DE STAD
HET DORP
HET DORP
DE STAD
kerstnummer 1967
spierwit bad,
rijk betegeld toilet
en een balkon
rustig en gezond
met tuintje voor
en tuintje achter
BETER VAN
DAN VAN
kleine broddellap in
Rijswijks dierbare grond, krap 120 meter lang en
37 meter breed, een kubistische vijver met 24 een
den aan de voorkant, vijf parkeerplaatsen voor
310 auto's aan de achterzijde. Daartussen vijf be
tonnen giganten, waarin de rijksadministx-ateur in
stugge verdraagzaamheid samenleeft met goed
boerende ingenieurs, onschendbare diplomaten,
slimme zakenlieden en alleenstaande dames van
een prikkelend soortelijk gewicht.
Ze hebben allen een spierwit ligbad, een rijk betegeld
toilet en een balkoh, waar de zuidwestenwinden vrij spel
hebben. Ze hebben ook allen dezelfde soort voordeur
met patrijspoort, dezelfde hal, dezelfde kamerindeling.
De prijs voor dit collectief randstadgerief bedraagt
minimum 55.000 gulden voor de koopflats en 450 gulden
de huurwoningen. Laat men het begerig oog vallen
op één van de acht-kamerflats in de grauwe onderbouw
dan betaalt men maandelijks een bedrag van 850 gul
den. Dat is dan wel met centrale verwarming. Dat wel.
Vier jaar geleden graasden op die 4440 vierkante meter
Rijswijkse klei nog lome koeien, die er geen weet van
hadden, dat Reindert Zwolsmans hete dadendrang niet
bij het houten hek met „verboden toegang voor onbe
voegden" -zou ophouden. De keizer van Scheveningen,
op dat moment nog oppermachtig, had trouwens al
borden laten plaatsen, die uitschreeuwden, dat binnen
de kortste keren uit deze drassige bodem 360 super
luxe flats zouden worden gestampt Landmeters liepen
[schatplichtig tussen de uiers rond. om de invasie van
draglines, bulldozers en heimachines voor te bereiden
klinkerwegen werden tussen het gras uitgerold.
[Zelfs de boer, die onbereikbaar ver in zijn agrarische
burcht de psalmen zong, begreep op dat moment, dat
s werd.
Vee verdreven
Eind 1964 was het zover: de boerderij, die generaties
lang eenzaam in het wijde land had gestaan werd lang-
ingesloten door torenhoge muren van gewapend
beton, op het erf moesten de kippen de sohamele buit
delen met ratten, die door het bouwgeweld verjaagd
t vee werd verdreven in de richting van Delft.
Het visitekaartje, dat Zwolsman in het weiland depo
neerde, loog er niet om: a raison van 14 miljoen gulden
creëerde hij een verticaal dorp, waarin de harde symme
trie het gezicht bepaalt. De heipalen torsen een last van
twaalf etages, die onderling verbonden zijn met liften,
trappen en kale, winderige galerijen. Achter elke voor
deur ligt een stemmige oase, waarin de homo sapiens
geacht wordt zijii geluk te vinden. De kamers zijn niet
kinderachtig bemeten, de salon is berekend op het
«Mnrst urn m- ïtKfiiX
Voor 14 miljoen gulden bouwde Reindert Zwolsman in Rijswijk een verticale dorp, waar in de harde symmetrie het gezicht bepaalt. Twaalfhonderd
mensen zullen hier in de nabije toekomst het geluk moeten enteren.
meest pompeuze bankstel, de grootste slaapkamer over
eet zich ook niet aan een tweepersoonsbed.
