IOODS LEVEN
mm
mm m
in i i
I r. -,j p
in beeld gebracht op
unieke tentoonstelling
RIJKE KEUZE
UIT PRAAG
BOEIEND
OPGESTELD
UIT DE
STAPEL
i ÜS
lil
•1 jB
li
fcïERDAG 28 DECEMBER 1968
DE LEIDSE COURANT
de tentoonstelling „Uit het Nationaal Joods Museum te Praag", die tot 1T
bruari te zien is in het llaagse Gemeentemuseum, zijn honderden kunstzinnige
orwerpen samengebracht. Toch is het niet op de eerste plaats een kunstten-
onstelling Men krtfgt er veeleer een beeld van het joodse godsdienstige leven
*|g zich dat in de synagoge en in de huiselijke kring voltrekt. Er wordt een
erzicht gegeven van het joodse kerkelijke jaar met zijn vele feesten en men
zien hoe de godsdienst het leven in zijn hoofdmomenten begeleidt.
rijke collectie waaruit voor deze
mtoonstelling geput werd dankt zijn
itstaan aan de tragedie van de Tsje-
hische joden die evenals hun Neder-
indse geloofsgenoten door de nazi's
ervolgd en tenaastebij uitgeroeid
rerden. Alles wat te zien is. was vóór
940 levend materiaal dat regelmatig
;erd gebruikt in huis of synagoge. Toert
n 1942 de synagogen in Bohemen en
ioravië gesloten werden namen enkele
ooraanstaande Praagse joden het ini-
om de cultusvoorwerpen over te
rengen naar de hoofdstad waar sinds
i een klein joods museum gevestigd
De nazi's stemden met het voor-
itel in met het oogmerk er een museum
te maken dat de vernietiging van
jodendom zou vastleggen.
)e misdadige nazidroom van vernieti-
5 voor een groot deel in vervul
ing gegaan. Praag heeft thans de be-
angrijkste collectie joocjse kunst van
an de schaarse voorbeelden van
iopdse edelsmeedkunst, een bensarnin
lan filigrainwerk uit het einde van de
achttiende eeuw.
Europa, maar het is 'n museumcollec
tie geworden die geen rolmeer speelt
in het dagelijks leven van het handjevol
Tsjechische joden dat de ramp over
leefde. Het is daarom 'n daad van
teit dat de inrichters van de Haagse
tentoonstelling op de eerste plaats ge
tracht hebben om met die kunstzinnige
zaken als de prachfige weefsels, het
rijke zilVer enz. een beeld te geven
de vitale cultuur die tot het ontstaan
van deze voorwerpen heeft geleid.
De tentoonstelling doet dat door telkens
groepen van voorwerpen bijeeti te bren
gen die samenhangend een facet van
het joodse leven belichten. Men ziet
bijvoorbeeld de Thora, de heilige boe
ken van Mozes, die uitgeschreven op
een perkamenten ról. De Thora werd
met de grootste eerbied omringd. In de
synagoge had ze een eigen plaats, de
arke die bedekt was met een- voorhang
sel, de parochet. De Thora werd in
windsels (mappa) gewikkeld, vervol
gens getooid met een mantel, de meil,
en gesierd met zilveren jtorens op de
rolstokken of met een kroon. Erbij
hoorden nog een zilveren schild (tass)
dat met een ketting aan de rol werd
gehangen en een leeswijzer (jad).
De Thoragroep ziet men in zijn geheel
bij elkaar, compleet met een verklaring
die het de bezoekers mogelijk maakte
direct te begrijpen waarvoor de ver
schillende voorwerpen dienden. Derge
lijke groeperingen zijn er ook rond ge
boorte en besnijdenis, jeugd en onder
wijs, huwelijk, dood en begrafenis. Ze
zijn er ook voor de sabbathviering en
de verschillende joodse feesten. Zo is
er een gedekte sabbatbtafel, een bij
zonder feestelijke dis dié gereedge
maakt is voor de viering van het paas
maal en er is een complete loofhut
waarin de maaltijden tijdens' het loof
huttenfeest werden gebruikt zoals we
ons nog herinnerden uit onze jeugd toen
de joden dergelijke bouwsels optrokken
op balkons of in achtertuinen.
Levendig.
