Na-oorlogse periode u/erd tijd
van veel verbouwingen
75 JAAR ELISABETH-ZIEKENHUIS IN LEIDEN (2)
„PAKHUIS" OMGETOVERD
TOT OPLEIDINGSINSTITUUT
VOOR VERPLEEGSTERS
Joop H ollers; een van cle vijftig
L.C. krantenbezorgers
LIEVER EEN
KRANTENBEZORGER KWIJT
DAN EEN ABONNEE
ZATERDAG 18 NOVEMBER 1887
Ook de viering van het vijftig-jarig bestaan van het St. Elisabeth-
tiekenhuis viel in oorlogstijd, nl. op 9 december 1942. Men kon dit
ilechts vieren met een gedenkboekje: „Het Elisabeth-gesticht te Lei
den". ,flet is geen tijd om feest te vieren" staat er in het voorwoord,
naar een overzicht van vijftig jaar katholieke naastenliefde in Leiden
toü men vrienden en bekenden, weldoeners en onbekenden toch wel
aanbieden. Bij de herdenking van het 75-jarig bestaan, dat zoals het
tich thans laat aanzien, voor het eerst ongecompliceerd en feestelijk
gevierd kan worden, zullen de gedachten van de ouderen ongetwijfeld
terug gaan naar deze oorlogsjaren, die het St. Elisabeth-ziekenhuis tn
teer kommervolle omstandigheden brachten. Een van de artsen trok
bij het begin van de bezetting de vergelijking „Zie, zo nu ieder uur
sn lepel". Men had (gelukkig) geen idee, dat men vijf jaar lang een
<eerzin-wekkend medicijn moest slikken.
De oorlogsdreiging:, in 1939 heel
reëel geworden, deed de ziekenhui
zen ln den lande allerlei maatrege
len nemen. Zo ook het St. Ellsa-
beth-zlekenhuls, dat met artsen
van het Rode Kruis ln Den Haag
richtlijnen voor geval van oorlog
doornam; de plaatsing van gewon
de militairen besprak en de hulp
verlening aan getroffen ziekenhui
zen by een eventueel bombarde
ment, alsmede mogeiyke evacuatie
van patiënten, wanneer het St.-
Ellsabeth-ziekenhuls zelf getrof
fen zou worden.
Soms kwam het wel voor, dat
nen in het ziekenhuis, de lawine van
[estencilde bladen met voorschriften
nzake de aanschaf van noodappara-
bevoorrading van medicamen-
i voedsel etc., vanuit het stand-
iunt: „we kunnen geen kapitalen
;aan uitgeven voor een toestand, die
ieh misschien nooit voordoet" ter-
ijde legde; de oorlogstijd zelf maak-
duidelijk, dat men niet pessimis-
ich genoeg had kunnen zijn. Er
srden leken opgeleid door middel
EHBO-oefeningen. Met brancards
j men trap op, trap af, om voor-
lereld te zijn op het uitvallen van de
ift. Rellgeuzen uit de stad en omge-
'ing werkten op de ziekenafdelingen,
enelnde direct aan de slag te kun-
eer ztj voor hulpverlening
werden opgeroepen. Er werd geleerd
men had te handelen bij luchtgo-
hoe men gasmaskers moest
ipzetten. In de kelder, waarvan men
Jacht dat hy wel bomvry zou zyn,
werd een operatiekamer ingericht en
verloskamer en men wachtte en
ïoopte dat dit alles allemaal overbo
dig zou zyn.
„Het is oorlog" werd zuster Ze-
phrina, de toenmalige directrice
van het ziekenhuis ln de nacht van
9 op 10 mei om ca. 4.30 uur meege
deeld. De richtiynen werden te-
voorschyn gehaald. Honderden pa
tiënten vertrokken, die dag daarop
volgend, naar huls. In de kleuter
school aan de Middelste gracht
waren Nederlandse militairen gele
gerd en op zaterdag 11 mei kreeg
het ziekenhuis zyn eerste oorlogs
gewonden: slachtoffers van de ge
vechten op het vliegveld Valken
burg. Nederlanders en Duitsers
kregen dezelfde behandeling; ze
werden alleen 's nachts niet naast
elkaar gelegd. Het Roode Kruis
zorgde in die tyd voor een ruime
voorziening van medicamenten en
verbandmiddelen.
