de man van
La Mancha
STRAKS
IN NEDERLAND:
GUUS HERMUS
EN
LEX GOUDSMIT
Ironische verhalenbundels van Prosper de Smet en Hans Werner
DE LEIDSE COURANT
Er zijn van die beroemde boeken, die
steeds opnieuw bijna per vergissing ge
kozen worden om er bewerkingen van
te maken. Hoeveel filmers en toneel
schrijvers tussen Tegelen en Hollywood
zijn er al niet gestruikeld over de Bijbel?
Tussen al die meesterwerken („Oorlog
en Vrede", „Illias" enz.) neemt „Don
Quichote' wel een heel bijzondere plaats
in, omdat dit werk van de zestiende
eeuwse Spanjaard Miguel de Cervantes
aanleiding is geweest tot uitzonderlijk
veel bewerkingen en bijna evenveel mis
lukkingen.
Waarom is het zo moeilijk van deze
tn een toneelbewerking te maken?
Wie het verhaal een beetje kent, weet
het. De fantaserende Spaanse edelman
uit de droge, kale en zonovergroten
landstreek La Mancha, voert tijdens
zijn omzwerving gevechten met wind
molens, die hij voor reuzen aanziet,
met soldaten die hij voor boeven houdt,
met priesters, die processie houden
met het beeld van de H. Maagd, die
hij als ontvoerders van een mooie jonk-
w te lijf gaat. Gevechten die op
het toneel niet of nauwelijks uitge
beeld kunnen worden; zelfs niet met
de verbluffende machinerieën, die in
moderne theaters te vinden zijn.
Waarom proberen al die bewerkers
het steeds weer? Het tweespan Don
Quichote en knecht Sancho Panza, dat
op een mager paard en een lui ezel
tje door1 Spdnje trekt, hoort bij de
DON QUICHOTE EN SANCHO PANZA ALS MUSICALHELDEN
David Atkinson is in New York enkele
maanden de centrale figuur van de musi
cal geweest: til] soeelde de dubbelrol van
Cervantes en Don Quichote.
meest beroemde duo's uit de wereld
literatuur. Het zijn standaardfiguren,
de dromende edelman die zich in de
nesten werkt en de realistische boeren
zoon die de kastanjes uit het vuur
haalt. Het zijn karakters, die het in
het theater geweldig doen. En al die
taferelen, die zó op het toneel kunnen:
het begin van het verhaal, als Don
Quichote een oud roestig harnas aan
trekt om zijn huis te verlaten en een
ridderlijke zwerftocht te beginnen,
waarover hij in zijn boeken zoveel
heeft gelezen. De episode in de herberg
waar hij zich tot ridder laat slaan,
door een herbergier die voor hem de
kasteelheer is, in de varkensstal, in
zijn ogen een kapel. De juffers, die in
die herberg de mannelijke klanten van
drank en andere levensbehoeften voor
zien, 'spreekt hij toe als waren het
gravinnen en jonkvrouwen.
Dulcinea
En vooral dankbaar is de liefde van.
de dwaze edelman voor Dulcinea. Daar
komt de omantiek in de trant van
Cn-n*. Dolende Ridder draagt
a icldend ad en" op aan de scho
ne, die hij van grote afstand af be
mint. Zo hoort het, volgens de boeken,
die hij las. Maar de vergissing is
groot. Dulcinea is immer niets meer
dan een eenvoudig, ongeletterd boe
renmeisje uit het gehucht Toboss, dat
niets van doen wil hebben met Don
Quichote, de ridder van het Droevi
ge Figuur.
Sterbezetting
Stuk voor stuk redenen die het ver
klaarbaar maken, dat bewerkers
steeds opnieuw op dit meesterwerk
van Cervantes terugkomen. Toneel
schrijver Dale Wasserman, compo
nist Mitch Leigh en tekstschrijver Joe
Darion zijn degenen die zich er dit
maal op hebben gestort. Hun werk
stuk zal op het eind van dit jaar in
Theater Carré in Amsterdam voor 't
Nederlandse publiek zijn première
beleven. Er is veel kans, dat het lukt.
Er zal een sterbezetting zijn: Guus
Hennus en Lex Goudsmit als Ridder
en knecht; een twintigtal andere ac
teurs en actrices zal de overige rol
len spelen. Negentien liedjes zijn ver
vlochten in dit verhaal.
