De keukenmeid
een
schone maagd
werd
in de lengte
doorgezaagd
Met
AOW
op
uurloon
ER
Moord van Raamsdonk
opnieuw te boek gesteld
ïijn
Arbeids-
werkplaats
voldoet
goed
Is er in Raamsdonk sensatie te beleven? Dat
lijkt onwaarschijnlijk, want van 25 januari
1317 af (toen volgens het oudste in Raams
donk bewaarde document ene Willem, graaf
van Henegouwen, aan Claes Gerritsz. van Wiel-
drecht „het ambocht van Raemsdonck" te
leen gaf) tot in 1969 toe, gebeurde er vrijwel
niets, dat mensen buiten Raamsdonk in op
winding kon brengen. Toch is er één zaak,
waardoor Raamsdonk vele jaren tot in de uit
hoeken van Nederland bekend was: het be
roemde en beruchte lied „De moord van
Raamsdonk". Zelfs nu kan het een Raams-
donker nog overkomen, dat men bij het ver
nemen van zijn woonplaats omstandig gaat
informeren naar „de" moord. Het is echter
opvallend, dat velen in Raamsdonk zelf weinig
van het schone lied afweten. Om ervan af te
wezen, zeggen ze maar, dat men aan het ver
keerde adres is: het zou gaan om het Vlaamse
dorp „Ramsdonk", gelegen tussen Antwerpen
en Brussel. Dat is echter zeker niet juist, want
in alle oude teksten is al sprake van „Raams
donk", terwijl de taal evenmin Vlaamse spo
ren vertoont.
moord van Raamsdonk" behoort
de zg. straatliederen, meestal erg
.voudige verzen, zonder enige artis
te pretentie. Ze werden vooral ge-
toreven door mensen uit de „volks-
lasse". De eerste ontstonden omstreeks
750, maar pas in de vorige eeuw kwam
et genre tot bloei De straatliederen
ouden populair blijven tot aan de Eer-
Wereldoorlog en min of meer bekend
it 1940. Hierna ging het er snel mee
ergafwaarts. De laatste jaren echter,
iet de opkomst van pop-art en nieuw
ealisme, groeit weer de belangstelling
het aloude volkslied. De bundels
net deze „straatmadelieven", die de
laarlemse leraar Tj. de Haan samen
telde, worden grif verkocht. „Drs. P."
r roem mee op onze beeldbuis,
erwül het N.C.R.V.-programma „Farce
najeure" telkens eindigt met zo'n luid-
eels gezongen uit het leven gegrepen
ed.
Iet straatlied, waarvan er in totaal zo'n
esduizend bekend zijn, kreeg zijn kans
.ijd waarin de verbindingen
lecht waren. Terwijl tegenwoordig
rant, radio en t.v het nieuws uit alle
oeken van de wereld binnen een paar
bij de mensen brengen, zorgden in
roeger eeuwen vaak liedjeszangers
r de nieuwsverspreiding in afgelegen
treken. Ze waren dan ook op het plat-
eland bijzonder populair. Op markten,
ermissen en bruiloften kon men de
angers van het levenslied bezig zien.
e beschikten vaak over een oprolbaar
eildoek, waarop het verhaal getekend
/as. Later verscheen zo'n lied ook nog
druk, waardoor men voor enkele
enten de tekst ervan op een los blaad-
kon kopen; Nóg later bracht men ze
i boekvorm samen. Het standaardwerk
.pdit gebied is „Het straatlied" van D.
fouters en dr. J. Moorman (2 dln., Am-
rerdam, 1933-1934).
straatzanger er zich sterk toe aange
trokken voelde. Op de kermissen kon hij
met een bloederig vers over moord en
doodslag de aandacht van de toeschou
wers trekken. Daarmee kon hij pas echt
concurreren tegen de clowns, de potsen
makers en de kiezentrekkers, die ook
op de markt stonden. In zijn fel realis
tisch levenslied kon hij niet nauwkeu
rig genoeg zijn: zijn toehoorders geno
ten van de meest sensationele en gruwe-
lijke details. Het fascinerende aan die
moordliederen was bovendien, dat ze
allemaal echt gebeurd waren.
