DRAAIBOEK
VAN
HET JAAR
2000
ZEEEN VRIJE TIJD, MAAR DAN... (2)
Wat te denken van
toekomstkijkerij?
2000
fwintig jaar
vooruitkijken
>m toch
laar bij te
ilijven
WAT GAAN WE MET DE
VRIJE TIJD DOEN?
In
huis
computers
en
gedachten-
controle
VANDAAG:
Wetenschappelijk toekomstonderzoek
DOOR A. THEUNISSEN
Europa heeft nooit zoals
Amerika bijvoorbeeld een
passie gekend voor de toe
komst, Snuffelen in de toe
komst is eeuwen zo niet
en gevaarlijke dan toch
wogst verdachte bezigheid
geweest. Galileï dankte er
ijn banvloek aan en de
lichter Dante zond alle
vaarzeggers, futurologen of
wognostici zouden we van-
Jaag zeggen, naar de vierde
futurologie het voorspellen van de
>ekomst is 'n serieuze en perfect
beorganisserde onderneming gewor-
•n. Geleerden hebben geconstateerd
t de technologie zich in de laatste
fijftig jaren sneller ontwikkeld heeft
fan in de voorafgaande vijfduizend
iren. Zakenlieden, regeringsfunctio
narissen en de geleerden zelf zijn tot
de ontdekking gekomen, dat ?ij ten-
ninste twintig jaar vooruit moeten kij
ken om „bij" te blijven en dat toe
komstige problemen slechts opgelost
kunnen worden door ver vooruit te
Om hieraan te kunnen voldoen zijn
over de gehele wereld commissies en
instituten gesticht, die zich bezighou
den met speculaties over de toekomst
net behulp van wiskundige eh sta-
istische technieken en denkmethoden,
n Frankrijk bestaat de groep „Pro-
ipectives. gesticht door Gaston Ber
ber en de „Rutoribles" onder leiding
an Bernard de Jouvenel. De Social
Science Research Council" in Enge
land richtte het comité voor de „Der-
iger Jaren" op. In Amerika ontstond
net steun van de Ford Foundation de
•rganisatie „Resources for the Fu-
ure" met een jaarlijks budget van
.400.000 dollar, stichtte de „Ameri-
an Academy of Arts and Sciences"
e „Commissie voor 't jaar 2000", die
•ordt geleid door Daniel Bell, en
ichtte General Electric de groep
.Tempo" op, jaarlijks budget 7 mil-
dollar. In Nederland tenslotte
le lijst is niet volledig bestaat de
Werkgroep 2000.
&e bekendste van alle futurologen is
ingetwüfeld de corpulente (350 pond),
atelligente (I.Q.), 180) en energieke
slechts 4 uur per dag) Amerikaanse
itoomdenker Herman Kahn (46), di-
an een denkfabriek. Hudson
kring van zijn Inferno. Eu
ropa heeft sinds enkele jaren
ook deze ballast overboord
gegooid, Het is verliefd
geworden op de toekomst,
op het jaar 2000. Prof. dr.
Frecl. Polak wordt eindelijk
na jaren door de weten
schappelijke wereld voor een
gek en pseudowetenschaps-
man te zijn versleten, als een
gezaghebbend futuroloog
erkend en geroemd.
Slapen volgens programma
Institute. Uit zijn „fabriek" kwam
eind vorig jaar het lijvige (431 pagi
na's boek „The Year 2000" (x), dat
hij in samenwerking met Anthony J.
Wiener (37) en anderen van het Hud
son Institute geschreven heeft.
Kahns boek bevat geen Jules Verne-
Wat te denken van de toe-
komitkijkerij van Kahn
en Wiener? Z(J stellen
voortdurend en nadruk
kelijk dat zij over de toe
komst alleen maar spe-
culerin. „Onze conclusies
bevatten een programma
voor verdere studie" al
dus de auteurs in de in
leiding van het boek.
Toekonstkijkerij blijft
een „tricky business".
Daniel Bell, een bekend
Amerikians futuro
loog, zeft: „Niemand van
ons pretendeert ook maar
één simiel toekomstig
feit te kinnen voorspel
len. Nienand van ons
kan wat de historici noe
men „keu-punten" in het
bestaan lan mensen en
naties votrspellen". De
huidige fltorologen ken
nen de mbrekeningen en
vergissinftn van hun
voorgangers.
Na de twicde wereld
oorlog bijvoorbeeld hiel
den Amerikaanse geleer
den het voor onmogelijk
ooit een intercontinentale
raket nauwkeurig op een
bepaald doel af te schie
ten en Zelfs in 1956 nog
typeerde een Lritse raket
deskundige de mogelijk-
ruimteloos gezwets".
Daarom kan en hoogst
waarschijnlijk zal de wer
kelijke wereld van het
jaar 2000 er geheel an
ders uitzien dan Kahn
en Wiener verwachten,
dat h\j er uit zal zien.
