MIUARDENKAPITAAL
VAN NEELTJE PAATER
HEEFT WAANZINNIGE
AANTREKKINGSKRACHT
Ie
Grafzerk bleef gesloten voor
afstammeling' Piet de Boer
Dwazen
hollen
luid
schreeuwend
door
de smalle
straatjes
van Broek in
Waterland
Cadeautjes
voor
Neeltje
LEGENDE WARM HOUDEN
Het is deze maand precies 180 jaar geleden dat in
Broek in Waterland de schatrijke Neeltje Paater stierf.
Om haar figuur en kapitaal is een legende onstaan die
nog steeds tientallen, zich nazaten van Neeltje noe
mende figuren, naar Broek trekt.
i het kleine, schilderachtige haventje nooit gevonden. Rechts de taveerne Neeltje Paater.
'(Van onze verslaggevers)
BROEK IN WATERLAND In één van de kantine-achtige vertrekken
van het raadhuisje van Broek in Waterland trekt de beambte een la open.
„U wilt weten wat wij aan documentatie over Neeltje Paater hebben
Kijk, hier heeft u het; dit is alles." Tussen de stapels stoffige papieren
heeft hij een gestenoild velletje opgediept. Als hij het heeft overgereikt,
gaat hij gauw weer naar zijn theedrinkende collega's, dit waf gniffelend
hebben gereageerd op de vraag om inlichtingen. De bezoekers die het
oude raadhuisje met dit doel bezoeken, worden al lang niet meer serieus
genomen. De briefschrijvers evenmin. Allemaal krijgen ze het beleefde,
gestencilde papiertje, waarin wordt verteld, dat ze op 8 maart 1730 in
Broek is gestorven: Neeltje Paater, de vrouw wier al of niet bestaande
kapitaal op de Bank of England een waanzinnige aantrekkingskracht
blijft uitoefenen op avonturiers.
klaar liggen dat een beeld van Neeltje
moet geven.
Om het geheugen op te frissen citeren
we Peereboom even:
„De boeiende geschiedenis van de legen
darische Broeker vrouw Neeltje Paater
is geen fabeltje, al lijkt zij fabelachtig.
Neen, zij werd geboren 6 februari 1730,
overleed 8 maart 1789, leefde in een
prachtig huis aan het Roomeinde te
Broek in Waterland en ligt begraven
in de Broeker kerk, waar een zerk met
het wapen van de Oostindische Com
pagnie haar graf siert. Haar geschie
denis is een sage geworden.
Zeeroverij
.90
In de 180 jaar die na het overlijden
van Neeltje Paater voorbij zijn gegaan,
hebben zich tientallen figuren opge
worpen als nazaat van de immens rijke
vrouw, die in de tijd van de Oost
indische Compagnie met haar schepen
alle wereldzeeën bevoer. Ze zijn onder
tussen allemaal in Broek geweest."
Duizenden toeristen volgden, maar niet
alleen voor de Neeltje Paaterlegende.
Broek heeft veel profijt getrokken van
deze historische vrouw, maar het heeft
toch ook nog wat anders te bieden.
Schone huisjes bijvoorbeeld, en uit de
laatste tijd toeristische trekpleisters als
antiekwinkeltjes, een kaasmakerij en
de uitspanning „Neeltje Paater".
Schreeuwend
De Broekers vinden de belangstelling
voor hun dorp, al heeft die het krank
zinnig hoge kapitaal van Neeltje Paater
als basis, alleen maar leuk. Ofschoon
niemand ooit nog een cent van de Bank
of England heeft weten los te peuteren,
profiteren ze geldelijk dankbaar van
de belangstelling. Om de historie maken
ze zich niet meer druk, daarvoor zijn
al te veel dwazen luid schreeuwend
de smalle straatjes komen binnenhollen.
Toch zijn er een paar uitzonderingen.