Als het gaat zoals het ging in New-
York, zullen de producenten en me
dewerkers aan „De Man van La Man
cha" laten zien, dat het mogelijk kan
zijn, een succesvolle bewerking van
„Don Quichote" te maken. Al twee
jaar staat daar het grote theater
waar de musical vertoond wordt, uit
verkocht. Het publiek wil het meer dan
eens zien.
Dit succes kan mogelijk verklaard
worden uit de wijze van het bewer
ken. De vele mislukkingen van voor
gangers in gedachten; heeft het team
van musicalmakers j»een poging on
dernomen om het boek in toneelscenes
te vertalen. De auteur van de liedjes
teksten zegt: „Toen ik voor het eerst
hoorde, dat Don Quichote een musical
zou worden vroeg ik: „Welk hoofdstuk
brengen ze op het toneel?" Het ant
woord was: „Geen hoofdstuk, het he
le werk". Ik verbleekte". Toen hij
hoorde wat men met het boek ging
doen heeft hij zich over zijn schrik
heengezet.
Het idee, dat een garantie op succes
bood, was van Dale Wasserman. Tij
dens een verblijf in Madrid las hij 'n
onjuist bericht in een krant, dat
hij daar was voor een toneelbewer
king van „Don Quichote", Toen hij,
een scenarioschrijver en t.v. en film
regisseur dit las, besloot hij om het
boek van Cervantes eens te gaan le
zen Terwijl hij las, raakte hij geïn
trigeerd, niet alleen door de figuur
van Don Quichote, maar vooral ook
door de Spanjaard, die hein in het le
ven had geroepen: Cervantes zelf.
Hij ontdekte, dat er heel weinig be
kend was over het leven van de schrij
ver. Een paar feiten slechts: een mi
litaire loopbaan, krijgsgevangenschap,
moeilijkheden met de overheid, waar
door hij in de gevangenis kwam, ex
communicatie, een mislukt huwelijk,
een onwettige dochter. En Dale Was
serman concludeerde: „Ongeluk, dat
was het patroon van zijn leven. Hij
moest slag op slag van het blinde,
kwaadaardige noodlot incasseren".
Cervantes-zelf
Daar vond Dale Wasserman zijn idee
voor de bewerking. Hij voert Cervan
tes zelf ten tonele, in een van zijn
moeilijkste ogenblikken: zijn verblijf
in de gevangenis van Sevilla. Om huis
en bezittingen te redden, gaat hij zijn
medegevangenen mensen van het
laagste allooi, die hem willen uit
schudden een verhaal vertellen. Hij
vertelt niet alleen, hij voert het ver
haal op, als een toneelstuk in de ge
vangenis en speelt daarin zelf de
hoofdrol van Don Quichote. Cervan
tes' knecht, die mee is opgesloten,
doet de rol wan Sancho Panza. De
andere rollen? Gevangenen zelf. De-
Zo vertelt Cervantes in die onderaard
se kerker een reeks avonturen. Slechts
die scenes, die zich in deze omgeving
lenen voor opvoering, komen tot le
ven. Andere taferelen worden overge
slagen, maar kunnen in deze opzet
van de bewerking rustig gemist
worden. Het geheel heeft een drama
tische kern, die de meeste bewerkin
gen niet bezitten: het vertellen van het
verhaal is voor de hoofdpersoon een le
vensnoodzaak. Natuurlijk kan hij de
harten van zijn luisteraars winnen en
aan het slot van het stuk wanneer
hij wordt opgehaald om voor de rech
ter te verschijnen wenst men hem
van alle kanten daar een even grote
welbespraaktheid toe, als hij hier heeft
getoond.
Evenwichtige musical
Dale Wasserman stapte na enige tijd
af, van zijn idee er een toneelstuk van
te maken. Het werd een musical en
het team vormde zich: een componist
en een tekstschrijver dat is een heel
ander vak dan dat van dialoogschrij-
ver in de musicalwereld; een re
gisseur met grote ervaring op dit ge
bied, een choreograaf voor de dans-
nummers, enzovoorts. Samen werkten
zij verder en er groeide een tamelijk
evenwichtige musical, waarin een fraai
portret werd geschetst van Cervantes
en zijn held, Don Quichote.
