SIGNY
DE „ZWAREN
VAN DE
ZWARTEKOUSEN-
KERKEN
6s9
Boek over onbekende groep
i"
Ze zijn bijna overal tegen: tegen sport, tegen inenting, tegen
A.O.W., tegen Sinterklaas, tegen de kerstboom, tegen de
E.E.G., tegen verzekeringen, tegen televisieen radio, tegen
het stemrecht van de vrouw, tegen de fiets en tegen het
ijsje op zondag, tegen bloot in woord en beeld, tegen dansen,
toneel en film, tegen sport en spel, tegen cafébezoek en
tegen sprookjes. Ze lezen alleen hun „oude schrijvers",
streekkranten en scheurkalenders met een stichtelijk woord
voor iedere dag. Het zijn godvrezende mensen, die de zondag
heiligen. Het is geen apecdote, dat ze op zondag wanneer
ze vaak driemaal naar de kerk gaan de luiken sluiten
en de haan uit het kippenhok halen. Iedereen weet wel iets
meestal wat smalends over de mensen van de zwarte-
kousenkerk; de fijnen, de zwaren, waarvoor men (evenals
voor de motregen) beducht moet zijn.
Boven: In Elspeet hield in 1966
een „zware" predikant, ds. C.
Wisse, zijn gelovigen voor, dat het
zondig was zich tegen kinderver
lamming te laten inenten. Prompt
verscheen er een poliopatiënt in
zijn invalidenwagen voor de kerk
om tegen deze uitspraak te de
monstreren.
Links: Op het eiland Tholen
maakten in 1963 veel leden van
de zwarte kousenkerk bezwaar
tegen de vaccinatie van hun kin
deren. Doctoren probeerden hen
over die bezwaren heen te helpen,
echter zonder succes. De Tholense
kinderen die toch kwamen, be
hoorden zo goed als allen tot een
andere Kerk.
Wie steeds omhoog kljxt,
vergeet de aarde;
wie steeds in zichzelf
kijkt, vergeet de naaste...
,Hoe begrijpelijk die houding ook is,
toch zit er iets onbillijks in. Als we
spreken van zwarte-kousenmensen heb
ben we per slot van rekening te ma
ken met naar schatting een drie-
vierhonderdduizend landgenoten".
,Ze leven niet in reservaten, maar
onder ons Hun reactionaire denken en
doen weven een duidelijke (zwarte)
draad in ons cultuurpatroon".
Aldus het ..waarom" van de Ambo
paperback ..De zwarte-kousenkerken".
Een ..portret van een onbekende bevol
kingsgroep". getekend door de 38-jarige
kosterzoon A van der Meiden, de hui
dige adjunct-directeur van het Neder
lands WetenschaDpelijk Instituut voor
Toerisme (NWIT) in Breda. Hij stu
deerde, afkomstig uit de christelijk ge
reformeerde Ken-ken. theologie in Apel
doorn en Utrecht Gedurende tien jaar
was hij werkzaam als hoofd van de af
deling publiciteit van het Instituut Kerk
Wereld te JVi"u--«*en.
De heer Van der Meiden wil met zi.m
boek de buitenstaander wat opheldering
geven over het ingewikkelde (er bestaan
14 gereformeerde genootschappen, vele
:al'en
K°--l
doend
ref»rmeerden Hij wil
daarbij in zijn hoek. dat dP7er dagen zal
•erschijnen uifkrmpn boven de sen-
iatieverha'en di° hii 'iid en wijle over
.gereformeerde ultvr en" (het niet la-
en inenten van kinderen - Elspeet: het
wegsturen van Sinterklaas uit een sehool
Harskamp) in de dagbladen te lezen
zijn.
i enigszins geïnteresseerde lezer zal
het lezen van dit goed gedocumen
teerde boek he«-';endere knk heh-
i". zoals Va'
Meiden
zelf
Hij sla
■r vaak in de waarheid arh-
heid van de zwaren te ver
klaren Het boek is doorsnpkt met bee'cl -
taal. de taal die de zwaren zelf sprekpn.
