322 SPITFIRE SQUADRON
exclusief interview
met prins Bernhard
VERVELING WERD 25 JAAR GELEDEN EERSTE IMPULS VOOR
VORMING VAN EIGEN NEDERLANDSE INBRENG IN LUCHTOORLOG
als het over
vliegen gaat
kan
prins Bernhard
urenlang
blijven praten
in grijs
flanel
compleet met
bolhoed en
paraplu
in handen
van M.P.
foto's uit album van de prins
DIT jaar viert het oudste squadron van
de Koninklijke Luchtmacht zijn 25-
jarlg jubileum. Naar aanleiding hier
van had onze luchtvaartredacteur een
vraaggesprek met prins Bernhard, die zelf
heel wat heeft bijgedragen aan de totstand
koming van het 322 Dutch Spitfire Squadron.
De prins, in de oorlog zelf tot vlieger opge
leid, onderhield gedurende de hele oorlog
nauwe contacten met het squadron. Kort na
het beëindigen van de vijandelijkheden In
Europa vertrok 322 squadron weer naar
Indonesië waar het onder meer deel nam
aan de tweede politionele actie. Na repa
triëring werd 322 uitgerust met Gloster
Meteors. Honderden luchtmachtvliegers, te
ruggekeerd in de burgermaatschappij, on
derhielden eens of tweemaal per maand hun
vliegvaardigheid in Meteors van 322, dat al
die tijd een operationeel squadron bleef en
aan tal van internationale oefeningen deel
nam. Korte tijd, nadat de Meteors waren
afgeschaft, werd het squadron opgeborgen in
de „ijskast". Maar in 1960 kwam het weer te
voorschijn. Het werd uitgerust met Hawker
Hunters en klaargemaakt om naar Nieuw-
Guinea te worden uitgezonden. Onder zeer
moeilijke omstandigheden werd daar door
het squadron de luchtverdedigingstaak uit
gevoerd en als ooit het „zwijgende deel" van
een squadron, met technisch personeel heeft
gedemonstreerd de werkelijke ruggegraat
van zo'n vliegende eenheid te zijn, dan zijn
het wel de „techneuten" van 822 Hunter-
squadron op Biak geweest.
Op het ogenblik is 322 uitgerust met Star-
fighters en is het gestationeerd op de vlieg
basis Leeuwarden. De belangrijkste wapen
feiten boekte 322 uiteraard in de tweede
wereldoorlog. Twintig vliegers, van wie twee
Engelsen, sneuvelden of verongelukten in
dienst van het 322 squadron. Velen vonden
de dood in de laatste dageo van de oorlog,
toen Spitfires van 322 nauw betrokken wa
ren bU de bevrijding van Noordoost-Ne
derland door de Canadezen. Nog in Engeland
escorteerden 322 Spitfires talloze formaties
bommenwerpers naar doelen op het vaste
land van Europa. Er werden tal van gewa
pende verkenningen uitgevoerd, waarbij het
gebruikelijk was alles wat men verkende
ook direct aan te vallen en te vernietigen.
Ook hierbij sneuvelden verschillende 322-
vliegers. Anderen werden krijgsgevangen
genomen nadat zij aan hun parachutes vei
lig waren geland. Sommigen wisten na een
nood- of parachutelanding in Frankrijk, met
behulp van de bevolking door de linies heen
te breken en weer in Engeland te komen.
Na nieuwjaar 1945 opereerde 322 vanai
bases op het vasteland, eerst van Wocns-
drecht, vervolgens van Schijndel, Twcnthe en
de Duitse vliegvelden Farrelbuscli en
Wunstorf. In de periode gedurende welke
322 was ingeschakeld bU de verdediging van
Londen tegen de beruchte V-I's, werden
door het squadron totaal 112 van deze vlie
gende bommen neergehaald en ook dit deel
van de oorlogstaak kostte levens.
Het squadron zal het jubileum pas ln sep
tember vieren omdat de luchtmacht zelf ln
deze zomermaanden al een jubileum te ge
denken heeft. Op 1 juni namelijk bestaat de
luchtmacht 55 jaar.
