alchemisten
van nu
moleculengluurders
MECHANISCHE
NEUS
BEZORGT
VROUWEN
20.000
GEURTJES
NAARDEN
KIJKT
ZONDER
ZILVEREN
LEPEL
NATUUR
IN
ZIJN
MEEST
GEHEIME
KAART
De Chemische Fabriek Naarden heeft een nieuw
reukcentrum in gebruik genomen. Wie bij deze
mededeling niet zegt of denkt o ja, dat zijn die
jongens, die overal een surrogaat van maken,
vormt een prijzenswaardige uitzondering op de
neusophalende meerderheid. De heer J. D. M. de
Koek (hoofd public relations van het wereld
omspannende bedrijf, dat met '2 dochteronder
nemingen in het buitenland tot d» big five van de
wereld behoort) realiseert zich d.t met mild ver
driet. Hij zegt: „Het vooroordeel tegen synthetische
reuk- en smaakstoffen, een erfenis van de jaren
veertig, is nog steeds niet verdwenen. Er is een
gigantische spraakverwarring gaande. In Neder
land bestaan miljoenen laboratoria, waar precies
hetzelfde gebeurt als bij ons. Ik bedoel de keukens.
De huisvrouw kookt er, droogt, emulgeert (dat wil
zeggen: maakt mayonaise), conserveert (doet zout
op het vlees), gèleert (ze zegt: ik maak pudding),
mengt en roert. Bovendien doet ze in haar keuken
aan instrumentale analyse ze stopt een zilveren
lepel tussen de mosselen en als die zwart wordt,
weet ze: ze zijn bedorven. Welnu, wij hier in
N aarden koken, drogen, emulgeren, conserveren,
mengen en roeren ook en wij doen ook aan
instrumentale analyse. Alleen gebruiken wij geen
zilveren lepel en vinden wij zout niet altijd het
aangewezen conserveringsmiddel. Dat komt, omdat
onze mensen universitaire graden hebben en
gewoon méér weten".
Parfumorgel
Kesearchlaboratorium voor gaschromatografie. Op de achtergrond één der automatische preparatiev»
gaschromatografen.
Van het parfum is na al die mishan
delingen nog maar 1/1000ste gram over,
iets meer dan een speldeknop. En toch
verwacht de vrouw een frisse, lekke
re geur in de linnenkast. Welnu: daar
zorgen we voor. Het is geen kunst
stukje meer; het is routine". De grote
groei echter voor zijn toch al fiks uit
de kluiten gewassen bedrijf voorziet De
Koek op het gebied van geuren voor
cosmetica met name ook voor he
ren. Vandaar het vijf verdiepingen ho
ge reukcentrum met zijn futuristische
laboratoria, vol duistere, welriekende
alchemie. Niet alleen worden daar door
hoog gesalarieerde parfumeurs in vol
komen reukvrije ruimten de geurtjes
van morgen uit de 20.000 bekende
geurcomponenten samengesteld en be
proefd, maar ze worden er ook in mi
niatuurfabriekjes tot eindprodukt ver
werkt lipstick, deodorant, lotions,
flöérh m^fcir opVervolgws op de-
wreedste wijze mishandeld. De Indus
trieën. die straks in Naarden hun geur
tjes kopen, zullen weten, waar ze
aan toe zijn.
Bovendien is er een cosmetologische
afdeling, waar de reactie van de men
selijke huid op geurcomponenten wordt
onderzocht. 500 proefpersonen laten
zich regelmatig door huidartsen con
troleren. De Koek zegt, ter verduidelij
king: ..Het lijkt hier meer op een apo
theek dan op een parfumerie. Dat komt,
omdat er voor cosmetica geen waren
wet is zoals voor voedings- en genots
middelen. Dat is heel jammer. Wij
zeggen vanuit onze kennis: je kunt ie
mand niet alles op zijn gezicht laten
smeren. Gevallen van overgevoeligheid,
van huidirritatie, die zijn toch bekend.
Van die zakdoekjes met eau de co
logne, waarmee de mensen vroeger op
warme dagen hun gezicht betten
Daar zat, omwille van het geurtje,
Wat zou het prettig zijn, als we al
die geurtjes uit iets anders konden
halen. Er groeide bij de parfumeurs
een ware honger, om de natuur open
te breken. Hoe maakt een roos zijn
geur, wilden ze weten? Maar de roos
gaf geen antwoord. Rozen zwijgen.
En nu komt de rol van de naoorlogse
technologische ontwikkeling op de
proppen. Die zorgde opeens voor in
strumenten, waarvan we vijftien jaar
geleden niet hadden durven dromen.
Zo vond de Engelse professor Martin
de mechanische neus uit. Wij, altijd
op het vinkentouw, wilden hem kopen,
maar het ding was niet te koop. Toen
hebben we hem in 's hemelsnaam
maar zelf gemaakt. Vraag me niet
naar de kosten, de ellende.
