De vuurproef',
toneel
S>e£cldóe6öti^ani:
„DE HONGER EN DE DORST"
Laatste bedrijf van lonesco een ware gebeurtenis
spel van rampzalig fanatisme
Cinemanifestatie
Utrecht start als
echt filmfestival
EERSTE DEEL
MAT
Gebeurtenis
uit 1692 is
nog; actueel
Tante Leen
doet niet mee
PAGINA 2
DE LEEDSE COURANT
DONDERDAG 1 FEBRUARI 1968
De aanwijzing
tot formateur
derland een der meest omstreden za
ken de manier waarop een formateur
wordt aangewezen. De van kracht zjjn-
de regel ls, dat het staatshoofd hier „de
facto" een van zijn meest zelfstandige
beslissingen nomen kan. Immers.
het kiezen van een kandidaat graag wat
minder sterke partijpolitieke Invloed be
geren dan bij een keuze door de Twee
de Kamer alleen het geval zou kunnen
zijn.
Op het eerste gezicht lijkt een aanwij
zing door het parlement, een aantrek
kelijke methode; het dualistisch karak
ter van ons stelsel krijgt dan wel een
gevoelige knauw, maar daartegen heb
ben vele kiezers en politici geen over
wegend bezwaar. Maar er zijn ook grote
nadelen.
Men moet zich Immers wel goed
neer het staatshoofd epn reeks belang- realiseren, dat dan In feite
rijke politlcL en Btaatkundlge figuren
geraadpleegd heeft, wijst hjj zonder in
schakeling of medeweten van het par
lement een formateur aan.
Deze praktijk, die in belangrijke mate
het dualistisch karakter in ons parle
mentaire stelsel bepaalt Immers me
de hieruit spruit de nogal zelfstandige
positie van onze kabinetten voort ont
moet de laatste jaren meer en meer
kritiek. Vooral omdat op die manier het
verband tussen verkiezingen, verkie
zingsuitslag en regeringssamenstelling
wordt vervaagd. Na de verkiezingen
trekken de politici zich als het ware
terug achter een stevig kamerscherm
dat pas weggenomen wordt, wanneer het
kabinet ln kannen en kruiken ls en ook
dan krijgt de burgerij dikwijls maar een
deel van de formatiegeschiedenis te ho-
Men maakt ln het algemeen meer be
zwaar tegen de procedure dan tegen de
uiteindelijke beslissingen van het staats
hoofd. Want met name in het geval van
koningin Juliana moet erkend worden,
dat de door haar aangewezen forma
teurs óf in het kader van de omstandig
heden logische of verstandige keuzen
waren. Onder de naoorlogse premiers
zijn geen mislukkingen aan te wijzen;
prof. De Quay leek even een misgreep,
maar toen hij aftrad begon hy een goede
minister-president te worden. Ook
Cals heeft na een wat moeilijk begin
getoond, dat hij behalve een voortreffe
lijk politicus ook een geschikt minister
president kan zijn.
de invloed van het staatshoofd bij
het aanwijzen van de formateur blijft,
Vandaar, nu een staatscommissie weer
met de grondwetswijziging bezig ls, al
lerlei voorstellen om tot een andere
praktijk te komen.
De meest spectaculaire voorstellen
zijn wel het stokpaardje van D '66 (de
door de kiezers rechtstreeks gekozen
minister-president) en het donkbeeld om
door de Tweede Kamer bij gewone n
derheid een kandidaat te kiezen, die dan
door het staatshoofd als formateur moet
worden benoemd.