Ondanks deZweeiïï van tragiek" die
erover hangt is'het op deze wijze toch
een bijzonder levendige tentoonstelling
geworden waar men direct en hevig
geïnteresseerd raakt om wat er te zien
is. Als u gaat kijken, iets wat u zeker
niet verzuimen moet, neem dan vooral
ook de oudere kinderen mee. Zij zullen
opgetogen zijn en het ongewone dat
hier te zien is. Een voorbeeld: bij de
afdeling „huwelijk" ligt pen chalitsa-
schoentje. Volgens de bijbelse wet was
de broer van een gestorven kinderlo
ze man verplicht diens weduwe te hu
wen om zijn geslacht voort te zetten.
Als hij weigerde moest hij zich aan de
chalitsa onderwerpen, waarbij hij door
de weduwe werd bespuwd en hem een
schoen in het gezicht werd gesmeten.
Het zwagerhuwelijk is nagenoeg in
onbruik geraakt, maar de traditie van
de chalitsa bleef in orthodoxe kringen
behouden, zoals men kan zien aan he
schoentje op de tentoonstelling. Dat ij
20ste-eeuws.
Weefsels en zilver
Naast de groepsopstellingen zijn er ook
veel voorwerpen „museaal" samenge
bracht. We noemden de prachtige weef-
seis die wel het fraaiste onderdeel van
de tentoonstelling vormden. De paro-
chets en mappa's zijn schitterende
voorbeelden van borduurkunst. Vaak
werden hiervoor Italiaanse brocaten en
fluwelen stoffen gebruikt die dan op se
meest fijnzinnige wijze in de borduurin-
richtingen werden verwerkt. Prachtig
zijn ook de zilveren voorwerpen. Tha-
kronen en -torens, in een uniek exem
plaar zelfs een combinatie van beide,
Thoraschilden, vaak uiterst kunstzinnig
Zilveren Thorawijzer uit 1757.
bewerkt, tal van Thorawijzers, hand
jes aan-een-steel, van de meest uiteen
lopende materialen. Dan zijn er veel
bensamims, 'n opengewerkt busje met
welriekende specerijen dat aan 't eind
van de sabbathmaaltijd rond de tafel
van hand ot hand ging en de aanzit-
tenden de „sabbath te laten ruiken".
Vrijwel al 't zilverwerk is gemaakt
door niet-joodse vaklieden omdat joden
niet gerechtigd waren om lid va
gilde te zijn.
Filigrain
Toch is er spaarzaam zilversmidswerk
van joodse vaklieden overgebleven.
Met name geldt dit voor het filigrain-
werk uit het eind van de 18de en het
begin van de 19de eeuw, dat een jood
se specialiteit was waarvan het geheim
thans nagenoeg verloren is geraakt. Een
prachtig voorbeeld van zulk filigrain-
werk is 'n besamim uit 't eind
de 18de eeuw. Bij die besamims, die
immers voor huiselijk gebruik bestemd
waren, valt overigens een geheel vrije
vormgeving op. Meestal zijn het zilve
ren torentjes, compleet met vlaggetjes.
Maar er zijn vele andere vormen, vis
jes bijvoorbeeld of een windmolentje en
zelfs een miniatuurlocomotief je uit
1840. Het is heel mooi wat er thans
het Gemeentemuseum te zien valt, ms
mooier dan de voorwerpen zelf is het
beeld dat van een ons verwante
menig opzicl t toch onbekende cultuur
wordt gegeven. Dat maakt „Uit het Na
tionaal Joods Museum te Praag" iets
volkomen unieks.
Vg.
Alex Generet en Yetty Liné: Gebak
i nagerechten, (Elsevier Pocket.).
Van oliebollen tot Wihnachsstolle, en van
speculaas tot bananen la bourdaloue.
Een smikkelboekje voor alle liefhebbers
van hel zoete der aarde, dat met feest
dagen nog fijner smaakt dan anders.
Na een aantal raadgevingen over de
bestanddelen worden dc verschillende
soorten baksels behandeld, beginnend
bij de meest huiselijke en eindigfend
met wat in de landen rondom als spe
cialiteit geldt. Ook krijgt het zoet en za
lig uiteinde van het diner zijn beurt.
