TSJECHEN HUNKERDEN NAAR VRIJER LEVEN
Vrije radio van Praag bleef
tot laatste minuut in lucht
Wereld in beraad
over troepeninval
Terugkeer van
toeristen uit
Tsj .-Slowakije
loopt normaal
Monster in Tsjecho-Slowakije
Geen gebruik
van „rode lijn'
„Wij horen
een vreselijk
geluid'
Militaire
krachts
verhouding
Praag doet
beroep op
de wereld
Troepen op
weg naar
grensposten
Sovjetinvasie
gunstig voor
Humphrey
VERSCHERPTE
BEWAKING
BETROKKEN
AMBASSADES
Geen delegatie
parlement op
bezoek in Polen
WOENSDAG 21 AUGUSTUS 1968
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 5
LONDEN (A.P.) De Sovjet-
invasie in Tsjecho-Slowakije is
gekomen na ruim een jaar
steeds meer toenemende druk
tegen de aarzelende Tsjechi
sche stappen naar een vrijer
soort communisme. Tot het
vorig jaar leken de Tsjechen
de meest volgzame van de
Oosteuropese satellieten van
de Sovjet-Unie. In Praag bleef
het rustig tijdens de crisis van
1956, waarbij de Sovjettanks
in de straten van Boedapest
vochten en voor de poorten van
Warschau stonden.
Maar onvermijdelijk in het na-Stalinis
tische tijdperk, en speciaal naarmate
het zoeken naar afzetmarkten voor
hun industrieprodukten leidde tot meer
contacten met West Europa, begonnen
de Tsjechen en Slowaken te hongeren
een vrijer leven. Het vorig jaar
begon de stijgende onrust onder de
Tsjechiesche intelligentia kenbaar te
worden.
In januari van dit jaar zette de jon-
gere generatie Antonin Novotny af die
sinds 1953 als eerste secretaris van de
partij en als president de hoogste
macht in handen had gehad. In zijn
benoemde de partij de 46 jaar
oude Alexander Dubcek, een Slowaak
an deel van zijn vorming in de
Sovjet-Unie heeft gekregen.
Hij kwam naar voren na een lange
machtsstrijd waarin Dubcek, Novotny
verweet de economie van het land in
gevaar te hebben gebracht door zich
tegen hervormingen te verzetten en
voortdurend het Slowaakse deel van
het land te hebben achtergesteld.
Deze zomer werden drastische her
vormingen ingevoerd. De bevoegdhe
den van de geheime politie werden in
geperkt, de censuur werd voor een
poos afgeschaft. Een nieuw partijpre
sidium bestaande uit 11 man werd be
kendgemaakt, het waren aanhangers
van Dubcek die bekend stonden om
hun liberale opvattingen.
de Tsjechen weer in het gareel te
brengen. Zij kondigden grote manoeu
vres van de landen van het Pakt van
Warschau aan en gebruikten deze om
voor het eerst sinds de tweede wereld
oorlog Sovjettroepen naar Tsjecho-
Slowakije over te brengen.
Nadat de manoevres waren afgelopen
treuzelden de Russen met 't terug
trekken van hun troepen en de zenuw
oorlog nam in hevigheid toe. Maar
tijdens twee historische vergaderingen
op Tsjechisch gebied, een te Cierna
tussen de Russische en Tsjechische
partijleiding en een andere te Bratis
lava waarbij ook de rest van het af
brokkelende Oostblok betrokken werd,
scheen het dat Dubcek toestemming
had gekregen zijn hervormingen uit te
stap zonder precedent in de Russische-
communistische geschiedenis, werd
ook gezien als teken van verdeeldheid
in het Kremlin.
Maar vóór Cierna hadden de twee
hoogste Sovjetleiders, partijleider Leo
nid K. Brezjnev en premier Alexej
Kosygin bij afzonderlijke bezoeken aan
Praag geprobeerd de crisis tot een op
lossing te brengen.
Kosygin tegen
Kosygin zou tegen militaire interven
tie zijn geweest en zich op het stand
punt gesteld hebben, dat de grote eco
nomische macht van de Sovjet-Unie
moest worden gebruikt om Praag in
het gareel te brengen; zestig procent
van de buitenlandse handel van Tsje
cho-Slowakije wordt met de Sovjet-
Unie gedreven.