Alleen de bergruimte is schamel: eigenlijk niet meer
dan een uit zijn krachten gegroeide kast, waarin vooral
de oudere bewoners met hun herinneringen geen raad
weten. „Als je hier intrekt", zegt één van hen. „moet
je je vooral niet laten leiden door sentimenten. Gewoon
alles weggooien, wat niet strikt noodzakelijk is. Geen
pulletjes bewaren, omdat je misschien nog eens bloemen
van je kleinzoon krijgt. Niet dat „gezicht op Enkhui
zen" aan je hart blijven koesteren, omdat het toevallig
veertig jaar in je voorkamer heeft gehangen. Weg er-
Het klinkt wat wreed, maar het is gewoon een kwestie
van aanpassen. Je moet in het begin ook wennen aan
die blèrende kinderen op de galerijen, aan het gedreun
van de lift, aan het lawaai van de waterpomp. Natuur
lijk kopen de mensen zo'n flat voor hun rust, maar dat
betekent nog niet, dat jc dan gelijk niks meer hoort.
Er loopt hier beneden een weg. waar elke dag zo'n zes-,
zevenduizend auto's overheen razen, 's Winters is dat
geen probleem, maar zomers ervaar je dat geluid op een
bijna pijnlijke manier. Toch is ook dat geen onover
komelijkheid; je zet gewoon je televisie wat harder".
Peperduur
Van de 360 beschikbare flats zijn er nu 325 bewoond.
Samen herbergen ze 1000 kersverse Rijswijkers, wier
enige binding met de gemeente bestaat uit het feit,
dat ze er vaak na eindeloos zoeken en getob een
peperduur optrekje hebben gevonden. Onder hen zijn
opvallend veel hoofdambtenaren, veel administrateurs
bij ministeries, een handvol referendarissen, daarnaast
een sterke groep technici en economen, die het kruis
van hun jarenlange studie anoniem willen dragen: de
meésten hebben nadrukkelijk verzocht om hun titels niet
op de naambordjes te vermelden.
Andere beroepen, die in de vijf flats vertegenwoordigd
zijn: portretfotograaf, leraar oude talen, journalist,
onderwijzer, agent van gemeentepolitie, arts en masseur.
Binnenkort wordt die rij aangevuld door een tandarts
die op de elfde etage van de vijfde kolos twee flats
naast elkaar heeft gekocht. Kosten: 120 mille. Hij heeft
wat muren laten wegbreken en kan nu beschikken over
een enorme zaal, waarin hij een volwassen biljart wil
plaatsen. Daarnaast was hij van plan een schouw te
laten bouwen, maar de coöperatieve vereniging van
eigenaars verbiedt hem een extra-verstevigde schoor
steen door de twaalfde etage te boren. Commentaar
van de tandarts: „Had ik dat maar eerder geweten,
dan had ik die flat boven me er ook nog bijgekocht".
Tieners schaars
De leeftijd der duizend getekenden is kenmerkend voor
de prijs der woningen: 178 van hen zijn 50 jaar of
ouder, 207 zitten in de greep tussen 36 en 50 en 218 zijn
onderweg van 21 naar 35 jaar. Tieners zijn in de beton
nen enclave schaars vertegenwoordigd: 61 personen tus
sen de 16 en 20 jaar. Met de 336 kinderen tussen 0 en
15 jaar vormen zij h?t kroost, dat de bewoners zich
willen permitteren.
Het aantal gezinshoofdei: bedraagt 262, het aantal al
leenstaanden 46. De vrouwen zijn in de flats in de
meerderheid: 508 tegenover 492 mannen. Onder hen
zijn 112 buitenlanders.
De duizend kunnen voor hun religieuze gevoelens terug
vallen op 12 kerken in de gemeente Rijswijk. Twee
honderd vijftig katholieken maken daar gebruik van,
daarnaast 185 Nederlands hervormden, 63 gereformeer
den en 94 personen, die tot een ander kerkgenootschap
behoren. Ruim veertig procent heeft geen bindingen
met een Kerk. (in geheel Rijswijk bedroeg dit percen
tage op 1 januari 1967 24,06 procent). Kanttekening
van één van de bewoners: „Wat opvallend is in deze
flats is het individualisme, dat tot, in het absurde wordt
doorgevoerd. Je hebt geen enkele binding met 'je buren,
je vreet alles zelf op. Het gevolg is, dat je je nergens
mee verbonden voelt. Te woont er toevallig en dat is
De bewoners van de vijfde flat hebben'zich sinds kort
BETER VAN
DAN VAN
gevonden in hun eensgezinde strijd tegen de plannen
van de gemeente om viak naast hun huizen een toren
van twintig verdiepingen te bouwen. „Dat is een on
vergeeflijke zaak", menen ze, „het woonkomfort wordt
toch al verpest door de Zoomsewcg, die straks vlak voor
onze neus komt. Ze moeten nou niet bezig blijven".
