PRAAG GEEFT MARX
EEN EERLIJKE KANS
KOELE KOPLOPER
VAN REPUBLIKEINEN
De Russen hebben het sinds
de tweede wereldoorlog niet
meer zo zwaar te verduren ge
had als de algelopen dagen.
Vanzelfsprekend, de breuk met
Joego-Slavië in 1948 was een
harde klap voor Moskou, maar
uiteindelijk was het in eer
ste instantie toch maar een
machtspolitieke kwestie. De
ideologische implicaties kwa
men pas later. De ruzie met
Peking was een ernstige ideo
logische aangelegenheid, maar
het waren per slot van reke
ning de Russen die er zijde
bij sponnen, want tegenover
de onverzoenlijkheid van de
Chinezen stelden zij hun coë-
xistentiepolitiek. De gedeelte
lijke ontrouw van het ove
rigens nog altijd stalinistische
Roemenië was in de grond van
de zaak een nationalistische
rebellie. Wat er echter in
Tsjecho-Slowakije gebeurt, is
heel anders. De hervormers in
Praag blijken hun geloof in de
alleenzaligmakende weg van
het Kremlin verloren te heb
ben. Zij willen het marxisme
een eerlijke kans geven en de
menselijke waarden van het
socialisme tot hun recht laten
komen. En als het de Tsjecho-
Slowaken lukt wat nog niet
helemaal zeker is! zullen
zij het grote ongelijk van de
Sovjet-Unie hebben aange
toond. Alle beschuldigingen
van Moskou over contra-revo
lutie, imperialistische inmen
ging en verraad aan het socia
lisme kunnen niet verhelen,
dat de Russen uiteindelijk een
panische angst hebben voor
het Tsjecho-Slowaakse experi
ment.
De Russen hebben de afgelopen dagen
duidelijk bewezen, dai ze alleen maar
in dogmatische termen kunnen den-
9
if
De Russische partijleider Brczjnev.
Een beeld van de besprekingen die
deze week zijn gevoerd. Rechts is par
tijleider Dubcek zichtbaar, met naast
hem premier Cernik (r.) en president
Svoboda 0-)- Aan deze kant van de
tafel de Russische delegatie met op de
voorgrond Sjelcpin en vervolgens mi
nister Gromiko en president Podgorni.
Achter deze laatste zitten partijleider
Brezjnev en premier Kosygin.
klaart niet alles. Afgezien nog van
politieke, economische en strategische
motieven wordt de angst van de Rus
sen nog door een andere factor be
paald. Wat zich momenteel tussen
Moskou en Praag afspeelt ls óók een
strijd tussen de generaties, een ge
vecht tussen een verouderd bestel en
een nieuwe tijd. Juist de drie landen
die het felst ageren tegen de Tsjecho-
Slowakse hervormers hebben nooit
een democratische traditie gehad. De
Russen zijn van de dictatuur van de
tsaar in de dictatuur van het proleta
riaat, dat wil zeggen van een handvol
partijfunctionarissen terecht gekomen.
De Polen zijn meer dan honderd jaar
door anderen onderdrukt en de korte
tijd tussen 1918 en 1939 leverde hun een
semi-fascistische militaire dictatuur op.
De Oostduitse ervaringen met de de
mocratie beperken zich tot de kort
stondige republiek van Weimar, tussen
een dictatoriale keizer en
nige Hitler in.
ken, dat ze in hoge mate conservatief,
behoudend, zijn en dat ze alleen hun
eigen socialisme voor het enige ware
houden.
Hoe komt het, dat conservatieve bu
reaucraten als de Russen een onbe
dwingbare, men zou haast zeggen para
noïde neiging hebben om hun visie op
het socialisme te vereenzelvigen met het
socialisme?
Dit is geen vraag van een „buiten
staander" uit het Westen, maar zij
wordt deze week letterlijk gesteld in
het Joego-Slavische weekblad Knjizevne
Novine (De Literaire Krant). De schrij
ver van het artijcel, Zoran Gluscevic,
is burger van een staat waar een an
der socialisme dan in de Sovjet-Unie is
gerealiseerd. De Joego-Slaven waren
ook de eersten die de stille revolutie
in Tsjecho-Slowakije toejuichten en de
afgelopen dagen hebben zij zich duide
lijk aan de zijde van de hervormers in
Praag opgesteld.