Nu hebben we hier dertig van die
neuzen staan. Officieel heten ze gas-
chromatograaf. Wat ze doen? Ze tas
ten het geurencomplex van bijvoor
beeld de roos af en schrijven op, wat
ze tegenkomen. Het vervelende was
aanvankelijk, dat ze dat in lijntjes
doen en niet in lettertjes. Je moet het
kunnen lezen, zoals een arts een car
diogram kan lezen. Het heeft enorm
veel vergelijkende studie gekost, voor
dat we de pieken en dalen van de
grafieken konden vertalen in herken
bare reukcomponenten. Vergeet niet,
dat een bepaalde geur wel uit dertig,
honderd, vierhonderd componenten kan
zijn opgebouwd. Dan nog bleven er
vraagtekens. Stukjes in de grillige gra
fieken. die we piet thuis konden bren
gen. Daar hebben we nu het apparaat
voor kernmagnetische resonantie en
de massaspectrograaf voor. Het zijn,
populair gezegd, moleculengluurders
De geurcomponenten. waar de mecha
nische neus geen raad mee heeft ge
weten, worden hier tot op het struc
turele bot ontleed. Kent men eenmaal
die structuur dan kan men bewust
met mensenhanden herscheppen, wat
de natuur in zijn blinde creativiteit
geschapen heeft. Dat is, wat hier in
Naarden gebeurt".
Aldus experimenterend heeft het be
drijf ongeveer 20.000 geurcomplexen
opgebouwd en achter de bedrading
van zijn computers opgeborgen plus
nog eens dezelfde hoeveelheid smaak-
componenten. Zomaar een laborant,
die we tegen het lijf liepen: ..Sinaas
appelen? Meneer, daar schudden we
wel vijfhonderd verschillende smaken
van uit de mouw. Waar we nu mee
bezi^ zijn, is het synthetisch maken
van vleesgeuren en -smaken om te
zorgen, dat het kunstvoedsel van mor
ONTLEDEN GEURCOMPONENTEN
TOT OP HET STRUCTURELE BOT
gen toch de conventionele eetlust op
wekt". De Koek vult aan: „We her
scheppen nu de roos, de hyacint, het
sandelhout, Er ligt een oneindig veld
voor ons open. We kunnen cognac ma
ken, die nooit een wijngaard heeft
gezien, maar die cognac is een re-
produktie, geen imitatie. We kunnen
nu rozenolie maken, die twintig keer
zo goedkoop is, zonder dat cr een
Bulgaarse rozenvallei aan te pas komt
iken de muskus.
soms een bepaalde natuurlijke olie in,
die bruine vlekken in de hujd veroor
zaakten. Je zag er de mensen mee
lopen. Die vlekken kreeg je alleen chi
rurgisch weg. Wij zeiden: laat ons dat
geurtje in 's hemelsnaam synthetisch
maken. Het aangename effect is het
zelfde, maar het gevaar is geweken.
Synthetische reukstoffen geven de
mens een grotere garantie
En we maken de muskus, waar we M
het al over hadden. Daar zijn veertig NatUUr verbeterd
jaar studie en twee Nobelprijswinnaars
aan te pas gekomen, onder wie prof.
Carothers, de uitvinder van het nylon.
Zo'n man werkt er niet voor niets
Anti-bijtparfum
Belangrijk zijn de technische parfums.
Ik kan u een anti-kannibalismepar-
fum laten zien. Dieren, die daarmee
zijn besproeid, vraten elkaar vroeger
op en blijven nu van elkaar af. Alarm
parfums, bijvoorbeeld om te waar
schuwen tegen het uitstromen van
het reukloze aardgas. Er zijn identi
ficatieparfums voor verpakkingen. U
weet, dat veel voedings- en genot
middelen op het ogenblik luchtdicht
worden verpakt om het aroma zuiver
te bewaren. Maar een huisvrouw in
de supermarkt wil toch ruiken, dat er
koffie in het pok zit. Welnu: daar
zorgen we voor. We hebben par
fums, die, in speelgoed verwerkt,
zorgen, dat het kind er niet op gaat
bijten. We hebben parfums, die de on
aangename geuren van allerlei kunst
stoffen wegwerken bij synthetische
badpakken, vloerkleden, dameskousen
en dergelijke.
En de wasmiddelen zijn belangrijk.