■ft een ertlÉ-bHdint» met h»n
rte-kousenmencpn zijn gerefor
meerd, maar dan niet van het lichte
soort dat in de grote gereformeerde Ker
ken leeft Met dat Soort moet je mede
lijden hebben. De zworen, die zijn ge
meden uit het eikehout der vrome va
deren en belijden een waarheid cT"
door het vuur van de brandstapels
beproefd.
Orthodox
•spreid over Nederland,
maar er is een bepaalde ..baan" te ont
dekken. waarin ze wonen. Een lijn bij
na diagonaal ovei ons land, van Zee
land. via de Zuidhollandse eilanden,
een stuk West-Brabant, via de Waar-
een stuk oostelijk Zuid-Holland
stuk westelijk Gelderland, het
Sticht en de Veluwe naar de kop van
Overijssel, met enke'e uitwaaiers naar
Twente en Friesland.
In het boek vol aanhalingen van
actuele gebeurtenissen is een hel
dere beschrijving van de leerstukken
als voorzienigheid, uitverkiezing, be
kering en bevinding aan te treffen, met
daarnaast een brok kerkgeschiedenis.
Alle mogelijke excessen worden hier
bij aangehaald, niet gniffelend, maar
eerlijk.
De auteur doet een misschien wat
vreemd voorstel: Bezoek eens een kerk
dienst van de zwaren. De kerk in het
achterafstraatje. Aan de architectuur
moet men zich niet ergeren. Het zijn
meestal omgebouwde garages, stallen,
veilinglokalen, afdankertjes van andere
Kerken. Vóórdat de dominee zijn preek
begint zal de voorlezer aan het woord
komen. Het grote gebed duurt een
kwartier, soms twintig minuten. Daarna
zal in een twee uur(!) durende dienst
de waarheid recht gesneden worden. De
laatste tien minuten van de preek mo
gen er tranen vloeien, als de panora
ma's van de heerlijkheid die het volk
Gods te wachten staat, worden getoond.
Alle registers van het piëtistisch bevin
delijke leven gaan dan open.
Met „een gezonde nieuwsgierigheid die
gebaseerd is op respect voor de mede
mensen over wie men niet mag oor
delen zonder nader kennis met hen te
hebben gemaakt", wil Van der Meiden
de lezer op zijn reis meenemen.
Aan de hand van de gebeurtenissen in
Tholen ('63) en Elspeet ('66) rond polio-
epidemieën gaat hij 'n verklaring zoe
ken voor de „zware" starheid. „Men
'moet begrijpen wat er achter die star
heid schuilgaat: De Voorzienigheid. Er
is een God die voorziet, onderhoudt en
regeert, die ingrijpt in het persoonlijke
leven, of is Hij er niet? Zo ja dan kan
men het leerstuk benaderen uit een
sombere berusting, of vanuit de lof
zang. Maar het dilemma blijft. De vro
me die het bij de oude belijdenis
houdt, zal steeds meer concessies moe
ten doen. De bijl van de secularisatie
ligt al aan de wortel van de voorzienig
heidsboom".
Niet gemakkelijk
De zwaren maken het zichzelf werke
lijk niet gemakkelijk, laat Van der Mei
den (deels uit eigen ervaring) weten.
Hun leven staat in het teken van: Ben
ik er. en zo ja, hoe word ik dan be
keerd en hoe „bevind" ik die bekering.
De zwaren moeten zich uit nog vele
andere verstrikkingen pogen los te ma
ken. uit die van de predestinatie (voor
beschikking), van de uitverkiezing, van
de bekering, enz. De precieze inhoud
van het ogenblik van de bekering is
moeilijk te beschrijven. Beschreef men
de ingreep Gods bij zichzelf dan liet
men op het papier het onzegbare ge
beuren in een witte strook „niemands
land". Wie bekeerd is, komt overigens
niet in een ongestoord geestelijk geluk
terecht, maar in een permanente toe
stand van hopen en vrezen".
