ÉÉÉéJ
IN
NAARDEN
EINDIGT
DE
VICTORIE
;a
12
U
Markant onderdeel van de vesting Naarden: de zogenaamde gebogen lage flank, waar drie twaalfponder;
op rolpaarden in stelling zijn gebracht. Prins Bernhard zal woensdag (7 mei) het middelste kanon afvuren.
OP woensdag 7 mei zal er
een grote knal dav eren over
de vesting Naarden, uitge
lokt door prins Bernhard, die
daartoe een lont, hem aangereikt
door een verkleed persoon, in het
zundgat van een twaalfponder
zal hebben geplaatst, en is
bang de nieuwe afdeling van
het Vestingmuseum geopend. U
wist niet, dat dat bestond? Geen
paniek. Vorig jaar trok het
13.000 bezoekers een te ver
waarlozen aantal, als men het
vergelijkt met Madurodam of de
Efteling. Toch mist men iet-s,
als men er niet is geweest. In
de ondergrondse kazematten,
kanonkelders, kruitkamers, luis
tergangen en manschapsverblij-
ven van het 17e-eeuwse bastion
„Turfpoort" herleeft, op een
intieme, bijna huiselijke manier,
sen brokje vaderlandse historie,
dat, helemaal tegen de verwach
ting in, leert, waarin een klein
volk klein kan zijn.
De stervormig binnen zijn dubbele
grachtengordel gecondenseerde vesting
Naarden mag er op luchtfoto's formi
dabel en ongenaakbaar uitzien wie
de geschiedenis nagaat, ontdekt met
geamuseerde verbazing, dat de be
woners door de eeuwen heen naar alle
waarschijnlijkheid het wereldrecord
witte-vlaghijsen hebben gevestigd en
dat zij daarin nog gelijk hadden óók.
gezien het feit, dat het bolwerk door
oer-Hollandse krenterigheid steeds ach
ter de krijgskundige ontwikkelingen
heeft aangehold. Als de Nederlandse
leeuw hier zijn tong liet zien, dan was
het van het hijgen.
De hoogbejaarde heer E. van Wijngaarden, stuwende kracht achter het vestingmuseum, bij t
kluiten gewassen troeteldieren: een twaalfponder.
barre werkelijkheden verstenen tot
historische fossielen, waar je met be
vreemde, niet met bange ogen naar
kijkt. Zomin als je je kunt voorstellen,
dat er eens mammoets hebben rond-
gezeuld over de Leusder hei, zomin
kun je de verschrikkingen voor ogen
halen, die de Spanjaarden in 1572 in
Naarden hebben aangericht. Toch is het
erger geweest dan wat de Duitsers in
Putten of in het Franse Oeradour heb
ben gedaan. Wij citeren uit het boekje
„De historie van de vesting Naarden"
van dr. A. C. J. de Vrankrijker een
uitgave van Van Dishoeck. Bussum.
van harte aanbevolen voor ieder, die
zo geïntregeerd is geraakt door zijn
bezoek aan het Gooise bolwerk, dat hij
het naadje van de historische kous wil
weten. Onze excuses aan de auteur voor
•de noodzakelijke bekortingen.
Don Frederik was op tocht om de
Nederlanden gehoorzaamheid te leren.
Hij bezette Amersfoort en liet Naarden
door 100 ruiters opeisen. Deze werden
afgewezen. Terwijl er over en weer
werd gepraat, loste een der stads-
timmerlieden een schot op de Spaanse
trompetter. Hierop reden de afgezanten
van de graaf weg en beloofden, met
groter macht te zullen terugkomen.
Een laatste waarschuwing bereikte 30
november de stad. De burgerij zat in
zak en as, gezien de geringe mogelijk
heden tot verdediging. Op 1 december
meldden zich zeven afgevaardigden van
het stadsbestuur. Schepen Gerrit en
rector Lambertus Hortensius waren
hun aanvoerders. Zij kwamen met
de zwakbezette veste achter zich en
een volop bewapend leger ei-voor niet
als onderhandelaars, maar als smeke
lingen, die hoopten, het ergste te voor
komen. De Spaanse overste Juliano
Romero was met zijn compagnieën op
de rug gestoken. Een der burgemees-
teren is in zijn eigen woning opgehan
gen. Sommigen werden gedwongen,
hun bezittingen naar het Spaanse
legerkamp tc dragen en werden daar
vermoord.
