Lessen in toekomst
op school
Vrije tijd
naar
eerste plan
Zeeën vrije tijd, maar dan... (4)
VANDAAG:
Praten
met Polak
Automatisering schakelt in de
TOEKOMST menselijk denkwerk uit
JEDRIJFSJUBILE/
GAAN
VERDWIJNEN
WASSENAAR Voor wie professor Fred L. Polak alleen
maar kent van de krantefoto's van enkele jaren geleden, is
hij een verrassend vriendelijk man. En als je dagelijks zo
als mevrouw Polak met zo'n man omgaat, dan is het te
begrijpen dat je tot een uitspraak komt als: „Op die archief
foto's zie je er uit als een misdadiger". Professor Polak citeert
deze krasse woorden van zijn echtgenote met een brede
glimlach. En daarmee is hij over de schrik heen die hij zich
zelf aandeed door recht uit de tuin en zonder de voeten te
vegen zijn werkkamer binnen te stappen. De moddersporen
op de vloerbedekking zijn vergeten.
Prof. Fied. Polak is een van Neder
lands zeer weinige toekomstkundigen
en van hen ongetwijfeld de bekend
ste. Hij heeft al heel wat opzien
barende uitspraken en publikaties op
zijn naam staan. De tijd dat de
prognostica (prof. Polak hanteert dit
woord liever dan futurologie) door
velen nog als koffiedikkijken of erger
werd beschouwd, is nauwelijks achter
de rug.
Prof. Polak: „De laatste tyd groeit
de belangstelling voor toekomstzaken.
De prognostica wordt veel serieuzer
genomen. Ik merk dat aan 't groeiend
aantal verzoeken om lezingen te ko-
Pensionering
over de uitbreiding van de vakanties.
In de Verenigde Staten is vier weken
nu al gewoon. Men praat daar al van
dertien weken of en dat is een
geheel nieuw systeem zes jaar
werken en het zevende jaar vakantie
houden. Ten derde: de gemiddelde
levensduur zal toenemen. In 2000 zal
de gemiddelde levenskans van de
mens wellicht de honderd jaar over
schrijden. De honderdjarigen van 2000
zullen vitale mensen zijn. die behoefte
zullen hebben aan creatieve bezig
heden. Als je deze dingen in aan
merking neemt, dan zie je de vrije
tijd opschuiven naar het eerste plan:
het eerste leven. Nu is het eerste
leven nog werken, het tweede slapen
en het derde pas de vrije tijd. Het
centrale vraagstuk van de nabije
toekomst zal dus zijn: wat doen we
met die vrije tijd?"
r of
Polak: „Er is reden genoeg tot op
timisme, mits men alle mogelijkheden
goed gebruikt. De mensen zouden
dan, met zo veel vrije tijd, een ge
lukkiger, rijker en waardevoller leven
kunnen leiden. Maar nogmaals: mits
er voldoende voorzieningen zijn om
met die vrije tijd iets zinnigs te doen.
Het onderwijs zal hierin een veel
grotere rol moeten spelen dan tot
nu toe het geval is. De overheids
voorzieningen moeten enorm worden
uitgebreid. Het departement van
Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk
werk zal het belangrijkste worden,
het ministerie met het grootste bud
get."
Denkt u, dat de thans levende gene
ratie zich sneller en diepgaander
moet aanpassen dan elke voorgaande?
Polak: „Ongetwijfeld. Daarom kom ik
weer terug op dat onderwijs. Dat is
van centraal belang. De jonge gene
raties moeten veel intensiever worden
voorbereid op de veranderingen, die
pveral om hen heen en voortdurend
zullen plaatsgrijpen. Zij moeten wor
den voorbereid op een leven, waarin
zij hetzij niet meer of slechts ten dele
werken, hetzij voortdurend van job
veranderen. Vooral dat laatste zal
ook een rol spelen."
Jubilea
Prof. Fred L. Polak, de groot
ste autoriteit in ons land op het
gebied van de „toekomst".
men houden en ook aan de toene
mende belangstelling van de pers en
van de vakwereld."
