Spanje toe aan
complete
herziening van
concordaat
Antikerstfeest: reactie op
burgerlijke kerstviering
Basken
vragen
arme en
inheemse
Kerk
KERK
„COLLABORATEUR
VAN DE
ONDERDRUKKING'
Kaarslicht
te lief
en te zacht
ZATERDAG 30 NOVEMBER 1963
MADRID In kerkelijke kringen te Madrid gaat er de laatste
tijd een hardnekkig gerucht, dat er een complete herziening
van het concordaat voor de deur staat. Dit is niet verbazend,
want sinds het Vaticaanse concilie zijn er steeds meer stemmen
opgegaan om deze kerkelijke overeenkomst, die op 27 augustus
1953 getekend werd tussen Madrid en het Vaticaan na twaalf
jaren van moeilijke onderhandelingen, nu eindelijk eens in
overeenstemming te brengen met de eisen van de tijd. Ge
makkelijk is dit echter niet, want een „aggiornamento" in een
land waar de Kerk nauw verbonden is aan een verklaard
conservatief regime, zou betekenen dat er veel heilige huisjes
omgetrapt zouden moeten worden.
Spanje is misschien wel bereid om het
k concordaat te vernieuwen, maar dan
I zou het Vaticaan moeten afzien van
f een groot aantal van de financiële
t voordelen die het in 1953 verkreeg: de
I H. Stoel daarentegen zou willen begin-
nen met een verklaring van generaal
Franco dat hij afziet van het privilege
van voorstelling" van bisschopskandi-
i daten. Dit recht van de vroegere
L Spaanse koningen dat Franco in 1953
I voor zich wist te behouden, is natuur-
I lijk van politiek belang en zal zeker
niet zonder meer prijs gegeven worden.
De drang naar een vernieuwing is
echter groot en zelfs het oerconser
vatieve dagblad „Ya", spreekbuis van
het vrome „establishment" van Spanje,
schreef op de vijftiende verjaardag
van het concordaat in een hoofdartikel:
„Het gaat hier om de vrijheid van de
Kerk en om een gewetensprobeem van
I clerus en gelovigen. Wij hebben reeds
j tweemaal erop aangedrongen dat men
)4 een ernstig onderzoek instelt naar de
openbare mening. Want een opinie
peiling zou aantonen dat, zolang het
huidige systeem van bisschopsbenoe
mingen voortbestaat, alle deugden van
de gekozen bisschoppen niet voldoende
zullen zijn om hen te vrijwaren tegen
verdenking, dat zij onder een
politieke afhankelijkheid gebukt gaan.
I Deze vei'denking ondermijnt hun
I morele gezag, dat juist tegenwoordig
zo stevig zou moeten zijn, zodat ook
de staat voordeel zou kunnen hebben
bij de ferme en onbetwiste uitoefening
van het bisschoppelijk gezag".
Tussen twee vuren
Het gewraakte privilege van generaal
Franco bestaat erin, dat wanneer er
een bisschop benoemd moet worden,
Madrid een lijst van zes kandidaten
naar het Vaticaan stuurt: de Paus
kiest hieruit drie namen, van welke
Franco wederom degene aanduidt die
zijn voorkeur geniet. Normaliter wox'dt
deze dan tot bisschop uitgeroepen. Dit
is natuurlijk volkomen tegenstrijdig
aan wat het Vaticaans concilie heeft
besloten omtrent de benoeming van
bisschoppen, en de Heilige Stoel heeft
er dan ook bij die machthebbex-s, die
in dit opzicht privileges hadden, op
aangedi-ongen daar vrijwillig van af
te zien. Venezuela was een der staten
die hierin een voorbeeld stelde en het
is zeker niet toevallig dat Paus
Paulus VI de nuntius, die dit had be
werkstelligd, onmiddellijk naar Madrid
overplaatste.
niet gemakkelijk. Want terwijl de
meerderheid van Spanjes bisschoppen,
wier gemiddelde leeftijd 64 jaar is, niet
veel voelt voor vernieuwingen, is er
een grote groep van jonge geestelijken
die herzieningen eisen, die zelfs mon-
signore Dadaglio veel te ver gaan, De
nuntius bevindt zich tussen twee vuren.