Op deze voorstellen zijn allerlei varia
ties mogelijk. Een daarvan ls de ook
geopperde gedadhte van het complete
stembusakkoord, waardoor de kiezer in
grote lijnen ook stemt op het kabinet
van zijn keuze. Een andere mogelijk
heid zou kunnen zijn de formateur te
laten voordragen niet door de Tweede
Kamer maar door de gehele Staten-
Generaal. Zo iets zou olie op het vuui
betekenen van hen die de Eerste Kamer
helemaal willen afschaffen, maar mis
schien olie op de golven bij hen die
r de a
wijzing van een minister-president toch
tijdens de verkiezingscampagne en de
volgende stembusuitslag beslist gaat
worden. Alleen wanneer een formeel of
informeel gesloten coalitie geen meer
derheid behaalt, blijft er een mogelijk
heid om tot andere beslissingen te ko-
i. In het parlement kan dan immers
worden nagegaan wie, door mee op een
bepaalde kandidaat te stemmen, alsnog
wil helpen om tot een meerderheid te
komen.
Een voordeel ls echter, dat men met
n stembusakkoord zou kunnen wer
ken, zonder reeds alles van tevoren te
beslissen, maar bijvoorbeeld de partij
coalitiegroep met de meeste
winst zou kunnen belonen met het voor
recht als eerste de kandidaat voor het
formateurschap te mogen voordragen.
ook levensgrote gevaren. Want een
kandidaatstelling voor formateur vla het
parlement gaat grote moeilijkheden op
leveren, wanneer er geen „open" poli
tieke situatie is, wanneer er bijvoorbeeld
een moeilijke verkiezingsuitslag uit de
bus komt. Men kan dan rond de forma-
teursbenoeming een politiek spel van
controverses en manoeuvres krijgen,
waarbij vergeleken het „geheim van
Soestdijk" een zegen is.
Natuurlijk moet wanneer besloten
worden zou van het dualistisch stelsel
in Nederland af te stappen, de forma
teursbenoeming gaan plaatsvinden via
andere spelregels dan die welke thans
gelden. Over de vraag of het afstap
pen van het dualisme een wenselijkheid
of een ontraden zaak is, moet het over
tuigende antwoord nog gegeven worden.
Misschien komt de huidige staatscom
missie wel met een duidelijke uitspraak,
waarbij het laatste woord via kiezers en
kabinet dan weer bij de Staten-Generaal
komt te liggen.
ZOU men aan de huidige bevoegdheden
van het staatshoofd gaan tornen, dan
blijft het voor ons nog een moeilijke
vraag, of aanwijzing via het parlement
een aanbevelenswaardig middel is. Er
zijn situaties denkbaar waarbij dit heel
goed kan, maar andere waarin het tot
de grootst mogelijke moeilijkheden
staatskundige misère kan leiden. Ook
daarmee hebben praktisch denkende poli
tici rekening te houden.
Van het huidige systeem mag gezegd
worden dat het soms onbevredigend
werkte, maar dat de resultaten meestal
niet ontmoedigend waren. Overstappen
op een ander systeem vereist, naar onze
smaak, bepaalde garanties, dat de
uitkomst in geen geval slechter zal
worden.
Als lonesco van zijn stuk „De Honger
en de Dorst" alleen het laatste bedrijf
had laten spelen, als een op zich zelf
staande eenakter, was er een prachtig
kort stuk ontstaan, dat enorm suggestief
en inhoudsvol genoemd kan worden.
Jammer genoeg liet lonesco zijn stuk
uitgroeien tot een avondvullend geheel:
twee bedrijven gaan aan dat hoogte
punt vooraf, die te breedsprakig en
daardoor te langdradig zijn. Gister
avond bracht de Nederlandse Comedle
dit stuk voor het eerst ln Den Haag in
een voorstelling onder regie van Henk
Rlgters, met Han Bentz van den Berg
in de hoofdrol: Jean, de man die zich
losmaakt van alles wat in zijn leven be
langrijk was en tot slot by een hersen
spoeling geconfronteerd wordt met de
essentie van zUn bestaan.