Per wasbeurt gebruikt de vrouw 150
liter water, waarin ze 100 gram was-
poeder oplost. In dat poeder zitten drie
druppeltjes parfum. De was wordt ge
spoeld. in de zon gedroogd, gestreken
Men zegt gauw: de nutuur is onscha
delijk. Dat is niet waar. Kijk, wat aard
beien bij sommige mensen doen, die
er allergisch voor zijn. Sterker: soms
verbetert de parfumeur de natuur. Kent
u dat middeltje niet, dat bij veel kap-
pers staat? Het heet Fougcre het
Franse woord voor varen. En inder
daad het ruikt naar vorens een krui
dige groene geur. Alleen: varens heb
ben helemaal geen geur. U kunt het zo
controleren. Hier heeft de parfumeur
een stukje creatieve arbeid verricht.
Hij heeft een schilderijtje van geuren
gemaakt...."
Alles kan, sinds men in Naarden met
behulp van guschromntografle, massa-
spectroscopie en kernmagnetische re
sonantie de natuur in zijn meest gehei
me kaart kijkt. Bijvoorbeeld maakt
men er in een handomdraai de geur
van het vers gebakken kadetje. Het
water komt je in de mond. „Een aardig
grapje", zegt De Koek. „Het zou iets
geweest zijn voor de koude bakkerijen
van tegenwoordig. Maar we brengen
het niet op de markt, want we zijn er
niet zeker van, dat het bij grote con
centraties in de lucht geen nadelige ge
volgen zou kunnen hebben". Hetgeen de
sceptici, die neusophalend naar de sur
rogaten van Naarden kijken, een illus
tratief bewijs moge zijn, dat ze er, al
les kunnende, toch niet zo maar raak
Wel zijn ze er zwijgzaam niet over
hun vondsten: die worden in 22 talen
openhartig gepubliceerd maar over
hun afnemers. Er gaat geen dag voor
bij of u en wij hebben zo'n zevenen
twintig mag] (da statistici hebben het
uitgerekend) dingen geproefd en gero
ken, waar de Chemische Fabriek Naar
den een natuurlijke of synthetische vin
ger in de pap heeft gehad, zonder dat
we "t weten. Dat geldt voor het flesje
prik en het pakje margarine dat
geldt ook voor ons kostbare nylontapijt
of voor 't dure parfum, waarmee we
onze vrouwen verwennen. Vraag aan de
heer De Koek: „Kunt u metterdaad
doen, waar iedere man in de oorlog van
droomde, nl. tabak maken, zonder dal
er 'n tabaksplant aan te pas komt?" Hii
antwoordt schielijk: „Als we dat aT
zouden kunnen, zou ik het u zeker niet
zeggen. Laat dat maar de fabrikant
zeggen die er sigaretten van draait"
PIET SNOEREN
Dit isde geur van la< endel, weergegeven door een mechanische neus:
gaschroma log raaf. Een half uur nadat een hoeveelheid van 5 milligram
\an een Franse lavcnaelolie in dit even vernuftige als kostbare instrument
was geïnjecteerd, kon men van het chromatogram niet alleen aflezen dat
deze geur uit een derligt.il componenten was samengesteld, maar ook dc
hoeveelheid van elk dezer bestanddelen. De reukstoffentechnicus dwingt
de natuur steeds meer haar geheimen prijs te geven.
WÊ m
Omdat het gesprek over het nieuwe
reukcentrum moet gaan, takt hij zijn
college af naar het deelgebied „de
menselijke reuk" en doceert aldus:
„Ofschoon he tdaartoe dienende orgaan
zich het eerst ontwikkelt - een em
bryo van drie weken heeft nog geen
oren of ogen, maar wel neusgaten -
is de neus ons meest verwaarloosde
zintuig. Als u het niet gelooft, zullen
we wat proefjes doen". Volgen proef
jes met anonieme potjes en flesjes,
waaruit luchtjes opstijgen, die de
meeste proefpersonen' niet thuis kun
nen brengen, hoewel het gaat om
alledaagse zaken als snijbonen en zwa
re shag. Na ons deerlijk beschaamd
en overtuigd te hebben, gaat hij ver
der: „Wij mensen ruiken moeilijk,
omdat wij gewend zijn met onze ogen,
oren en handen te ruiken. De mens is
een oogdier; voordat hij ruikt, kijkt
hij en wat hij ziet, is bepalend voor
wat hij ruikt. Dit in tegenstelling tot
bijvoorbeeld de hond, die een enorme
reukherkenning heeft en die zelfs kan
ruiken of zijn. baas een goed of een
slecht humeur heeft. Toch moet er
iets zijn, getuige gezegden als „hij
staat in een kwade reuk" en „hij
stierf in een geur van heiligheid".
Ik heb in Amerika eens, buiten alle
politieke motieven om, geprobeerd van
een neger te weten te komerr^wat-
hij tegen mij had. Zijn spontane reac
tie was: You're stinking (Je stinkt).
Mijn geur stond hem gewoon niet aan.