Oud-burgemeester P. J. Peereboom
bijvoorbeeld. Hij heeft voor de verslag
gevers die er ondertussen ook bij bosjes
zijn geweest, een historisch uittreksel
Neeltje Paater was een ondernemende
zakenvrouw, die wat van de Gouden
Eeuw wist mee te pikken. Zij werd
multimiljonaire, doch zij was niet de
enige miljonair in ons mooie dorp, want
er woonden er in die dagen velen hier.
Broek was een dorp van reders en zee
assuradeuren, alhoewel de zee-assu
rantie zich in die dagen steeds meer
in Londen concentreerde. Zeeverzeke
ring was nodig geworden om de ge
volgen van de zeeroverij, die aan de
orde van de dag was, uit een gemeen
schappelijke pot te vergoeden. In die
dagen ook sloten de Broeker 'reders,
waaronder Neeltje Paater, zich aan
één en stichtten de „Zeevarende
Beurs", waaruit de opgelopen schade
van gekaapte schepen werd vergoed.
Er werd een tarief opgesteld van idem
zoveel stuivers per ton voor een reis
naar de Oostzeelanden, naar Afrika,
naar China enz. De Zeevarende Beurs
bestaat nóg in een fonds, waaruit be-
hoeftigen kunnen worden ondex-steund.
Neeltje leefde en werkte in Broek.
Haar man, Cornells Schoon, was
dichter en tekenaar; zijn artistieke
aanleg weerhield hem ervan zich met
de zaken van zijn vrouw te bemoeien.
Hij overleed 26 maart 1778, dus elf
jaar eerder dan zijn vrouw, die zich
op zeevaart en wereldhandel had toe
gelegd, zulks met groot succes! Zij
bezat vele schepen vermoedelijk
zestien die behalve de Oost- en de
Middellandse Zee ook alle wereld
zeeën bevoeren.
Neeltjes grote schepen, twee- en
driemasters bemand met ca. 20
koppen, met de vlag van de V.O.C.
de verste
relddelen.
Zü vertrokken met een grote la
ding ruilgoedcren, want met Hol
lands geld kon men toen In China
en Turkije en Hclsingfors nog niet
betalen. Maar die ruiltjes waren
wel voordelig! Koffie, rijst, thee.
specerijen, exotische goederen etc.,
doch de thulslading was voor
kapiteins, die inkochten. Het was
toen nog niet zo dat men aan een
handelshuis offerte kon vragen en
daarop bestellen. Het schip, de
kapitein, was het enige commu
nicatiemiddel tussen koper en ver
koper.
Als een schip zeilklaar was, werd
de kapitein met zijn vrouw op
een afscheidsdiner in Neeltjes
woning uitgenodigd. Zjj was zcér
gastvrij en haar keuken exquis.
Zodra na vele, vele maanden het
schip weer in de Goudzee (zoals
de Gouwzee vroeger op oude
kaarten werd genoemd) het anker
had laten vallen, diende de kapi
tein haar uitvoerig verslag om
trent reis en lading uit te bren
gen. En telkens weer klopte haar
hart vol verwachting! Haar kapi
teins brachten meestal uit een ver
land een persoonlijk cadeautje
mee voor hun meesteres. Geen
wonder, dat de inventarislijst van
haar huis veel kostbaarheden
vermeldde
In antwoord op ïïw ontvangen «schrijven, kan ik IJ
omtrent Kealt.je Pater het volgende mededelen.
Keeltje Pater werfi geboren 8 februari 1730 en overleed te Broek in
Waterland o maart 1789waar zij in de ïfed«H'«rv*fCork werd begraven.
Zij huwde op B novembe'r 1766' met Cornells Schoon, die op' '26maart 1778
stierf. Kua£huwelijk ia kinderloos gebleven.
'Officiële gegevens'kab' ik K niet doen toekomen, aangezien al-la
«tukken betreffende de Burgerlijke «Stand van vóór 1811 zijn overgebracht
naar hét Bijksarchief. te Haarlem.