Hooi
Hel verblijf voor de commandanten en officieren, zo als dat vlak
den gebruikelijk was. Eveneens een beeld uit de nieuwe afdeling.
Unicum
Een unicum is de vesting wel. Nergens
vindt men cr een, die zo gaaf bewaard
is gebleven. Ook dit hebben we weet
niet aan de bevolking te danken die
hing de vlag uit, ditmaal een rood-
wit-blauwe, toen de vesting Naarden
bij koninklijk besluit van 28 mei 1926
als militair werk werd opgegeven, en
hoopte vurig, dat het knellende keurs
lijf van wallen en bastionen snel zou
worden geslecht. Maar dat kon geluk
kig niet, want het gebolsterde stadje
stond sinds 1921 op de lijst van de
rijkscommissie voor Mofiumenlenzorg.
die vond, dat er geen sprake mocht zijn
van ontmanteling, gelijk van zoveel
steden voordien. Het ligt er dus nog in
vrij ongerepte staat en glorie. Dit voor
al maakt een bezoek aan het Vesting
museum het offer van een vrije zater
dag waard: dat je er kunt ronddolen
over originele wallen, vrij om ze in ie
fantasie te bemannen met krijgsvolk
van eigen keuze; dat je in heuse luis
tergangen je oren kunt spitsen om het
geluid van stiekem overroeiende vijan
den op te vangen; dat je door oprechte
schietgaten met oprechte kanonnen er
achter kunt uitturen over een met het
oog op de diverse vuurlijnen opzettelijk
plat gehouden omgeving. Het zal wel
helemaal verkeerd zijn, maar je moet
een pacifist van bazalt wezen, wil je je
hier in een verborgen hoekje van je
hart niet lekker voelen.
Dwalen over het uitgestrekte museum -
terrein is geconfronteerd worden met
het ene malle, bloedige, tragische,
knotsgekke verhaal na het andere
Daarbij heeft men het voordeel, dat
het allemaal al heel lang geleden is
iets, waarin het Vestingmuseum zich
ondanks zijn krijgszuchtige boedel
wezenlijk onderscheidt van bijvoor
beeld een oorlogsmuseum in het Bra
bantse Overloon. Ons tachtigjarige
qrijgsbedrijf tegen de Spanjolen moge
een nare, levens vretende zaak zijn
geweest, je ligt er niet zo gemakkelijk
meer van wakker Dat gevoel krijgt
men heel sterk in Naarden hoe snel
Prins Bernhard
komt nieuwe
afdeling van
vestingmuseum
openen
weg naar de Turfpoort om daar in één
harde aanval binnen te dringen. Op
deze man stuitten de zeven Naarders.
Romero heeft getracht, de afgezanten
terug te wijzen. Toch kregen ze gedaan,
dat naar hen werd geluisterd, toen zij
de sleutels van de stad aanboden. Dit
moet de overste even in verlegenheid
hebben gebracht, want hij wist, dat de
legerleiding de vorige avond besloten
had, onder geen beding genade te
schenken en zonder iets of iemand te
ontzien de stad aan verwoesting prijs
te geven. Hij zal bedacht hebben, dat
hem hier de gelegenheid geboden werd,
zonder verlies van manschappen binnen
de muren te komen. Hij heeft deze aan
gegrepen en beloofde tot driemaal toe
op handslag, dat geen burger een haar
zou worden gekrenkt. Hij kreeg een
maaltijd aangeboden op het stadhuis.
Daarna werden de burgers met trom
geroffel opgeroepen om aldaar bijeen
te komen. Bij de vijfhonderd Naarders
verzamelden zich en wachtten binnen
of buiten op nadere bevelen. Ze ver
wachtten een mededeling omtrent de
voorwaarden van de overgave. Het
werd anders....