Opvallend in de vijf kolossen is het sterke verloop. Een
ambtenaar van de afdeling huisvesting spreekt in dot
verband over een achutsluiseffect. „Zo zitten ze er ln
en zo krijgt je hun mutatie alweer door. Tot voor kort
kwamen er ook mensen in de huurflats, die tevoren
wisten, dat ze die vijf-, zeshonderd gulden met geen
mogelijkheid konden opbrengen. Ze kwamen na een paar
maanden bij de Sociale Dienst en zeiden doodleuk, dat
ze die huur niet konden behappen. Omdat ze op dat
moment Rijswijkers waren, moesten we ze wel een
goedkopere woning toewijzen. We zijn er zo'n zes keer
ingetrapt. Nu vragen we tevoren by hun werkgevers
wat ze verdienen".
Tot het servicepakket, dat de gemeente de bewoners
van de flats kan aanbieden, behoren ook nog 20 kleu
terscholen. 24 lagere scholen, 10 uitgebreid lagere scho
len, 6 middelbaar en voorbereidend hogere scholen, twes
zwembaden, drie bejaardencentra, drie postkantoren,
1 sporthal, 1 station, 1 sportpark en een Intercommu
naal winkelcentrum.
Hijgen telgen 60 mille
„Het was een hele gok", zegt één van de bewoners,
Jk had een huurhuis en Ik heb zeker een half Jaar
tegen die 60 mille op zitten hijgen. Ik kan de keren niet
meer tellen, dat Ik by de makelaar heb uitgehuild. Nu
ik er eenmaal zit, ben Ik best tevreden. Ik ztt hier
prinsheeriyk op mijn elfde etage en lk kyk tot aan d«
Euromast en Hoek van Holland. Met myn kijker zie
ik de schepen de zee opdraaien en als het mist, schynt
bij mij de zon. Dat ls een krankzinnig gezicht: de wol
ken kruipen over de grond en het enige, wat je ziet
is een fabrieksschoorsteen of de top van een molen.
Alleen voor dat uitzicht wil lk hier nooit meer weg".
De ambachtsheerlijkheid Nieuland gesegt de Vierpolders: duizend moddervette hectaren op het eiland
Voorne, voor de burgemeester gekarakteriseerd als een „rustige, gezonde, door en door Hollandse ge
meenschap". Dertienhonderd vijftig mensen zijn hier, op de vlucht voor rook en smook van Europoort,
neei'gestreken.
De kerk in Vierpolders is een kille, witgekalkte buik, waarin de wrakke preekstoel de enige ver
siering vormt
N IEULAND gesegt de Vier
polders", dé oude Ambachtsheerlijkheid, in 1724
door Aalbregt Nicolaas van Schagen, Heere van
Goudriaan als hobbyset gekocht, ligt anno 1967
wat verloren in de groene praii-ie van het eiland
Voorne. De rook- en vuui'spuwende schoorstenen
van Botlek en Europoort lijken hier tekenen van
een andere planeet, de horizon wordt nog gemar-
keerd door een boerderij, een knotwilg, een traag
herkauwende koe.
De dijken liggen als mollengangen in de duizend modder
vette. op zee en storm bevochten hectaren, die de spoel
en leefruimte vormen voor 1350 Nederlanders. De
meesten van hen zijn boeren, kleine weerbarstige
vorsten, die vanuil onneembare burchten hun land
besturen. Zij zijn standvastig in de hervormde leer en
«even met tegenzin aan de keizer, wat de keizer toekomt.