Vliegtuig stort neer
De eerste oorlogsjaren waren de
ergste niet voor het ziekenhuis. Voor
werkelijke rampen bleef men echter
bespaard en deken Bots zou dat een
wonder hebben genoemd. Laten we
zeggen, dat het een zeer gelukkige
samenloop van omstandigheden is
geweest, dat op 24 oktober 1943 een
vliegtuig ter hoogte van het Groene
Kerkje te Oegstgeest werd geraakt
door afweergeschut en stuurloos
doorvloog richting Leiden, waar het
een brok afscheurde van het dak van
het Elisabeth-ziekenhuis, een gat
sloeg ln de waterleidingsbuis en met
een enorme klap belandde op een
braakliggend terrein, waar als al
les volgens plan was gegaan een
nieuwe uitbreiding van het zieken
huis had moeten staan. De definitie
ve goedkeuring van bisschop en ge
neeskundige hoofdinspectie liet ech
ter op zich wachten. Het vliegend
wrak had zich diep in een dikke ste
nen keldervloer geboord. Er ontstond
brand, die "echter snel geblust werd
door.het water uit het lek van de
waterleiding. Niemand had enig let
sel; wel lagen de scherven van ge
sprongen ruiten in de wiegen van de
baby's. Het vliegtuig had zich zo diep
in de grond geboord, dat men het op
graven ervan maar heeft gestaakt.
Bloembollen en suikerbieten was
ook het menu van de zusters van
het St. Elisabeth-ziekenhuis ln de
hongerwinter. Zonder licht, warm
te, licht en telefoon moest het zie
kenhuis toen draaien, maar dank
zy allerlei improvlsatie-maatrege-
gelen, zoals de aanschaf van een
gasgenerator, die de operatieka
mer moest verlichten, lukte dat.
Met behulp van deze generator
kon men ook steriliseren; dit ge
beurde tevens voor het Academisch
Ziekenhuis.
Het nieuwe opleidingsinstituut:
Hooigracht 6a.
Hongertocht
Eind januari 1945 was het gebrek
aan voedsel zo nypend, dat men nog
maar drie dagen het allernoodzake
lijkste voedsel voor de patiënten had.
Drie zusters namen toen het besluit
om op hongertocht te gaan en zjj ko
zen als operatie-terrein Zoeterwoude,
omdat van iedere boerdery minstens
één lid van het gezin weieens was
verpleegd ln het ziekenhuis. Deken
Bont van Zoeterwoude gaf de ver
kleumde zusters met slappe kappen
van de sneeuw weinig kans op sukses,
want zo zei hy: „De deken eet zelf
droog brood". Ondanks deze sombere
voorspelling en alle ontberingen
slaagden de zusters er toch in een
dusdanige voedselvoorraad bij elkaar
te bedelen, dat men voor enige dagen
onder de pannen was. Ook waren er
De nieuwe vleugel van het St. Eli
sabeth-ziekenhuis, zoals die In 1954
tot stand kwam.
onderduikers in het ziekenhuis, waar
onder enkele doktoren, voor wie men
een heel waarschuwingssysteem had
ontworpen.
Andere
bestuursvorm
Hoewel de bezettingstyd veel van
het ziekenhuis had gevergd, .kwam
men met „Gods Hulp" zoals men
ln de geschiedenis van het zieken
huis kan lezen, door de moeliyke
na-oorlogse periode heen. Er kwa
men veranderingen ln de bestuurs
vorm van het ziekenhuis. Het sgn.
„Medisch Contact" werd in het le
ven geroepen, teneinde een binding
'tussen artsen en het ziekenhuisbe
stuur, thans verwezeniykt door een
directie, waarvan een algemeen
directeur aan het hoofd staat, te
waarborgen. Men wilde hiermee
tevens een zo goed mogeiyke ver
pleging van de patiënten waarbor
gen, goede wetenschappeiyke re
sultaten en efficiënte werkmetho
den.