De Joego-Slaven hebben zelf al zo lang
met de Russen in de ideologische
clinch gelegen, dat zij ruimschoots de
tijd hebben gehad om hun tegenstan
ders te observeren. Zoran Gluscevic
geeft dan ook een gefundeerde psycho
logische verklaring van de houding van
het Kremlin. Zij luidt: angst.
Gluscevic gaat uit van het psychologi
sche gegeven, dat elke mens zijn inner
lijke spanningen afreageert op een
„vijand". Dan vervolgt hij: „De bu
reaucratische angst voor een systeem
van directe democratie, de angst voor
een dynamische relatie ten opzichte
van de werkelijkheid, de angst voor
een voortdurende wijziging, progressi
viteit en democratisering van alle struc
turen, wordt volgens hetzelfde psycho
logische schema afgereageerd op een
buitenlandse vijand, waarbij men er
van overtuigd is, dat er een enorme en
gevaarlijke internationale
ring plaatsvindt."
NEUROSE DER
ONDERDRUKKERS
Er ls volgens Gluscevic nog een twee
de psychologisch moment waardoor
de Russen zich gefrustreerd voelen
De Tsjechische schrijver Franz Kafk;
heeft in zijn romans al aangetoond, da1'
onderdrukking niet alleen de onder
drukten maar ook de onderdrukkers ii
hun geestesleven schaadt.
Men heeft bijvoorbeeld in de concen
tratiekampen van de nazi's kunnen con
stateren, dat de beulen er mentaal
meestal erger aan toe waren dan de
slachtoffers. Onderdrukkers raken ge
frustreerd en leven in een schijnwe
reld. Hun voorstellingen kloppen nie
meer met de werkelijkheid en zij trek
ken de verkeerde conclusies.
Voor Gluscevic bestaat er geen twijfel
over, dat een bureaucratisch systeem
als in de Sovjet-Unie een van de zui
verste vormen van onderdrukking is.
De neurose der onderdrukkers „schept"
vijanden, want de machthebbers voelen
zich nu eenmaal in hun wezen bedreigd.
„De psychologie leert ons, dat de mens
zich des te meer bedreigd voelt naar
mate hij meer autarkisch zijn macht
uitoefent en het verlangen naar nóg
meer macht is alleen maar een inade
quate uitdrukking van nóg meer angst.
De geënsceneerde processen en massa
executies uit het stalinistische tijd
perk waren het onvermijdelijke gevolg
van opgekropte angst: door een mas
sale terreur konden de stalinisten zich
bevrijden van een neurotische druk,
waardoor zij overigens blind werden
voor het werkelijke gevaar." Dat is vol
gens Gluscevic ook de reden waarom
Stalin tot 1941 zich op de vermeende
oppositie in eigen land concentreerde
en niet op de nazi's.
SCHULDVRAAG
In het laatste deel van zijn artikel
komt Gluscevic tot een conclusie die
vernietigend is voor de Sovjetleiders.
Maar niet voor hen alleen. De conclu
sie heeft betrekking op alle bureaucra
ten ter wereld, of zij zich nu socialis
ten noemen of niet.
„Het democratische socialisme heeft
heden ten dage zo'n grote aantrek
kingskracht, dat de bureaucratische
dictatoren zich er met een elementai
re, alles vernietigende kracht tegen
weren. We noemen dat angst. De bu
reaucratische angst is een functie van
de schuld die men voelt
Een gemoedelijk onderonsje tijdens
een onderbreking van de besprekingen
in Cierna. Het gesprek van de Russi
sche premier Kosygin met de Tsjechi
sche president Svoboda (1.) en de voor
zitter van de Tsjechische volksverte
genwoordiging Smrkovsky (r.) wordt
door een onbekende jongen onderbro
ken. Om een handtekening of een plei-
zich met manipulaties heeft opgehou-
Een onderdrukt schuldgevoel treedt
naar buiten doordat men zijn eigen
schuld op een ander overdraagt. Wat
een dictator als een innerlijke druk
voelt omdat hij de mensen naar zijn
hand heeft gezet en hun van hun de
mocratische rechten heeft beroofd, rea
geert hij op een dusdanige manier af,
dat hij zijn eigen aggressieve bedoelin
gen projecteert in zijn gemaltraiteerde
onderdanen. En een dergelijk fictief
gevaar vormt voor hem weer een nieu
we aanleiding om de terreur nog te
verhevigen. Op die manier is het stali
nistische procédé niets meer of minder
dan een eeuwige kringloop.