Er trad een priester op de samen
gestroomde burgers toe, die hen op
wekte, zich op de dood voor te be
reiden. Dadelijk na het beëindigen van
zijn toespraak drongen Spaanse sol
daten binnen, in het wilde weg schie
tend, stekend en houwend, tot geen
leven meer in de bloedende massa te
bekennen viel. Tezelfder tijd snelden
andere krijgsknechten de stad door om
al degenen te vangen en te doden, die
niet waren gekomen Van menigeen
namen zij eerst een losprijs aan om
hem daarna te doorsteken. Slechts
weinigen trachtten zich te verdedigen
Onder hen was de smid Huibert Wil-
lemsz van den Eyken. Men zegt, dal
hij zich met een zwaard in de ene en
een driepoot in de andere hand in de
deurpost opstelde en hevige strijd
leverde. Op het laatst greep hij twee
zwaarden tegelijk van zijn aanvallers,
die hun wapens terugtrokken en hier
mee Huiberts vingers afsneden. Daarna
sneden de soldaten hem voor de ogen
Nan zijn dochter de hals af. Andere
Naarders werden met een ponjaard in
wwisseling in de vesting Naar-
Confrontatie met
het ene malle,
bloedige, tragische,
knotsgekke verhaal
na het andere
Na de bestiale afslachting en grondige
plundering staken de Spanjaarden de
stad op vele punten in brand. Ver
scheidene op de kerktoren gevluchte
mannen sprongen in wanhoop naar
beneden. De Spanjaarden hadden hun
de pas afgesneden door grote hoeveel
heden smeulen hooi onder tegen de
smalle wenteltrap te leggen. Daarna
vonden de krijgsknechten tijd om zich
met de vrouwen bezig te houden, ook
met die in het klooster
Toen ieder het zijne had verrit1" 1
kwaqgpp D$n Frederik en Bossu in de
middag een kijkje nemen in de bran
dende stad. Zij toonden geen ontroe
ring; de bevelen waren uitgevoerd. Er
restte nog het werk. de vestingmuren
omver te halen en de grachten te dem
pen. Dit moesten de boeren uit de
omgeving doen; de stad herbergde geen
mannen meer. Men telde 800 lijken,
buiten die, die onder het puin bedolven
Wie gruwelt er. als hij over het paard
van Troje of het turfschip van Breda
hoort? Zij staan hoogstens als handige
krijgslisten in de geschiedenis te boek.
Iets soortgelijks overkwam het arme
Naarden een kleine honderd jaar, voor
dat de Spanjaarden het als een nest vol
ongedierte uitroeiden. Het was 1481, het
jaar van de grote Utrechtse oorlog. In
de nacht van 10 op 11 december ge
lukte een overrompeling door de Stich
tenaren. Van de weerbare Naardense
mannen waren er toen veel op reis om
de wolmarkt van Deventer te bezoeken.
Die van het Sticht zo vertelt een
Utrechtse geschiedschrijver kwamen
met 600 man en verborgen zacfc bi i
duisternis in de boomgaarden om de
stad. Een aantal mannen had zich als
vrouwen verkleed, die vergezeld van
een „wijf" met eieren en boter ter
markt zouden gaan. Naarden bezat
namelijk sind 1376 het marktrecht en
het gehele Gooi was verplicht, zijn
produkten op de weekmarkt aan te
bieden. In de vroege morgen meldden
de „vrouwen" zich aan de poort, die
nog gesloten was. Een van hen sprak
de wachters aan en liet opendoen.
Onmiddellijk daarop grepen de man
nen de poortwachter, sneden hem de
hals af en gaven het afgesproken
leken, waarop de gehele bende aan
stormde en binnendrong. De slim op
gezette aanval is op een moordpartii
uitgelopen, tot in de kerk toe. Een in
steen gehouwen ..graflegging" werd
dermate besmeurd, dat het beeldhouw
werk niet meer schoon te krijgen was.