Natuurlijk is het verhaal dat Cervan
tes hier vertelt, voor dit speciale pu
bliek van boeven, een ander dan hij in
zijn boek heeft geschreven. Dulcinea
is hier niet het eenvoudige boeren
meisje, maar een v*»» die juffers uit
de herberg, in wie Don Quichote tot
algemeen vermaak een toonbeeld van
maagdelijkheid ziet. Om zijn verhaal
voor dit publiek van laag allooi aan
trekkelijker te maken, laat Cervantes
deze Dulcinea ook een grotere rol spe
len in het leven van Don Quichote,
zelfs komt ze aan het sterfbed van
deze Ridder van de Droevige Figuur.
In New York is de voorstelling van de
ze musical, „Man of La Mancha" te
zien in het ANTA Washington Square
Theatre, een grote schouwburg, waar
in het publiek cirkelvormig oïn het po-
In december van dit
jaar zal in theater
Carré in Amsterdam
de eerste Nederlandse
voorstelling gegeven
worden van „De man
van La Mancha", een
groot succes in New
York. Deze musical
over de beroemde
Don Quichotefiguur
is op vernuftige wijze
geconstrueerd. Bij
gaand artikel vertelt
daar meer over.
dium zit opgesteld. Slechts aan één zij
de is een zwarte wand, verder is het
speelvlak voor driekwart open voor het
publiek. Uit die achterwand kan een elf
meter lange trap, die uit de nok van
het theater wordt neergelaten, om sol
daten in de kerker toe te laten. Soms
wordt met vodden en stukken hout een
soort decorstuk of een rekwisiet ge
deeld, onzzichtbaar achter schermen.
bouwd, om een bepaalde ruimte of han- Decorontwerp van Howard Bay voo
deling te suggereren. Verder doet de n Mancha", zoals liet ook in Nedi
belichting alles. vooral van beliclv
Het orkest zit niet op de gebruikelijke
plaats, (tussen podium en publiek),
maar achter het podium, in tweeën ge- daaronder, waar cellen en vetblijf-
deeld, onzichtbaar achter schermen. ruimten zichtbaar zijn door tralieven-
Tijdens de voorstelling, die onder pau- sters. Twee en een half uur lang ver-
ze of onderbreking gespeeld wordt, telt Cervantes, zingt liederen over zijn
blijven de spelers op het podium of held, verdeelt rollen onder de gevan-
dllng die eind dit Jaar In première zal gaan: resp.
Ie oorspronkelijke voorstelling v
nd gebruikt schijnt te worden. De sugg<
ellchtlngseffecten komen.
genen. Aan het eind laat Cervantes i n
held sterven, zoals in het boek, tot wer
kelijk groot verdriet van zijn gevange-
nispubliek.
Hoofdrol: Guus Hormus
Het is weer Paul Kijzer, die de Neder
landse rechten heeft, do Europese zelfs.
Ilij produceerde begin januari de Ween-
se voorstelling, met Josef Meinrad in
de hoofrol. In Amerika is de rol onder
meer gespeeld door José Ferrer en Da
vid Atkinson, nadat hij bij de premiè
re was, gecreëerd door Richard Kile.
Bij ons: Guus fïermus, de ideale ac
teur vopr dio rol. is men geneigd te
zeggen. Het is allemaal niet zo re
volutionair, natuurlijk, niet nieuw en
niet van grote betekenis voor iets an
ders dan het publiek, dat slechts amu
sement zoekt in het theater, maar
in zijn genre Is ..De Man vnn La
Mancha" een eerlijke, heel goed be
dachte en knap opgebouwde musical,
bijzonder veel spelmateriaal. De Neder
landse produktle zou eventueel onder rr-
gle van Johan Greter staan, vertelde
Paul Kijzcr. De unieke wijze waar
op de voorstelling is opgebouwd zou
hier gehandhaafd blijven In Carré
zou een groot open podium ln de
zaal worden gelegd, vóór het to
neel. Misschien zou men er daarom
beter aan doen, Amerikaanse regis
seurs hierheen te halen, zoals men 't
ook deed met „Anatevka" en My Fair
Lady". De ervaringen van onlangs,
met „Ja, Ik Wil! en „The Fantas-
ticks" tonen immers aan, dat men
Nederlandse regisseurs niet zonder
meer aan Amerikaanse musicals kan
laten beginnen, omdat men gewoon
niet van ze kan eisen, dat ze de tech
niek die daarvoor nodig is beheersen,
of zelfs maar de noodzaak onderken
nen, die techniek te verkrijgen.