Wanneer een dergelijke handelwijze
het beginsel wordt van de internationa
le betrekkingen tussen socialistische
landen, kunnen er situaties optreden
als waarin Tsjecho-Slowakije zich op
dit ogenblik bevindt: de opstand van
een onderdrukte staat, geïnspireerd door
het verlangen naai* een democra
tisch socialisme, wordt door de onder
drukkende staat ervaren als een kapi
talistische samenzwering tegen het so
cialisme. Maar wie gelooft dat vandaag
de dag nog? Wij wel het allerminst,
nadat we soortgelijke bittere ervarin
gen van stalinistische onderdrukking
hebben meegemaakt".
NIEUWE TIJD
In Tsjecho-Slowakije heeft men een
oude democratische traditie. Met na
me de Tsjechen kunnen hun democra
tie trots terugvoeren tot de tijd van
Jan Hus, nu 450 jaar geleden. Tsjecho-
Slowakije heeft bovendien óók een lan
ge socialistische traditie, vóór de oor
log nog niet geïnfecteerd door het stali
nisme. Tsjecho-Slowakije ls daarom
wellicht het enige land in Oost-Europa
dat met recht en reden het experiment
van een democratisch socialisme kan
wagen. Een heel groot deel van de be
volking heeft daar nooit „kapitalis
tisch" gedacht en zal dat ook in een
toekomstig socialistische democratie
niet doen.
De Russen, Polen en Oostduitsers zijn
echter bang voor experimenten. Zij
missen er eenvoudigweg de ervaring
voor. Zij zijn daarom in het socialis
tische kamp de conservatieven en dur
ven zich niet aan te passen aan een
nieuwe tijd. Ze beseffen daarbij heel
goed, dat, wanneer de experimenten in
Tsjecho-Slowakije lukken, zij het zijn
die de boot hebben gemist. Daarom
móg men in Praag niet experimente-
Het ziet er echter naar uit, dat het
experiment niet meer tegen te houden
is. Niet alleen omdat Dubcek zo vast
besloten schijnt en evenmin omdat de
hervormingen van do Tsjecho-Slowaak
se communistische partij nu een zaak
van het hele volk zijn geworden.
De eigenlijke rechtvaardiging van het
experiment is, dat het op de oude voet
eenvoudigweg niet dóór kan gaan. De
nieuwe tijd eist nieuwe vormen, óók in
Oost-Europa. Het verzet van de Rus
sen betekent dan ook dat zij bang
zijn voor de nieuwe tijd: zij hebben
angst voor een nieuw, modern socialis
me dat geen rekening houdt met ideolo
gische taboes, doch dat de mens in het
middelpunt stelt. In dat opzicht onder
nemen de Tsjecho-Slowaken een his
torisch experiment en do angst van de
achterblijvers is begrijpelijk.
MIAMT-BEACH (AP) Toen Richard Nixon een vooraanstaande plaats
in de republikeinse partij begon in te nemen, was Ronald Reagan een
democraat en werkte Nelson A. Rockefeller voor een democraat. Dat was
twintig jaar geleden, toen Nixon op 33-jarige leeftijd lid van het Huis
van Afgevaardigden en snel senator werd en vervolgens vice-president,
terwijl Reagan de leider was van de vakvereniging van filmacteurs en
Rockefeller verschillende posten zowel in de democratische als republi
keinse regeringen bekleedde.
Van deze drie man
nen die elkaar op de
republikeinse conven
tie de nominatie voor
het presidentschap
gaan betwisten, be
kleden Reagan en
Rockefeller hoge be
stuursposten, respec
tievelijk het gouver
neurschap van Cali-
fornië en New York,
maar Nixon, de Cali-
forniër, die na twee
achtereenvolgende ne
derlagen zich als ad
vocaat in New York
vestigde, heeft ln de
campagne van de
republikeinen steeds
aan de kop gelegen.
Alle drie behaalden
flinke successen in
1966. Rockefelller en
Reagan kwamen uit
een fel politiek ge
vecht als overwinnaars
te voorschijn. Nixon
deelde in de overwin
ning die de republi-
kleinen veel terug
bezorgde van wat ze
in 1964 hadden ver
loren. Nu ls Nixon op
55-jarige leeftijd de
jongste, maar ook de
politiek meest erva
rene van de drie. Hij
verschijnt in een heel
andere positie voor de
conventie dan acht
jaar geleden toen hij
vice-president was en
voor de republikeinen
de bijna eenstemmige
keuze was om de toen
aftredende president
Dwight D. Eisenhower
op te volgen. Maar hij
verloor op een haar na
van John F. Kennedy.