Zo ontving hij onlangs een brief,
ondertekend door 270 geestelijken van
het aartsdiocees van Barcelona, die
protesteerden tegen de wijze waarop
eind oktober vier nieuwe hulpbisschop
pen waren benoemd voor Barcelona.
Hoewel zij het volkomen eens waren
met aartsbisschop Gonzalez dat het
diocees, met meer dan drie miljoen
zielen niet meer door een man bestuurd
kan worden en de keuze van vier Cata
laanse geestelijken hun zeker was be
vallen, protesteerden zij toch tegen het
feit dat de benoeming „als een don
derslag bU heldere hemel" had plaats
gevonden. Volgens het Vaticaanse con
cilie vonden zij. dat men hen tenminste
had moeten raadplegen.
Manifest
De Kerk in Spanje
erwegend conservatief regime.
Nog meer last heeft monsignore
Dadaglio met een gx-oep van Baskische
geestelijken die zich gedwongen voelen
stelling te nemen in de moeilijke poli-
tieke toestand die momenteel in het
Baskenland heerst waar een soort
staat van beleg is afgekondigd door het
regime. Deze groep van zestig jonge
geestelijken sloot zich in de eerste
dagen van november op in het dioce
saan seminarie van Bilbao uit protest
legen het volgens hen sterk verouderde
beleid van de inmiddels overleden
bisschop, monseigneur Pablo Gurpide.
Deze dreigde hen eerst uit al hun
priesterlijke functies te ontzetten als
zij het seminarie niet zouden verlaten.
Maar de geestelijken weigerden en nog
voordat de bisschop tot maatregelen
kon overgaan werd hij ernstig ziek en
overleed.
Ondertussen duurde de „bezetting" van
het seminarie voort en de jonge gees
telijken verklaarden dat zij niet zou
den weggaan voor zij antwoord zouden
ontvangen van het Vaticaan op hun
petities. Deze petities weiden door
twee van hun afgevaardigden overhan
digd aan mgr. Dadaglio, terwijl drie
anderen naar Rome reisden. In Bilbao
gaven de jonge geestelijken een „mani
fest" uit waarvan de tekst als volgt
luidt:
„Ons volk is nog steeds het slachtoffer
van bedreigingen, arrestaties en bar
baarse martelingen, toegepast op
degenen die „het misdrijf plegen" om
zich te verenigen teneinde hun ideeën
te uiten en te protesteren tegen het
machtsmisbruik van de autoriteiten.
De terreur grijpt om zich heen en
maakt zich heimelijk meester van de
Basken, die zelfs niet meer die rechten
durven op te eisen die in de beschaaf
de wereld als normaal en noodzakelijk
voor de mens beschouwd worden.
Het Baskische arbeidersvolk durft geen
initiatief meer te nemen of zijn poli
tieke verantwoordelijkheid uit te oefe
nen, terwijl velen van onze broeders
gedwongen worden onder te duiken of
in ballingschap te gaan. Desondanks
klinkt er geen enkele bevoegde stem
op uit de Kerk die duidelijk een halt
toeroept aan deze machtsmisbruiken:
integendeel, onze kerkleiders blijven
het gevestige regime zegenen, zodat zij
op deze wijze van de Kerk een colla
borateur van de onderdrukking maken.
De Kerk draagt ertoe bij om het Bas
kische volk in het Castiliaanse dwang
buis te steken. De leiders van de Kerk
treden op tegen de christenen die het
huidige regime veroordelen door hen
ervan te beschuldigen „te werelds" en
,.te politiek" te handelen. En dat ter
wijl zijzelf werelds optreden en een
bondgenootschap aangaan met de
machthebbers door hun wijze van be
noeming der bisschoppen, in overeen
komst met generaal Franco, door hun
onderwerping aan het huidige regime
door middel van een eed bij de ambts
aanvaarding, door het aannemen van
privileges (in geld enzovoorts) die met
harde hand aan het volk ontnomen
worden en door zich te organiseren
overeenkomstig politieke landsgrenzen
die niet altijd samenvallen met de
werkelijk natuurlijke streken van
Spanje.
Op deze wUze is onze Kerk niet voort
gekomen uit het volk en is het ook
geen Kerk voor het volk. ZU doet zich
voor als een broederschap met het
huidige regime dat het hele land naar
Castlliaans voorbeeld wil hervormen.
