KROETSJEV
tiran en bevrijder
Voedselbonnen voor armsten in V.S.
DE LEIDSE COURANT
„Zij hebben aan de touwtjes van deze bloedige samenzwering
getrokken en een aanslag gepleegd op het hart van de revolutie. Op
U, onze Stalin, en op uw naaste volgelingen. Verdoemde, ontaarde
fascisten. Zij hebben hun handen opgeheven legen een man wiens
naam op de lippen van miljoenen zwoegers is, iedere dag, ieder uur,
vol trots en oneindige liefde Zij hebben hun handen opgeheven
tegen de grootste van alle mensen onze dierbare vriend, onze
wijze kameraad Stalin
Deze woorden sprak Nikita Sergejevitjs Kroetsjev in 1936, toen Kamenev,
Zinovjev en andere Russische partijbonzen „wegens verraad aan partij en volk"
in Moskou werden berecht. Precies twintig jaar later ging hij even fel te keer
tegen degenen die Stalin tot voorwerp van hun vleierij hadden gemaakt, „hem
verheven hadden tot een godheid en hem in een onfeilbare legende hadden
trachten te veranderen".
Ruslandkenner Edward Crankshaw plaatst beide
n aangehaalde citaten naast elkaar in het boek dat
de intrigerende figuur van Kroetsjev heeft
jd. Kroetsjev, zegt hij, was eigenlijk de laatste die
•erheerlijking had mogen verketteren, want
ïand heeft tijdens het bewind van de zwijgzame
rgiër zo berekenend onderdanig en weerzinwekkend
perig over hem gesproken als hij. Desondanks kreeg
ijdens het roemruchte partijcongres in 1956 geen
d van kritiek. Zelfs de machtigsten zwegen toen hij
lagedachtenis van „de geliefde vader der volken"
pek overgoot en alle fouten van het systeem en
aanhangers afwentelde op de dode dictator. Er is al
over Kroetsjev geschreven: over zijn opkomst en
gang, over de tegenstrijdigheden in zijn karakter,
de wijze waarop hij zijns ondanks de coëxistentie tot
dan alleen een stuk communistische tactiek heeft
ïn over de onthutsende manier waarop hij,
vriend en vijand, diplomatieke conventies aan
Jlaars lapte. Wie was deze Kroetsjev, wiens image
sden'e' Westen hoofdzakelijk is gevormd door zijn
Feden als premier en partijleider? Het antwoord op
vraag tracht Crankshaw te geven in éen relaas van
bladzijden, waarin hij Nikita Sergejevitsj volgt
diens prille jeugd tot aan het moment waarop
als eerste man van de Sovjet-Unie veroordeeld werd
een vernederend rentenierschap. Er komt dan een
d te voorschijn dat sterk afwijkt van het beeld dat
kj tsjev van zichzelf trachtte te schilderen. De eerlijke,
5:ftssioneerde, volkse leider, blijkt nog door andere
sjfischappen dan eerlijkheid en politieke hartstocht
weg naar boven te hebben gebaand. Als trouwe
1 van Stalin zuiverde hij de Oekraine, joeg met de
p achter de bouwers van de Moskouse ondergrondse
sovjettiseerde meedogenloos het stuk Polen dat
and inpalmde toen de nazi's het Poolse leger op de
ën hadden gedwongen.
mand weet", zegt de auteur, „hoeveel Polen
itsjev heeft laten deporteren tijdens de eerste
tting van de Poolse Oekraine, die geduurd heeft
september 1939 tot juni 1941. Het waren er ver
het miljoen vooral leden van de socialistische
iien, joden, priesters, winkeliers, ondernemers en
-■denkbare „vijanden van het volk". Niemand weet
deel van de honderdduizenden Poolse soldaten, die
Oost-Polen uitgeweken waren bij het -naderen van
Juitsers, maar daar gevangen werden genomen door
lussen, in handen van de N.K.V.D. (het ministerie
Binnenlandse Zaken) zijn gevallen. Voor het lot van
gevangenen was of maarschalk Timosjenko of
•tsjev, als hoofd van het burgerlijke bestuur, die
aiding had bij de sovjettisering van de ongelukkige
en. verantwoordelijk.
li'
nd.
Lflcate
verkiezingscampagne, hoe kort ook, gaf Kroetsjev, Serov
en de N.K V.D. een uitstekende gelegenheid om bij
voorbaat de bokken van de schapen te scheiden: elk
individu dat tekenen vertoonde van aarzeling om te
stemmen zoals Kroetsjev had bevolen, werd onmiddellijk
beschouwd als een vijand van het volk en, als zodanig,
overgebracht naar de volgende boemeltrein met vee
wagens. die naar het hoge noorden van de Sovjet-Unie
De bevrijde broeders merkten al spoedig dat het leven
onder de Russen niet alleen maar ballet en superfilms
was. Zij werden vrijwel onmiddellijk geroepen in het
voetspooi te treden' van hun fortuinlijker broeders in
het moederland. In de kortst mogelijke tijd werden de
fabrieken en winkels overgenomen door de staat en de
NIET THUIS
boeren werden gecollectiviseerd. Tegen de winter van
1940 was de stilte van het graf op het land neergedaald.