De hersenspoeling vindt plaats in een
klooster met angstaanjagende monni
ken, bij wie Jean tijdens zijn zwerf
tocht aanklopt om te vragen naar voed-
drank. Als wederdienst dwingen
zij hem tot mededelingen over zijn le-
Die geeft hij niet, omdat hij zich
op een nulpunt bevindt ln zijn bestaan,
zodat hij niet in staat is tot meer dan
verhalen over de dingen die hij op zijn
tocht waarnam. Dan voeren de broeders
de instelling een toneelstuk voor
hem op, waarin twee gekooide figuren,
Tripp en Brechtoll, een hersenspoeling
ondergaan.
Dit stukje toneel in het toneel is de
55
(Van onze fïlmredactic)
UTRECHT Toen twee jaar ge
leden het Utrechtse Cameratheater
zijn tweede lustrum vierde, meende
men dit te moeten doen met wat men
nog bescheiden „Cinemanifestatie
en geen „internationale filmweek" of
„festival" noemde. Zeventien films
gingen toen in Utrecht in Nederland
se première en de openingsavond
werd opgeluisterd door de aanwezig
heid van de Franse filmacteur Jean
Sorel. Nu, twee jaar later, is de
„Cinemanifestatie" uitgegroeid tot
wat op een filmgebeurtenis gaat lijken, die de Arnhemse filmweek en
menig buitenlands festival in de schaduw stelt. Liefst zesentwintig pre
mières voor Nederland zullen in acht dagen tijd vertoond worden en vele
buitenlandse sterren en regisseurs zullen een kijkje komen nemen.
kattekwaad uithaalt dan werkelijk
kwaad aanricht. Hij bekrast dure lang
speelplaten, scheurt de laatste bladzijden
uit detectiveromans en heeft een wed
denschap lopen met God dat hij het
eerst een biljoen zielen zal hebben. Eén
van zijn slachtoffers is de eenvoudige,
wanhopig verliefde kok in een cafetaria,
Stanlev Moon. Moon verkoopt zijn ziel
aan dé duivel voor zeven wensen. Maar
wat Moon ook wenst om zijn beminde
Margaret in de armen te kunnen sluiten,
de duivel weet steeds een slimmigheidje
waardoor het voor Moon telkens heel
anders afloopt dan hij gedacht had. Het
komt zelfs zover dat de arme Moon in
een nonnenklooster belandt. Maar de
duivel trekt tenslotte toch
kortste eind.
Stanley Donen heeft dit o zo luchtige
gegeven met de nodige vaart gebracht,
letterlijk spottend met alles wat heilig i
is. zelfs spottend met zijn eigen vroegere j
films als „What Lola wants" en „Seven J
brides for seven brothers". Van de drie
Stanley Doneu speelde
met Faustlegende
Nederland Is dit keer slechts vertegen
woordigd met korte films van amateur-
ex. beroepsfilmers, moest loco-burge
meester dr. J. de Nooy spijtig opmerken
in zijn openingswoord tijdens de gala-
avond waarmee de filmweek werd inge
zet
Stanley Donens „Bedazzled" viel de
eer te beurt de rij films te mogen ope
nen en voor deze gelegenheid waren de
hoofdrolspelers Dudley Moore en Eleanor
Bron overgekomen. In de sfeervolle,
stampvolle kelders van het bioscoop
complex werden zij al spoedig bedolven
onder vragen, vertelden zij van hun erva
ringen tijdens de opnamen en gaven
commentaar op het filmmaken in het
algemeen. Erg veel zinnigs werd er nog
niet gevraagd. Dat kon ook nauwelijks
want de film werd pas later op de
avond vertoond en de donkerharige
Eleanor Bron en de kleine, vriendelijke
Dudley Moore waren nog onbekenden
voor Nederlandse pers en publiek. Elea
nor Bron had weliswaar al eens een klein
rolletje gespeeld in de Beatlefilm „Help"
en een iets groter in „Two for the road"
met Audrey Hepburn en Albert Finney,
maar zelfs in Engeland genoot zij de
meeste bekendheid door haar optreden
voor televisie en in shows. Voor Dudley
Mooi-e geldt hetzelfde, met dien ver
stande, dat hij ook nog grote bekend
heid geniet als jazzpianist en componist.