JAN VERSTAPPEN.
is niet meer het simpele boeren
meisje. Een brutale meid ln een kroeg,
die er danig de pest aan heeft, dat Don
Quichote verliefd op haar wordt, omdat
hij cr zo lyrisch over doet, wat zij na
tuurlijk niet gewend is. Op de foto: Bernle
Er bestaan tegenwoordig twee leuzen
die door jan en alleman om de haver
klap worden gedebiteerd, namelijk:
naar nierwe vormen zoeken en de ra
men open zetten. Je krijgt soms de in
druk dat men zo naarstig bezig is met
ramen open zetten, dat men zelfs niet
meer in de gaten heeft dat men al
lang opengestoten ramen weer sluit.
Hetzelfde geldt voor het zoeken naar
nieuwe vormen. Met name in de lite
ratuur zie je jeugdige scribenten met
vormen voor de dag komen, waarvan
zij niet eens weten dat ze al decenniën
geleden in de prullebak zijn gedepo
neerd. Het wtfst allemaal natuurlijk op
gemis aan kennis van de geschiedenis.
De eigen eerste indrukken worden van
het illergrootste belang beschouwd.
Natuurlijk is de eigen eerste indruk
van groot belang: hij is de bron van
inspiratie. Maar van niet minder be
lang is de verantwoording van die
eerste indruk, ook voor zichzelf En
bij veel schrijfkunst, die momenteel
op de boekemarkt wordt gebracht, zie
je dat de verantwoording ichterwege
is gebleven.
Daarom spelen zoveel puberfactoren
als pseudo-psyehologie en pseudo-sek-
sualisme er zo'n grote rol in. Deze din
gen moesten niet au sérieux worden
genomen; maar er zijn altijd lieden
die, zoal: men dat tegenwoordig zegt:
„bij de tijd willen zijn" en verrukt
achter het kaf aan vliegen.
Erkend moet worden dat sommigen
bij het zoeken naar nieuwe vormen
tot heel interessante literaire proce-
dé's weten te komen: naast de typi
sche, hierboven al genoemde puber-
factoren zie je een geraffineerd expe
rimenteren met techniek. Je kunt
daar respect voor voelen, al blijven
de resultaten, over de totaliteit van
een roman of een verhaal genomen,
in het gros van de gevallen ver bene
den het raffinement van het experi
menteren zelf.
Daarnaast zijn er gelukkig nog altijd
auteurs die het experiment der nieu
we vormen zoeken in de eenvoud
van uitdrukking. Zij wagen zich aan
de eenvoud alsof deze niet elk ogen
blik het karakter kan krijgen van ge-
clicheerdheid of het banale. In die
geclicheerdheid of banaliteit staan zo
veel eerder te kijk dan de zogenaam
de zoekers naar nieuwe vormen, die
alleen door de mand vallen tegenover
degenen die de literaire geschiedenis
kennen of het pseudo-karakter van
hun in wezen dikwijls zo retorisch be
schrijvingen of exclamaties door heb
ben. Het schrijven in onmiddellijk her
kenbare eenvoud blijft nog altijd het
moeilijkste experiment in het zoeken
naar een vorm.
Prinses en cover-boy
Dat schrijven in eenvoud heeft een
bijzonder aantrekkelijk gestalte gekre
gen in de door Weideland \e Hasselt
uitgegeven verhalenbundel van Pros
per de Smet: Prinses en cover-boy.
De Smet is een ironicus. Zijn ironie
zit als een boosaardige kobold in zijn
verhalen verborgen. HIJ beschrijft de
mensen ln hun doodgewoon doen en
laten, maar dat doen en laten is op
een wonderlijk faclnerende manier
doorstraald door het grijnslachen van
de ironische kobold. De figuren krij
gen er een kwaliteit bij, namelijk de
schaduw van hun lachwekkendheid
Dit wil niet zeggen dat Prosper dc
Smet zijn mensen bij voorbaat ridicu
liseert; door de manier waarop hij
over hen schrijft en over de dingen
die zij doen, maken zij zich tegenover
zichzelf nog kleiner dan ze in werke
lijkheid al zijn. De mens is volgens
kobold De Smet een onbelangrijkheid;
een prinses is even onbelangrijk als
een body-builder of een kapstertje
Maar juist in hun onbelangrijkheid,
die de mensen zelf meestal zo weinig
door hebben, zijn diezelfde mensen
paar drachmen waard die het gouver
nement vraagt voor het zien van de
brokken".