In september verschijnt een bock over het
322 squadron dat door onze luchtvaart
redacteur in samenwerking met de sectie
krijgsgeschiedenis van de luchtmacht en op
verzoek van de luchtmachtstaf is geschre
ven. Het verschijnt bij de Staatsdrukkerij
en zal worden gepresenteerd tijdens de grote
322 reünie.
PALEIS SOESTDIJK Bijm tegelijk
met de in blauw kostuum geklede lakei,
die twee royale koppen met uitstekende
koffie brengt, komt ook de prins bin
nen, sportlef gekleed in een blauwe
col-trui. blauwe blazer, grijze pantalon
en op gemakkelijke, kennelijk graag en
veel gedragen zwarte moccasins. We
gaan zitten in de lage, roodbruine,
leren cludfauteuils.
De prins: „Wilt u roken? Sigaar?
Sigaret? Of stopt u liever een pijp?"
Zelf geeft hij de voorkeur aan een
PtiP-
Al snel komen we terzake: het aandeel
van- de prina in de oprichting-van het
322 Spitfiresquadron tijdens de oorlog,
zijn eigen oorlogsbelevenissen als
vlieger en nog een paar zaken, die
hiermee verband hielden.
De prins: „Steekt u niaar van wal.
Wat wilt u weten?"
Op S juni 19//0 bezocht u de ge-
evacueerde en tot nietsdoen gedoemde
Nederlandse lucht macht mensen in het
Engelse kamp Haverfordwest, om hun
onder meer mee te delen, dat prinses
Irene gedoopt was en dat de
Nederlandse troepen in Engeland haar
collectieve peetoom war en. Herinnert
u zich nog hoe de stemming was onder
de Nederlanders?
De prins (peinzend): „Het is al lang
geledenIk herinner me, dat we
net de doop in Buckingham Palace
hadden bijgewoond toen ik naar
Haverfordwest ging. Hoe de stemming
was? Niet zo goed, geloof ik. De
jongens zelf zullen u dat béter kunnen
vertellen. Ze hadden niets te doen, ze
wisten ook ralet wat ze zouden moeten
doen. Het was voor hen geloof ik nogal
deprimerend toen".
Ondanks het voor velen teleurstellende
feitdat de militaire luchtvaart niet
als' afzonderlijke geallieerde eenheid
kon worden heropgericht, is er
tenslotte toch nog een Nederlands
Spitfiresquadron gekomen, zij het in
het kader van deRAF-organisatie.
Algemeen wordt u de verdienste
toegedicht, door persoonlijke Interventie
de basis voor dit squadron te hébben
gelegd, Hoe was de sfeer waarin dit
alles plaatshad? En wat waren de
problemen, die daarbij te overwinnen
De prins: „Het eerste probleem was
natuurlijk voldoende mensen voor een
squadron bij elkaar te krijgen.
Eigenlijk hadden we. vooral in het
begin, lang niet genoeg getrainde
mensen om een volledig Nederlands
squadron te bemannen. De Engelsen
hadden ook niet zoveel zin in het idee.
Zij zaten zelf met een tekort aan
vliegtuigen. Wél konden ze elke
getrainde vlieger gebruiken, want ook
daar was gebrek aan. Het was toen
heel gewoon dat een vlieger na 120
tot 140 vlieguren operationeel werd
ingezet. Dat zou nu, zelfs in vredestijd,
ondenkbaar zijn. Op de tweede plaats
was er de werving. De gegadigden
moesten uit de Prinses Irenebrigade
komen of uit de groep van
Engelandvaarders. Liefhebbers waren
er genoeg, want men had het gevoel
dat men in de RAF veel vlugger aan
de slag kon en dat was toch wat ze
allemaal wilden. Het enthousiasme
was zelfs zo groot, dat er later
genoeg mensen waren, over allerlei
RAF-squadrons verspreid, om nog een
tweede squadron te vormen. Trouwens
er was ook nog een marinesquadron.
Verreweg het grootste probleem
echter was de squadroncommandant.
We hadden op dat tijdstip in Engeland
doodeenvoudig niet één Nederlandse
vlieger van die rang. maar ook niet
een die voldoende ervaring had om
een dergelijke verantwoordelijkheid op
zich te kunnen nemen. Tenslotte was
er nog het vraagstuk van de opleiding.
Maar dat was al gauw opgelost.