In het begin van de vorige eeuw be
reikten de moordliederen hun toppunt
van populariteit. Maar dan treedt snel
een oververzadiging in. Na honderden
bloederige verzen aanhoord te hebben,
kregen velen er schoon genoeg van. Op
dat moment Swam iemand op het gran
dioze idee een lied te maken, waarin
definitief afgerekend werd met al die
moorddadige smartlappen. Hij schreef
een groteske parodie en liet daarin op
een dermate drastische en schokkende
wijze moordeni dat iedereen het be
lachelijke van het genre wel moest gaan
inzien. 'Zo ontstond „De moord vair
Raamsdonk", een dol en dwaas lied,
dat populairder werd als alle i
moordliederen samen.
Tophit
Bloederig vers
looiden hebben in alle eeuwen ge-
uige de meest bizarre verhalen sterk
ot de verbeelding der mensen gespro-
i. Het is daarom te begrijpen, dat de
„De moord van Raamsdonk" werd een
onverbiddelijke tophit op bruiloften en
partijen. Het was ook een zogenaamd
optellied, d.w.z. iedereen kon er cou
pletten aanbreien of ervan weglaten.
Vele, onderling sterk afwijkende lezin
gen van het lied gingen ontstaan: nette,
gewaagde en ruwe, heel korte maar ook
zeer lange. Er moet zelfs een versie be
staan hebben, die meer als tweehonderd
coupletten telde. Volgens dr. Moorman
waren er omstreeks 1930 nog honderden
verschillende versies van de Raams-
donkse moord bekend. In sommige wor
den wel zeven moorden gepleegd door
maar liefst tien misdadigers.
Nederlands kleinste en meest hippe uit
gever Thomas Rap in Amsterdam heeft
onlangs het boekje „De moord van
Raamsdonk" od de markt gebracht. Guus
Luyters stelde het samen en leidde het
ook in; Norge Bend illustreerde het. Luy
ters heeft bij de samenstelling van dit
boekje een andere werkwijze gevolgd
als zijn voorgangers Hij bracht zoveel
mogelijk coupletten bijeen uit de be
staande literatuur en vulde deze aan
met coupletten die zijn vrienden en ken
nissen leverden. Hij handhaafde het ka
rakter van het lopend verhaal, maar
probeerde tevens een zo lang mogelijke
lezing van het gedicht samen te stellen.
Hij kwam aan 97 verschillende, twee
regelige coupletten. Daarnaast vond hij
nog enkele tientallen varianten op deze
coupletten, die hij overzichtelijk in een
bijlage publiceert. Belangrijke steun bij
zijn werk kreeg hij van de gemeente
secretaris en de opticien van, Raamsdonk
die de plaatselijke versie voor hem uil-
schreven. Het is jammer dat Luyters
aan zijn boekje nog een platvloerse tekst
toevoegde die niets met de Raamsdonkse
moord uitstaande heeft, al wil hij hem
laten doorgaan voor een „erotische va-
„De moord van Raamsdonk" vertelt, dat
er in dit dorp eens een rechtschapen
familie woonde, die „een beetje geld"
had. Dit trok de aandacht van een cri
mineel clubje
Die v
i fijn gew
Dan verschijnt echter de politie ten
tonele, die dc misdadigers in 't kippen
hok arresteert. Men veroordeelt ze dan
tot veler genoegen ter dood. Het lied
eindigt met de terechtstelling, waarbij
ieder nog een laatste wens mag uiten
i die
i Job z
ik wil i
ïtvergemme
»tst nog een
peestamp
Dan breekt de slotepisode aan
En toen ze aan de galleg hingen
liever Ouwe Taaie.
De wet van 17 september 1870 schafte
de doodstraf bij ons definitief af. Uit dit
alles mogen we wel de voorzichtige con
clusie trekken, dat ..Dc moord van
Raamsdonk" waarschijnlijk ontstond om
streeks 1850.
Is er in die tijd nu een echte moord ge
beurd die model gertaan heeft voor het
lied? Dat lijkt zeer onwaarschijnlijk. Het
lied gaat immers in wezen niet over een
moord, maar het vormt een bespotting
van de moordliederen. In het boekje-
van mr. Hans van Straten „Moorde
naarswerk", waarin verschillende nc-
gentiende-eeuwse moorden, waaronder
de zaak Jut, beschreven staan, zal men
tevergeefs naar een echte Raamsdonkse
moord zoeken.