De derde belangrijke figuur uit „Be
dazzled" ontbrak in Utrecht. Het was
do geestelijke vader van deze satire,
Peter Cook, in Engeland bekend door
vele televisieprogramma's o.m. de Britse
„Zo is het toevallig
Cook speelt in Donens dwaze variant
op de Faustlegende de rol van de duivel.
Een keurige beschaafde duivel, die meer
grote climax van het stuk: Tripp, ge
lovig mens, krijgt geen soep voor hij
God afzweert en Brechtoll krijgt zijn
soep pas, wanneer hij zijn geloof in God
belijdt. De interpretatie die wel van de
ze scène is gegeven (parodie op twee
moderne toneelschrijvers: Beckett en
Brecht) is te beperkt, gezien de thema
tiek van het stuk. lonesco poogt erin
aan te tonen, dat mensen zich kunnen
dwingen tot bezinning, dat mensen ge
dwongen kunnen worden tot wijziging
van hun ideeën, dat ideeën niet belang
rijk zijn, maar dat het gaat om veel be
langrijker zaken, die voor elk mens
hetzelfde zijn.
Tenslotte zal ook Jean een hersen
spoeling ondergaan. Hij wordt gecon
fronteerd met zijn verleden: de vrouw
die hij in het eerste bedrijf verlaat. Die
eerste episodes van het stuk (de ont
vluchting uit zijn woning en een ge
sprek hoog in de bergen, met twee mu
seumsuppoosten) bieden zwakke scènes.
In de regie van Henk Rig tere is het
alleen het laatste bedrijf, dat op be
klemmende wijze gestalte krijgt. Daar is
allereerst een schitterende uiterlijke
vormgeving van Nicolaas Wijnberg en
daarnaast een indrukwekkende spél-
leiding. De rol van Jean wordt minder
belangrijk en de aandacht komt vooral
te vallen op broeder Tarabas, de man die
Tripp en Brechtoll in hun kooien
treitert. Een formidabele rol van André
van den Heuvel, die al zijn kansen grijpt
met enorm effect.
Het gedeelte voor de pauze is veel
matter. Veel minder meeslepend boven
dien. De scène tussen Jean en zijn
vrouw duurt al te lang. Het moment
van zijn vertrek is wel heel knap en
boeiend, maar alles lijkt ook daar weer
iets te lang uitgesponnen om de aan
dacht geheel gevangen te kunnen hou
den. De verschijning van Elisabeth Hoy-
tink als een vleesgeworden jeugdherin
nering van Jean is ongelukkig opgelost.
De toeschouwer heeft het er wat moei
lijk mee om te ontdekken, wat lonesco
nu precies met zijn stuk wil. In de voor
stelling is dat niet gemakkelijker ge
maakt, de zaak lijkt eerder nog duister
der te zijn geworden, ondanks een
schitterende vertaling van Remco Cam-
pert, die het stuk bijzonder helder en
goed van sfeer heeft overgebracht. Henk
Rigters heeft de aanloop veel te sta
tisch en weinig zeggend geregisseerd.
Han Bentz van den Berg speelt de
rol van Jean op een bewonderenswaar
dige wijze. Maar door een gebrek aan
mise-en-scène komt zijn rol in de eer
ste twee bedrijven onvoldoende uit de
verf, omdat de essentie van het stuk
niet overkomt. Dit geldt heel sterk voor
het tweede deel, waarin de flitsende
tekst van het gesprek van Jean met de
suppoosten alleen maar een woorden
spel blijft.
Ook in de aankleding is Nicolaas
Wijnberg met regisseur Henk Rigters in
het deel voor de pauze ver ten achter
gebleven bij de enorme prestatie, die
geleverd is in het slotdeel. Voor het al te
kleine publiek, dat trouwens niet best
reageerde tijdens de voorstelling, bleek
dit eerste deel gisteravond in de Ko
ninklijke Schouwburg een al te grote
barrière, die een goede waardering van
het prachtige derde bedrijf kennelijk
bemoeilijkte.