Onderwerp van gesprek is vooral het
toekomstige vrijetijdsprobleem. De
automatisering zal in de komende
decennia steeds meer handarbeid en
ook meer eenvoudig menselijk denk
werk uitschakelen.
Hoe luiden prof. Polaks prognoses
met betrekking tot de groei van de
vrije tUd?
Prof. Polak: „Exacte jaartallen zijn
daarover niet te noemen. Maar vast
staat, dat in de komende decennia
en zeker in de eerste helft van de
volgende eeuw de arbeidsduur dras
tisch zal worden verkort als gevolg
van de automatisering. De vijfdaagse
werkweek zal geleidelijk overgaan in
een vierdaagse, vervolgens in een
driedaagse, en uiteindelijk wellicht in
een tweedaagse. Men kan de werktijd
per week ook in uren uitdrukken
Welnu: door de prognostica word'
rekening gehouden met een dertig-
urige werkweek omstreeks 1980-200C
Dan zit je al aan een werkweek va
tussen de drie en vier dagen."
ZATERDAG 18 JANUARI 19f
„Ik denk, dat de traditionele enve
loppe met inhoud, die bij 40-jarige
jubilea wordt uitgereikt, zijn tijd nu
wel bijna gehad zal hebben. Ik durf
zelfs te beweren, dat 25-jarige be-
drijfsjubilea snel uitzonderingen zul
len worden. Van de tegenwoordige
generatie wordt dus een veel groter
incasseringsvermogen en meer gees
telijke beweeglijkheid gevraagd. Mede
daarom zou er nu reeds op de scho
len een nieuw vak moeten worden
ingevoerd: Toekomst. Het schoolse
onderwijs van nu is ook helemaal niet
ingesteld op de eisen die de toekomst
stelt en op de vrije tijd. De jongelui
worden nog altijd opgeleid voor een
beroep. Maar dat beroep zal in hel
gunstigste geval slechts een beperkt
en voortdurend krimpend deel van
het leven van deze jonge mensen
Hoe staat het met de volwassenen?
Die zitten niet op school, maar wor
den evengoed geconfronteerd met
elkaar opvolgende vernieuwingen.
Polak: „Naast het onderwijs zullen
vooral ook de massamedia een be
langrijke rol moeten gaan spelen als
de overbrengers van wat genoemd
wordt de „permanente educatie". Het
voortdurend geïnformeerd worden en
op de hoogte blijven is altijd al nood
zakelijk geweest, maar het tempo
waarin de veranderingen zich vol
trekken is nu al zo hoog geworden,
dat ,de permanente educatie voor
steeds grotere groepen essentieel is.
De vakspecialist, die nu bij is, merkt
binnen tien a vijftien jaar, dat van
alle kennis waarover hij nu beschikt
nog slechts de helft terzake doet en
bruikbaar is. In feite betekent dat
dus, dat indien hij zich niet voort-
matisering de mensen het meeste
vrees inboezemt. Trouwens, als je de
man in de straat vraagt: wat is een
computer en wat automatisering, dan
blijkt hij er niet veel van te weten
en het is het onbekende, dat de men
sen bang maakt. Net als met de
atoombaiir (glimlacht) moet de mens
heid leren leven met de automatie en
de vrije tijd en ze moet er gelukkig
mee legpn leven."