We kunnen echter 't jaar
iaar 2000 niet tegenhouden
cn de praktische oplos
sing van de problemen
wordt alleen maar ver
traagd als we het stand
punt innemen dat we al
dat nieuwe eigenlijk niet
moesten willen en dat het
leven in de goede oude
tijd veel beter was. Kahn
en Wiener schrijven: Als
de mensheid bij het begin
van de eenentwintigste
eeuw intellectueel even
slecht op veranderingen
is voorbereid als in 1929
1941 en 1947. dan zullen
de mensen in het jaar
2000 (twee van de drie
thans levende Nederlan
ders) voor zeer onplezie
rige verrassingen komen
te staan.
De mens kan zichzelf
weliswaar nauwelijks be
schermen tegen verras
singen van de toekomst
maar hij kan proberen,
zoals Wiener schrijft,
„zich op verrassingen
voor te bereiden door de
rol van zijn onbedacht
zaamheid te verkleinen"
Dat is de opgave waar
voor de wereld nu staa'
en boeken zoals „The
Year 2000" kunnen die
opgave aanzienlijk ver
lichten.
achtige fantasie, ofschoon er nog geen
leerboeken voor toekomstkijkerij be
staan. Kahn bepaalt (systeem, ontwik
keld door de Rand Corporation) de
kenmerken van de toekomst via nu en
uitgaande van de te voorspellen ver
nieuwingen. Kahn en Wiener schrij
ven herhaaldelijk, dat zij niet zeggen
wat er gaat gebeuren maar zij atten
deren op 'n aantal dingen, die in 2000
kunnen gebeuren of er in 2000 kun
nen zijn. De auteurs ontwierpen daar
voor zogenaamde draaiboeken, „sce
nario's". Een scenario bevat een hy
pothetische ontwikkeling in de toe
komst. getoetst aan heden en verle
den. Kahn en Wiener computeerden
alle details en tegenstrijdigheden van
een overzichtelijke werkelijkheid, tot
een raam (framework zoals de onder
titel van het boek zegt), waarbinnen
men een aantal hanteerbare alterna
tieve oplossingen kan ontwerpen.
Enige voorbeelden: Kahn en Wiener
achten het waarschijnlijk dat tegen
2000 driedimensionale films, huiscom
puters, robotatleten op de Olympische
Spelen, gedachtencontrole, gepro
grammeerde slaap en lasers die tun
nels boven, de gewoonste zaak van
de wereld zullen zijn.
Politiek zal er niet al te veel gerom
mel zijn. „De oude naties zullen
waarschijnlijk geen invasies meema
ken en zij zullen relatiéf weinig met
binnenlands geweld te kampen heb
ben". Amerika en Rusland zullen de
supermachten blijven. Zij blijven el
kaar in evenwicht helpen door de
„balance of terror". De economische
competitie zal toenemen. Japan zal
de derde (thans vijfde) industriële
natie van de wereld worden.
Rond 1990 kunnen 50 landen atoom
wapens hebben, zodat de kans op een
nucleaire oorlog toeneemt, maar deze
Bertrand Kussell deed al in 1930 sombere voorspellingen over het feit dal
maar weinig mensen in staat zouden zijn om hun vrije tüd op intelligente
wjjzc zoek te brengen. Sociologen hebben geklaagd over de „vrije tijd, die
sneller groeide dan de capaciteiten om er verstandig gebruik van te maken".
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat gr verschillen bestaan in de manier
waarop de verschillende sociale klassen hun vrije tüd doorbrengen. De hogere
klassen tonen meer interesse voor actieve ontspanning in hobby's of studie,
de lagere klassen blijken meer geneigd tot passieve ontspanning als t.v.-
loeren, rondtoeren met auto, bezoek vrienden, familie etc.
BU al die onderzoeken ging het om de normale hoeveelheid vrüe tüd of hoog
uit in een onderzoek van A.C. Clark om een imaginaire uitbreiding van
de t.v. met twee uur per dag. W. Klausner komt in een rapport, gepubliceerd
in het Engelse maandblad Science Journal, over studie van arbeiders van de
Kaiser Steel Corporation in Fontana (Calif.), die sinds januari 1961 om de
vüf jaar dertien weken betaalde vakantie krügcn tot de volgende conclusies:
Arbeiders reizen meer, gaan vaker naar sportmanifestaties, küken minder
naar kiekkast, ontwikkelen nieuwe hobby's en een enkeling zoekt er een
baantje bü. Op de verhouding tot echtgenote cn kinderen bleek de grotere
hoeveelheid vrüe tüd een positieve invloed te hebben (in verschillende onder
zoeken is zorg uitgesproken over het lot van ma en kinderen, als pa meer en
vaker thuis zou zün). Büna iedereen voelde zich in zijn vrüe tüd prettiger
dan in zün werk, hoogstens werden de maats op het werk gemist. Niemand
had het gevoel zün tüd nutteloos te hebben doorgebracht.
oorlog zal gevoerd worden tussen
kleinere landen. In het geval van een
atoomoorlog tussen twee grote mach
ten niet noodzakelijk tussen Rus
land en de V.S. zal de wereld deze
slag overleven, aldus Kahn en Wiener.