Nederlanders konden bij de RAF
een vliegopleiding krijgen". (Prins
Bernhard was zelf de eerste
Nederlander die een vliegopleiding bij
de- RAF kreeg. Al op 23 september
1940 kreeg hjj zijn eerste les. Op
november ging h(j voor het eerst solo
en op 25 april 1941 behaalde hij zijn
RAF-wings. Direct daarna werd de
prins door koning George VI
benoemd tot Air Commodore van de
R AF-vrijwilligersreserve.
Het sal wel niemand verbazen, dat
n zich tot de vliegerij voelde
aangetrokken. Maar waarom ging u
uitgerekend in oorlogstijd een
vliegopleiding volgen?
De prins: „Na die eerste maanden,
toen ik mijn bezigheden had met de
vorming van de Irenebrigade, kreeg
ik steeds minder te doen. Op het
laatst was er zowat niets meer voor
me over. Ik werd bijna gek van dat
nietsdoen. Vliegen was al langer een
van mijn liefste wensen en daarom
ben ik eraan begonnen. Daarna&st heb
ik er ook aan gedacht dat ik. als ik
zelf een brevet had en dus ook meer
kennis van zaken, ook meer zou
kunnen doen voor het vormen van een
eigen Nederlandse inbreng in de
luchtoorlog. Maar de eerste impuls
kwam toch voort uit de omstandigheid
dat ik niets om handen had".
Uw eerste instructeur teas F/Lt Mm rug
Payne. Heeft u nog herinneringen aan
deze instructeur en aan uw eerste
vliegles
De prins: „Aan die eerste les? Nee.
Aan Murray wel natuurlijk. Ik kende
hem al van voor de oorlog. Later, in
1944. is hij nog een tijdlang mijn
adjudant geweest. Hjj is bij me
gebleven tot 1945. Toevallig heb ik
dezer dagen nog een brief van hem
gekregen. HU was erbij toen ik bijna in
botsing kwam met een landend
vliegtuig. Het was in september, ik
was nog niet solo en het was slecht
weer. H« zou me laten zien hoe je
in de wolken moet vliegen. Ik moest
taxiën en starten. Ik keek niet om of
de weg vrij was. Er kwam net een
6 juli 1943, Rockcliffe Ottawa: de
prins stapt na een vlucht uit een
Hurricane. In totaal vloog prins
Bernhard weer dan honderd ver
schillende typen vliegtuigen.
vliegtuig landen. Op het allerlaatste
moment werd een ramp voorkomen.
Wat Payne toen zei. is niet geschikt
voor een krant. Later heb ik eens met
hem gewed, dat Ik een Tiger Moth met
stilstaande motor in een klein veldje
zou kunnen neerzetten. Wel. ik kwam
erin, maar met het vliegtuig op z'n
kop
Even een zijsprong naar de RAF, die
dit jaar vijftig jaar bestaat. Naar ik
aanneem sloeg u de verrichtingen van
ilc RAF tijdens de Slag om Engeland
met meer dan gewone belangstelling
gade. Ook had u waarschijnlijk wel
persoonlijke vrienden of kennissen, die
aan de stag deelnamen
Wat trof u destijds vooral in de
houding en verrichtingen van dt
RAF-vliegera tijdens de Slag?
De prins (opverend in zijn stoel ei
met duidelijke overtuiging): „Hel wa;
ongelooflijk. Misschien kun je het best
een vergelijking maken met de spirit
waarmee de Israëli's vorig jaa:
vochten. Onvermoeibaar waren dii
vliegers. Hun uithoudingsvermoger
was onbegrensd. Ik ken er drie var
nabij maar er waren er nog vee
meer die afgeschoten werden, aar
hun parachute in zee landden
opgepikt werden en nog dezelfde dag
opnieuw de lucht ln gingen voor wee:
een nieuwe actie. Het was een tijc
waarin de verliezen groot waren. De
bevorderingen waren evenredig snel. Ik
heb luitenant-kolonels gekend van
nauwelijks eenentwintig jaar. Ze deden
hun ervaringen op „in het bedrijf".