Wagens vol buit reden de overvallers
weg. Daar waren ook de kerksieraden
bij. behalve de kelk van het klooster,
want deze hadden de zusters in een
tonnetje onder de grond verstopt. De
Stichtenaren ontzagen „Godt ende
niemandt", zo schreef de kronikeur van
hÉtr"gebenrde.-Het was ook de bende
N-ao Verrol jjvcl de .rode hapj", een
beruchte, woeste figuur, die deze'
streken toen onveilig maakte.
Sleutelgatinformatie
Zo geeft een bezoek aan het Vesting
museum curieuze sleutelgat-informatie
over de vaderlandse geschiedenis in het
bijzonder en over de wetmatigheid dei
historische verschrikkingen in het al
gemeen. Een nuttige ervaring te
meer, omdat zon grote spanne tijds
wordt overbrugd, van 968 na Christus
namelijk, toen Naarden voor het eerst
in de stukken werd vernoemd, tot en
met de eerste wereldoorlog, toen alle
bomen langs de wegen en op de kwe
kerijen tot 400 meter afstand van het
stadje sneuvelden en hel voorterrein
onder water werd gezet om paraat te
zijn. mocht Nederland in de interna
tionale slachtoing worden meegesleurd.
Dat gebeurde niet. Het gebeurt wel in
1940 en als de Naarders ooit geluk
hebben gehad, dan was het in dat jaar.
N ahet roemloze einde van de Grebbe-
linie namelijk heeft de Nederlandse
legerleiding even overwogen, de ves
ting Naarden opnieuw te mobiliseren
en te gebruiken als vertragingspunl.
maar men zag bijtijds in. dat de wallen
in een oorlog, waarbij vliegtuigen de
strategie dicteerden, nutteloze mols
hopen waren. Zo is Naarden voor een
nieuwe gesel bespaard gebleven en kon
hel vijftien jaar geleden zonder al te
recente littekens beginnen aan de in-
richtoing van zijn vestingmuseum, dat
eerder als een visualering van zijn
gekke kwakkelhistorie bedoeld lijkt dan
als een monument voor een roemrucht
verleden
Dat men zich. een vrije zaterdag lartg.
in Naarden kan verbazen over wat
zich in dit volle-melkse-stadje allemaal
heeft afgespeeld, is te danken aan de
Stichting Vrienden van de Vesting
Naarden, die tot doel heeft, de belang
stelling van landgenoot en vreemdeling
voor hun culturele curiositeit te wek
ken om zo tot de instandhouding en
bekendheid bij te dragen. Vooral één
naam moet genoemd worden, die van
de nu 78-jarige heer E. D. van Wijn-
raaiden. Veel van wat in het museum
te zien is heeft hij eigenhandig ver
zameld. gerestaureerd en geconstrueerd.
Het is een typisch doe-h'et-zelf museum
en in elk detail vindt men de mania-
i'-ile liefde terug, die deze hoogbejaar
de Naarder zijn woonDlaats toe moet
dragen. Zelfs de militaire plunje uit
7'in ei"pn mobilisatiedaren ziet met in
een v'trinc eeëxposeerd. inclusief de
l'Mzenkam. Voor de nieuwe afdeling.
H>e prins Rernhard zoals gezegd op
7 mei komt onenen. heeft hij overal
et-Nla°eDonnen gebietst en iedere vin-
Per. die zich kromt om de tuekker van
een vuurwaoen. heeft hïi eigenhandig
met olastie voleePoten. Reden te meer.
waarom dit museum vol moord en
doodslar. dat nog met krijgshaftig
kanongebulder wordt eeonend ook, in
wezen zo ontwapend werkt.
De zogenaamde mortiernis in de nieuwe afdeling. Hij laat de bediening
van een 29 cm-mortier zien, zoals die tijdens de eerste wereldoorlog in de
vesting; Naarden stond opgesteld.
Deze ruimte in hel museum geeft een indruk van de inrichting
werkzaamheden van Naardens Infirmerie, later Militair Hospitaal, er
de oprichting van het Rode Kruis in Nederland in 1867.