U. Grüninger en Wina Born: Soepen-
gastronomie: (Prakta Papei-back, Uitg
Helmond) Soep. eeuwenlang de con
cretisering van christelijke naastenlief
de via allerlei uitdelingen, geldt nog
steeds als koestering en als gastvrij en
ersterkend onthaal. Het woord is zo
oud, dat men de oorsprong niet meer
kan achterhalen, maar soppen en zui
pen zijn ongetwijfeld bezigheden die
sterk met soep verwant zijn. De soep
heeft zich ontwikkeld tot een van de pij-
van onze maaltijd, en het koken er-
moet dus gelden als een kunst. Aan
de soep kan men de keuken kennen, aan
de soep moet men het seizoen herkennen
is jammer dat blik en zakje veel
de kunst hebben verdrongen, en dat
het kookplezier ermee is verdwenen. Ge
lukkig dat er nog soepprofeten zijn die
een waarschuwende pollepel opheffen.
De schrijvers behoren tot hen en geven
een boekje vol ideeën.
Anton van Oirschot; Open haarden en
schouwen. Antiek Kopen, door Anton van
Oirschot en F. Slender. C. Prakta Pa
perbacks. Uitg. Helmond). Twee rijk
geïllustreerde deeltjes over elementen
die tegenwoordig met wisselend succes
worden toegepast en aangewend in mo
derne interieurs. Nuttige wenken bij aan
leg en aankooD. veel voorbeelden van
stijlen en mogelijkheden.
W. Saris, School, pastoraal en gezin,
(Dekker en van de Vegt N.V., Nijme
gen - Utrecht, 1968) Pleidooi voor
het behoud van de levensbeschouwelijke
school. De auteur komt tot zijn stand
punt door zijn in praktijkervaring ver
worven kijk op het proces van de op
voeding. Een kind dat uit een Christe
lijk milieu stamt, zal het best tot zijn
recht komen op een confessionele school,
aangezien deze aansluit bij zijn denk- en
leefwereld. Interessant is de beschrijving
van het proces der geloofsopvoeding De
proeve van een katechese voor kinderen
over het geheim der eucharistie illus
treert goed wat de schrijver in zijn meer
theoretische uiteenzettingen heeft willen
zeggen.
Hafa comitis in Hollandia 1570 dat is
„Aenwijzinge" van 's Hage als die was
anno 1570. N.V. Uitg. W. P. van Stockum
en Zoon te Den Haag heeft de bekend-
de plattegrond van onze stad opnieuw
laten reproduceren en voordelig in de
handel gebracht. In een tijd waarin
oude kaarten en prenten in trek zijn
zal de uitgave zijn weg wel vinden. Im
mers weten dat deze kaart goede dien
sten bewezen heeft toen A. ter Meer
Derval in 1932 een reconstructie maak
te van de toestand in de 16e eeuw.
„Die Haghe" 1932)
SCHAKEN I U~j
MIDDENSPELPOSITIES
In het boek „Topprestaties op hel
dambord" van Ton Sijbrands wordt men
in de analyses meermalen geconfronteerd
met de middenspelstandaardpósities,
zoals die in de loop der jaren in de
praktijk zijn voorgekomen. Uit hel
gegeven commentaar blijkt dan nog eens
duidelijk de gedegen theoretische en
standenkennis van de jonge grootmeester.
Een typisch voorbeeld daarvan is te
vinden in zijn beschouwing over de
prachtige partij tussen Koeperman en
Andreiko, gespeeld te Livorno voor de
Coupe d'Europe 1967, waaraan wij de
hiervolgende stelling hebben ontleend.
A. ANDREIKO
O O
v O o C
S o o
J. KOEPERMAN
Dezelfde stand ontstond jaren geleden
in een partij tussen de Franse meesters
Bonnard en Ricou De manier^ waarop
Bonnard erin slaagde zijn opponent tot
overgave te dwingen, mag een waarlijk
meesterlijke prestatie worder. genoemd.
Vanuit de diagramstand werd gespeeld:
17-22. 28x17, 21x12, 33-28, 12-17,
38-33, 26-31, indien 17-21 betekent 39-34
verlies, 37x26, 23-29. 28-23. 19x37. 30x8,
g -
I
De problematische winstgang: 27-21,
16x27, 39-33, 38x29, 8-3!, 27-31 of?, 3x6.
18-23, 36x27. 23-29. 6-1. 29-33, waarna
1-23!, 37-42 en 23 28 wint.