Zoals ik al eerder heb gezegd gingen
ze al na zo'n 120 uur operationeel
werk doen. Tegenwoordig moet een
vlieger minstens 300 uren gevlogen
hebben om operationeel te kunnen
worden ingezet. Het enthousiasme en
de spirit waarmee die kerels hun werk
deden was werkelijk ongelooflijk. Ze
wisten dat het voortbestaan van
Engeland van hen afhing
De tegenwoordige jcoionel-vlieger Jv.
Ar kei vertelde mij eens een trof Jende
- SbeWdate. Als sergeant-chauffenr in
Londen vervoerde hij eens uw
schoonmoeder, koningin Wilhélmina.
Van Ark el had zich toen juist gemeld
als boordschutter bij de RAF, maar
zijn vrienden hadden hem gezegd, dat
hij daarmee hij trad immers
in vreemde krijgsdienst zijn
nationaliteit op het spel zette. Hij
besloot zijn dilemma met de koningin
zelf te bespreken, toen zij rn zijn auto
zat. De koningin stelde hem gerust en
zei hem, dat er een wetsontwerp klaar
lag waarin die zaak geregeld werd.
Had. de koningin veel belangstelling
voor de vorming van liet Nederlandse
squadron en welke rol lieeft zij daarin
gespeeld
De prins: „In de vorming als zodanig
van het squadron speelde de koningin
geen rol. Haar belangstelling voor het
squadron en dat gold voor alle
onderdelen van de Nederlandse
strijdkrachten in Engeland ging via
de mensen. Zij wilde altijd dolgraag
weten wat ik had meegemaakt en
gehoord tijdens mijn bezoeken aan de
onderdelen. Zij wilde daarbij vooral
weten wat bijvoorbeeld Van
Arkel had meegemaakt. Daarvoor
interesseerde zij zich meer dan voor
de technische kanten van zijn taak. Zij
kende veel mensen in de strijdkrachten
persoonlijk".
U bent behalve de promotor ran het
No 322 squadron ook altijd mentaal
nauw verbonden geweest met dit
squadron. Hoe waren de sfeer en tic
stemming waarin de Nederlanders hun
gevaarlijke werk deden?
De prins: „Nou, dat ging nogal op en
neer. Eigenlijk kunt u zo'n vraag
beter stellen aan de jongens zelf. die
kunnen u dat beter vertellen. De
stemming liep op, werd beter, als er
actie voor de deur stond. Maar kon
weer even snel dalen als er van
hogerhand gezegd werd: jullie z(jn nog
niet rijp voor actie. Oefen nog maar
wat. Dat kwam hard aan, want
velen van 322 hadden al ruime
gevechtservaring opgedaan in andere
RAF-squadrons. De stemming leed er
ook onder wanneer opnieuw een
Nederlands lid was gepasseerd voor de
functie van bijvoorbeeld
vluchtcommandant. Dat kwam vooral
in het beginstadium wel voor".
U heeft tijdens de oorlog een aantal
operationele vluchten boven vijandelijk
gebied meegemaakt
De prins (is opgestaan, heeft zijn
vliegerlogboeken 'n indrukwekkend
stapeltje erbij gehaald en is weer
gaan zitten): „Met de Amerikanen.
Bij de Engelsen is het me nooit gelukt,
^y wilden de verantwoordelijkheid niet
dragen bij zulke gelegenheden. Maar
van de Amerikanen had" ik een briefje
losgekregen. Ik was al eens op
weg geweest met een formatie van
vierentwintig Vliegendo Forten. We
werden halverwege Frankrijk
teruggeroepen. Waarom, dat heb ik
nooit geweten, of ik herinner het me
niet meer. Toen kreeg lk weer een
kans. Met een groep B-24 Liberators
bombardeerden we 'n V-l-lanceerplaats
in Frankrijk.
(Volgens het logboek van de prins
betrof het een bombardementsvlucht
van zesendertig Liberators van
Halesworth naar Pas de Calais en
terug op 21 juni '44. Boven vyandelijk
gebied werden geen Duitse Jagers
ontmoet, wel blijkens de
aantekening in het logboek „little
flak", enige luchtafweer. De prins zelf
vloog de bommenwerper als tweede
piloot. Hij had toen al meer dan 750
vlieguren.
De prins (opgewekt en met veel
geestdrift nil)„Ik ben ook
verschillende keren met een P 47
Op 12 juni 1944 vergezelt prins
Bernhard koningin Wilhélmina bij
een bezoek aan het een jaar oude
squadron te Hartford Bridge.