Brezjnev, die Dubcek de koosnaam
„Nasja Sasja" (onze Alexander) had
gegeven, zou te Cierna zijn gaan over
hellen naar de krachtige lijn waar
voor de Oostduitse partijleider Wal
ter Ulbricht pleitte. Ülbricht en ande
re communistische kopstukken waar
schuwden dat als de Tsjecho-Slowaak-
se liberalisering ongebreideld zou ver
der gaan, naar zijn land en naar de
Sovjet-Unie zelf zou kunnen overslaan
en zou kunnen leiden tot eisen voor
soortgelijke hervormingen.
De „havikken" spraken ook hun be
zorgdheid uit dat de Tsjecho-Slowaak-
se hervormingen de defensieve flank
van het Oostblok tegen West-Duitsland
zouden kunnen verzwakken. Bonn
wordt in de communistische propagan
da afgebeeld als een stel militaristen
die voorbereidingen treffen voor aggres-
sie om de territoriale verliezen van de
tweede wereldoorlog ongedaan te ma-
Evenals in 1938 bij de nazi-invasie
wordt nu door de Sovjetpropaganda
gezegd dat de invasie plaats heeft op
verzoek van het Tsjecho-Slowaakse
Onrust
De Sovjet-Unie begon onrustig te wor-
den. Zoals gebruikelijk verscheen het
eerste openlijke teken in de Soviet
s' pers die aanvallen deed op Tsjechische
persoonlijkheden en programma's,
fekou riep een reeks vergaderingen
V ra de landen van het Oostblok bij-
m tea die duidelijk bedoeld waren om
Dubcek had deze besprekingen ge
bruikt om met klem te betogen dat
Tsjecho-Slowakije trouw aan het War-
schoupakt zou blijven en dat de her
vormingen noodzakelijk waren om van PTT'
het communisme in Tsjecho-Slowakije
een succes te maken. Maar in de af- -
gelopen week begon de Sovjetpers
weer te aggeren, zodat een overeen
komst werd gebroken dat beide partij
en zich zouden onthouden van aanval-
Dubcek kreeg van zijn onrustige in
tellectuelen een belofte dat zij zich
zelf aan banden zouden leggen tenein
de te voorkomen dat de Russen dit
zouden aangrijpen als een provocatie.
De volgende belangrijke stap in de
Tsjecho-Slowaakse campagne van her
vormingen had de volgende maand
moeten plaatshebben met de verkiezing
van een nieuw centraal comité, het
voornaamste beleidsorgaan van de
communistische partij en het belang
rijkste forum om de liberalisering van
het land te verwezenlijken.
Liberaal presidium
Dubeck en zijn collega's hadden het
duidelijk gemaakt dat het nieuwe cen
trale comité zou bestaan uit liberale
partijleden en dat de communisten
van de oude Novotnygarde zouden wor
den uitgestoten. Moskou wist, dat als
het een eind wilde maken aan de libe
ralisering, het vóór september moest
handelen. De onzekere manier waar
op Moskou de laatste maanden heeft
gehandeld aanvallen in de pers die
dan weer werden gestaakt, manoeu
vres en bliksembezoeken aan Praag
voor besprekingen is volgens veel
waarnemers in het Westen een teken
van verdeeldheid onder de leiders in
het Kremlin.
Het Sovjetbesluit om zijn belangrijk
ste kojJStukken naar Cierna te sturen
voor besprekingen met Dubcek, een
LONDEN - WASHINGTON - PARIJS
(Reuter - A.P.). De actie van de Oost
europese tegenstanders van de hervor
mingen in Tsjecho-Slowakije heeft voor
lopig een eind gemaakt aan de hoop van
de hele wereld dat de Tsjechen een vrijer
leven zouden krijgen. Men had nauwe-
en militair ingrijpen op deze schaal
verwacht. Wel hadden de meeste des
kundigen er rekening mee gehouden dat
de Russen door middel van pressie en
subversieve acties zouden proberen het
tij t« doen keren. De meeste regeringen
werden vannacht volkomen onverwacht
van de gebeurtenissen op de hoogte ge-
Bij de Verenigde Naties wacht de
Tsjechische delegatie op meer inlichtin
gen. De leider van de delegatie is in
Tsjecho-Slowakije op vakantie. Met
Praag heeft men geen contact kunnen
opnemen sinds het begin van de troepen
bewegingen. De delegatie heeft dan ook
geen enkele stap kunnen nemen voor
een optreden door de Verenigde Naties.