Kroetsjev was terug in Kiev, thans heer van nog eens
acht miljoen nieuwe onderdanen, Oekrainers, die met
geweld en. naar Russische maatstaven, grote doelmatig
heid gleichgeschaltet waren en naar lichaam en ziel
opgeslorpt door het Sovjet-Russische levenspatroon. Het
was een reusachtige satrapie, een bevolking bijna even
groot als die van Groot-Brittannië met het beste deel
van de industrie van de Sovjet, het beste deel van de
voedselproduktie van de Sovjet.
Het leed dat dit alles veroorzaakte, werd voor het
Westen verborgen door de mist van de oorlog. Het had
geen aandacht voor iemand anders dan voor Hitier en
de vreselijke dingen die de Duitsers de Polen aandeden.
Mén sloeg de Sovjetinvasie in Finland in de winter van
1939 (Zjdanovs nieuwe provincie) gade met hartzeer cn
woede, maar men zag achter het blote feit van de Sovjet
bezetting niets van wat er geschiedde in Oost-Polen
Als het uitzicht helder was geweest zou de naam van
Kroetsjev vijftien jaar eerder een begrip zijn geworden
dan nu het geval was. Dit was zijn achtergrond, dit het
wezen van zijn opkomst, van zjjn vroegtijdig succes.
En dit was de man die. met een allure van minzame
onschuld. Jaren later in Moskou aan zij" diplomatieke
gasten zou vragen hoe het mogelijk was. dat hij hen
kon maken en breken, ofschoon zij op betere scholen
waren geweestDit was ook de man die later kon
beweren dat hU geen verantwoordelijkheid droeg voor
etsjev volgde niet het voorbeeld van zijn meester
leidde zijn veldtocht van deportatie, onteigening,
iciing en terreur niet over grote afstanden vanuit
prachtige bureau in Kiev. Dat was niets voor
dsjev. di man, die in de oude tijd in Joezovka zich
chaapsvachten placht te wikkelen tegen de kou. en
gering gebied per slede over de hele oppervlakte
isde. de man die zich later zou mengen onder de
in de smerige schachten en tunnels van de
kouse ondergrondse.
neioze energie, zijn toenemend plezier in
liciteit deden hem ook nu weer erop uittrekken,
keer naar het buitenland. Toen het Rode Leger
i binnentrok, vrijwel zonder tegenstand van de
lijsterde Polen, die nauwelijks wisten wat hun
kwam, was Kroetsjev erbij, vlak achter de eerste
Toen de Sovjettanks optrokken naar Podvolotsjisk.
ïenka, Tarnapol. Trembovl en Skalat. volgde
etsjev er onmiddellijk achter, om de overgave van
burgerlijk bestuur te aanvaarden De verovering
en zijn installatie in de grote stad Lvov werden
rr. gedramatiseerd In werkelijkheid had de
dstad van de Poolse Oekraine, die geen keus had,
overgegeven, nagenoeg zonder dat er een schot
gelost. Zijn persoonlijke propaganda-appuraat zond
ikzinnige rapporten naar de Moskouse kranten ovei
leldenmoed van de Sovjettroepen in het algemeen en
kameraad Kroetsjev in het bijzonder: het werd
•gesteld alsof men hem had ontvangen als een soort
ijdende engel, met bloemen en tranen van dankbaar-
en vreugde. De hele bezetting werd beschreven
één grandioos feest van dankbetoon, een soort
de onvermijdelijke kunstmatige verkiezingen voor
lereiden, Kroetsjevs allereerste verkiezingen, werd
land overstroomd met aanplakbiljetten 80.000
én week waarop foto's van de Sovjetleiders en
fletten en brochures bij miljoenen tegelijk met een
enzetting van de geneugten des levens in de Sovjet
van het duizendjarige rijk dat de boeren en
eiders te wachten stond, nu zij herenigd waren met
Russische broeders, die zij het laatst gezien hadden
de tsjaren. De verkiezingen waren een groot
:es. De Sovjetinvasie begon de 17e september, de
ciezingen voor het parlement vonden plaats op
)ktober. Kroetsjev was persoonlijk hier en daar en
1, en dank zij zjjn onvermoeibare arbeid, stemde
dan negentig procent van de bevrijde broeders
de partij
uurlijk waren er veel die niet stemden, aldus
nkshaw. Zij konden niet stemmen omdat men bezig
zc te deporteren als vijanden van het volk. De
Met zUn vrouw Nina is Nikita Kroetsjev na zijn val weinig
zonder de publiciteit, die hij eens aantrok.
