UITLAATGASSEN
spuien een miljoen kilo
lood per jaar de lucht in
asT
De Ef teling
LEKKENDE SCHOORSTENEN EN OUDE AUTO'S
BRONNEN VOOR HART- EN VAATZIEKTEN
OOSTERBEEK - DEN HAAG Wanneer wij een paar druppeltjes
olie onder onze wagen zien liggen, snellen we naar een garage om
dat euvel ogenblikkelijk te laten verhelpen. Zo zijn wij. Olie lekken
gaat ten koste van onze portemonnee. Bij het opgelucht verlaten van
het servicestation drukken we welgemoed het gaspedaal in, zodat de
uitlaat een blitze, blauwe wolk uitbraakt. Dat heet dan uitlaatgas.
Intussen vergeten we dat het Nederlandse autopark in 1968 globaal
berekend een miljoen kilogram lood op en nabij onze wegen en in de
atmosfeer zal „spuien". Een verbijsterend getal! Een miljoen kilo
„gif". Industrieën worden er herhaaldelijk van beticht en niet altijd
ten onrechte de lucht sterk te verontreinigen. Maar wat doen de
honderdduizenden automobilisten dagelijks? Ze zijn bezig elkaar en
anderen loodvergiftiging te bezorgen. Naar aanleiding van alarme
rende berichten uit het buitenland heeft dr. J. Th. L. B. Rameau van
het bedrijfslaboratorium voor grond- en gewasonderzoek van TNO
te Oosterbeek een oriënterend onderzoek verricht naar de verontrei
niging van gewassen die langs Nederlandse wegen groeien. Daarbij
is gebleken dat de loodgehalten van gras acht tot twintig keer de
normale waarde kunnen bereiken; in de middenbermen zelfs meer
dan 100 maal het normale gehalte. Op een afstand van 150 meter
van de autoweg is een verontreiniging met lood nog goed merkbaar.
1
iMimi
„Het loodgehalte van de desbetref
fende grond is ook sterk verhoogd. De
resultaten die ik heb verkregen, geven
r mijn gevoel voldoende aanleiding
tot verontrusting", zegt wetenschap
pelijk onderzoeker Rameau.
„Door het steeds groeiende benzine
verbruik kan de hoeveelheid lood die
als verbrandingsprodukt door de auto's
wordt uitgeblazen, per jaar met onge-
10 pet. toenemen. In 1966 kwam
tog „maar" 800.000 kg op en in de
I buurt van wegen terecht. Deze snelle
j groei wordt onvoldoende onderkend. Op
bepaalde plaatsen dat tstaat nu al
vast zijn de gehaltes te hoog. Ik ben
geen medicus, maar ik kan wel onge
veer begrijpen wat dit voor onze volks
gezondheid betekent. Bij het rundvee
dat meest vatbaar is voor lood en bo
vendien de grootste „porties" lood bin
nen krijgt, zijn nog geen dodelijke ge-
j villen geconstateerd. Maar als het zo-
vnmoet komen zijn we te laat. Daarom
hoop ik met mijn onderzoek te berei-
middenbermen van belangrijke ver-
keerstraversen door Rotterdam is
's avonds aan het maximum toelaat
bare gekomen".
Uit de vele buitenlandse onderzoekin
gen en die van Rameau blijkt: hoe dich
ter men bij de autowegen komt des te
meer lood wordt er in het gewas ge
vonden.
Het loodgehalte van de ondergrondse
delen (knollen en wortelen) bleef
mits gewassen laag. Oók bij hoge
loodgehalten van het blad en een hoog
gehalte van de grond.
„Het gaat dus voornamelijk om het
door elkaar lopen van loodstoffen op
het bladoppervlak. Het lood als zo'
danig wordt niet door de plant opge
nomen. Op plaatsen waar heel veel
wordt geschakeld (bochten, hellingen,
kruispunten, e.d.) worden de grootste
hoeveelheden lood gevonden.
Df. Rameau van het laboratorium voor
grond- en gewasonderzoek heeft zijn
opname van 1 mg lood per dag wordt
er in het lichaam ook 1 mg afgebro
ken. Alles wat hierboven komt, stapelt
zich op (accumuleert) in het menselijk
beendergestel. Voor mij is het nu de
vraag bij hoeveel mg lood gaat de ac
cumulatie schadelijk werken in het
menselijk lichaam.