Ik raad U wel aan, alvorens kosten van stamboomonderzoek te maken
eer/st eens rustig af te wachten of het onderzoek naar hare miljoenenschat
iets öplovert. Mocht dit geld gevonden worden, zo zsl de Justitie vóór dat
het geld verdeeld wordt, zeer zeker de erfgenamen behoorlijk oproepen.
De gemeente Broek in Waterland stencilde bladen met deze tekst. De afstammelingen van Neeltje Paater
de gemeente gunt haar maar één a die 'bij het gemeentehuis om inlichtingen vragen, ontvangen het velletje.
In Broek weet men van wanten
De kern die door vele
sen wordt achtervolgd
vormt het testament, waar
in volgens de overlevering
zou staan wie de miljarden
in de kluis van de Bank
England mag ontvangen
Het testament zou met hel
lichaam van Neeltje Paater
in het graf zijn meege
gaan. Niemand heeft ooi
de grafzerk, nu als gedeelte
van de vloer in de her
vormde kerk in Broek ge
bruikt, opgelicht.
Het heeft ook geen zin,
want men zou alleen maar
leem naar boven spitten.
Neeltje zou begraven zijn
op de oude begraafplaats
rond de kerk, nu het oord
waar de Broeker jeugd
haasje-over speelt; 't speel
pleintje.
Voor Pieter de Boer, 59 jaar.
wonend in Purmerend. is
dat graf nog een punt van
onzekerheid. In zijn jonge
jaren, hij was 24 jaar, trok
hij met zijn twee broers
naar Broek in Waterland.
De Boer wilde nu wel eens
haring of kuit. Zijn vader
had hem verteld af te stam
men van Neeltje Paater. De
broers werden niet zo gast
vrij ontvangen en het einde
van het lange liedje bete
kende het storten van tien
duizend gulden om de zerk,
waaronder Neeltje begra
ven zou liggen, uit de vloer
te verwijderen. De zerk lag
gedeeltelijk onder 'n pilaar.
Het geld was nodig om bij
een eventuele instorting
van de kerk de eerste kos
ten op te vangen. De familie
De Boer heeft nooit tien
duizend gulden gestort.
Volgens De Boer is het tes
tament verstopt. „Misschien
ligt het nog in het graf."
Stamboom
Ook De Boer maakt zich
niet meer druk over de le
gende. De tijd, dat hij op
koude avonden naar het
vex-re Bx-oek in Watex-land
trok om te proberen een
deel van de miljoenen in
handen te krijgen, is voor
goed voorbij. Ook hij heeft
nimmer een stamboom laten
opmaken.
De Boer: „Het enige wat
,Het wordt
een lachertje'
ons naar het geld kan bren
gen is de kerk. Daar moe
ten ze hun aandacht op
richten".
Wie zijn ze? De Boer weet
het niet. „Wanneer het zo
doox-gaat woi'dt het een
lachertje. Ik weet het niet
meer. Er zou eigenlijk
iemand moeten zijn die de
gehele zaak nog eens onder
zoekt. Maar dat zal wel
lange tijd duren".
De Boer Iaat het speurwerk
aan anderen over. Zyn zoon
interesseert zich niet voor
Neeltje. Of hy wel of niet
van Neeltje afstamt zal hem
een zorg zyn. De jacht op
het fortuin van handige
Neeltje dreigt in een dood
lopende straat ten onder te
gaan.
Ach meneer
Iemand die zich om de hele
legende niet (meer) druk
maakt, is de koslersvrouw
van de Ned. hervormde
kerk,waar Neeltje ligt be
graven.
„Ach meneer, er zijn hier
al zo veel mensen geweest.
Gelooft u nu werkelijk dat
al dat geld nog op die bank
staat? Dat is heus allang
weg. De familie van Neeltje
voer ook op schepen. Die
kwamen om de zes jaar
thuis. De boel kan best ver
deeld zijn toen zij op zee
zaten. Bovendien, men zegt
dat die notaris indertijd ook
geen beste was. Ik bedoel
maar, we hebben hier bij
het graf ondei-tussen zoveel
mensen gehad die zeiden
nazaten van haar te zijn.