De
toneelgebeurtenis die het
-JESj
In het voorjaar van 1692 brak in Sa
lem, een kleine plaats in de Ameri
kaanse staat Massachussets de duivel
los: men zag er heksen. Er waren na
tuurlijk geen heksen, maar men zag
ze of meende ze te zien. Al zijn de
heksen verzinsels, de heksenvervolgin
gen zijn het niet en de heksen vervol
gingen zijn ongetwijfeld des duivels.
Arthur Miller heeft van deze gruwelij
ke vergissing een toneelspel gemaakt,
dat in Nederland al diverse keren is op
gevoerd en dat vanavond via Neder
land I wordt uitgezonden (20.45-22.2S
Zijn de dominees in „De vuurproef";
al erg genoeg, vooral in de aanvang
van het spel overtreffen de rechters de
dominees nog. Men kan zeggen dat al
les al zo lang geleden is. Maar al kan
het fanatisme van uitgangspunt ver
deren: in wezen blijft het door de e
wen heen in alle uitingen praktisch
lijk. Al heeft de schrijver zich bij de
bewerking van deze oude geschiedenis
de nodige vrijheden veroorloofd, feit i:
dat aan het einde van de zeventiende
eeuw heksenvervolgingen plaatshad-
Horatlus zei al: als men de natuur met
een hooivork probeert uit te drijven,
komt ze terug. En ze wreekt zich. De
puriteinen in Salem deden de natuur ge
weld aan. In Salem mocht niet worden
gedanst. De meisjes deden het toch:
zochten er 's nachts de bossen voor op
en van hun dansen déór zouden de Sa-
lemieten helemaal geschrokken zijn. Ti-
tuba, een negerin, bedreef er haar on
nozele toverijtjes bij. Dit had tot ge
volg dat een paar erg jonge meisjes
van de kook raakten, ziek werden en
soms zelfs hallucinaties kregen.
Toen de aanstookster tot al die nachte
lijke escapades, Abigail, zag dat ze ge
vaar liep ontmaskerd te worden, begon
ze te „bekennen" dat ze de duivel ge
zien had en om haar wraakzucht te be
vredigen te zeggen dat anderen aan
hekserij deden. Abigails gewezen min
naar, de landbouwer John Proctor, ver
zet zich tegen deze onzin, maar het ge
rechtshof blijft tegen alle bewijzen
in de mening van Abigail steunen;
het drama nadert zijn hoogtepunt.
Massa-psychose
Arthur Miller schreef de „Vuurproef"
ongeveer vijftien Jaar geleden als reac
tie op de communistenjacht van sena
tor Joseph McCarty, voorzitter van de
commissie van onderzoek naar anti-
Amerikaanse activiteiten en in de func
tie de fanatieke leider van de strijd te
gen Satan, zoals die zich manifesteerde
in 't communisme. Toch heeft 't stuk
•aan actualiteit niets ingeboet. Ook nu
nog komt het voor, dat een massa-psy
chose wordt misbruikt en ten dienste
gesteld aan een aanvechtbare zaak.
En het thema van de trouw aan eigen
principes en normen en de daarmee zo
vaak samenhangende onverdraagzaam
heid zal (helaas) wel nooit
HILVERSUM De populaire Amster
damse zangeres „Tante Leen" zal zich
terugtrekken uit het team dat voor de
NTS is aangewezen voor het. komende
nationale songfestival.
Ze is van mening dflt ze gezien haar
leeftijd eigenlijk niet meer in deze
groep van jonge zangers (zangeres
sen) past. Bovendien treedt ze de laat
ste jaren vrijwel uitsluitend in haar
eigen bedrijf te Amsterdam op, zodat
ze zich de moderne vormen van pre
sentatie niet eigen heeft kunnen maken.