Van der Meiden laat n.a.v. enige ac
tuele gebeurtenissen Sinterklaas model
staan voor „Rome". „Niet de Sinl
mocht niet het christelijke schoolplein
in Kesteren betreden, maar de anti
christ. Veranderingen? Rome is Rome.
zegt men. pas op".
In een boek als dit ontbreken reforma
tie. martelaren, doopsgezinden, calvinis
ten. hagepreken enz. niet. De schrijver
verzucht: „Hpt zal nog vele jaren ver
gen voor we eikaars beelden kennen en
vooroordelen wegwerpen. We zouden
dan aan een nieuwe beeldenstorm toe
zijn. En misschien volgt er een nieuwe
synode, met remonstranten en met ka
tholieken. Maar we zullen blij mogen
zijn als we dat in 2018 voor elkaar heb
ben".
De zwaren kennen (nog) mystiek en
piëtisme (innige vroomheid), met alle
uitwassen van dien. Men moet aan een
bekeerd mens zien dat hij veranderd is,
aan zijn kleren, aan zijn manier van
lopen ('s zondags) en men moet het
horen aan zijn taal, dat is het enige
uiterlijke, de rest speelt zich innerlijk
af, zeggen de fijnen. Het is een erva
ring apart deze kenmerken beschreven
te zien.
„Er kwamen sekten met dweperijen en
ziekelijke zielsontledingen, die tot op
heden hun uitlopers vinden in de „lich-
„te aflevering" (pinkstergroepen e.d.)
en de zwarte-kousenkerken. Piëtis
ten bekommeren zich meer om de red
ding van de ziel dan om de redding
van de wereldvrede. Elke piëtist zal het
hoofd schudden om Vietnam".
Excessen
Van der Meiden heeft een zo groot
mogelijke objectiviteit betracht. Al is
het dan „met enige huivering", hij be
steedt ook ruime aandacht aan de offer-
moorden en andere ziekelijke randver
schijnselen.
Sekteleider Labandan liet zijn volgelin
gen eikaars bezit delen, terwijl tongen-
taal rijkelijk werd beoefend. Tijdens de
viering van het Avondmaal kwamen
lichaamschokkeri voor. Men omhelsde
elkaar en men kuste en danste in reli
gieuze extase.
Voorganger Kuypers kende er ook wat
van. „Zijn preken brachten heftige be
roering onder zijn massa toehoorders.
Er ontstond herhaaldelijk geschrei en
gejammer. Mensen vielen flauw, gilden
om bekering, anderen jubelden". Dat is
allemaal niet zo ver van huis gebeurd.
Het meest recente geval van een offer-
moord krijgt in het boek de ruime
aandacht die het toch wel verdient.
Moord op een boerenzoon begin 1944,
in Meerkerk. Een van de elf gezinsle
den werd krachtdadig bekeerd na het
bezoek van een dubieuze, vrije oefe
naar, die door deze bekering algemeen
gezag krijgt in het huis. De psychose
tast het gezin aan en er komt een
extase van profetische allure.
Men verwaarloost het werk, brengt de
nachten wakend door, uitziende naar
nieuwe openbaringen. Eén familielid
weerstaat de toestand. De bekeerde lei
dei wijst hem aan als de duivel en spoort
de familie aan de satan te doden als
offerdier. Op beestachtige wijze wordt
de man gedood; met boeren werktuigen
in stukjes gehakt. Men probeert (tever
geefs) het lichaam te verbranden. Dit
alles gebeurt onder toezicht van de
ouders. Hun „excuus" achteraf: We wis-
ter niet wat er gebeurde. Het was iets
geweldigs. De Loggermoord in Katwijk
(1915) verliep onder vrijwel identieke
omstandigheden.
Van ander kaliber zijn de operaties van
de Zwijndrechtse Nieuwlichters en de
sekte van Zwarte Jannigje (tot 1910)
in de Lopikerwaard. De Nieuwlichters
Zij zullen
moeten leren
hun donkere bril
al te zetten
koesterden duidelijk communistische
idealen op basis van een zware leer. Ze
kenden o.m. een vrij seksueel verkeer
tussen de uitverkorenen. Iets dergelijks
scheen normaal in de sekte van Zwarte
Jannigje. Haar aanhangers verwierpen
middelen als dokters en geneesmidde
len. Boze tongen beweren dat er een
specialist aan het sterfbed van Jannigje
(1919) heeft gestaan.