In Washington heeft president Johnson
de nationale veiligheidsraad bijeen
geroepen. Er is geen gebruik gemaakt
van de „rode lijn" tussen Witte Huis
en Kremlin. Vervolgens werd de Rus
sische ambassadeur Dobrinin door minis
ter Rusk ontboden om de toestand in
Tsjecho-Slowakije te bespreken. Te voren
was Johnson door de ambassadeur op
de hoogte gesteld.
Premier Wilson van Groot-Brittannië
heeft zijn vakantie op de Scilly-eilanden
onderbroken en is in Londen terugge
keerd voor spoedoverleg. Ook de minister
van Buitenlandse Zaken, Michael Ste
wart, keert naar Londen terug. De Rus
sische ambassadeur Smirnovski heeft
vannacht waarnemend minister Chalfont
van de toestand op de hoogte gesteld.
Vannacht hebben hoge Britse functio
narissen reeds onder leiding van Lord
Chalfont overleg gepleegd, terwijl in
Frankrijk enige ministers president De
Gaulle op de hoogte brachten. In Oos
tenrijk werden alle troepen direct in
staat van alarm gebracht. In Italië is
het centrale comité van de communis
tische partij bijeengeroepen. Partijleider
Longo zal zijn vakantie in de Sovjet-
Unie afbreken en direct naar Rome
terugkeren. Het partijblad „l'Unita" uit
zijn „ernstige bezorgdheid" over de on
verwachte Russische stap.
Op verzoek
Uit de vijf landen, die deelnemen aan
de invasie in Tsjecho-Slowakije, wordt
een gelijkluidende reactie gemeld. De
communistische partijen van deze landen
hebben alle een verklaring gepubliceerd
waarin gemeld wordt dat de troepen
Tsjecho-Slowakije zijn binnengetrokken
„op verzoek van autoriteiten van partij
en staat van Tsjecho-Slowakije'. Daar
aan werd toegevoegd: „Wij staan nooit
en niemand toe een lid van de socialis
tische gemeenschap uit onze rijen te
scheuren". Uit die landen wordt gemeld
dat de troepen zullen worden terugge
trokken zodra de belangen van het
socialisme in Tsjecho-Slowakije en de
andere socialistische landen niet langer
worden bedreigd en de bevoegde autori
teiten hun legering in het land niet
langer nodig achten. De Tsjecho-Slo
waakse ambassade te Londen noemt de
militaire actie evenwel een inbreuk op
het volkenrecht. „De Russen waren niet
uitgenodigd". Roemenië en Joego-Slavië
beraden zich over de troepenbewegingen
„van vreemde mogendheden" in Tsjecho-
Slowakije.
Paus Paulus heeft vanmorgen tot
Tsjechische pelgrims verklaard, dat hij
hoopte dat de Russen de Tsjecho-Slowa-
ken zoveel mogelijk in hun waardigheid
zouden laten. Hij zei te hopen dat het
verstand de bovenhand zou hebben. Het
Vaticaanse persbureau reageerde diet
„bezorgdheid". Het nieuwe bewind had
dc betrekkingen met de Kerk aanzienlijk
verbeterd en belangrijke concessies ge-
WENEN (Reuter - A.P.). Tot
halverwege de ochtend heeft radio-
Praag vrij en onafhankelijk zijn
berichten over het binnenrukken
van de troepen van het Warschau
pact wereldkundig kunnen maken.