Of in de plaats van Tante Leen een
andere vocaliste voor het songfestival
zal worden aangewezen, staat nog te
bezien.
Immers de NTS heeft bij de wed
strijd voor de songfestivalliedjes vooraf
de namen van de vocalisten aan de
tekst- en muziekschrijvers opgegeven.
Het laat zich aanzien dat de liedjes
welke speciaal zijn ingestuurd voor
vertolking door Tante Leen, moeilijk
door een ander kunnen worden gezon-
Een scene uit De Vuurproef: op de
voorgrond Jack Dixon, Hella Asser en
Ton van Duinhoven. Achtergrond:
Nell Knoop en Allard v. d. Scheer.
Radioprogramma
hoofdfiguren is Dudley Moore veruit de Zoals Arthur Miller het zelf heeft ge-
meest talentvolle. Hij zet een prachtig- 1
schlemielige Stanley Moon op het doek.
die de duivel graag mag.... omdat het
de enige is die tegen hem praal. Eleanor
Bron geeft redelijk tegenspel maar Peter
Cook heeft wel een paar zwakke mo
menten. Zijn talenten liggen meer op
het gebied van het schrijven van de
tekst dan het brengen ervan.
Na afloop van de film waren de tal
loze genodigden, onder wie de buiten
landse regisseurs Jean-Marie Straub en
de Joego-Siaaf Matzak Klopzic, nog
lang bijeen in de gezellige kelders van
het gebouw om de geslaagde inzet van
de Cinemanifestatie uitbundig te vieren.
Vanochtend vroeg was men weer pre
sent voor de persvoorstelling van Don
Levy's film „Herostratos", die vannacht
zal worden vertoond en op 6 februari
In het Haags filmmuseum tijn Haagse
première zal beleven.
formuleerd: „Hot is voor de mens nog
steeds onmogelijk om zijn maatschap
pelijke leven zonder onderdrukking te
organiseren en het evenwicht tussen or
de en vrijheid moet nog gevonden wor-
Parallel daarmee loopt een ander the
ma, namelijk dat van de plicht van de
individuele mens om zijn geestelijke
vrijheid te handhaven tegenover een
maatschappij, die hem het recht daar
op wil ontzeggen. Een maatschappelij
ke plicht wel te verstaan, omdat al
leen dank zij het optreden van deze
vrije mens, die, wat Miller „De Vuur
proef" noemt, zijn menselijkheid vol
tooit, de maatschappij voor verstarring
behoedt en vernieuwd kan worden.
Zo'n mens is John Proctor. Doze hoofd
rol wordt gespeeld door Coen Flink.
Ina van Faassen speelt de rol van Eli
sabeth, zijn vrouw. De regie is in han
den van Walter van der Kamp,
lands Mannenkoc
Leger des Heils.
irlstelljke organisa
l Wijd als de i
18.30 De tafel
i dichtbij. 19.30
derne muziek. 23.55-24.00 Nieuws.
BRUSSEL Ned. (324 m)^ ^18.00 Nieuw
IMS Sports
HILVERSUM I
rspel. (herhaling).
NEDERLAND I
(STER-
reclameuitzendingen om
18.55, 19.03, 19.56 en
20.16)
NTS:
18.50 uur:
Pipo de clown
19.00 uur:
Nieuws in het kort
AVRO:
19.06 uur:
Danny Kaye-Show
NTS:
20.00 uur:
Journaal
AVRO:
20.20 uur:
Televizier,
actualiteitenrubriek
20.45 uur:
De vuurproef, t.v.-spel
22.25 uur:
Tweehonderd
vingertjes, concert
NTS:
22.45 uur:
Tweede journaal
22.50 uur:
Sluiting
HILVERSUM I
NCRV:
20.30-22.25 uur:
Stekker.
NEDERLAND II
(STER-
reclameuitzendingen om
18.55 en 20.16)
NTS:
18.50 uur:
Pipo de clown
19.00 uur:
Nieuws in het kort
19.03 uur:
Van gewest tot gewest
19.25 uur:
Deltawerken, doe.