De machtigste agrariër in dit drooggemalen rijk is
iviachiel Mol, de 70-jarige ex-president kerkvoogd en
VVD-wethouder van openbare werken, die resideert
over veertig bunder best land. In het vaal gestencilde
mededelingenblad van de Nederlands Hervormde Kerk
is hij zojuist begonnen met een historische parochie-
kroniek, waarbij hij met de rustige gebaren van de
landman teruggraaft tot 1200. In hft voorwoord schrijft
hij: Degenen, die er prijs op stellen om deze geschiede
nis te bewaren, kunnen de nietjes eruit halen, zodat er
dan tenslotte een geheel overblijft, dat later lot een
boekwerk kan worden ingebonden".
De kerk zelf is een kille, witgekalkte bulk, waarin de
wrakke preekstoel de enige versiering vormt. Elke
zondag is er een dienst, die afwisselend geleid wordt
dooi dominee Van Dijk of evangelist Do Wilde, ccn
barokke kerkdienaar, die zijn preken nog steeds ver
siert met hemelse banbliksems uit de godvrezende negen-
Klompen vóór loket
Het administratief hart van Vierpolders klopt in de oude,
witte school op de dijk, waar klompen voor het loket een
vingerwijzing zijn, dat burgemeester J. G. Bosch bezoek
heeft. Aan de andere kant van de gang is de zaal, waai
de gemeenteraad onder een goed geolied portret van
d« koningin beslist over de daverende dingen binnen de
dorpsgrenzen. Burgemeester Bosch heeft jaren achtereen
op een politieke wip gezeten, die bij de ene verkiezing
doorsloeg naar de roze kant der socialistische mannen
broeders en bij de volgende een liberale reuzenzwaai
maakte, maar sinds 1966 heeft ook in Vierpolders de
onrust bezit genomen van het kiezersvolk. Tot verbijs
tering van de nazaten van Nicolaas van Schagen kwpm
er toen een vrouw uit de stembus, een import-burgeres,
die de pacifistische passie kwam preken. De resterende
zetels weiden ingenomen door de Partij van de
Arbeid (2), de lijst Gemeentebelangen-VVD (2) en de
oecumenisch opererende AR en CHU (2). „Het is een fijn
groepje", stelt de burgemeester met zichtbare voldoening
vast, „je moet alleen niet aan hun privébelangen tomen.
Een goed geoutilleerde vuilnisbelt aan de rand van het
dorp is bijvoorbeeld geen haalbare kaart. Dat vinden ze
flauwekul, want ze kieperen hun rommel al eeuwen
achter het huis en dat gaat best".
Een ultramodern dorpshuis van vier ton daarentegen
jaagt hij moeiteloos door de vergadering. Hier komen de
bibliotheek, een bejaardensoos, een jeugdhonk, een
feestzaal en het bureau van het Groene Kruis. Zeil' heeft
hij zich grootmoedig verbannen naar de eerste etage,
waar hij over enkele jaren de 3000e burger hoopt in te
„Vierpolders", stelt hij nadrukkelijk, „zal ook in de
toekomst een plattelandsgemeente blijven. Bij ons geen
hoogbouw, geen betonnen kazernewoningen. Wel wijken
met gemoedelijk eengezlnshulzén. Tuintje voor, tuintje
achter. Vierpolders wordt het woondorp op Voorne voor
de werkers van Europoort en Botlek". De eerste
immigranten hebben zich inmiddels verschanst in de 72
woningen, die onder aan de dijk /.ijn gebouwd. I)<
bewoners hebben voor hun hulzen 35.000 gulden betaald
(met cv 40 mille), waarvoor ze vier kamers, i-en keuken,
een doucheeel en een zolder kregen. Hun beroepen
variëren van boekhouder tot leraar, van vliegenier lot
ingenieur. Er zitten ook wat spijtoptanten tussen, die
hun leven aanvankelijk verankerd hadden in een flat
in Hoogvliet of Spijkenisse, maar haastig op hun hoog-
bouwschreden terugkeerden, toen Vierpolders op d<
plattelandstrom sloeg, „Op zaterdagmorgen werden die
huizen in een advertentie aangeboden", zegt burgemeester
Bosch, ,,'s middags waren er al veertien verkocht. We
hadden er rustig 150, 200 kunnen bouwen. Ze staan
te trappelen om in ons dorp te mogen wonen. Begrijpe
lijk, want Vierpolders is een rustige, gezonde, door en
door Hollandse gemeenschap".
