm van de tragedie het ka
rakter van haai meest essentiële the
ma weerspiegelt de spanning van
ieder zelfbewust individueel mens tus
sen zijn handhaving van zijn aparte in
dividualiteit en zijn hunkering naar een
wording met de groep gezin of ge
meenschap waartoe hij behoort".
Of om het anders te zeggen,
moeten bezinnen nu iemand van
ons soort naar de maan reist is,
wat Pascal noemde, onze gran
deur en onze misère. Waarbij we
dan wel erg goed moeten be
denken dat niet de stratosfeer
onze grandeur en de huiskamer
onze misère is. De muziek der
sferen is immers niet anders dan
een reflectie, een echo van de
stem in ons hart, ten goede en
ten kwade.
Prof. dr. J W. SCHULTE NORDHOLT