In 1904 verscheen in Den Bosch een
boekje met de „Inventaris van de oude
archieven, bewaard ten gemeentehuize
van Raamsdonk". De toenmalige archi
varis van Noord-Brabant, A. C. Bon
dam, was er de samensteller van. In
zijn inleiding vertelt hij in 1895 voor
het eerst een bezoek gebracht te hebben
aan het Raamsdonkse gemeentehuis om
er de oude papieren te ordenen. Hij
verzekert zijn lezers „dat ik over „Den
moord van Raamsdonk", waarnaar zoo
velen mij vroegen, heusch niets gevon
den heb".
Parodie
Raamsdonk
ïrktuigei
breekijze
De verschillende bandieten worden kort
maar raait getypëérfl in een ongewone
poëtische stijl, waarvoor niemand min
der als J. W. F. Werumeus Buning ruim
30 jaar geleden zijn bewondering uit-
Wanneer ontstond „De moord van
Raamsdonk"? De oudste teksten zijn in
een vrij modern Nederlands gesteld. Dat
wijst erop, dat het niet veel meer als
ruim honderd jaar oud zal zijn. Dat
klopt ook wel met een paar andere fei
ten. „De moord van Raamsdonk" is
'immers een parodie op de'moordliederen
en kon uiteraard pas geschreven wor
den, toen deze liederen populair waren,,
d.w.z. in de eerste helft van de vorige
eeuw. Het slot van het Raamsdonkse
lied behandelt de terechtstelling der
moordenaars. Dat betekent weer dat het
waarschijnlijk geschreven is vóór de af
schaffing van de doodstraf in Neder
land. Op 31 oktober 1860 werd het laat
ste doodvonnis in Nederland en wel in
Maastricht tot uitvoering gebracht.
Waarom speeit het lied in Raamsdonk.
terwijl een directe historische achter
grond er kennelijk voor ontbreekt
Hiernaar kan men alleen maar gissen.
Misschien had Raamsdonk indertijd een
grote kermis of markt. Waarschijnlijker
is echter, dat we het moeten zoeken in
dé toehmalige uitermate slechte sociale
omstandigheden in enkele Raamsdonkse
wijken, waaronder het huidige Raams-
donksveer. Men troostte zich met drank,
wat leidde tot vechtpartijen, waarbij
nogal eens een slachtoffer viel. Vandaal-
wellicht dat de parodist Raamsdonk als
„entourage" koos.
Het Raamsdonkse lied heeft ook enkele
sporen nagelaten in de Nederlandse lite
ratuur. In 1952 verscheen in Groningen
een toneel- en zangspel „De moord van
Raamsdonk". geschreven door D. Wou
ters. Het lied komt ook voor in „Jaap",
het vervolg op „Jaapje" van Jac. van
Looy.
Het belangrijkste feit is echter, dat een
van onze bekendste vooroorlogse schrij
vers. Eddy du Peron in 1928 een ver*
publicerde, getiteld .De nieuwe moord
van Raamsdonk", dat we hier als be
sluit laten volgen
i slotte nog de hond vermoord,
hond had scherpe tanden,
groot portret van de andere c
FRITS niessen.
N.a.v. Guus Luyters: „De moord van
Raamsdonk". Uitgeverij Thomas Rap,
Amsterdam; prijs f 4.90.
Geraadpleegde literatuur:
D. Wouters en dr. J. Moorman: Het
straatlied.
D. Wouters: Er is een moord gebeurd.
■afspra
Dedrijfs
Veijder
Schooi
De bejaarde vervult in de leven
de gemeenschap een nogal wan
kele rol. Eenmaal gepensioneerd
heeft het er veel van weg
dat hij buiten de maatschappij
is terechtgekomen, zijn denk
raampje ingesteld wordt op een
bepaalde golflengte eri hij in de
meeste gevallen vele van zijn
sociale contacten verliest. Men
kan echter op twee manieren
de weg naar de ouderdom be
wandelen: die van de rustige
oude dag, mijmerend in de luie
stoel, met het Goudse pijpje bin
nen handbereik of zich doel
bewust onttrekken aan de vorm
van thuisrecreatie door zich nog
ten dele nuttig te maken in deze
technische wereld.