Weer andere seksuele aberraties zijn
terug te vinden in de z.g. gezelschap
pen. Kleine groepjes mensen die over
de „praktijk van de Godzaligheid" spra
ken. „Men vindt er geestelijke inteelt,
onfrisse verhoudingen tussen broertjes
en zusjes, geestelijke dwalingen die niet
worden gecontroleerd door predikant of
ouderling".
Ondanks dit kennen de zwaren de „zui-
verheidsleer". De gemeente dient zon
der vlek of rimpel te zijn, daarom moet
de leer zuiver gehandhaafd worden,
het dagelijks leven te worden gebon
den aan de schriftuurlijke (en nog va
ker dorps-) normen, de tucht te wor
den gehandhaafd. De dorpstradities
winnen het overigens van de bijbelse
Splitsing
De fijnen bleven ondertussen zoeken
naar een nog rechtzinniger, bevinde-
lijker, strijdbaarder geloof. Dit had
schorsingen en afzettingen van voor
gangers aan de lopende band tot ge
volg, mèt een nog grotere opsplitsing,
de afscheidingen.
Een en ander heeft geresulteerd in een
opdeling in exclusieve groepjes, waar
de leer angstwekkend streng gevolgd
wordt. Excessief bijverschijnsel: In be
paalde gemeenten gebeurt het nu nog
dat de vrouw tijdens de kerkgang enige
passen achter de man loopt. Homeopa-
ten. waterkijkers, strijkers en kwak
zalvers zijn in die kringen nog niet af
gezworen.
Het boek leert ook dat, hoe nuchter,
zakelijk, onbewogen, stug doorzettend
de zwaren zijn, onder hen de meeste
zelfmoorden worden geregistreerd. In
1931—1952 bedroeg per 1 miljoen in
woners dat aantal 317, tegen 73 r.-k. en
172 Ned. herv. „Tranenswaardlg", om
bi) zware terminologie te blUven.
„Wat moeten we er mee?" vraagt Van
der Meiden. „Men zal moeilijk een
mens ontdekt hebben ln dit portret,
laat staan een medemens". Populair ge
steld komt zijn betoog er dan op neer
dat we met hen moeten gaan commu
niceren, nó ons eerst te hebben inge
leefd in hun geschiedenis, volksaard,
sociale omstandigheden, enz. „Er zullen
aanvallen op hun leven en leer volgen
door de vernieuwingen van de moder
ne tijd. Jonge generaties staan steeds
verder van het traditionele levenspa
troon. Bezwijkt de ene pijler, dan
komt er een scheur in de andere! We
moeten hen helpen van het idee af te
komen dat de wereld van het geloof
en de wereld van het leven blijvend
gescheiden kunnen worden. Zij zullen
hun donkere bril moeten leren afzetten
als ze kijken naar Rome. naar de We
reldraad. naar het moderne amusement.
Wie steeds omhoog kijkt, vergeet de
aarde. Wie steeds in zichzelf kijkt, ver
geet de naaste".
Communicatie
„Het is een moeilijke opgave de com
municatie met de zwaren tot stand te
brengen en «levend te houden. Er ligt
hier een opdracht tot een stukje naas
tenliefde, vlak naast de deur. Alle po
gingen tot communicatie staan in het
teken van geloof, hoop en liefde. Maar
de meeste van deze is het geduld".
De heer Van der Meiden heeft het idee
van zijn boek tot een goed einde ge
bracht. Zijn opzet was kennelijk twee
heren te dienen. De niet-zwaren begrip
pogen bij te brengen voor de zwaren
(en de uitwassen van hun geloof). Ze
het gniffelen en meewarig hoofdschud
den over die fijnen af te leren. En aan
de andere kant de zwaren de spiegel
van de wereld-boven-het-eigen-ik voor
te houden.