(een Mustang) gaan k(jken naar het
invaslegebied en naar de fronten in
Frankrijk. Dat werd door iedereen, die
de hand kon leggen op een kist
beschouwd als een „good sport".
Later werd het verboden. want
de Duitsers hadden verschillende
geallieerde vliegtuigen ln handen en
die kwamen soms. nog compleet met
Engelse of Amerikaanse kentekens,
boven onze troepen. Het gevolg
daarvan was, dat er in het
invasiégsHled op alles geschoten werd.
dat «pgvIflog".
Weinig vliegers hebben zóveel ver
schillende typen gevlogen als u. Welke
vliegervaringen maakten de meeste in
druk op uf
De prins: „De eerste Spitfire. Dat was
natuurlijk geweldig. Dat was hét
jachtvliegtuig van die dagen. De
Engelsen waren er eerst niet voor, dat
ik Spitfire ging vliegen. Waarom weet
ik eigenlijk niet. Maar tenslotte lukte
het toch. Later heb ik veel Spitfires
gevlogen. De eerste keer, dat lk met
een Mosquito (tweepersoons, twee
rn otortg en hoofdzakelijk van hout
vervaardigde jager-bommenwerper,
die voor de Duitsers een spookachtige
legende is geworden) vloog; dat was
ook een mooie ervaring. De eerste jet.
die ik alleen vloog was een Vampire.
Ik werd eerst gebriefed en daarna kon
ik ermee weg. Bij de landing ving ik
de kist te hoog af en lk smakte nogal
hard op de baan neer. Dat kwam
omdat de Vampire zo verrassend laag
gebouwd was. Niet hoger dan mijn
stoel hier".
Wou
iets stuk"
De prina: „Nee. ik heb wel een pnar
Spitfires gekraak!Op Castletown bij
voorbeeld, toen lk daar de Neder
landers op ging zoeken, die by 107
squadron vlogen. Maar deze keer was
liet niet mijn schuld. Ik was netjes
binnengekomen, maar het stormde
hard. De kerel, die mijn vleugel vast
moest houden bi) hel taxiën, deed dat
niet goed. De wind sloeg eronder, ik
rolde van de baan nf en ging op mijn
neus. Een andere keer bezocht ik het
322 squadron op Deanland. Juist toen
ik aan mijn landing was begonnen,
zakte ik door mijn stuurstoel. Die zat
blijkbaar niet goed vast. Ik zag voor
uit niets meer. Maar ik was eigenwijs.
In plaats van door te starten om de
boel op mijn gemak in orde te kunnen
maken, dacht ik de landing wel te
kunnen maken. Ik ving te hoog af.
Met een geweldige smak kwam ik aan
de g rond. Er klapte een band en het
vliegtuig liep wat lichte schade op.
Begrijpelijkerwijs ontstond er nogal
wat hilariteit onder de andere vliegers
op het veld. Maar dat hoorde erbij. Het
was m[jn eigen schuld".
Dc prins: ..Ja. De geluidsbarrière
passeerde ik voor het eerst In een
F 86 en een van m(jn machtigste vlieg
ervaringen waren supersonic aeroba
tics in een 104 (F 104 Starflghter)".
Vliegt i
og veel?
De prins: „Ja. Maar niet meer alleen.
Dat is niet meer verantwoord. Je
hebt op de duur te weinig routine en
je zou iets stoms kunnen doen. Daar
staat tegenover, dat alleen al de aan
wezigheid van een instructeur naast Je
of achter je, van zoveel psychologische
invloed is. dat fouten over het al
gemeen achterwege bUJven".
Da prins (nu weer rijn logboek raad
plegend „Meer dan zevenduizend. Op
het ogenblik vlieg ik nog zo'n 250
uur per jaar".
Onderhoudt u nog speciale banden ma#
het huidigs 382 squadron f
De prins: „Als Inspecteur-generaal
heeft de hele luchtmacht myn volle
belangstelling. Natuurlek z(jn er met
322 de hlatorische relaties, maar van
de mensen, die toen ln Engeland da
Spitfires vlogen, zyn er nu geen meer
bfj het squadron. Die hebben een ho
gere functie, ergens aan een bureau
of ze zyn de burgermaataohappy in
gegaan. Ik ben uitgenodigd voor da
jubileumreünie van het squadron en
ik vind het plezierig dat het squadron
de besta tradities uit de oorlogstyd
hoeft bewaard".