Twee jaar geleden startte men bij
Philips in Eindhoven met een expe
riment wat snel oversloeg naar an
dere delen van ons land: de werk
plaats voor bejaarden. Het idee was
v oortreffelijk, maar niet overal slaag
de het unieke experiment als in
Eindhoven waar een kapitaal ge
bouw werd neergezet. Tienlallen be
jaarden werkten drie uur in de werk
plaats, waarna en masse huiswaarts
werd gekeerd. Deze gehalveerde oude
dag werd twee jaar geleden, in ok
tober 1966, in Krommenie zonder veel
bravour feestelijk ingehaald door
middel van de Coöperatieve Werk
plaats voor Bejaarden „Werklust". En
Een klein lokaal, waar de bejaarden van „Werklust" een deel van
hun vrije tijd doorbrengen. Een dagje vrij nemen is heel gemakkelijk,
ledereen is vrij te doen en te laten wat hij wil.
alles gaal redelijk goed. Achttien be
jaarden, in leeftijd variërend van 66
lot 78 jaar, verdienen een 'aardig
zakcentje aan het arbeidsproces.
In het hartje van het Zaanse dorp
Krommenie, waar de lucht van lino
leum als een deken over de nauwe
kom van het dorp hangt, staat een
houten gebouw: op een sleemvorp al-
stand van de Tufton Tapijtfabriek,
Linoleum Krommenie en het concern
van Thomassen en Drijver en Ver-
blifa N.V.
Oud-wethouder van Krommenie, de
heer J. Blanken, voert de scepter in
het lokaal, waar /.even bejaarden
aan hel werk zijn. Een order van de
Blikfabriek. zoals Verblifa in Krom
menie wordt genoemd, om miljoenen
ronde plakjes kurk in metalen dop
pen te drukken, moet rap worden af
gewerkt.
Het lokaal is niet groot. Het dient
ook als opslagruimte voor de gereed
gemaakte orders, die „ambassadeur"
mr. J. C. Provilybij tijd en wijle
binnen sleept.
Ambasadeur Provily („zeg maar ge
woon vertegenwoordiger"), oud-bur
gemeester van Krommenie, staat vol
ledig achter dc opzet van de werk
plaats voor bejaarden. Hjj zegt: „Ik
heb bejaarden zien wegkwijnen.'Toen
ze uit de fabrieken kwamen, na hun
vijfenzestigste jaar. voelden ze zich
een verlengstuk van de machine die
ze hadden bediend. Het viel niet mee
om zich om te schakelen en die vrije
dagen nuttig te besteden. De bejaar
den die bij ons werken, voelen zich
nu doodgelukkig."
Orders
Het is een arbeidsgemeenschap waai
de vruchten van dc arbeid gelijkelijk
onder de medewerkers worden ver
deeld. Linoleum, Verblifa en de Tuf
ton stortten twee jaar geleden een
beginkapitaal van 25.000 gulden, lieten
een houten gebouwtje plaatsen en
schaften enig materiaal aan.
„Van dil kapitaal kunnen wij onze
onkosten betalen, de huur van hoi
gebouw, licht, water, elektriciteit
De heer Provily zorgt er als voor
zitter van de coöperatieve werk
plaats voor dat de ordermap ge
zond dik blijft.
Hij zegt: „Als oud-burgemeester heb
je in je ambtelijke loopbaan talrijke
contacten gelegd en die komen nu
goed van pas. Ze laten me nooit op
de stoep staan, wanneer ik een con
cern bezoek om orders „te pinge
len" voor onze bejaarden. Mijn werk
terrein ligt in de Zaanstreek. Ik kan
van de niet-Zaanse bedrijven niet
verlangen dat de kosten van de
goederen omhoog worden geschroefd
door het vervoer van en naar de
Zaanstreek. De fabrieken leveren de
goederen bij ons lokaal af en halen
ze indien het werk is gereedgekomen.
Meestal ontvangen wij orders van
een houtwarenfabriek, de blikfabriek,
Linoleum, Tufton of een bussen-
fabriek uit Zaandam."
Massa werk
Het werk voor de bejaarden beperkt
zich tot massawerk. wat geen stol
mag veroorzaken. Het aanbod voor
de coöperatieve werkplaats voor be
jaarden in Krommenie is beperkt. De
voorwaarde, om een werkplaats zo
economisch mogelijk te laten draaien,
is de vestiging in een industriestreek,
liefst met fabrieken waar massawerk
wordt geleverd.