Door al deze compiomissen met de
macht en met het geld is de Kerk niet
in staat de stemmen te horen van
diegenen die wederrechtelijk gearres
teerd, gemarteld en onderdrukt wor
den, wil zij niet antwoorden op de vele
documenten en petities die door dei
clerus en het volk aan de Kerk ge
richt worden.
Wat wij willen is een arme Kerk,
die zich aan de zijde schaart van het
geknechte en uitgeplunderde volk. Een
dynamische Kerk die met het volk
voorwaarts gaat. Een inheemse Kerk
met herders die tussen dit volk ge
boren zijn en samengaan met het Bas
kische arbeidersvolk.
Wat wij met de meeste urgentie vra
gen is een volledige hei-vorming van
het systeem, de oprichting van een
Baskische bisschopsconferentie en een
apostolisch administrateur voor ons
diocees, opdat men een directe verkie
zing van de bisschop, door het volk
kan organiseren".
Lege handen
Inderdaad heeft monsignore Dadaglio
deze petitie in ontvangst genomen, hoe
wel hij er weinig twijfel over heeft
laten bestaan dat hij het niet eens Is
met de houding van de Baskische
priesters. Wat het Vaticaan betreft, de
drie „rebellen-geestelijken" die naar
Rome waren getrokken, zijn ondex-tus-
sen al met lege handen teruggekomen.
Het Vaticaan liet merken dat het niet
gelooft dat deze priesters werkelijk de
geest van de huidige Spaanse Kerk
vertegenwoordigen, Het Vaticaan zoekt
de oplossing in een „gulden" midden
weg, die alleen in een overeenkomst
met Madrid over de vernieuwing van
het concordaat gevonden kan worden.
ROBBERT BOSSCHART
AMSTERDAM De Amsterdamse
binnenstad kwam vorig jaar rond
Kerstmis in het nieuws door de op
richting van een „Antikerstkapel". Be
halve een grote schildering van „Het
Kind en de kinderen" kon men er ook
de ontploffing van de atoombom zien
en het fusilleren van een mens. Er lag
een groot vel papier waarop iedere be
zoeker zijn naam kon schrijven „tegen
de bom". En in een ruimte onder de
kapel werd aan ieder die dat wilde de
gelegenheid gegeven om zjjn hart te
luchten in gedicht of tekening, debat en
gezang. Enkele jongeren schreven:
„Voor ons liever bommen in de kerst
boom dan ballen, liever verbrande
kerstbomen dan groene, liever schijn
werpers dan kaarslicht"
Wat hebben de initiatiefnemers met
deze kapel bedoeld, wat erin beleefd?
Dat pi-obeert G. Prast onder woox-den
te bx-engen in het zojuist bij W. ten Have
verschenen boek „Kei-stmisbaksel".
Volgens hem moet ieder, die Kerstmis
wil vieren, het licht fel laten schijnen
op de wex-eld zoals ze is. Er zullen
dan smerige dingen aan het licht
komen, maar dat kan nu eenmaal niet
anders. In feite doen velen juist het
tegendeel: ze doen de lichten uit en de
kaarsen aan, ze bedekken alles (twee
dagen bestand houden in Vietnam,
vrede op aarde zingen in de loopgraven,
lelijke dingen wegmoffelen onder
kerstgroen, witte sneeuw en lief gezang).
„De heidens-christelijke traditie", aldus
Prast, „heeft van het lichtfeest een
verduisteringsfeest gemaakt". Daarom
is het antikerstfeest noodzakelijk
geworden.
Andere aanpak
Aan het opzetten van de antikerstkapel
gingen enkele weken van intense
studie vooraf. Het kerstgebeuren, zoals
dat in het evangelie wordt verteld,
bleek zich af te spelen rond drie
hoofdgroepen: keizer Augustus met zijn
lakeien, de herders op het veld, het
Kind en de vermoorde kinderen.
Meestal wordt met Kerstmis uitgebeeld,
wat er in het jaar nul met
deze figuren precies gebeurde
bijzonderheden over keizer Augustus
en zijn mannen, over de herbergiers in
Bethlehem, over de herders en de
engelen. De antikerstkapel wilde het
anders aanpakken: „Voor de mensen,
die in 1967 feest vieren, komt het erop
aan te zien wat de machthebbers in
1967 doen en wat de herders en de
kinderen in 1967 overkomt". Daarmee
was de hoofdlijn van de opzet
getrokken.