Voor de mensen die roken is dit in het
bijzonder van belang omdat is komen
vast te staan dat zij 10 procent méér
lood in het bloed hebben dan niet-
rokers". „Vele loodverbindingen zijn
gasvormig. Deze zijn nog veel gevaar
lijker dan het lood dat we via het voed
sel binnen krijgen. „De maag is beter
bestand tegen loodverontreiniging dan
het longweefsel".
„Duitse geleerden hebben bij rundvee
geconstateerd dat er belangrijke hoe
veelheden lood werden aangetroffen in
melk, die afkomstig was van koeien,
die in de buurt van autowegen hadden
geweid. Vaak lukt het niet kalveren
van dergelijke koeien groot te brengen.
Ik denk door besmetting van tepels van
de moederkoe. Weer een factor waar
mee we rekening moeten houden", zegt
dr. Rameau. Rund- en pluimvee zijn
het gevoeligst voor lood. Daarna komen
varkens, geiten, schapen, katten, hon-
den, konijnen en paarden. Paarden
schijnen tienmaal zoveel lood te kun
nen verdragen dan runderen".
Aiitiklopmiddel
Uit het onderzoek van dr. Rameau en
zijn staf is naar voren gekomen dat
het anti-klopmlddel in de benzine, de
grote „loden" boosdoener is.
Waarom wordt anti-klopmiddel ge
bruikt?
„Men zou eenvoudig kunnen stellen
dat dit anti-klopmiddel onmiddellijk uit
de benzine zou moeten worden gehaald.
In sommige landen zijn deskundigen
die het middel van staatswege verbo-
Men moest eens weten hoeveel gif men inademt bij het lange tijd in fille rijden.
Vooral alarmerende verontreiniging
van gewassen langs autowegen
den zouden willen zien. Maar daar heb
je niets aan. Als men het aan de ben
zine onttrekt staan binnen een maand
alle auto's stil. De benzinemaatschappij
en werken hard aan een beter anti-
klopmiddel. Er is ook een beter middel
maar dat schijnt ontzettend duur te
zijn. Tot het moment dat er een on
gevaarlijk anti-klopmiddel is uitgevon
den, zou ik erop willen aandringen in
de auto's een chemisch of mechanisch
filter in te bouwen om het gevaar te
keren. Daarnaast is het van groot be
lang dat, zolang er geen maatregelen
zijn genomen, een meer systematisch
onderzoek naar de stand van zaken
wordt ingesteld", zo meent dr. Rameau.
Hij vertelt dat hij is „overdonderd"
door de belangstelling, die er voor zijn
eerste onderzoek op dit gebied is ge
toond. „Ik ben eenvoudig beduusd door
het aantal reacties, voornamelijk uit
Amerika. Zweden en Nederland", zegt
de geleerde uit Oosterbeek.
Wat doen de benzinemaatschappijen
aan het gevaar van loodvergiftiging?
Dr. J. P. K. Sloos, coördinator bij het
Sales Engineer Department van Esso
Nederland in Den Haag: „Op dit mo
ment is de loodverontreiniging nog
moeilijk tegen te gaan. Op de labora
toriums van de benzinemaatschappijen
worden velerlei onderzoekingen ver
richt om de verontreiniging terug te
dringen". Volgens de heer Sloos is het
„moeilijk te zeggen" in welk stadium
dit onderzoek zich bevindt.
„De zaak ligt niet zo eenvoudig als het
schijnt. Alle raffinageprocessen en ook
alle motoren zijn erop gemaakt dat het
In de stad wandeler, omgeven door loodgaswolken!
ken dat de desbetreffende instanties
attent worden", aldus dr. Rameau.
Zolang de enorme loodverontreiniging
voortgang blijft vinden, acht dr. Ra
meau het niet verantwoord in de on
middellijke nabijheid van autowegen
granen, bieten, koolsoorten, sla en an
dere groentesoorten te verbouwen, wat
nu nog in ruime mate wordt gedaan.