Het medisch college was samenge
steld uit verschillende artsen, specia
listen, een huisarts en een rector. Het
ziekenhuisbestuur bestond uit drie
zusters. Op 9 oktober 1954 trad da
nieuwe structuur in werking, voor
afgegaan door de inzegening van de
nieuwbouw op 25 maart 1954. Het
braakliggend terrein was in 1952
voorzien van de eerste paal; twee
jaar later kon architect lr. Jan van
der Laan de nieuwe vleugel van drie
verdiepingen onder grote belangstel
ling van vertegenwoordigers uit al
lerlei geledingen van de Leldse sa
menleving, overdragen aan de coi>-
gregatie.
Nieuwbouw
Deze nieuwbouw gaf, tezamen
met de gevelwyzlging, het zie
kenhuis een modern en Imposant
ulteriyk. Een nieuw en zeer lang
verwacht en gewenst laboratorium
deed ln 1955 zyn Intrede. Het sous-
terrain werd ln de daaropvolgende
Jaren geheel verbouwd en volledig
benut. Er kwam een centraal ma
gazijn ln, een kapsalon, het ver
trek voor de welfarewerkster, een
kantine voor het manneiyk perso
neel en een apotheek.
De opleiding voor verpleegsters ls
ln het St.-Ellsabeth-ziekenhuis thans
zover geperfectioneerd, dat men vol
doet aan de algemeen geldende voor
waarden hiervoor. Jaariyks melden
zich zo'n 45 meisjes aan voor de cur
sus, die in de toekomst wellicht de
religieuzen in de verpleging gaan ver
vangen. Er zyn op het ogenblik nog
25, wat oudere zusters van de con
gregatie werkzaam in de verpleging;
65 maken zich op andere wijze in het
ziekenhuis nuttig.
Verpleegsters
opleiding
De zusters, die in het begin van
deze eeuw wilden opgeleid worden
als verpleegster, moesten eerst een
cursus algemene ontwikkeling vol
gen. Deze leasen in rekenen, taal,
aardrykskunde, elementaire schei-
kimde enz., werden in Leiden door
de hoofdonderw-yzer van de R.-K.
jongensschool gegeven. In het Aca
demisch ziekenhuis moest men na
afloop van de vooropleiding het
zgn. klein examen afleggen. Slaag
de men hiervoor, dan werd men
toegelaten tot de driejarige cursus,
die opleidde voor het wetteiyk er
kende Boerhaavediploma. In 1927
vond voor het eerst het eindexamen
van de opleiding In het eigen zie
kenhuis plaats, nadat in 1924 de
opleiding was gereorganiseerd.
In 1951 werden in de opleiding voor
het eerst leken opgenomen, dat was
een gevolg van de tweede wereld
oorlog. Na de oorlog waren er name
lijk enkele Roode Kruis-helpsters in
het ziekenhuis biyven werken, zy
waren echter niet bevoegd en hadden
geen promotiekansen, tenzy ook zy
de gelegenheid zouden hebben het di
ploma A te halen. In 1959 vroeg men
aan de Geneeskunde Inspectie toe
stemming om twee maal per jaar met
een cursus te mogen beginnen, het
geen werd toegestaan, op voorwaarde
dat de cursusperioden op vastgestelde
tyden moesten aanvangen. Mei en
november werden als begin van de
cursussen gekozen. In 1960 kon men
ook de zgn. pre-kllnlsche periode
starten een belangryke tijd van
voorbereiding op de cursus zieken
verpleging dank zy de aankoop
van het huls van de wed. Splinter,
via de tuin van de Pauluaafdellng aan
de achterzyde te bereiken. Het werd
lngrypend verbouwd, op de parterre
houden drie specialisten hun spreek-
Nieuwbouw?
De o/ganlsatle en leiding van de
pre-kllnlsche opleiding ls In handen
van zuster „Euphemia", mej. A. M.
van der Wulp, die In 1960 een twee-
Jarige studie aan de Hogere School
voor verplegendeo te Nymegen
voltooide.
gelukkig een zeldzaamheid. De krant
by de duizenden abonné's op tyd ln de
bus te laten rollen vraagt een enor
me organisatie. Als iedere kranten
bezorger, ln de 35 wyken, die De
Leldse Courant alleen al in Leiden
heeft, één krant vergeet, dan zyn
er voor de klachtendienst van de
krant al gauw zo'n 50 klachten. De
llchteiyk tot zwaar teleurgestelde
abonnée krygt de krant alsnog die
zelfde avond bezorgd, maar we be
grijpen de weemoed van de abonne
mentenafdeling, wanneer ze denken
aan vroeger, toen het krantenbezor-
gen nog door wat oudere, vaak ge
pensioneerde, krachten werd gedaan.