20.00 uur:
Journaal
NCRV:
20.20 uur:
Vidocq, tv-serie
20.45 uur:
muziekprogramm a
11.35 uur:
Hier en nu,
a ctualiteitenrubriek
HILVERSUM II
AVRO:
20.30-22.30 uur:
Salzburger Festspiele
22.55-23.25 uur:
Venster op de
hedendaagse muziek
Vertaling Remco Campert
Docors-kostuums Nicolaas Wijnberg
Regie Henk Rigter*
Elisabeth Andei
I-HLVERSUM
VPRO: 7.55 Dez
(gr.). AVRO:
Med edeljng en
slecht, lezing. 13.00 Nieuws. 13.10
slten, waarin opgenomen: Hoor dia
rubriek over krantenartikelen ui
CVK/IKOR:
22.00 uur:
Dichterbij Ezechiël
NTS:
22.30 uur:
Tweede journaal
22.35 uur:
Sluiting
Televisie morgen
NEDERLAND I
NTS/NOT:
10.20 uur:
Tanzania een ontwik
kelingsland
10.45 uur:
Ontdekkingen in onze
samenleving
11.10 uur:
Schrijversportretten
11.35 uur:
Walter and Connie
12.00 uur:
Sluiting
RADIONIEUWSDIENST
HILVERSUM I:
7.00 7.30 8.00 8.30 12.30
18.30 22.30 23.55
HILVERSUM II:
7.00 8.00 11.00 13.00 16.00
18.00 19.30 22.30 23.55
HILVERSUM III:
Elk heel uur vanaf 9.00
Elisabeth Hoytlnl
opvoering zijn recht van bestaan, al kan
zich voorstellen, dat het stuk bij
de première in Parijs, nu bijna twee
jaar geleden, een enorm tumult -ver
oorzaakte. Jan Verstappen.
HILVERSUMA m'e(240OIJ
i FM-kanalen)
Lichte grammo-
(10.00 Nieuws.). NRU:
13.02 Ons kent
ht en SOS-be-
School radio. (15.01
ACTUEEL
(Door Jan Verstappen)
Josef Svoboda, een grote naam in het
theater. Niet alleen in Tsjecho-Slowa-
kije. waar deze 48-jarige hoofddecor
ontwerper is van het Nationaal Thea
ter in Praag. Zijn decors voor meer
dan 300 stukken, waren in vele wereld
steden te zien, zowel aan deze als aan
gene zijde van het IJzeren Gordijn.
Svoboda is een van de belangrijkste
decorontwerpers van dit ogenblik. Het
Toneelmuseum biedt het Nederlandse
publiek op het ogenblik dc gelegen
heid zijn werk nader te leren kennen.
De aan Svoboda gewijde tentoonstel
ling is tot eind maart aan de Amster
damse Herengracht te zien, in de
bovenzalen van het museum. Een etage
hoger kan men (ter vergelijking wel
licht) een reeks maquettes zien van
ontwerpen van Nederlandse decora
teurs die deel uitmaken van de vaste
collectie.
Voor Svoboda dient een decor niet
meer om een bepaalde ruimte te sug
gereren: de plaats van handeling. Het
decor is een ondersteuning van de psy
chologie "an de toneelpersonen en van
de dramatische botsingen tussen hen.
Hij werkt dan ook met velerlei tech
nieken, materialen, lichteffecten en
projecties. De decors van Svoboda zijn
bijzonder ruimtelijk. Inventief zijn
steeds de changementen, die zich voor
de ogen van het publiek afspelen, vaak
tijdens het spel. Hoe dat toegaat, kan
de bezoeker van de Svobodatentoon-
stelling zien, door bij enkele maquet
tes een knop in te drukken, waarna
alles gaat schuiven, draaien en bewe
gen. Schitterende effecten ontstaan.