Toén verdedigde Nixon
het beleid van de af
tredende republikein
Elsenhower, thans is
Nixon in de aanval
geweest tegen de
democratische pres.
Johnson. Van zijn
republikeinse concur
renten, eerst gouver
neur George Romney van Michigan en
nu Rockefeller, heeft hij zich weinig
aangetrokken. Hij concentreerde zijn
campagne op bestrijding van de demo
craten.
Ex-vicepresldent Nixon, enkele
maanden geleden een vr(jwel zekere
winnaar op de republikeinse conven
tie, nu zwaar op de huid (en hielen)
gezeten door Reagan en Rockefeller.
HULP
Evenals in 1960 heeft hij de hulp ge-
had van zijn vrouw. Zijn dochters zijn RfflQ AN
nu oud genoeg om ook mee te helpen,
vooral de jongste dochter Julie en haar
verloofde David Eisenhower, kleinzoon
van de ex-president. Nixon lijkt thans
in veler ogen meer ontspannen en min
der aarzelend. Hij is in staat om som
mige dingen en ook om zichzelf te
lachen maar bleef tegelijk koel in zijn
rustige campagne, die geheel was aan
gepast aan zijn positie als koploper.
Rockefeller heeft aan de andere kant
de laatste drie maanden de krachtig
ste campagne van de drie republikein
se kandidaten gevoerd. Hij heeft niet
geaarzeld Nixon aan te vallen, bewe
rende dat deze geen kans maakte om
het presidentschap te veroveren en dat
hij, Rockefeller de enige was die de
republikeinen aan de macht kon bren
gen. Deze krachtige en jong uitziende
Rockefeller heeft zich vooral gericht
tot de jonge mensen, die zulk een be
langrijke rol gespeeld hebben in de
democratische campagnes van wijlen
senator Robert Kennedy en senator
Eugene J. McCarthy.
Reagan heeft steeds volgehouden dat
hij geen actieve kandidaat is voor het
presidentschap. Niettemin heeft hij een
aantal redevoeringen gehouden, vooral
in het zuiden waar zijn kracht ligt. Hij
is afkomstig uit Illinois en begon als
sportverslaggever. In 1937 begaf hij
zich naar Hollywood en had succes.
Hij heeft in veertig films de hoofdrol
gespeeld. Tevens speelde hij een lei-
ROCKEFELLER
blok achter de hervormingsmaatrcgclci
Ondanks zijn openbare functies onder
de democratische president Franklin D.
Roosevelt en Harry S. Truman en de
republikein Eisenhower in de veertiger
en vijftiger jaren heeft Rockefeller pas
in 1958, toen hij het gouverneurschap
van New York veroverde, naar een be
stuursfunctie gestreefd. Na er ln 1980
van te hebben afgezien om zich tegen
over Nixon te stellen, begaf hij zich ln
1964 ondanks zijn echtscheiding en
nieuw huwelijk die hem politiek grote
schade berokkenden in de campagne
voor het presidentschap, maar hij ver
loor de belangrijke voorverkiezingen in
Californië van Barry Goldwater en
werd op de nationale conventie van de
republikeinen in San Francisco uitge
jouwd, omdat hij op het laatste ogen
blik William W. Scranton was gaan
Wedloop naar
het witte huis
met Ronald Reagan
en Rockefeller
op de hielen
dende rol in het bestrijden van dc
communistische invloed in de vakbond
van filmspelers. Eens een New Deal
democraat, schakelde hij in het begin
van de jaren zestig over op de republi
keinen en hij kreeg grote bekendheid
door zijn krachtige pleidooien op de
televisie voor Goldwater in de cam
pagne van 1964. In 1966 versloeg hij
de democratische gouverneur Edmund
G. „Pat" Brown wat vier Jaar eerder
Nixon niet was gelukt. Evenals Rocke
feller is Reagan gescheiden geweest.
Zijn eerste vrouw was de actrice Jans
Wyman. Na zijn schelding hertrouwde
hij met de actrice Nancy Davis.