De Zaanstreek kent dergelijke in
dustrieën niet, vandaar dat oud-bur
gemeester Provily nijver moet speu
ren naar geschikte arbeid voor de
werkplaats.
De bejaarden lakken nu tafelpootjes,
schroeven tafelpoten van allerlei leng
ten in een blokje hout, drukken een
rond plakje kurk in een metalen
dop voor velerlei flessen, timmeren
etalagerekken en solderen doppen op
metalen bussen Vaste klanten voor
dit werk zijn een houtwarenfabriek,
een bussenfabriek. Linoleum. Tufton
en Verblifa.
De heer Provily: ..De beiaarden ver
dienen per uur één gulden waarbij
wij. van de coöperatie, nog eens tien
cent bijdoen om het meerbedrag wat
men aan de belasting moet betalen,
op te vangen. Daai-naast ontvangt
eenieder een gelijk deel uit de winst-
pol. Een directeur of zetbaas is in
de werkplaats niet te vinden. Ieder
een is zijns gelijke. De administratie
wordt door een ambtenaar van de
gemeentesecretarie van Krommenie
bijgehouden."
Partijtje
De werkplaats is naast de beschutte
werkplaats „De Boerenjonker" te
Zaandam een van de weinige ge
legenheden waar bedrijven licht en
Miljoenen schijfjes kurk verdwijnen in miljoenen metalen doppen.
rk kunnen al-
leveren. De heer Provily bakent zijn
werkterrein nauwgezet af en hoedt
zich ervoor in het vaarwater van de
Beschutte Werkplaats te komen.
HU zegt: „Mogelijk werk voor de Be
schutte Werkplaats aanvaard ik niet.
Ik kom in principe niet aan dc arbeid
die voor die werkplaats is bestemd.
Contact met de bestuurders ge-
werkplaats heelt nog niet plaats ge
had. Meestal weet de fabrikant wel
of er werk voor de Beschutte Werk
plaats aanwezig is. Trouwens: als de
werkplaats te Zaandam het werk niet
meer aan kan. stuurt de fabrikant
een partytje naar onze werkplaats
voor bejaarden."
Krommenie ontvangt meermalen gas
ten uit andere delen van het land
waar iets dergelijks op stapel wordt
gezet. Ook Utrecht kwam in het
Zaanse dorp een kijkje nemen,
„maai'"', zegt de heer Provily, „die
wilde het te kostbaar gaan opzetten.
Men verbouwde voor 70.000 gulden
een oude school en plaatste er kost
bare machines in. Ik meen dat die
werkplaats momenteel is gesloten.
Utrecht is een moeilijke stad. Gevan
genissen, Beschutte Werkplaatsen en
allerlei stichtingen voor gehandicap
ten namen veel werk voor de bejaar
den uit handen en de orderpot was
gauw uitverkocht. Krommenie maakt
hierop een gunstige uitzondering. We
draaien nu twee jaar en ik mag wel
zeggen met tevredenheid."
De bejaarden m Krommenie merken
in twee ploegen: één van 's morgeus
negen uur tot 's middags twaalf uur
en één van 's middags twee uur tot
vijf uur. Tijd voor een pauze, waar
een kopje koffie wordt gedronken en
vele oude koeien uit de sloot wor
den gehaald, heeft men echt wel.
Het is gebleken dat de bejaarden in
Krommenie bezig willen zijn en het
voor velen een harde noodzaak is dat
het A.O.W.'tje en het bedrijfspensioen
worden aangevuld. Maar deze gelde
lijke overwegingen om per dag drie
uur te gaan werken, zijn niet door
slaggevend. Velen zien met angst en
beven de dag tegemoet waarop ze niet
meer kunnen werken, waarop zij er
niet meer bij zullen horen, vandaar
dat die achttien bejaarden in Krom
menie vijf maal per week met ple
zier de buitendeur achter zich dicht
trekken en er aan een nieuwe werk
dag wordt begonnen
..Ik zal je dit vertellen- Ik voel me
kiplekker", zei een besnorde werker
(77) in het lokaal van „Werklust". En
de ex-draaier, ex-kantinebaas. ex-
corveecr. ex-stamper, ex-soldeerder
en ex-kantoorbediende drukten weer
de rond gesneden witte schüfjes kurk
in dc metalen doppen.
DIRECTEUR
OF BAAS
IS NIET
TE VINDEN