Het Is humoristisch bedoeld. Maar
wat zien we «Is we de „humoristische
beeldspraak" onder de loep nemen:
een atmosfeer die iedere nleuwaange-
komene in de hoogste versnelling zet
Kunt u zich een atmosfeer voorstellen
HET MOEILIJKE SCHRIJVEN-IN-EENVOUD
dikwijls zo aardig. Ook al moeten zij
zich, zoals in het verhaal „De beul"
als despootjes en gewillige slachtoffer
tjes gaan gedragen.
Onze man in Damascus
Een minder superieure eenvoud van
schrijven zien we In de verhalenbun
del Onze man In Damascus van Hans
Werner, een uitgave van Kosmos.
Amsterdam-Antwerpcn. Ook Hans
Werner schrijft zo maar over mensen,
mensen in verschillende landen Hij
vertelt er aardig over. maar overdrijft
soms in dat aardige. Je krijgt dan dc
indruk dat hij leuk wil zijn en leuk
willen zijn ls meestal helemaal niet
leuk. Als voorbeeld hiervan een kort
fragment uit het verhaal Kafeneions
die ik gekend heb:
„Het schijnt dat de atmosfeer van
Hellas iedere nleuwaangekomene in de
hoogste versnelling zet. Ook de Grie
ken zelf zijn zo begonnen. Toen ze er
pas waren raakten ook zij in vuur en
vlam en die eerste klap is nu nog de
al ls c'.e dan van Hellas als en
voertuig met stuur, motor, handles,
knoppen etcetera? Het is doodgewoon
••en beeldspraak die „lollig" moet
klinken. En dan het vervolg: torn dc
Grieken er pas waren raakten zij In
vuur en vlam en die eerste klap is nu
nog de paar drachmen waard die het
gouvernement vraagt voor het tien
van de brokken. Dat in vuur en vlam
raken moet een humojisering beteke
nen van het insplratief vermogen van
de oude Hellenen. Maar humor en
cliché-uitdrukkingen zijn, tenzij in
zeer geraffineerde toepassing, natuur
lijke vijanden van elkaar. Als klap op
de vuurpijl komt dan die „eerste klap
die nog een paar drachmen waard
Een kater in Istanboel
Het zou veel tc ver voeren als Ik meer
van dergelijke niet zelden voorkomen
de leuklgheden citeerde. Maar aan
Werner moet toch worden nagegeven,
dat hij een sfeer dikwijls raak weet tv
treffen. In zijn verhaal „Een kater In
Istunboel" geeft hij bijvoorbeeld een
grappige typering van een Amerl-
kauns echtpaar op huwelijksreis, dat
eindelijk ln Istnnbool is aangekomen.
Het verhaal begint met een zin, die te
kenend is voor de rest: „Wie zijn hu
welijksreis te lang rekt loopt kans dat
het wittebrood verzuurt tot kuch". Het
paar maakt een wereldreis. Onderweg
logeren ze in jeugdherbergen. De
i tt twee liefhebbe
rijen: geschiedenis en' sociologie:
„twee wetenschappen, die apart il niet
mis zijn maar door dit puntlg> •»••-
je geklutst werden ze hot el v„. «,v-
lumbus met dubbele dooier." De man,
Frankle, is eer beetje een sukkel, die
het liefst Gods wutertje over Gods ak
kertje laat lopen Hij ergert zich meer
en meer aan zijn vrouw, die overal het
hoogste woord voert, dat wil zeggen:
zij moet haar mond roeren. Dc pointe
van het verhoa) zit In de verschijning
op een caféterras van een reusachtige
kater, een kater als een vorst
Het Interessantst zijn Werners anekdo
ten over hot leven op een schip. Komt
er bij de lezing van zijn anekdoti
sche schetsen over belevenissen ln di
verse landen op de duur een gevoel
van verveling bij je op, zijn scheops-
crvarlngen zijn weer ervaringen vol
leven. In tegenstelling tot De Smet, die
zelf met ironie in zijn verhalen ver
borgen zit, blijft Werner bulten zijn
anekdoten staan: hij typeert alleen
maar en, zoals al gezegd, dikwijls voor
treffelijk. Een enkele keer lijkt het er
op, alsof hij verder wil gaan dan al
leen maar typering, moor onmiddel
lijk maakt hij dan weer een ontwijken
de beweging en stelt hij zich tevreden
met het uittekenen. Het Is zijn kracht
en zijn zwakheid.
D. OUWCNDUK