„In Nederland is over het loodprobleem
nog betrekkelijk weinig onderzoek ver
richt", zegt de heer Rameau. „Maar
alles wat tot het voedselpakket van de
mens moet worden gerekend, dient zo
ver mogelijk van de „loodbanen" te
worden gehouden". Wassen is altijd ge
boden.
Het loodgehalte in de atmosfeer hangt
uiteraard sterk af van de omstandig
heden. Wanneer de maximum-toege
stane sterkte op 100 wordt gesteld,
blijkt men in grote Amerikaanse steden
al gemiddelden van 40 te hebben ge
meten. Spitsuren leveren nog angst
wekkender gegevens.
oriënterend onderzoek vooral langs
autoweg E-36 verricht. Een hoopge
vend puntje in de donkere loodgaswol
ken was daarbij dat in ons dichtbevolkt
landje de cijfers voor het totale lood
gehalte in de grond (nog wel) lager
liggen dan die welke in Duitsland en
Frankrijk zijn gevonden.
Grens
Wanneer ontstaat er gevaar voor de
gezondheid?
„De meningen over de hoeveelheid lood
die door het menselijk lichaam op den
duur zonder schade voor de gezondheid
kan worden verdragen, lopen uiteen.
Deskundigen hebben geraamd dat de
invloed van autowegen buiten beschou
wing gelaten, de loodopname via de be
langrijkste plantaardige hoofdvoedings
middelen al zo'n 1.5 mg per dag kan
bedragen. Door medici wordt 1 mg per
dag als uiterste grens aangehouden.
Voedingsmiddelen die vlak bij een auto
weg worden verbouwd, gaan deze
uiterste limiet ver te boven".
Dr. Rameau wijst hierbij nog op een
andere, heel belangrijke factor. „Bij
Loodvergiftiging is niet de enige bedreiging van onze
gezondheid, uitlaatgassen (óók kolendamp) bevatten
een tweede zeer schadelijke stof, koolmonoxyde
(chemische formule CO). De Nederlandse Hart Stich
ting heeft een subsidie van 30.000.uitgetrokken
voor het onderzoek naar het verband tussen hart- en
vaatziekten en koolmonoxyde. Het klinische deel van
het onderzoek wordt verricht door dr. J. R. Borst,
internist te Enschede.
„Niet goed trekkende kolenkachels, onjuist afgestelde
automotoren en sigaretten, allemaal zaken
vrijwel ieder mens dagelijks wordt gecon
fronteerd, produceren koolmonoxyde. Als men deze
koolmonoxyde te lang en te vaak inademt, betekent
dat een regelrechte aanslag op het hart, de bloed-
vateh en het centrale zenuwstelsel en dus op je hele
lichaam en alle vitale organen", zegt dr. Borst.
Hij heeft tientallen voorbeelden. Een man uit Over-
dinkel werd met een hartinfarct naar het ziekenhuis
gebracht. Dr. Borst liet een onderzoek instellen in de
woning van de patiënt en ontdekte er een niet goed
afgestelde geisèr, die zeer veel koolmonoxyde bleek
te produceren.
Een 76-jarige man overleed aan verkalking en trom
bose van een kransslagader. In de woning van dezt
man bleek de doorsnede van de kachelpijp twee cen
timeter kleiner te zijn dan de doorsnede van de nis
bus, waardoor zoveel rook in de kamer terechtkwam,
dat behang, schoorsteen en plafond zwart geworden
waren. Het stelselmatig inademen van kleine beetjes
kolendamp had de kwaliteit van 's 'mans bloedvaten
stelselmatig ondermijnd. Bovendien bleken de inwo
nende dochter en schoonzoon o.a. last te hebben van
angina pectoris (pijnaanvallen in de harstreek).
In de loop van zijn jarenlange praktijk heeft dr. Borst
bij talloze aan hart- en vaatziekten overleden pa
tiënten kunnen bewijzen, dat ze vóór hun dood aan
koolmonoxyde hebben blootgestaan. Gevolg van dat
onderzoek van dr. Borst is al dat de gemeente En
schede tegen de tijd dat de kachels weer gaan bran
den een grootscheeps onderzoek gaat instellen naar
het mogelijke gevaar vaa CO-vergiftiging in 388
woningen.