Oplossingen 21 december:
1. 31-26, 21-27, 46-41, 27-31, 37-32, 31-26.
op 31-37, 26-21 wint, 41-37, 1-7, 32-28.
7-12, 28-23, 12-17 enz.
2. 13-9, 27-31 A, 9-4, 31-37, 4-9, 21-26.
9-31 wint. A 13-9, 27-31, 9-4. 31-36,
4-15 wint. Op 13-9, 21-26, 9-4, 26-31,
4-15 wint.
3. Schijf 46 naar 32, schijf 6 naar 21,
waarna 27-22, 21-26. 32-37, 16-21,
27x16, 26-31 en 13-8 wint.
4. 4-9, 12-17, 24-19, 17-21, 4-15, 32-37,
15-47, 21-27, 19-14, 27-31, 14-10, 31-36
en 10-5 wink
BIGGLES:
John Macquarrie. de beginselen van
christelijke theologie, drie delen,
J. Romen en Zonen, Roermond.
968) Synthetisch overzicht van de
iele theologie, ontworpen vanuit het he-
lendaagse danken De auteur, een oecu-
nenisch ingesteld protestant, heeft zich
sterk door katholieke auteurs la-
beïnvloed~n: vooral door Karl Rah-
die hij als een van de grootste
theologen onzer tijd beschouwt Zijn
filosofische sympathieën gaan - uit naar
Martin Heidegger Aangezien ook Rah-
ner zich nauw bij de gedachtengang van
Heidegger aansluit, vormt het werk van
Macquarrie een vrij gesloten geheel
Wij zouden het een tekstbook van de mo
derne theologie willen noemen, hetgeen
verklaard kan worden uit de omstandig
heid dat de auteur professor is aan het
Union Theological Seminary te New
York. Ieder die zich interesseert voor
een eigentijds theologiseren en die zich
rekenschap geeft van de beperkte ach
tergrond waartegen het boek is ontwor
pen kunnen wij het werk van Maxquar-
rie van harte aanbevelen. De drie delen
dragen de titels: Filosofische theologie,
Symbolische theologie en Toegepaste
theologie.
LIJCKY LUKE: DE DAI TONS BREKEN LOS
SIJSKE EN WISKE: DE BRIESENDE BRUID
Van onze schaakmedewerker
W. J. Muhring
Onder aanvoering van wereldkampioen
Petrosjan heeft de Russische ploeg met
vlag en wimpel de overwinning behaald
in de 18de Schaakolympiade, die ditmaal
verspeeld werd te Lugano. Niet minder
dan 53 landen namen aan dit grootse
evenement deel en er waren en dit is
kenmerkend voor de wereldschaakbond
geen politieke problemen over het
uitsluiten van deze of gene natie. Alleen
de Tsjechen Kavalek en Pachman
weigerden te spelen, niet omdat zij hun
Russische, Oostduitse, Poolse of Hon
gaarse collega's uit de weg wilden gaan,
maar wegens het feit dat de vlag waar
onder deze streden het hun onmogelijk
maakte. De Amerikaan Fischer had
weer andere bezwaren. De accommodatie
deugde niet en toen wezenlijke verbete
ringen achterwege bleven is hij boos
afgereisd. Hij verspeelde hiermee een
honorarium van achtduizend dollar, dat
de Amerikaanse schaakbond hem toe
gezegd had. Aan deze landenwedstrijden
ontlenen wij een tweetal belangwekkende
duels. In het eerste duel wordt Larsen
op prachtige wijze door Najdorf matgezet
en in het andere duel bewijst de Zwitser
Keiler zijn talenten door de internatio
nale grootmeester Pomar in een over
rompelende aanval uit te schakelen.
Wit: Larsen (Denemarken)
Zwart: Najdorf (Argentinië)
Gespeeld in de landenwedstrijd
te Lugano 1968
Dame-Indisch in de voorhand
1. b2.b3, c7c5 2. Lelb2, e7e6
3 f2—f4, d7d5 4. e2e3. Pg8—f6
5 Pgl—f3, Lf8e7 6- Lfl—b5t, Lc8—d7
7 a 2a4, 0—0 8. 0—0, Pb8—c6 9.