Bijvoorbeeld in het decor voor „De
Insekten", een Tsjechisch stuk van de
gebroeders Capek. Boven een rond
speelvlak (een draaitoneel dat in druk
ke kleuren is geschilderd) hangen twee
enorme spiegels, die de vloer en de
handeling daarop herhalen. Het effect
is geweldig, vooral als de vloer gaat
draaien.
Er staat een prachtige maquette voor
„Hamlet", dat er in eerste instantie
uitziet als een zwarte wand, waarin
enkele vierkante gaten voor deuren en
ramen, met een enkele trap. Het decor
blijkt te bestaan uit allerlei losse ele
menten, die naar voren en achteren
kunnen schuiven. Uit de gevel komen
trappen en muurstukken naar voren
en dit alles wordt weer gereflecteerd
door een boven het decor opgehangen
spiegel. De acteurs worden daarin ook
weerspiegeld en daarmee was 'n fraaie
oplossing gevonden voor het optreden
van de geest van Hamiets vader: de
weerspiegeling van Hamlet zelf. Dit
decor vervaardigde Svoboda voor een
Franstalige voorstelling in Brussel.
Heel opmerkelijk is het decor voor de
Griekse tragedie „Oedipus". Het is één
immens lange en brede trap, waarvan
de treden uit de zaal oplopen tot bijna
in de nok van 't toneel. Ekele speel
vlakken komen daaruit naar voren,
maar de plaats van handeling is de
trap, een helder wit, enorm imponerend
bouwsel, waarvan men zich kan voor
stellen, dat het voor dit stuk een ma
gistrale uitwerking heeft. Een prachtig
decor is er ook voor „D. n Giovanni"
van Mozart. De toneelopening is smal
ler gemaakt, maar de diepte van het
toneel is dan drie viermaal zo lang.
De vloer van de enorme ruimte, die
zo wordt gesuggereerd, bestaat uit rode
en zwarte vierkanten, enkele zetstuk
ken (meubels, een fontein, een geveltje
met balkon) zijn daar op geplaatst. In
de maquette staat het beroemde stand
beeld helemaal achter op de speelvloer.
Spiegels, projecties en bewegende on
derdelen. Dat zijn de voornaamste
elementen in Svoboda's decors. Een
logische ontwikkeling daaruit lijkt de
„Lanterna Magica", een theatervorm,
waarmee de Tsjech al vrij lang expe
rimenteert. Hij heeft zich in dat ex
periment losgemaakt van het toneel,
omdat hij probeert een combinatie van
theater en film te vinden. Projecties
van bewegende beelden op een achter
doek of op decorelementen, waarvoor
of waartussen men dansers, acteurs of
zangers ziet. Het „poly-ecran"-systeem
is nog een stap verder: verschillende
filmbeelden worden geprojecteerd op
diverse schermen. Ze zyn gesynchro
niseerd. Details van het ene beeld wor
den op andere schermen vergroot. Er
ontstaat zo een versmelting van film
en architectuur.
De indruk, die zich opdringt, dat
Svoboda nogal eigenzinnig met decors
aan komt dragen, waarop dan een
voorstelling moet worden gebouwd, is
geheel onjuist. Hij werkt tijdens de ge
hele repetitieperiode aan zijn ideeën.
Zijn decors komen voort uit stuk en
repetities. Het feit, dat Svoboda zijn
ruimtelijke bouwsels zowel voor klas
sieke als moderne stukken creëert,
wijst in die richting. De kracht ervan
kan men in het Toneelmuseum zelf
constateren.
Marcelle Bordas
overleden
PARIJS (AFP) Marcelle Bordas,
die vóór de laatste wereldoorlog roem
oogstte met haar lied „La femme a bar-
be" is woensdag op 70-jarige leeftijd in
Parijs overleden.
Zij debuteerde in 1925 met Mistinguet
en Fernandel en was op haar best als
zij matrozenliederen zong,