De laatste verbouwing van b«*
ziekenhui* ls die van het „pak
huis", Hooigracht öa, tot een oplei
dingsinstituut voor de verplee ge-
Van buiten fraai gerestaureerd ts
dit 18de eeuwse pakhuis een aan
winst voor het Leldse stadsbeeld; van
binnen is hy zeer doelmatig „omge
toverd" tot gezellige leslokalen, met
een ontvangstruimte, een kantine en
een vertrek waar samenkomsten kun
nen plaatsvinden van artsen. Boven
dien is dit pakhuis, dat men met
recht „metamorfose" heeft genoemd
verbonden met het huls van de wed.
Splinter. De enige wens, die men nog
heeft is een eigen zusterhuis. Na al
die Jaren van verbouwen en bouwen
ls men echter in het St.-Elisabeth-
ziekenhuis tot de ontdekking geko
men, dat het ruimtegebrek niet meer
incidenteel kan worden opgelost.
Daarom zyn er plannen gemaakt
voor de bouw van een heel nieuw zie
kenhuis; plannen die nog ln een „prae-
matuur" stadulm verkeren. Daarover
een volgende keer meer.
Heieen Crul-i
i Brussel.
Discipline
dat
alle abonné's weer afgingen om er
achter te komen, wie er geen krant
had gehad. Erger nog: dat ze
's nachts wakker werden en bedach
ten dat ze mynheer X of mevrouw Y
geen krant hadden bezorgd en door
een knagend geweten de slaap niet
meer konden vatten." Een dergeiyke
plichtsbetrachting, - zo zal de oudere
lezer beamen - heeft geiyk alle vroe
gere waarden, wat aan populariteit
en vanzelfsprekendheid Ingeboet. Ook
de byverdlenste als zodanig ls door
devaluatie vaak nog slechts aantrek-
keiyk voor scholleren. Toch la disci
pline de eerste eis, die de afdeling
abonnementen aan de krantenbezor
gers stelt; by nalatigheid vallen er
de nodige reprimandes en desnoods
volgt ontslag, want men ls liever een
krantenbezorger kwijt dan een abon-
né. zo heeft men my verzekerd, ter
wijl het toch zeer moeliyk Is om over
voldoende reserve-lopers te beschik
ken. In de vakantletyd met name
komt het voor, dat men ln een dag
22 nieuwe krantenbezorgers moet
vinden. Een reden om op te houden
met krantenbezorgen ls ook soms een
slecht schoolrapport of moederlijke
bezordheid, die de weersomstandig
heden te bar vindt om daardoor te
gaan.
75 agentschappen
De krantenbezorger kan kiezen uit
wyken van verschillende grootte. Be
halve 35 wyken In Lelden, heeft De
leldse Courant 75 agentschappen, ln
het verspreidingsgebied, dat ligt tus
sen Leldschendam en De Kwak ei en
de hele Bollen- en Veenstreek omvat
tot Vrouwenakker onder de rook van
Amsterdam toe. Om kwart over drie
worden de zg. „buitenedities" van ,De
Leldse Courant" naar de bussen en de
treinen gebracht en via de agent
schappen onder de bezorgers In de
verschillende dorpen verspreid. Ook
de becorglngstyd ln Lelden zelf ls
met opzet zo vroeg mogeiyk geko-
Voor nog geen gulden
zes keer de krant thuisbezorgd
Zestienjarige blonde, blauwogige Joop Wolters is een van de
ruim vijftig krantenbezorgers die 's middags lawaaierig bun
fiets tegen de gevel van ,,De Leidse Courant" gooien, een
fietstas vol kranten ophalen bij de expeditie en even later
daarmee in hun „wijkie" op stap gaan. „Waarom ga je niet
een krant lopen, dan heb je wat zakgeld", zei zijn moeder
tegen hem. Joop, één van de elf thuis, klein, beweeglijk, bij
dehand en nog op school, kan dank zij een kwartiertje kran
tenlopen per dag naar zijn geliefde cowboy- en lachfilms,
hoeft de nieuwste plaat van „The Golden Earrings" niet in
de winkel te laten liggen en kan een dezer dagen de droom
wens van bijna alle krantenbezorgertjes kopen: een (tweede
hands) „brommert". Hij en alle andere krantenbezorgers
zorgen er voor dat de abonnée op gezette tijden zijn krant
uit de brievenbus kan halen. Het motto: „De krant kunt u
niet missen, géén dag" mag dan propaganda van de kranten
zelf zijn, in feite is de bezorging een unieke service-verlening,
een typisch Nederlandse gewoonte, die iedere krant menig
hoofdbrekens kost.