Om het bewijs te levei-en had burgemeester Bosch graag
een 100-jarige aangereikt, maar helaas is die zojuist
aan het dorp ontvallen. „Ouwe mensen genoeg zegt
hij. „maar we zullen een paar jaartjes geduld moeten
hebbeh, voordat er weer één de eeuw volmaakt"
De culturele dadendrang in Vierpolders wordt gespuid
via de volledige vergunning van caféhouder Lugtenburg
die aan zijn gelagzapl met biljart (gelieve niet te pikeren)
oen toneel heeft, vastgebreid, waar de lach en de traan
in meerdere bedreven genoogdoening krflgen. De toneel
vereniging Kunst na Kracht („vergis u niet", waar
schuwt de burgemeester, „het ls Inderdaad „na" en
niet „naar". Wij uitten hier ln een boerendorp, Er moet
eerst gewerkt worden") tekent per jaar voor vier uit
voeringen met tombola in de pauze en bal na. De leden
hebben thans ln studie het drama ln zes taferelen „Ver
broken banden". Zaal open om 19.30 uur. De rol van
Bart Vertinden, een gemoedelijke man. ls in de bekwame
handen van L. A. Steyi. die van buurvrouw Betje, een
gezellige babbelkous, krijgt de ruimte in de persoon
van niej, E. OuwendIJk. Het ia doodjammer, dat de
dorpsfunfare De tiende penning de geest heeft gegeven,
want anders had die ook nog luister aan het feest kun
nen bijzetten. De televisie en onderling meningsverschil
over de bezetting der instrumenten hebben hei ver
dienstelijk korps reeds driemaal met stomheid geslagen,
maar dc muzikanten hebben dc moed nog niet opge
geven. „Als u volgend jaar terugkomt in Vierpolders",
zegt oen stralende gemeentesecretaris De Groot, „dan
wordt er weer een flink partytje geblazen".
In onderlinge liefde bloelende zyn wel de biljartvereni
ging De Poedel, de bejaardensoos, de EHBO-afdeling,
het Veilig Verkeer en de BB. die dit jaar definitief de
wisselbeker in de wacht heeft gesleept
Trota van het dorp ls de voetbalvereniging Vierpolders,
dj,e zichzelf momenteel helaas in de onderste regionen
van de 2e klas der Rotterdamse Bond een verdrietige
trap nageeft. De burgemeester is overigens bereid ver
gif in te nemen, als zyn blnuw-zwarle rakkers niet bin
nen de kortste keren weer doorstoten naar de top.
Beat spettert
Uil voorraad kan Vierpolders voorts nog leveren één
openbare school met vier leerkrachten, één openbare
kleuterschool met. twee leerkrachten, een Ralffelscnbank,
een Jeugdgebouw, waar naar dc smaak van de burge
meester de beat Ie luid tegen de zoldering spet, een
vrijwillig brandweerkorps met afgekeurde spuit, post-
commandant Hendrik van der Laan van d<- rijkspolitie,
een veiling met een jaaromzet van 11 miljoen en een
café bij de uitgang van het dorp, waarover B. en W.
uiterst zuinig zijn met hun berichtgeving. De gemeente
secretaris wil na het derde koetsiertje wel onthullen,
dat het etablissement gedreven wordt door een mollige
dame, dlc gul en mededeelzaam aan haar tap staat.
Meer weet hij er ook niet vnn. De Ingewijden van Vicr-
polders worden geacht deze broze nering niet te kennen.
En voor de rest zyn er weilanden, spruitjes van goede
hulahoudkwalitclt, jagende luchten In een wlde-screen-
decor en steeds meer uniforme tuintjes, die naar onb-
werp van B. en W. moeten worden aangelegd.
Voor een doktersconsult moeten dc 1350 bevoorrechten
van Vierpolders naar Heenvliet, Brielle of Nieuwen»
hoorn.
Geen probleem Heeft Vierpolders Immers niet sinds
mensenheugenis het eeuwige loven