We kunnen ons er echt niel
meer druk om maken...."
Ex-burgemeester:
Broek in Waterland, de voorpost van de
Waterlandso dreven, is verdeeld in zijn
mening over de oud-burgemeester van
het wonderschone dorp. Pieter Jan Pee
reboom werd er warm nooh koud van
toen zyn dorpsgenoten anti- en pro-
Periaanse groepen vormden, want hU
was reeds lang een omstreden figuur.
Bijna 42 jaar zwaaide hy de scepter over
Broek. 72-jarige Peereboom geniet van
de Neeltjelegende, blaast by tyd en wyle
de legende hieuw leven in en verheugt
zich over de toenemende belangstelling
voor zijn taveerne „Neeltje Paater". Als
hy zich in zijn leren fauteuil verpoost,
behoeft hy slechts het hoofd naar de
levensgrote spiegel te wenden, opgehan
gen aan de wand van het pittoreske
theehuis aan het Havenrak, en hij ziet
de dagjestoeristen op het terras van zyn
taveerne uitkijken over het binnen-
haventje van Broek
Pieter Jan Peereboom dook in vroeger
jaren in de stoffige archieven van de
gemeente Broek in Waterland om zege
vierend boven te komen met diverse
mappen en gegevens die voor Pieter Jan
van onschatbax-e waarde bleken te zijn.
Maar langzamerhand ziet Peereboom
door de gouden bomen de miljoenen
guldens van zijn Neeltje Paater niet
meer. Ondanks zijn deskundigheid werd
de legende van Neeltje Paater breedvoe
rig en romantisch aangedikt tot een ge
zwollen verhaal (over o.a. de man van
Neeltje, Cornelis Schoon, die tijdens
zijn dichterlijke overpeinzingen over het
geelstenen voetpaadje door het dorp
placht te wandelen op vilten pantoffels
met zilveren gespen, bezet met diaman
ten).
Peex"eboom hoedt er zich voor om het
bos in te duiken en klaarheid te bren
gen in de legende. Waar bleven de mil
joenen van de Broek in Waterlandse
koopvrouw uit de achttiende eeuw?
Het is niet moeilijk een afspraak te
maken met Peereboom. Hij heeft de
lijd. Op het bewuste uur verschijnt de
gedistingeerde Broeker echter zenuw
achtig bij de deur om te vertellen, dal
hij een vx-iend in Amsterdam moet op
halen die panne heeft met zijn auto.
Hij haalt een kaartje waarop „sleep" is
geschreven te voorschijn. De volgende
morgen negen uur laat hij zijn bezoe
ker in de fraai ingerichte kamer. Hij
kaarsrecht ixx zijn stoel zijn bezoeker
als een biechtvader tegenover hem.
Broek is wakker. Auto's razen aan de
overzijde langs de houten huisjes. Het
theehuis is een monument van bouw
kunst. De spiegel weerkaatst het zon
licht. Neeltje Paater is gemakkelijk waar
in 1815 plaatsgevonden ten overstaan
van notaris De Ruiter in Broek. Je mag
hieruit toch afleiden dat de nalaten
schap, voor zover in Holland aanwezig,
inderdaad door de erfgenamen verdeeld
is geworden, want men besloot in die
dagen het fonds aan de gemeente over
te dragen".
Hoe zit het met het kapitaal in Enge
land
Peereboom lacht een beetje, verschuift
zijn sigaar in de mond van links naar
rechts, en gnuift: „Gelooft u dat nog?
Ik heb het nooit kunnen bewijzen, dat
in Engeland zo'n slordige 16 miljard .in
de kluis ligt. Het zou toch wel foi-mida-
bel zijn, vindt u niet? De bank stelt zich
natuurlijk op het standpunt, dat ieder
een die wettig kan aantonen bloed- of
aanverwant van Neeltje te zijn, zijn
rechtmatig aandeel kan opeisen. Tot he
den ten dage is het niemand gelukt om
na veel speurwerk, want dat kost toch
wel eventjes een paar jaartjes duiken
in de archieven van weet ik veel waar,
aan te tonen dat zijn voorvaderen af
stammen van Neeltje".