Jacht vliegers hebben altijd veel meur
m de schijnwerpers van de publiciteit
gestaan dan de jongens van de
bommenwerpers, uHer werk toch mhi-
stens zo gevaarlijk was. U hebt ook
deze mannen kunnen gadeslaan. Kunt
u daarover het een en ander zeggen,
zodat de balans voor wat betreft
dit vraaggesprek w» evenuurht
konvtt
De prins (knikt Indtammendj? „Het ia
een taal misverstand dat Jacht-
vliegers van grotere allures waren.
Dat 1» niet zo. Bij de training werd Je
bekeken op je aanleg. Je kon nog
zo'n goed vlieger zyn, als je niet
beschikte over een paar specifieke
eigenschappen, die onontbeeriyk voor
een Jarhtvlleger werden geacht,
dan werd Je het ook niet. Het om
gekeerde waa evenzeer waar. Het was
nooK een kwestie van moed of zo. Dat
kwam er by de selectie niet ajtn te
pas. Voor jachtvliegers golden ala
belangrijkste eisen een hoge reactie
snelheid en een bepaalde mate van
aggresslvlteit. Ik voor my, lk zou hel
op de bommenwerpers nooit lang
hebben volgehouden. Het urenlang ln
zo'n machine zitten, die onverstoor
baar op zijn koers moest biyven. flak
of geen flak, Jagers of niet. Zoiets zou
me niet liggen. Ik zou daar mentaal
niet geschikt voor zyn. Met een Jager
kun Je ontwyken. Iets terug doen.
Daarom heb ik altyd zo'n grote be
wondering gehad voor da bemanningen
van de bommenwerpers. Verschillende
Nederlanders, die toen by Coastal
Command vlogen, ken ik persooniyk
goed en lk heb gezien dat er uit
stekend werk werd gedaan. De RAF
hield ons overigens altyd goed op de
hoogte van de prestaties van de Ne
derlanders in de andera RAF-
squadrons. De Nederlanders ln de
bommenwerpers hebben minstens
evenveel bijgedragen tot de vestiging
van de goede reputaties, die de Neder
landse vliegers ln de RAF hadden.
Dat biykt trouwens wel uit het grote
aantal I)Ft"s". Distinguished Flying
Cross, een vry hoge onderscheiding
voor militaire luchtv arenden), dut
aan Nederlanders werd uitgereikt.".
Het vraaggesprek is afgelopen. Maar
prins Bernhard rit nu op zyn praat
stoel. „Off the record" wil hy nog wel
enkele vllegeravonturen uit zyn loop
baan vertellen.
Aan hét *>ot van het gesprek zegt hy
..Het vliegen heeft mij altyd veel vol
doening geschonken en do oorlogstyd
heeft veel voor my betekend. Het was
een bewogen tyd. Een tijd waarin Je
vrienden voor het leven maakte en...
ze al te vaak ook weer verloor".
Op onze wandeling terug, door de
paleisvertrekken, zegt zijn secretaris:
„Als het over vliegen gaat, kan do
prins urenlang doorgaan. Hy doet het
graag en hy praat er graag over. Hy
is oen sportieve man. Hy houdt van
een mans' game"'.
Alle vliegers, die hem van naby
kennen, zJJn het er over eens. dat prins
Bernhard altijd met succes ernaar
heeft gestreefd „een van hen" te zyn.
Ook wat betreft de voor vliegers ty
pische hang naar de wat bizarre prac
tical Joke, onderscheidde de prins zich
niet van do anderen, zoals bleek toen
hy, tydens de oorlog, onaangekondigd
per Spitfire op een vliegbasis neer
streek, waar een vriend van hom de
scepter zwaaide. Hy was niet vol
gens de regels gekleed ln een
grijs flanellen kostuum, compleet met
bolhoed on paraplu. Dat hy onmiddel
lijk by aankomst door de M.P. werd
gearresteerd, maakte de grap elgen-
lljk pas geslaagd
WIM KOCK