Weekabonnementen
Wankele voetangels en klemmen
op het pad van de kranten
bezorger: agenten die de op «toe
pen fietsende krantenbeaorgm
bekeuren en daarmee hun week
loon opstryken, klemmende brie
venbussen, waardoor de kranten
scheuren, het ontbreken van brie
venbussen en he* niet terug heb
ben van een gulden. „Bty de week
abonnementen moeten de mensen
98 cent betalen" negt Zoop Wol
ters daarover. „Iedereen betaalt
dan met een gulden".
Joop Wolters heeft een vrfj klei
ne wyk ln „De Kool", gaat regel
recht vanuit de Technische school
waar hy voor tegelzetter leert, naar
De Leldse Courant, waar hy 68 kran
ten krygt. 65 daarvan moet hy be
zorgen; hy doet daarover een kwar
tiertje - „als Ik geld op moet halen
wat langer" - en dat levert hem 8,
per week op. Slecht weer deert hem
niet zo erg: „Nou als het rot weer ia.
schuil ik wel. maar een beetje regen
kan me niet schelen, daar ga Ik so
doorheen". Met dat „zo" zal hy wel
iets meer kleding bedoelen, dan de
ruiten blouse en het naar een colber
tje zwemende JaaJe dat hy onder goo
ds weersomstandigheden draagt.
Felbegeerde
brommer
Veel contact met zyn collega's heeft
Joop niet. „Zo zeggen weieens dat Je
by andere kranten meer kunt verdie
nen, maar als Je meer kranten moe*
bezorgen, dan vind lk het ook nor
maal dat Je meer krygt". Als Joop
weieens uitgelachen wordt om zyn
kranten wyk dan ls steevast zyn tri
omf anteiyk antwoord: „Ik heb ten
minste geld op zak ln het weekend"»
En tegen my verduldeiykt hy: „Er
zyn Jongens uit myn klas, die een
tientje zakgeld krygen. Dat vind lk
niet nodig, Jo moet zelf wat voor geld
over hebben". Vast zakgeld krygt
Joop niet; zyn vader stopt hem regel
matig wat toe en betaalt ook mee
aan de felbegeerde „brommert".
„Als lk thuiskom van het krant lo
pen dan set myn moeder een bakkie
thee voor me en kryg lk Iets lekkers
er by" zegt Joop. Het bevalt hetn
best, dat kranten wyk Je van hem. ,Jk
wil het nog wel een jaartje btyven
Over Joop» wyk hoeft de afdeling
abonnementen zich dus het eerste Jaar
niet druk te maken
HELEEN CRUL-VAN BRUSSEL»
,,"I71e" zegt de chef van de af-
deling abonnementen van
„De Leldse Courant" dan ook, het
unieke ervan Illustrerend, „wie be
zorgt zyn produkten zee keer per
week thuis voor nog geen gul
den?" Het Is Juist die afdeling
van een krant, «11e met engelen
geduld en geweldig veel begrip do
klachten van de abonné tegemoet
treedt, in de wetenschap dat de
klant koning Is, ook al is hy veel-
Do juffrouw, die boos de krant op
zegt en hem een paar dagen later
weer wil hebben, omdat ze niets heeft
om op da keukentafel te leggen, is