Zeker is ook, dat bij verliefdheid de
geur een belangrijke rol speelt. Ieder
mens heeft een zeer eigen geur, die
door zijn medemensen onbewust ge
klasseerd wordt.
Geurarchitecten
Nu is het probleem, dat er geen taal
is, die geuren beschrijft. Een schilder
heeft zijn noembare kleuren Een com
ponist kan zijn emoties vertalen in
notenschrift. Het resultaat is onmis
kenbaar. Maar hoe moet je een geur
beschrijven? Nog iets geks. Iemand,
die niet kan zien, heet blind en iemand,
die zijn gehoor heeft verloren, heet
doof. Maar voor iemand, die niet kan
ruiken, bestaat niet eens een woord.
En toch., als je zou weten, welke geu
ren in iemands leven een rol hebben
gespeeld, zou je hem er helemaal
mee kunnen beïnvloeden. Je zou hem
naar keuze triest, blij, aggressief of
wat dan ook kunnen maken. Erotisch
geprikkeld, dat zeer zeker ook. Welnu:
dat doet de parfumerie. Onze parfu
meurs (we hebben er een tiental in
dit nieuwe centrum) maken schilde
rijtjes' van geur. voor iedere smaak
iets anders. Het zijn geurarchitecten".
Hij vertelt er een grapje tussendoor
over Ger de Roos met zijn Orkest
Zonder Naam, waarvoor hij vroeger
teksten maakte. De Roos bracht op 'n
gegeven moment een rozenmedly en
vroeg De Koek of er niet een passend
geurtje bij kon worden geproduceerd.
Jazeker, zei De Koek en hij zond na
de pauze, toen de medly werd ingezet,
een vleugje synthetische rozegeur in
de zaal. Resultaat: de recensenten
schreven dat het orkest na de pauze
aanzienlijk zuiverder speelde dan er-
De Koek, na uitgegrinnikt te zijn: „Het
is altijd zo geweest, je kunt er de
bijbel op verschillende plaatsen op na
slaan, dat de mens naar de natuur
ging om er de geuren te halen, die
een bepaalde stemming bij hem moes
ten oproepen. Neem het vanillestokje.
Dat is de zaaddoos van een orchidee,
die in Mexico groeit. Als je hem ge
bruikte bij het maken van pudding,
kreeg je een zoet smaakje en geurtje,
dat de mensen lekker vonden. Nou
was het probleem: Als er weer eens
revolutie in Mexico was, kon je de
dingen eenvoudig niet krijgen. En de
mensen er maar naar vragen. Zo
kwam. het besef, dat men zich, als
men van een constante kwaliteit en
kwantiteit verzekerd wildezijn. los
moest maken van de wankelbaarheid
van historie en natuur. Wat deed men?
Men ging het vanillestokje analyseren
en kwam tot de bevinding, dat het
zoete geurtje en smaakje vooral ze
telde in de witte puntjes op de bast
van het stokje. Nader onderzoek leer
de, dat het hier om kristallen ging,
die ook voorkwamen in de rook van
een lokomotief, in de vogelpoep op
de Guyana-eilanden en in de olie van
kruidnagelen. Kortom: men had het
vanillestokje met zijn wisselvallige ku
ren helemaal niet meer nodig, om de
huisvrouw aan haar geliefde vanille
pudding te helpen. Wat wil synthetisch
nou helemaal zeggen? Het woord be
tekent gewoon: Door mensenhanden
samengesteld in plaats van door d
natuur. Dat vanillekristal is geen na
maak, maar moleculair precies gelijk
aan het natuurlijke kristal. Hoogstens
brengt analyse met bijvoorbeeld radio
actieve isotopen een verschil in ouder
dom aan het licht, maar dat is alles".
Nu gaat De Koek bezwerend aan het
cijferen. Om 1 kilo rozenolie te krij
gen, zijn 30 tot 40 miljoen rozeblaad-
jes nodig. Dat kost dan ook 7000
gulden. Om de wereldbehoefte aan het
geurige sandelhout te dekken, zou men
ieder jaar in India een reusachtig
woud moeten kappen. Om aan muskus
te komen - een van de meest essen
tiële ingrediënten voor de parfumerie;
het onooglijke spul is per gram duur
der dan goud - zou een slachting
moeten worden aangericht onder het
zeldzame muekushert uit Tibet. Zonde,
wat?
De Koek: „We hebben geredeneerd:
Kc-earch en development eisen ook bij de reuk- en smaakstoffenindustrie steeds grotere investeringen. Dezer
dagen opende een laboratoriumcomplex. Reukcentrum genaamd. Dit reukcentrum, dat het modernste ter
wereld kan worden genoemd, geeft leiding aan de activiteiten terzake van het samenstellen en testen van
geurcomplexen ten behoeve van Naarden-Holland en zijn 22 dochterondernemingen.