De laatste boodschap was: „Wij
zijn nog steeds hier. Als u het
volkslied hoort, weet u dat alles
voorbij isEen minuut later
WASHINGTON (A.P.) De invasie ii
Tsjecho-Slowakije komt op een tijdstip
dat de sterkte van het Amerikaanse ze
vende leger, de kern voor de verdediging
van West-Europa, verminderd is tot
geveer 200.000 man. Ten tijde van
BerlUnsc crisis in 1961 stonden ongeveer
273.000 Amerikaanse militairen tegen
over bet ijzeren gordijn.
Volgens Amerikaanse schattingen be
schikt het Tsjechische leger over 14 di
visies met ongeveer 175.000 militairen.
Het zou dus zelfmoord zijn geweest zich
tegen de Sovjetovermacht te verzetten.
Alleen al in Oost-Duitsland heeft het
Russische leger een twintigtal divisies,
plus nog vier in Hongarije en twee in
Polen. De Russen beschikken alleen al in
Oost-Duitsland over 900 vliegtuigen van
de tactische luchtmacht. De Amerikaan
se tactische luchtmacht beschikt daaren
tegen in West-Duitsland over slechts vijf
squadrons. Het Oostduitse leger telt on
geveer 85.000 man in zes divisies en hèt
Poolse 185.000 man in 16 divisies. De
Tsjecho-Slowaakse luchtmacht beschikt
slechts over 600 jagers, hoofdzakelijk
oude typen Migs.
klonk het volkslied. Tot die tijd
gaven de omroepers, die elkaar in
hun opwinding vaak in de rede
vielen steeds berichten door over
de botsingen tussen de bezettende
troepen en Praagse burgers, ter
wijl op het Wenceslasplein „Praag
se burgers met hun lichamen de
oprukkende tanks proberen tegen
te houden, die naar wis onderweg
zijn".
Bij herhaling deelden de omroepers
mede, dat de bewering, dat de bezet
ting aangevraagd zou zijn door de
Tsjechische leiders onwaar waren en
dat uit het gehele land steunbetuigin
gen voor Dubcek waren binnengekomen.
„Wij staan achter de wettige rege
ring", aldus radio Praag, „Laat u niet
provoceren. Op slechts 200 meter af
stand is een illegaal station aan het uit
zenden (radio Moldau). Geloof het niet.
Het zendt uit in slecht Tsjechisch en
slecht Slowaaks. Hier luistert u nog
steeds naar de stem van radio Vrij
Praag. I" t station dat u sedert janua
ri de waarheid laat horen. Dit is een
schending van het internationale recht.
Dit is een droeve ochtend. Loop niet te
hoop voor het gebouw. Dit zou inciden
ten kunnen veroorzaken", aldus de zen
der.
Dit laatste is toch kennelijk het ge
val geweest toen Russische tanks bet
PRAAG (CTK) De leiding vuu de
communistische part ij van de stad Praag
heeft een beroep gedaan op „alle kame
raden in de gehele wereld" en constateert
dat „vandaag, tegen de wil van
Tsjecho-Slowaakse regering, de nationa
le vergadering en de Tcjecho-Slowaakse
communistische partij de Tsjecho-Slo
waakse socialistische republiek Is beset
door de legers van vijf landen van het
Warchaupact'. Gevraagd wordt aan alle
communistische partijen te protesteren
tegen „deae schending sonder weerga" er
te eisen, dat de centrale comité» van da
communistische partijen van de Sovjet-
Unie, Polen, Bulgarije, Hongarije en da
DDR hun troepen onmiddellijk terugtrek
ken. De oproep is verspreid door het
radiostation naderden en het vuur open
den op betogers, waarschijnlijk nadat
dezen kraanwagens voor de tanks re
en de Russische voertuigen omsin
gelden onder de kreet: „Fascisten
>efascisten.
Intussen kwamen meldingen binnen
m andere schietpartijen: op het Ka-
relsplein en voor het hotel Esplanade.