Herman Kahn en Antoy J. Wiener
„The Year 2000" bevat een indrukwekkende hoeveelheid tabellen en
cijfermateriaal, aan de hand waarvan Kahn en Wiener voorspellingen
doen over het aanschijn van de toekomstige wereld. In het volgend*
schema geeft Kahn aan tot welk soort samenleving een land in 2000 be
hoort, volgens het inkomen per hoofd van de bevolking.
Indeling van de samenleving naar inkomen per hoofd van
de bevolking
1. Voor-industrieel (nog niet geïndustrialiseerd)
50
tot
200
dollar
2. Gedeeltelijk geïndustrialiseerd of industrialisatie
dollar
is in ontwikkeling
200
tot
600
3. Geïndustrialiseerd
600
tot
1-500
dollar
4. Massa-consumptie of industrieel hoog ontwikkeld
1.500
tot
4.000
dollar
5. Fost-industrieel
4.000
tot
20.000
dollar
Een land bereikt dus het post-industriële peil. zodra het inkomen per hoofd van
de bevolking hoger is dan 4000 dollar per jaar (circa 15.000 gulden). Om een
indruk te krügen van wat dit cüfer voorstelt zü vermeld, dat het huidige inkomen
per hoofd van de bevolking in Amerika 3500 dollar is. In West-Europa is dat
ongeveer 1800 dollar en in de Sovjet-Unie 1000 dollar.
In de volgende tabel geeft Kahn aan welke landen in 2000 tot welk soort econo
mische samenleving behoren. Hü schat de wereldbevolking dan op 6,4 miljard.
Het cüfer achter de landen of groep van landen duidt het aantal (in miljoenen)
Duidelijke post-industriële samenleving
vorige tabel).
Canada
Scandinavië en Zwitserland
Frankrijk, Duitsland en Benelux
665
Post-industriële samenleving in ontwikkeling
(inkomensgroep 5)-
Engeland 55
Sovjet-Unie 350
Italië, Oostenrijk 70
Oost-Duitsland. Tsjecho-Slowakije 35
Australië, N-Zeeland 25
540
Massa-consumptie-samenleving
(inkomensgroep 4).
Spanje, Portugal, Polen, Joego-Slavië, Cyprus,
Griekenland, Bulgarije, Hongarije, Ierland
Argentinië, Venezuela
Formosa, N.-Korea, Z.-Korea, Hongkong,
Maleisië, Singapore
Volledig geïndustrialiseerde samenleving
(inkomensgroep 3)
De Unie van Zuid-Afrika 50
Mexico, Uruguay, Chili, Cuba. Colombia, Peru,
Panama, Jamaica, etc250
N.-Viebnam, Z.-Vietnam, Thailand,
de Philippijnen etc250
Turkije 75
Libanon, Irak, Iran etc75
700
Gedeeltelijk geïndustrialiseerde samenleving
(inkomensgroep 2).
Brazilië 210
Pakistan 250
China 1.300
India 950
Indonesië 240
Verenigde Arabische Republiek 70
Nigeria 160
3.180
Nauwelijks geïndustrialiseerde samenleving
(Inkomensgroep 1).
Rest van Afrika 350
Rest van de Arabische wereld 100
Rest van Azië 300
Rest van Zuid-Amerika 100
850
Kahn en Wiener schreven het onderstaande scenario voor de post-industriël*
maatschappü. die op massa-vrüetüdsbesteding is gericht In die maatachappü
zal men nog 1100 uren per jaar werken. Men heeft dan:
een werkdag van 7% uur
vier werkdagen per week
39 werkweken per jaar
10 snipperdagen
weekenden van drie dagen
13 weken vakantie per jaar
Dus in een maatschappij, gericht op massa-vrijetijdsbesteding
kan men:
veertig procent van zijn tijd besteden aan het werk, gericht op het
werk (Vocation)
Veertig procent van zijn tijd besteden aan het werk NIET gericht op
het werk (Avocation, bijv. studie, recreatieve bezigheden)
en twintig procent van zijn tijd (of meer dan één dag per week) be
steden aan niets doen of simpel ontspannen.
Van die veertig procent zijn in 2000:
Van de veertig procent die in 2000 het werkende deel van de bevolking uitmaken,
zal dan nog maar vüftig procent een volledige baan hebben.
50 procent normale werkers
20 procent mensen, die er voor hun baan nog wat bij MOETEN doen
(managers etc.)
10 procent halftime hobbyisten
5 procent wrüvingswerklozen
5 procent structurele én conjuncturele werklozen
5 procent sociale uitvallers en
5 procent vrijwillig werklozen