Waarmee hij de Kerk letterlijk en fi
guurlijk in het midden wil zien te krij
gen, om zodoende eindelijk eens tot
communicatie te komen. Zijn boek
dwingt respect af, daar het de meest
verstokt-geïsoleerde Kerk naar ons idee,
óók zal weten aan te spreken.
PIM GAANDERSE.
(A. van der Meiden: Portret van
hippe opvolger van oude familiewapens
HAGENAAR
RENE BRIENEN
KREEG
SPITS IDEE
UIT PURE
ERGERNIS
verslaggevers)
DEN HAAG Pure
ergernis, gedrenkt In
een pittige, commer
ciële saus, heeft de 21-
jarlge Hagenaar René
Brlenen op het spoor
gezet van Slgny, de
onweerstaanbare
Image-bullder. Als alles
goed gaat (en Brlenen
Is daar heilig van
overtuigd) dan zal
Slgny de zegevierende
opvolger worden van
de familiewapens, de
dubieuze schoollnsignes
op blazers en truien en
peperdure monogram
men, die begroeps-
graflcl op een achter
middag voor vaderlandse
snobs op bet papier
slingeren.
„De mensen", meent
Brlenen, „maken zich
ronduit belachelijk
door insignes te dragen,
waar ze de herkomst
niet eens van weten.
Ze willen apart zijn
ze hebben daartoe het
volste recht maar
toevallig zijn ze niet op
een Engelse kostschool
geweest, toevallig
hebben ze niet in een
beroemde Engelse
roeiclub gezeten en
toevallig hebben ze
geen ouders, die het
blauwe bloed door de
aderen vloeit De door
douwers willen er nog
wel eens een onder
zoekje tegenaan gooien
om te achterhalen, of
er misschien in een
dorpsarchief een ver
geten familiewapen
rondslingert, maar
meestal is het zoeken
naar een speld in een
hooiberg. Ik heb het
zelf ook geprobeerd. Ik
dacht in mijn blanke
onschuld, dat er wat
handel in zou zitten,
maar ik ben er even
hard weer uitgelopen
als ik er in was
gedoken. Als je een
maal in de vijver van
de geschiedenis gaat
zitten roeren, komt er
voor 99 procent drab
aan de oppervlakte.
Eén kroontje slaat hier
René Brienen (links)
u het hebben wilt.)
ontwerper Herman Baas: teken aan de wand (en op je ring, je overhemd, je postpapier. Zeg i
op, twee kroontjes
weer ergens anders op
Je wordt er gek van
Elke kleur heeft zijn
eigen betekenis, elk
sterretje is weer een
andere baron. Als je
dat allemaal moet
laten drukken, ben je
kapitalen kwijt.
Voor joker
Toch bleef ik het
belachelijk vinden, dat
mensen dingen droegen,
waar ze niet achter
stonden. Ik kreeg een
i bij r
die e
monogram wilde hebben
voor zijn zegelring. We
maakten dat ding recht
en strak en zo voerde
de juwelier het ook uit.
Een maand of wat
later zag Ik toevallig
zijn postpapier. Met
dezelfde monogram,
maar nou cursief. Daar
erger je je als recla
meman mateloos aan.
Het viel me direct op,
lk dacht: „Dat kan ook
anders. Het moet toch
mogelijk zijn, dat
iemand de beschikking
krijgt over een sym
bool, dat hij overal voor
kan gebruiken. Zowel
voor zijn postpapier als
voor zijn overhemden.
En dat, zonder hem
voor joker te zetten.
Grafisch grapje
Ik ben eerst met namen
gaan hannesen, maar
dat was een doodlopen
de weg. Als iemand De
Groot heet, kun je nog
spelen met een grote
letter O, maar als de
tweede De Groot ook
zin heeft in een eigen
wapentje, dan zit je al
krullen en tierelantijnen
en dan heb je nog de
grote middengroep, de
vriendelijke, openharti
ge mensen, die open
staan voor elk nieuw
initiatief.