Dubieuze herders
Hoe keizer Augustus en zijn lakeien
moesten worden uitgebeeld gaf geen
grote problemen: met hun daden zijn
de kranten dagelijks en ook de
geschiedenislessen op de scholen voor
een goed deel gevuld. Ook het
Kind en de kinderen leverden geen
moeilijkheden. Maar de herders?
Een dubieuze groep, meenden de
organisatoren, gewone naamloze men
sen, die op een gegeven moment op
standelingen worden, verwant aan de
rebellen waarover we regelmatig horen
in de nieuwsuitzendingen van het ANP.
Op 4 december 1967 gingen enkele
kunstenaars aan het werk om ge
noemde drie hoofdgroepen in een leeg
staande kapel (die van het katholieke
jeugdhonk De Oude Veste) uit te schil
deren. Zij hadden elkaar gevonden op
het vlak van hun antigevoelens inzake
kunst en hun politiek engagement.
Van het Kind en de kinderen maakten
zij een grote schildering, waarachter
het altaar geheel schuilging. Aan het
plafond beeldden zij in twee reeksen
de opstandelingen (herders) en de
machthebbers (keizer en consorten) uit.
Black power
De opstandelingen: een primitieve
mens, de herders op het veld, een
gefusilleex-de met talloze namen op zijn
lichaam (van Che Guevara en Martin
Luther King, Danilo Dolci en Gerrit
van dei- Veen, Multaituli, Ho Ohl-Minh
en vele anderen), talloze mensenogen
in het duister (symbool van Black
Power) en tenslotte een leeg vel. De
vijf taferelen waren onderling ver
bonden door de tekst uit de Hebreeën
brief: ..Zij zijn gestenigd, door midden
gezaagd, met het zwaard vermoord. Zij
hebben rondgezworven in schape
vachten en geitevellen. Zij hebben
rondgedoold door woestijnen en ge
bergten. De wereld was hunner niet
waardig".
De machthebbers kregen ook vijf
taferelen: een afgodsbeeld, keizer
Augustus, enkele onderdrukkers (mid
deleeuwse Paus, slavenhandelaar,
Franco, de techniek (enig raderwerk)
en de ontploffing van de bom. De af
beeldingen werden voorzien van uit
spraken van de oud-testamentische
profeten.
Kapel van de hoop
De kapel was gedux-ende vijf dagen
geopend voor meditatie en trok vele
bezoekers. Er zijn in de kerstavond en
-nacht veertien diensten gehouden, die
door ongeveer tweeduizend bezoekers
De Antikerstkapel, die vorig jaar het nodige gerucht veroorzaakte in de stilte
Een van de taferelen was getiteld: Het kind en de kinderen.
de kerstnacht, werd door enkele kunsten
werden bijgewoond. Zij bestonden uit
speciaal voor de gelegenheid gecompo
neerde muziek vanaf een bandrecorder,
-een toespraak van een van de kun
stenaars, een preek en gebed van
jeugdpredikant of pater. Ordeversto
ringen kwamen niet voor.
G. Px-ast meent, dat dc kapel een
kapel van de hoop is geworden. Met
eigen ogen konden de bezoekers zien,
dat machtige afgoden, keizers en
Pausen, dictatoren en slavenhouders
door kleine groepjes machtelozen zijn
overwonnen. „Wie zou", zo besluit hij
zijn relaas, „in onze tijd wanhopen, nu
er zoveel zijn, die de geest van het
Kind kennen, die met meer mensen,
meer macht, meer kennis, meer inzicht
zijn gewapend dan ooit tevoren. Wie
nu wanhoopt is een lafaard".
De bundel „Kerstmisbaksel" bevat
verder een aanta) opstellen waarin
gepoogd wordt een eigentijdse visie op
het kerstfeest te geven. Opmerkelijk is
de bijdrage van Huub Oosterhuis,
waarin de volledige tekst wordt
gegeven van de liturgieviering, die op
24 december 1967 in een kerk te
Amslerdum door de studenten
werkgroep werd gehouden. Zij laat
zien, dat er ook in de lijn van de
kerkelijke traditie mogelijkheden liggen
om op eigentijdse wijze het keretfeen
te vieren.
DR. ALFRED VAN DE WEYER