Ddl— e2, a7—a6 10- Lb5xc6. Ld7xc6
11. Pf3e5, Ta8c8 12. a4a5, Pf6d7
13. Pe5xc6, Tc8xc6 14. d2—d3, c5—c-4
15 b3xc4, d5xc4 16. d3—d4, Pd7—f6
17. c2c3, b7b5 18. a5xb6 en passant,
Dd8xb6 19 Lb2a3, Le7xa3 20. Talxa3,
Pf6d5 21. Tfl—el, Db6—b7 22. De2—c2,
Tc6b6 23. Pbld2, Tb6—b2 24. Dc2—cl.
Tf8b3 25 Ta3a5, f7—f5 26- h2—h3.
h"h6 27. Kgl— hl, Pd5—f6 28. Ta5—e5,
Tb2—a2 29. Tel—gl, Db7—f7 30. e3—e4,
Tb8—b2 31Pd2xc4, Tb2—c2 32. Del—e3.
Pf6xe4 33. d4d5, e6xd5 34. Pc4b6,
Tc2xc3 35. De3d4.
Stelling na 35. De3—d4
35Df7höM (De inleiding van
een prachtig vuurwerk) 36. Dd4xd5t,
Kg8—h7 37 Dd5xa2, TcSxhSt, 38. g2xh3,
Dh5xh3t 39. Da2—h2, Pe4—f2 mat.
Wit: Keiler (Zwitserland)
Zwart: Pomar (Spanje)
Gespeeld in de landenwedstrijd
te L'ugaoo 1968
Ca'ro-kann-
1- e2e4. c7c6 ~d2d4, d7—<15
3. e4xd5, c6xd5 4. c2c4, Pg8f6
5. Pbl—c3, e7—e6 6. Pgl—f3, LfB—c7
7. c4c5, 0—0 8. Lfl—d3, b7—b6 9-
b2b4„ a7—a5 10. Pc3—a4, Pf6—d7
(Alles nog theorie) 11. h2h4! (Een
nieuw idee. Wit zet de aanval op de
damevleugel op een „zacht pitje" en zet
met de tekstzet een actie in op de
koningsvleugel) 11h7h6 12.
Thlh3, e6e5 (Een tegenstoot in het
centrum, die wit tot een direct handelen
dwingt).
Stelling na 12«6e5
144® I
4 i I I
i t
13. Lclxh6, Le7—f6 (Op 13gh6:
14. Tg3t, Kh8 beslist 15. Dd2) 14. Th3—g3,
e5e4 15. Pf3g5, Pb8c6 (Beter was
15ed3: 16. Dh5, g6 17. Pf7:, De7'i'
of 17. Pe6, De8 en het is de vraag of de
witte aanval doorslaat. Na de tekstzet
is zwart verloren) 16- Ddl—h5, e4xd3
(Op 16g6 is 17. Pe6 winnend)
17. Lh6xg7!, Tf8—e8t 18. Kei—fl, Lf6xg7
19. Dh5xf7t, Kg8h8 20. Df7—h5r,
Kg8g8 21. Dh5h7t, Kg8—f8 22.
Pg5—e6f, Te8xe6 23. Tg3xg7 en zwart
gaf zich gewonnen
SCHAAKRAADSEL
Wonderbaarlijk is de witte remise
combinatie in het onderstaande eindspel.
Wonderbaarlijk, omdat de witspeler na
een inleidende manoeuvre een gelijkspel
afdwingt door het feit, dat zijn ene
resterende loper een tweetal vijandelijke
torens in bedwang kan houden. Een
fascinerende en unieke combinatie!
ttn
liH 1
Wit aan zet en speelt remise
Oplossing schaakraadsel: Wit behaalt
als volgt een gelijkspel: 1. Pd5b6t,
Ka8b8 2- Lh4g3'f, Pd7—d6 3. Lg3xb6 i
Kb8b7 (Nu wordt 4. Lc5 op de volgen
de prachtige wijze weerlegd 4Te8:
5. Pc4, Ta6! 6. Pd6t, Kc6 7. Pe8:, Kc5:
8. Pg7, Tf6! 9. Ph5, Tf5 10. Pg7, Te5 en
het zwarte paard gaat verloren) 4.
Le8d7i, Kb7xb6 5. Ld6—e5!, Th8—h4
6. Le5g3, Th4d4 7. Lg3—f2!, Ta7xd7
8. Kb3c3, Kb6c5 9. Lf2—e3! en
remiso te eén voldongen feit (Goerwitsj).