in het openbaar verschenen. HU leeft teruggetrokken in i
WASHINGTON (A.P.). - Oranje
en blauwe biljetten, die op
speelgeld lijken helpen 2.600.000
behoeftige nerikanen om el
ke dag bUna voor een miljoen
dollar voedsel te kopen. Tegen
30 juni zullen zU in 1200 ge
bieden van 43 staten, waaron
der acht van de tien grootste
steden in omloop zün. De voor
standers van dit bonnenpro
gram noemen het de beste po
ging on. de tafel van arme
mensen van beter voedsel te
voorzien, zonder er een bede
ling van te maken. Niemand
krUgt de oonnen gratis. De
armen betalen er voor en ont
vangen op de bonnen voedsel,
dat vele dollars meer waard is
dan ze hebben neergelegd.
Sommigen vinden het wat erg
hardvochtig van de regering
om geld te trekken van dege
nen, die zij voorgeeft te hel
pen. Maar het congres heeft
zijn goedkeuring gehecht aan
het program en wijst het mini
sterie van landbouw elk jaar
een groter bedrag toe Het was
in het lopende begrotingsjaar
185 miljoen dolla. tegen 116 3
miljoen vorig jaar.
De warmste propagandist in
het congres is Leonoi K. Sul
livan die meent, dat de ge
dachte moet worden verlaten
om de armen alles gratis te
geven wat zij denken nodig te
hebben. In het systeem, dat
thans wordt toegepast, leren de
mensen hoe ze hun geld hoe
weinig dat ook is moeten
uitgeven. Het program werd
onder president Kennedy inge
voerd als proef en In 1964 door
het congres officieel aanvaard
Wie bonnen ontvangt, die op
de achterkant door hem moe
ten worden getekend, opdat
niemand anders ze kan gebrui
ken, kan ongeveer van alles er
mee kopen, wat de kruidenier
op zijn planken heeft, mits het
met uitzondering van koffie
thee, cacao en bananen in de
Ver. Staten vervaardigd is. De
aankoop van tabak en sterke
dranken is verboden.
Maar er is niemand op het
ministerie van landbouw, die
de illusie heeft dat dit verbod
voor 100 procent wordt nage
leefd. Speciaal niet in de kleine
eenmanskruidenierszaken, waar
de klant en de man achter de
toonbank oude vrienden zijn
Ernstiger overtreders zijn de
klanten, die hun bonnen aan
een winkelier verkopen voor
meer geld dan zij hebben be
taald, maar voor minder dan
de voedselwaarde, die de bon
nen vertegenwoordigen. De
klanten maken winst en ook de
winkelier, die de bonnen bij de
De Invasie in Polen met de deportaties onder
gruwelijke omstandigheden van meer dan een miljoen
Polen (sommigen vooral joden werden daardoor
natuurlijk bewaard voor een erger lot onder de Duitsers,
anderen niet) behoorde niet tot de misdaden die
Kroetsjev opsomde. Evenmin belrrorde daartoe Serovs
volgende operatie, de massale deportatie van honderd
duizenden Litouwers, Letten, Estlanders en Bessarabiërs
toen Rusland hun landen veroverde volgens overeen
komst met de Duitsers.
INTUÏTIE
Kroetsjev toonde altijd een scherpe Intuïtie voor mensen
en situaties en maakte er handig gebruik van. Hij wilde,
zegt Crankshaw, do geschiedenis Ingaan als de man die
Rusland vrede en voorspoed had gebracht, maar
tenslotte begon hij steeds meer terrein te verliezen op
de krachten die hijzelf ontketend had voor zijn eigen
eer en glorie. Anders gezegd: doordat hij alles tegelijk
was: een boer, een plaatselijk politicus, een strever naar
macht op grote en meedogenloze schaal, maar ook een
dromer en tegen het einde een staatsman, waf
hij niet in staat tot het concipiëren van een alomvattend
en samenhangend plan
Crankshaws studie is uitstekend gedocumenteerd. Zij If
juist daarom niet alleen waardevol als karakterschets
/an Kroetsjev. Even onthullend is zij als karaktertekening
van het Russische communisme, voor. tijdens en na de
oorlog. Het beeld dat het Westen momenteel van Rusland
heeft, is (en wordt) door verschillende oorzaken ver
tekend. Enkele daarvan zijn van emotionele aard, zoals
het bondgenootschap met do geallieerden tijdens de
Iweede wereldoorlog, de godsdienstvervolging in de
Sovjet-Unie, de coëxistentiepolitick, de opstand in
Hongarije en de afwijzende houding van Moskou tegen
over de politiek van Peking Allemaal zaken die een .<1
bestaande vooringenomenheid naar links of rechts verdei
beïnvloeden en zelden bijdragen tot een betere visie op
de betekenis van wat zich in Rusland de laatste vijftig
jaar heeft afgespeeld Hel is daarom goed d.ii
Crankshaw de feiten nog eens duidelijk heeft
gegroepeerd. Ze vormen een mozaïek van een sub
continent, geregeerd door knappe, meedogenloze politici,
wier daden werden i>c»nsn|i oerd door een sinister
mengsel van eerzucht, angst en ideologisch fanatisme.