al
- DOOR WIM K0CK - Onderontwikkeld
durend blijft ontwikkelen zijn
kennis in een goede tien jaar gehal
veerd wordt. Ook nodig is een groter
vertrouwen van de massa in de tech
niek. De technische ontwikkeling be
zorgt de mensen nu meer onzeker
heid en dit is precies het omgekeerde
van wat het zou moeten zijn. Een
onderzoek in Amerika heeft aange
toond, dat na de atoombom de auto-
„Daarbij komen nog enkele zaken
Ten eerste: de vervroegde pensione
ring. In discussie is thans de vraag
of de pensioengerechtigde leeftijd
moet worden teruggebracht naar 60
of .55 jaar; op langere termijn zelfs
wellicht naar 50 jaar. In de tweede
plaats wordt er gepraat en gedacht
Polak (geëmotioneerd nu): „In feite
zijn wij op dit terrein hier een onder
ontwikkeld gebied. Die uitspraak mag
u mij gerust in de mond leggen. Ik
meen het en ik zal het u toelichten:
Europa is op dit terrein al ver achter
bij Amerika. Nederland is op zijn
beurt weer achter bij bepaalde Euro
pese landen. Er wordt wel wat aan
toekomstonderzoek gedaan in' Parijs,
Beriijn, Hamburg, Moskou, Praag,
Warschau, Boedapest en er is een
begin in Londen. In Amerika daar
entegen vindt het onderzoek plaats
in complete „denkfabrieken". Aan tal
van universiteiten wordt toekomst-
kunde gedoceerd. Nederland blijft bij
dit alles ver achter."
(Inmiddels is waarschijnlijk gewor
den, dat in Den Haag een Instituut
voor Toekomstonderzoek zal worden
opgericht, waarvan prof. Polak de
leiding krijgt. Het zal zowel zelf
standig onderzoek doen als wel co-
ordinerend werken, omdat op de dag
van vandaag, om met prof. Polak te
spreken, „niemand goed weet wie.
wat en waar onderzoekt").
Polak (vervolgend): „Toch moet il
zeggen, dat ook in Nederland hel
klimaat vooral in de laatste ander
half jaar in gunstige zin aan het ver
anderen is. De politiek echter loopt
nog duidelijk achter. Nu is de po
litiek van nature „van de dag", een
zaak waarin het heden de belang
rijkste rol speelt. Op bepaalde gebie
den echter, zoals de ruimtelijke or
dening, de economische planning en
de volksgezondheid ziet men toch
een doorbraak naar lange-termijn-
gedachte. Dat gebeurt dan missohien
ook nog wel eens op het gebied van
de toekomstkunde. Dat mag ook wel,
want wij zitten nu zelf al vol pro
blemen, waarvoor we doorgaans onze
ouders en grootouders verwijten ma
ken. En in zekere zin ook terecht. De
luchtverontreiniging,* de verstikte
steden enz. kan men toeschrijven aan
een gebrek aan toekomstvisie bij onze
voorouders. Gelukkig breekt nu
steeds meer de gedachte baan, dat 'n
volgende generatie ons soortgelijke
verwijten kan maken, als we niet
zorgen dat we aan de slag gaan en
blijven."
komst" dan de man. Heeft de toe
komst voor de vrouw ook revolutio
naire veranderingen in petto?
Polak: „Over de rol van de vrouw
in de ontwikkeling van de toekomst
maak ik me wel wat zorgen. Voor
de vrouw ligt de situatie paradoxaler.
Nederland is achter wat betreft de
emancipatie van de vrouw, met name
de werkende vrouw. Even over
springen naar Amerika om de ach
terstand toe te lichten: behalve
moeders van zeer jonge kinderen
dat is een jaar of drie, op welke
leeftijd de kleuters daar al naar een
soort kleuterschool gaan werken
vrijwel alle Amerikaanse vrouwen.
Zij vormen eenderde van de beroeps
bevolking. Wij zijn hier net begonnen
met het inlopen van de achterstand
en net op het moment waarop wij
de laatste taboes rond de .„werkende
moeder" aan het slechten zijn, blijkt
dat het Juist de vrouwen en meisjes
zijn, die het eerst worden wegge-
automatiseerd"."