Door de radiouitzendingen heen was ook
het geluid van schoten te horen. De
radio-omroepers onderbraken elkaar en
alles duidde er op, dat zij trachtten hun
laatste woorden te uiten voor de Russen
binnendrongen. Een omroeper zei met
van ontroering verstikte stem: „Wij
horen een vreselijk geluid". Daarna
volgde de allerlaatste mededeling, ge
volgd door het volkslied: radio-Praag
DEN HAAG Volgens in Den Ilaag ontvangen berichten bevinden zich
thans 'nog jionderden Nederlandse toeristen in Tsjecho-Slowakije. Er
bestaat zeer goede hoop, dat zij normaal naar huis kunnen terugkeren,
want vanmorgen rond 10 uur waren praktisch alle grensovergangen nog
open voor het uitgaande verkeer. Vanuit Oostenrijk ontvingen wij rond
10 uur bericht, dat desondanks troepenbewegingen gaande zijn naar en
rond verschillende grensovergangen.
Gemeld werd, dat de grensovergang
Berg geheel gesloten was, dat ook
Brünn door niet-Tsjechische troepen be
zet is en dat de brug aldaar over de
Stratka van springlading voorzien was.
Russische tanks bewegen zich langs de
grens van deze plaats. Gemeld werd ook,
dat Russische troepen onderweg waren
naar Lundenburg. In Berg was vanmor
gen een volledig inreisverbod voor Wes
terse burgers van kracht geworden. In
Bratislava werd vanmorgen al gescho
ten en de stad is „overspoeld" door mi
litairen.
Aan de grens tussen Tsjecho-Slowakije
en Hongarije scheen vanmorgen na tien
uur de situatie weer normaal te zijn,
voor zover men in deze situatie van nor
maal grensverkeer kan spreken.
De Oostenrijkse zusterorganisatie van
de ANWB meldde vanmorgen aan de
ANWB dat veel Oostenrijkers nog pro
beerden het buurland binnen tc komen.
Hiertoe behoren vooral Oostenrijker, die
CHICAGO (A.P.) Dc Sovjetinvasic
in Tsjecho-Slowakije zal waarschijnlijk
op de conventie van de democratische
partij bier de haviken in de kaart spe
len. De Oosteuropese crisis zal waar
schijnlijk extra-steun betekenen voor
vice-president Hubert H. Humphrey, die
reeds een grote voorsprong heeft om de
volgende week op de conventie tc wor
den uitgeroepen als de democratische
kandidaat voor hel presidentschap.
Zijn voornaamste tegenstander, sena
tor Eugene J. McCarthy, stelt zijn hoop
op een strijd in de conventie over het
oorlogsbeleid in Vietnam om zijn ach
terstand op Humphrey in te halen,
Maar de weerslag van de Europese
crisis zal de taak van de democratische
duiven ongetwijfeld veel moeilijker ma
ken. Het is namelijk niet waarschijnlijk
dat de conventie zich zal uitspraken voor
concessies in Vietnam terwijl commu
nistische troepen elders in opmars zijn.
Zoals te verwachten was doen geruch
ten de ronde dat in verband met de
noodtoestand een beroep op president
Johnson zal worden gedaan zich opnieuw
voor verkiezing beschikbaar te stellen.
Voor het Amstelhotel, waar de burgemeester van Moskou logeerde, werd
terstond, na bet bekend worden van de invasie op Tsjechische bodem, politie
bewaking ingesteld.
familie- of zakenbelangen In Tsjecho-
Slowakije hebben. De Oostenrijkse
ANWB had hier en daar langs de grens
radiowagens gestationeerd, maar radio-
oproepen naar Tsjecho-Slowakije waren
onmogelijk geworden. Wel kon men an
dere berichten doorgeven over de situa
tie langs de grens, die er vanmorgen
niet hoopvol uitzag. De diverse reisbu
reaus, die reizen naar Tsjecho-Slowakije
verzorgen, verwachten, dat hun toeristen
dezer dagen nol-maal naar huis kunnen,
reizen. Morgen worden al vliegtuigen
en bussen terugverwacht. Via een aantal
reisbureaus heeft de Cira te Amsterdam
thans ruim 100 toeristen onderweg. Daar
naast echter reist een groot aantal Ne
derlanders volgens een privéschema
door het land. De ANWB wil trachten
zoveel mogelijk te bemiddelen om hun
terugkeer, wanneer zij dit wensen, te be
spoedigen.