bank inlevert tegen de volle
waarde.
De enige beperking, die dooi
vele bonnenbezitters uLs di
moeilijkste wordt ondervonden
is de bepaling, dat er alleen
voedsel mag worden gekocht
De bonnen geven geen recht
op zeep, toiletpapier, tandpasta
en andere niet-ectbare huis
houdelijke artikelen. Het offi
ciële antwoord is, dat zeep en
toiletpapier, hoe nuttig ook
niet voedzaam zijn. En dat is
het doel van de bonnen: beter
voedsel.
HUMANER?
Eigenlijk
zich verbaasd moeten afvragrn
waarom de wens nog /o vaak de vader van de
(historische) gedachte is. Waarom sommigen de politieke
moorden In Moskou minder slecht vinden dan die in
het vooroorlogse Berlijn en waarom de moord op tien
duizenden Polen met meer zwijgzaamheid wordt ontgeven
dan die op de inwoners van het Tsjechische Lidice
Waarom men in het Westen mensen als Malenkov en
Serov na de oorlog meer humane eigensehappen heett
toegedacht dan b.v. Goebbels en Heydrich. terwijl bun
staat van dienst daar toch geen enkele aanleiding toe gaf
Hun slachtoffers waren minstens even talrijk cn hun
trouw aan Staljn was van eenzelfde kaliher als de
trouw van een aantal nazileiders aan hun Führer. Dat zij
na de dood van Stalin cn de moord op Berla overeen
kwamen de politieke executies te staken, moet in het
licht van hun v.-rieden eerder gezien worden als een
daad van zelfbescherming clan ..ls een humanitair
gebaar. Stuk voor stuk hadden zij onder Stalin dun
lessen gehad
Dit alles neemt niet weg dat het regime van Kroetsjev,
tezamen met een aantal complexe factoren bulten zijn
wil, in Rusland een ander klimaat heeft geschapen
Misschien moet men zelfs zeggen dat die factoren hem
bij zijn beleid voor een groot deel hebben gedragen
Stalin had te maken met een onbestemde en nogal
amorfe massa, die hij met behulp van een monsterachtig
politieapparaat omvormde tot een „socialistische"
maatschappij van arbeiders, bedrijfsleiders en ambtena
ren; kortom tot een nieuwe burgerlijke maatschappij
met andere individuele behoeften en verlangens. Door
tegenover deze Sovjetgemeenschap op het Juiste moment
de juiste toon te vinden en zijn tactische gaven uit te
bujten, kon Kroetsjev zich in de turbulente jaren na
1956 handhaven en zowel In Rusland als daarbuiten de
eer voor zich opeisen van de grote hervormer en non
conformist, die het communisme in de Sovjet-Unie een
nieuwe verrassende impuls had gegeven. De driestheid
en ongeremdheid van zijn optreden, die hem naar de
top brachten, leidden tenslotte ook tot zijn ondergang
Het patroon van Kroetsjevs handel en wandel blijft
bijzonder gecompliceerd, evenals zijn karakter Ook voor
Crankshaw blijven er vragen, Intrigerend en essentieel
ln hoeverre was hij oprecht, ook in zijn woede, en in
hoeverre speelde hij toneel? Wat is precies zijn aandeel
jeweest in het neerslaan van de Hongaarse opstand?
Vragen als deze zullen de geschiedkundigen nog wel even
oezighouden Het antwoord erop ls echter niet onontbeer
lijk voor de scherpte van het portret dat de auteur
beoogde te schilderen. De trekken daarvan zijn duidelijk
;enoeg Zeker voor de constatering dat Nikita Kroetsjev
evenzeer tiran als bevrijder is geweest cn dat zijn
■ptreden na Stalins dood, hoeveel positiefs men daarin
mag vinden, geen enkel excuus Inhoudt voor zijn
optreden in de dertiger en veertiger jaren. Trouwens:
doden aanvaarden geen excuses.