1'ilgaandr van die drie
types beeft Herman
Baas alt Rijswijk de
basisideeën van de
Signy getekend. Als
iemand nu bij ons een
Signy bestelt, dan
krijgen ze die basis
symbolen thuis en daar
kunnen ze dan een eigen
keuze uitmaken. Die
keus Is voor ons al een
belangrijke vingerwij
sing. Het is krankzinnig,
maar het lukt gewoon.
De takenman kiest het
zakelijke aymbool, de
dolle romanticus gaat
voor de krullen door de
knuón.
Ze krijgen ook een
vragenlijstje met wat
summiere informaties.
In het begin hadden we
een enorme, Ingewik
kelde lijst, die nergens
op sloeg. Ze moesten
bijvoorbeeld zeggen,
of ze van reizen hielden,
of ze ln een huis woon
den met een plat dak
of een spits dak. Wat
hun favoriete personen
waren, welke boeken ze
hadden gelezen, welke
films ze hadden gezien,
welk merk sigaretten
of sigaren ze rookten.
We dachten serieus, dat
we al die ballast nodig
hadden om een totaal
beeld van zo'n figuur
te krijgen, maar in
feite maakte die
rimram van vragen de
Persoonlijkheid geeft doorslag
voor eigen familiesymbool
de beste wil van de
wereld geen grafisch
grapje mee kunt uitha
len. Met de beroepen
kwam ik ook niet veel
verder. Je kunt natuur
verwarring alleen maar
groter. Het sloeg mooi
nergens op.
We hebben er tenslotte
drie vragen uitgeschift,
die ruim voldoende zijn
voor de beeldvorming.
Ik durf dat te zeggen.
t tot i
j toe is het
lijk c
tje tekenen, maar die
raak je weer niet kwijt
op je zegelring. En dan
praat ik niet eens over
een autoverkoper Die
zit het ene moment bij
het ene merk en een
maand later verkoopt
hij even rustig de kar
ren van de concurrent
En als je je plaatje
goed en wel klaar hebt.
Nou ik het zo vertel,
valt het me opeens op.
dat we ongelooflijk
hebben zitten tobben.
We wisten, dat er een
oplossing moest zijn,
maar voordat je die noi
gevonden hebt. Man,
daar kun je grijs bij
Drie typen
Uiteindelijk is het de
Slgny geworden Sign'
is een symbool, dat
niet aan leeftijd, berm
of naam gebonden Is.
Het vertegenwoordigt
alleen de persoonlijk-
vrouw, voor wie hij
bestemd is Zeg nou
niet. dat daar geen
beginnen aan is. wan
de praktijk heeft al
lang uitgewezen, dat
de mensen onderver
deeld kunnen wordci
drie categorieën Je
hebt het strakke, pui
zakelijke type. daar-
nog elke keer gelukt".
Boven Jan
Brienen en Baas zijn
in februari met Signy
begonnen en wachten
nu ademloos op de
Grote Kraker, die hen
boven Jan zal tillen.
„Rijk gullen we er
nooit mee worden",
voorspelt Brienen al bij
>rbaa1
r dat ii
ook nooit onze bedoeling
geweest We vragen 65
gulden voor een ont
werp en met dat bedrag
springen we er samen
net uit. Je moet het
beschouwen als een
geweldige liefhebberij,
die daarbij ook nog een
regelrechte uitdaging is.
Geen mens is hetzelfde,
geen Slgny mag daarom
oo de andere lijken.
Dat beschouwen we als
het fijne spel. We
'f de
echts waardevols geven.
Geen nutteloos grapje.
Die zijn er al te veel
In de reclamewereld.
Bang, dat we nog eens
in herhalingen zullen
vallen, zijn we in elk
geval niet. Volgens de
wiskundige cyclus zijn
er alleen tien- en tien
duizenden mogelijk
heden. Voordat die uit
geprobeerd zijn. zitten
wij ai vanuit het zwerk
naar onze kindskinderen
de liefhebber