Bij de gebouwen van buitenlandse di
plomatieke vertegenwoordigingen liepen
vandaag toeristen te hoop, die zich onder
de hoede willen stellen van hun buiten
landse vertegenwoordigers. Tsjechen, die
in rijen stonden opgesteld voor de bui
tenlandse ambassades, kregen nog hun
papieren voor een bezoek aan westelij
ke landen.
De eerste Nederlandse, Westdultae en
Franse toeristen zijn vanmorgen uit
Tsjecho-Slowakije via dc grenspost
Wuidliaus in West-Duitsland aange
komen.
De meeste van hen hadden Inderhaast
hun vakantieverblijf verlaten, nadat zij
door hun Tsjechische gastheren over de
toestand waren ingelicht.
Sommige toeristen hadden niet de tijd
gehad zich goed aan te kleden of ie
scheren.
Een Tsjecho-Slowaakse douanebeambte
ried het binnenrelzen van Tsjecho-Slo
wakije af.
Naar verluidt gaat het spoorwegver
keer tussen Tsjecho-Slowakije en West-
Duitsland gewoon door.
Bij diverse grensposten is het vanaf
vannacht onmogelijk Tsjecho-Slowakije
binnen te reizen.
Het Tajecho-Slowaakae bureau voor
vreemdelingenverkeer, „Cedok", heeft
de toeristen aangeraden in hun hotels
te blijven en de ontwikkelingen rustig
af te \tachten.
Van
verslag geve
DEN HAAG Nadat de Haagse
politie vannacht tussen drie uur en huif
vier had vernomen, dat de Russische am -
bassadcur een bezoek had gebracht aan
premier lie Jong en even later verruim
wat de reden daarvan was, Is zjj er
direct toe overgegaan posten uit te Bel
len bij de Russische ambassade aan de
Andrles Blckerweg, de Tsjechische am
bassade aan de Parkweg en btj de ambts
woning van de Tsjechische ambassadeur
aar» de Burg. van Karnebeeklaan.
De andere ambassade* van landen, die
bij het confllot betrokken zijn, staan
onder verscherpt rijdend toelicht.
De Haagse politie heeft dew maatrege
len op eigen initiatief getroffen; de re
geling noch een ambassade heeft erom
verzocht. Er waren vanmorgen nog geen
vergunningen uungevraagd om te demon
streren. Overigens was e«r vanmorgen
vroeg bij de Russische ambassade wel
een mini-demonstratie. Een mevrouw
met een kinderwagen liep namelijk langs
met een bord, waarop stond „Verraad".
De Amsterdamse politie oefent seder t
vannacht circa half vier een verscherpt
toezicht uit op hel gebouw van de han-
delsvertegenwoordlRing van de U.S.S.R
aan het Museumplein. Dit kantoor ligt,
door een villa daarvan gescheiden, vlak
naast het Amerikaanse consulaat-gene
raal, dat al lang permanent onder politie
bewaking staut. Voorts staat onder toe
zicht het gebouw „Felix Meritis" aan de
Keizersgracht, waar het kantoor van de
C.P.N. is gevestigd en het dagblud „De
Waarheid" wordt gedrukt. Verder ook
de uitgeverij en boekhandel „Pegasus",
waar internationale communistische lec
tuur wordt verkocht. Op het hoofd
bureau van politie zijn twee peletons
van dp mobiele eenheid, een aantal
motorrijders en ruiters geconsigneerd, als
onderdeel van de door de politie getrof
fen maatregelen In verband met de toe
stand in Tsjecho-Slowakije.
(Van
parlementaire redactie)
DEN HAAG In Haagse kringen
neemt men aan, dat Nederland geen gr
volg zal geven aan de Poolse uitnodiging
een parlementair bezoek aan Polen tr
brengen. Dit uit protest tegen het deel
nemen van Poolse troepen aan de bwe-t
ting van Tsjecho-Slowakije. De uitnodi
ging hiervoor ls enige tijd geleden bin
nengekomen bij de voorzitten, van d«
Eerste en Tweede Kamer, die reeds voor
bereidingen voor dit bezoek getroffen
hebben. De parlementariërs zouden vol
gende maand naar Waroohau gaan.