Girl Power
„In Amerika heeft men aan dit ver
schijnsel zelfs èen uitdrukking ont
leend: girl-power, een apparaat van
dertig girl-power, dat is een machine
die dertig meisjes of vrouwen kan
vervangen in het bedrijf. En hiermee
is de paradox nog niet afgelopen,
want ook, terugkerend in haar huis
houden, ontmoet de vrouw de auto
matisering. Er is spoedig een geheel
nieuwe generatie huishoudrobots aan
de markt. Die gaan de was doen. de
ramen lappen, stof afnemen, strijken
en zelfs koken, tafeldekken en op
dienen. In Amerika heeft men al zo'n
robotmagnetronische oventombinatie.
De gezinsleden kunnen de gerechten
van hun voorkeur opsommen. De ro
bot wordt geprogrammeerd, haalt het
„bestelde" uit de koelkast, voert het
enkele minuten langs de magnetro-
nische oven en brengt het vervolgens
op tafel. De andere traditionele
„vluchthaven" van de vrouw, de kin
derkamer, biedt ook niet veel soelaas,
want meer kinderen krijgen is er, in
het kader van de bevolkingsplanning,
niet meer bij. Om dan nog maar niet
te spreken van de toekomstige mo
gelijkheden kinderen te verwekken
en op te voeden buiten de vrouw om.
De rol van de vrouw in het gezin en
maatschappij zal dus wel revolutio
nair veranderen."
Is dat een somber vooruitzicht met
betrekking tot het gezinsleven en de
huwelijksbanden?
Polak: „Nou nee, dat hoeft niet. In
Amerika heeft men wel wat onpret
tige ervaringen. De huwelijksband
wordt er vaak wat losser. Maar wij
hier in Europa kunnen wellicht van
uit onze religieuze, ethische en hu
manistische opvattingen voor een
tegenwicht zorgen en aldus een gro
tere stabiliteit bereiken. Men moet
ook niet over het hoofd zien, dat ook
de man veel meer thuis zal zijn. Als
dat een man is die (evenals zijn vrouw
natuurlijk) van school af aan is in
gesteld op veranderingen en geleerd
heeft schokken op te vangen, dan kan
dat heel goed een bijdrage zijn tot
het behoud van een gezond gezin. Hij
kan meer aandacht besteden aan zijn
vrouw en zijn gezin. Ze kunnen meer
gezamenlijk doen. Een gelijkgerichte
belangstelling kan de banden binnen
het gezin versterken."
kunnen
Polak: „Ik zie in de vrije tijd de ar
beid weer terugkeren. Vooral de oude
ambachten. Het grote verschil met
vroeger is, dat men het nu voor zijn
plezier zal gaan doen. De doe-het-
zelfsector zal belangrijk worden, de
sierkunst, het zelfbouwen, voor de
vrouwen misschien kleren ontwerpen
enz. Ook hier weer moet het onder
wijs de condities scheppen. Handen
arbeid moet als schoolvak in ere
worden hersteld."
De mens, zegt men, heeft nooit het
avontuur geschuwd. Anders zou
Amerika niet ontdekt zijn, zouden
er geen vliegtuigen vliegen en
geen raketten naar de maan gaan.
Maar is het ook zo Zijn de
„avonturiers" niet altijd 'n kleine
groep een elite als men wil
geweest Nu wordt de gewone
man in de straat geconfronteerd
met de toekomst en die biedt voor
hem evenveel onzekerheden als
de nog onverkende oceaan voor de
zeelieden van Columbus en de
laatsten behoorden dan nog tot
de. „elite van het avontuur". Het
is goed te horen, dat een inter
nationaal erkende toekomstkun-
dige met optimisme over die toe
komst kan praten. Alleen: we
zullen er wél wat aan moeten
doen
De traditionele enveloppe met inhoud heeft zijn tijd gehad. In de
toekomst zullen de mensen steeds van baan verwisselen, zodat de be-
drijfsjubilea, die ons land in overvloede kent, in het jaar 2000 tot de
zeldzaamheden gaan behoren.
Bejaard worden. Nu al een probleem; in de toekomst zeker een moeilijkheid. De pensioengerechtigde leeftijd
wordt lager en lager, het probleem Vrije Tijd daarmee groter.