3TS
RïU«
Enschede luistert naar Internist dr. J. R. Borst.
minimum octaangetal afhankelijk
van de kwaliteit 90 tot 98 bedraagt.
Dit getal wordt tenslotte bereikt door
lood-tetra-aethyl aan de geraffineerde
benzine toe te voegen. Theoretisch is
het mogelijk dit niet te doen, maar dan
zou het raffineren bijzonder kostbaar
worden", aldus de heer Sloos.
„Verder zou er van alle.motoren een
herzien ontwerp moeten komen. Een
verandering zou dus van twee kanten
bekeken heel duur worden".
De heer Sloos stelt dat de onderzoe
kingen als die van dr. Rameau vaak
veel te theoretisch zijn. In de naaste
toekomst zal de zaak gezond blijven.
Tot 2000 hóeven we ons niet ongerust
te maken.
Miniem
Tenslotte het oordeel van medici. Men
schijnt in de medische wereld weinig
onder de indruk te zijn van de ernstige
loodverontreiniging. waar dr. Rameau
op wijst. De verschijnselen van lood
vergiftiging zijn bekend en bovendien
is het aantal inmiddels geregistreerde
gevallen miniem. Medici juichen het
niettemin toe, dat het bermtoerisme
mede uit een oogpunt van de volksge
zondheid is verboden onder meer om
dat loodvergiftiging miskramen kan
veroorzaken.
Dr. K. Biersteker, wetenschappelijk
medewerker bij de Rotterdamse GGD
acht de vrees van dr. Rameau even
eens gebaseerd op te veel theorie. In
de praktijk heeft dr. Biersteker nog
geen gevallen van loodvergiftiging ge
had (Maastunnel in spitsuur!).
Over de onderzoeken naar loodveront
reiniging in het algemeen zegt dr. Bier
steker: „Ach, ieder land schijnt lang
zamerhand enkele loodalarmeurs te
hebben gekregen. Het is goed dat die
mensen er zijn. Er zit natuurlijk veel
goeds in hun onderzoek. Het lijkt me
waarschijnlijk dat de loodcumulatie in
het menselijk lichaam steeds sterker
wordt. Als medici bemerken dat het
verkeerd gaat dan zijn zij de eersten
die hard aan de bel zullen rukken.
Maar daar is nu nog geen reden toe",
aldus dr. Biersteker. „Andere veront
reinigingen in lucht, water en voedsel
houden om aanwijsbare redenen de me
dische wereld veel sterker bezig".
Vele vrageii
Voor dr. Rameau van het bedrijfslabo
ratorium voor grond- en gewasonder
zoek TNO zijn nog vele vragen onbe
antwoord gebleven. Vragen die zegt
hij heel snel een antwoord moeten
hebben. Nadere studies zijn noodza
kelijk; o.m. om te bepalen hoever de
loodbesmetting het open land indrinRl.
„De windsingels bomen en struiken
langs de autowegen blijken heel veel
tegen te houden, maar dit is maar één
aspectje van de zaak. Ik zou graag
willen weten hoe verschillend de dicht
heid van de loodcijfers langs de diverse
autowegen is".
Even later wordt duidelijk, waarom dr.
Rameau zo gebrand is op deze uit
komsten. „Het is voor mij een grote
vraag of drinkwaterwingebieden in de
buurt van autowegen mogen liggen. En
hoever is de besmetting bij de water
winning doorgedrongen", aldus dr,
Rameau.
Er hangen voor hem enkele inte
ressante opdrachten in de lucht.
Het rijtje, belanghebbenden bij
zijn onderzoekingen wordt steeds
groter. ,,Ik heb graag veel
mensen bij elkaar om de kwestie
te bespreken. Dit vergroot de
kans dat de desbetreffende over
heidsinstanties iets zullen gaan
doen", aldus dr. Rameau,
PTM QAANDER8B
Steeds meer
buitenlanders
vinden weg
naar
een oruer verslaggever
KAATSHEUVEL Nederlands
grootste dagrecreatieproject. het i
tuur parte ..De Ef teling" in Kao
leuiet. is ondanks het slechte w
in do vakantieperiode op weg het be-
ersrecord dat vorig jaar u
stigdop z'n minst tc evena
Vorig seizoen werd afgesloten
aantal van om en nabij de 1,3
ren. Voor het sluiten van het
en passeerden al ongeveer
miljoen recreanten de kassa's.