Kinderloos
Neeltje stiex-f kinderloos, Broek in Wa
terland verdeeld achterlatend, want nie
mand had ooit een testament gezien,
waarin mogelijk de oplossing van het
miljardenvraagstuk zou worden gege
ven. En nog steeds duiken er onduide
lijke figuren op, die de jacht naar de
miljarden van de Broelcse koopvrouw
willen inzetten, kostte wat het kost.
Peereboom lacht erom, want waar zijn
de doopregistei-s van de hervormde ge
meente Van Broek Er zal altijd een
brokje van de miljoenen guldens op
leverende stamboom ontbreken.
Keihard
Gekrakeel
P. J. Peereboom schreef de geschiedenis van de legendarische Broeker
vrouw, die vele mysteries in haar woonplaats achterliet. Peereboom vindt
het best en vertélt gretig over Neeltje.
Op de grafzerk van Neeltje Paater bevindt zich een afbeelding van
i i. ii het wapen van de Oostindische Compagnie.
Pieter Jan Peereboom: „Neeltje was een
vrouw die iet6 van de gouden eeuw
wist mee te pikken. Ze had zestien
schepen in bezit en wachtte telkens on
geduldig op de terugkomst van haar ka
piteins, die van de verre reizen cadeau
tjes voor Neeltje meenamen. In het
weldig kostbare vooi-werpen zien, die ze
in 'bezit had. Alles zilver en goud, wat
de klok sloeg".
Peereboom zegt dat de nalatenschap van
Neeltje een mysterie is geworden. Dat
iets onregelmatigs zou zijn gebeux-d
Prentenkabinet kwofc u de Sist met ge- Üjkt hem niet mogeljjte,
Peereboomt „Ze waren vroeger niet zo
gek als wij wel denken. Door de recht
matige erfgename is er rond 1800 een
enorm gekrakeel ontstaan. Zij waretf
belast met de bedeling der armen uit
het fonds van 30.000, dat Neeltje op
har sterfdag instelde. Die bedeling heeit
JAN P^ET en
LARS ANDERSEN
,IK HEB
NOOIT KUNNEN
BEWIJZEN,
DAT ER IN
ENGELAND
16 MILJARD
IN DE
KLUIS LIGT'
Peereboom is er niet rauwig om. Hij
heeft er geen enkel belang bij zijn his
torische gegevens voor de ontknoping
van de legende aan te wenden.
De Broeker is geen familie van Neel
tje en ziet er geen heil in om weken
en nog eens weken in de archieven te
duiken en de stamboom van Neeltje op
te maken. Waarom zou hij ook? Het
restaurant Neeltje Paater bewaart een
goede herinnering aan de koopvrouw,
zijn zaak gedijt goed, waarom zou Pee
reboom zijn zaak een naam van impor
tantie ontfutselen Hij gelooft stellig
in de legende, ontdaan van fraaie ro
mantische en niet ter zake doende voor
vallen. Het kale beeld van de legende
spreekt Peereboom aan. Hij houdt de
geschiedenis warm, want Neeltje Paater
mag in Broek nooit verloren gaan. Wat
is Broek zonder Neeltje? Het is niet de
taak van Peereboom om de persoon
Neeltje te ontluisteren.
Zijn huishoudster zegt: „Ik moet altijd
brullen om de mensen die hier komen
aanzetten en met veel bombarie aan
kondigen afstammeling van Neeltje te
zijn".
Peereboom: „Nou brullen, maar ze laten
je niet met rust, terwijl ik toch alleen
maar de historie van dat vrouwtje heb
geschreven".
Ex-burgemeester Pieter Jan Peereboom,
in 1946 eervol ontslag gekregen, ge
niet van Neeltje, net zoals hij zich ver
kneukelt over de anti- en pro-Periaan-
se groepen in het dorp. „Ik slaap er
geen nacht minder om. Ik ben keihard
in die dingen'