,IIct naseizoen kan altijd nog v<
'errassingen zorgen. Bovendien te
kent zich in het huidige bezoekers-
beeld een voorsprong af op de i
gelijkbare periode in het vorige sel-
aldus de directeur, de heer
A. C. v. d. MeUdenberg.
Voor hem is de regelmatige groei
n het bezoekersaantal in de
plaats een gevolg van de in de
loop der jaren verkregen bekend
heid. Steeds meer buitenlanders
vinden de weg naar Kaatsheuvel.
Het zijn vooral Belgen. Maar de af
gelopen maanden bracht Friend
ship Tours ook 15.000 Engelsen r
Schiphol, die bestemming De Ef te
ling hadden. Hieruit blijkt dat de
sprookjestuin ook ver buiten oi
grenzen naam heeft gemaakt.
Waarin de Efteling ten opzichte
vorig jaar verschilde? Voor het
eerst was de toegang tot alle attrac
ties vrij. De oppervlakte van
speeltuin werd aanzienlijk uitge
breid. O.m. werd het speeltuig uitge
breid met in eigen atelier verv
digde draaimolentjes die als familie-
attractie een groot succes zijn ge
worden. Er verrezen verschillende
schuilplaatsen langs de route. De
omgeving van het kleuterbad werd
verfraaid en de zuiveringsinstallatie
verbeterd, de ruimte van het thee
huis verdubbeld, de hele kanovijver
besnoeid en verder ging het natuur
park het nieuwe seizoen in met i
geheel verhard net van wandel-
Bovendien werd een van de pronk
stukken, de stoomcarrousel (100.000
gulden verzekerde waaide) die op
muziek van het uit 1904 stammende
1 kostbare Gavioll-orgel zijn rond
jes trekt, uitgebreid en decoratief
verfraaid.
op een gewone dag rond 5000.
ir op topdagen 30.000 tot 35.000
Is dc parkeergelegenheid.
Hieraan wordt al jarenlang gewerkt.
„Moim-nlccl is i'.ti <I- i I.ginlc par-
keerplaats zuidelijk van dc ingang
aanleg. Een gedeelte van het
rein kon dit jaar al worden ge
bruikt. De hoop is gerechtvaardigd
dat door deze uitbreiding filevor
ming voorkomen zul worden, v,
door het verkeer op de provinciale
'eg die hier vlak voor ligt, ook geen
hinder meer van de drukte zal on
dervinden.
Op het nieuwe parkeerplcln is plaats
r 1200 auto's en in ruime mate
parkeergelegenheid aanwezig
bussen. De totale parkeercapaclteit
zal dan 4200 voertuigen bedragen.
Ook het parkeren is gratis.
Gedurende het hoogseizoen zijn vier
studenten dagelijks copslanl bezig
geweest met papierprikken. Voordat
de avond over de sprookjestuin valt,
is deze nagenoeg brandschoon. Da
gelijks wordt er 15 kubieke meter
afval opgehaald, dat op dc eigen
vuilnisbelt wordt gestort. Er Is
enquête ingesteld onder bezoekers.
u-in werd o.a. de vraag gesteld:
„Mist u iets in de Efteling?'
voorlopige conclusie de enquiéte
nog niet geheel uitgewerkt
luidt, dut de mensen er het gevoel
hebben vooruit te kunnen. Ze heb-
aan een dag amper genoeg
alles le bekijken. Uit de enqulête is
voorts gebleken dat de meeste r
lundslad en België af
komstig zijn, (Zoals men weet is ec
sprookje „De Indische waterlelie!
geschreven door koningin Fabiola
in de Efteling in werkelijkheid ge
bracht).
„Opvallend la„' aldus de heer i
MeUdenberg, „dat er weinig of niets
vernield wordt. Het komt volgens
mil omdat hier soveel vertier Is.
De Jeugd behoeft zich hier geen mo
ment te vervelen".
