ED. H. VAN KAN IS Dl OORLOC MOE
NU MET CHINESE JONK
NAAR AMERIKA?
BEESTACHTIGHEID
IN KONGO
WAS
CAMERAMAN
TE ERG
,IK KON
ER NIET MEER
TEGEN,
DAAROM
KWAM IK
NAAR
ONS LAND
TERUG"
DE LEIDSE COURANT
.lUiNA 7
M
(Van een onzer verslaggevers)
Zeven jaar lang heb ik de wereld rond
gezworven. Ik ben in 85 landen geweest. Mijn
camera en fototoestel hebben de verschrikke
lijkste dingen vastgelegd. Ik was eigenlijk
zo'n beetje oorlogscorrespondent. Overal waar
revoluties waren, oorlogen of stammentwisten,
werd ik op af gestuurd. Ik was in de Kongo
in het heetst van de strijd; in Vietnam, Jemen,
overal waar het harde wereldnieuws te halen
was. Ik ben echt geen held. Ik hoor liever een
Brandenburgs concert of zoiets dan het gefluit
van kogels om me heen. Op een gegeven
ogenblik, ik zat in het hartje van Afrika, dacht
ik: barsten jullie allemaal maar. Ik stuurde
mijn baas in New York een telegram: „Stop
er mee. Kan geen bloed meer zien". Ik pakte
mijn boeltje bij elkaar en vloog naar Neder
land terug.
opdracht uitvoerde
Met vrouw en vijftien
kofter» waarin geheel
zijn hebben en
houen, vertrekt
Ed. H. van Kan
eerstdaags naar
Zuld-Korea. Hij gaat
daar een documen
taire van het land
inaken voor de NBC.
Op free-lance basis
zal hU tijdens zijn
„Brandpunt" werken.
Voor volgend jaar
heeft hU nog grotere
plannen. Hij wil
vanaf Hongkong
met een echte
Chirvse jonk naar
llij zegt ..Dat is
550 Jaar geleden ook
il eens geprobeerd
Cheng-Ho. Die is
echter nooit aange
komen. Nu ga ik bet
proberen. Als we het
halen, zal het de
eerste Chinese jonk
zijn die voorbij het
vrijheidsbeeld de
New Yorkse haven
binnenvaart. Onder
weg maak ik er een
film over. Het script
is al klaar".
Aan het woord is, één been bungelend
over een fauteuil, de 32 Jarige Am
sterdamsv cameraman Ed H. van Kan
in zijn fraai ingerichte e te koop
staande antieke boerderij in het Wesl-
friese dorpje Aartswoud. Van Kan be
hoorde zeven jaar achtereen tot hei
internationale gilde-van schrijvende en
filmende nieuwsjagers. die bij elke
brandhaard in de wereld beroepshalve
present zijn. Zij begeleiden de modern
ste geschiedenis en leggen de vaak
wrede feiten vast in een „verhaal" of
op de „plaat". Hun werk is niet zonde-
levensgevaar.
De omstandigheden waaronder gewerkt
moet worden zijn vaak primitief; de
sfeer is haast altijd geladen Dood en
verderf zijn. net zoals schrijfmachine
en camera, hun onafscheidelijke met
gezellen Menig journalist is van zijn
opdracht „in den vreemde" niet terug
gekeerd. Dat is ook de reden waarom
Ed H. van Kan zich uit het gilde heeft
teruggetrokken. Hij zegt: „Ik ga 't nu
wat kalmer aan doen. meer documen
taires maken. Maar als ik toevallig
tegen een oorlog aanloop, hier of daar,
zal ik mijn plicht doen als filmman."
Van Kan doorkruiste de hele wereld in
opdracht van de Amerikaanse televisie
maatschappijen UPI en NBC. twee
grootmachten die zorgen voor het harde
nieuws in de t.v.-journaals. De filmer -
uit Aartswoud reisde per vliegtuig, per
jeep. of. als het niet anders kon. per
sampan. Hij was In de mpest afgelegen
steden en dorpen die er maar op de
wereldkaart te vinden zyn. maai ook
in de schier ondoordringbare lungles
van Afrika en 'de brandend hete woes
tijnen van Arabië Dat hij nu tot de
grootsten van het vak ge.ekend kan
worden is te danken aan een gplukkig
toe.al in Kongo in 19F0 Van Kan zegt
hiervan.
„Ik vo.gde een regiecursus by de
AVRO televisie Als proeve van be
kwaamheid moesten we aan het e:nde
van die cursus een film maken Ik
kreeg van Gei Lugtenbura de opdracht
een reportage te maken van de ver
zending van enkele honde den blikjes
melk naat verhongerde mensen in Knsai
(Kongo) De melk werd verzonden van
het vliegveld Zestienhoven bij Rotter
dam. De gezagvoerder, een ervaren
Engelse piloot, nam.me mee. maar hij
vertelde, dat ik alleen moest zien terug
te komen De volgende dag zou hij
stond ik moederziel alleen op Aln-
kaanse bodem Ik <endp ei natuurlijk
niemand en nad bijna en geld op
zak Ik kieeg onderdak bij missionaris
sen en p.obeerde mijn reportage over
die blikjes melk te maken Daar kwam
bittci weinig van terecht. -Oe me.k
was alleen te zien op de zwarte markt
en in de ijskast van enkele hoge
ambtenaren Ik kwam de journalist
Sjoerd Rodermond tegen en samen
hebben we. zo goed en zo kwaad als
het ging geprobeerd er nog iets van te
maken Toen deed zich opeens dat
buitenkansje voor In Leopoldstad. waar
ik toen zat. kwam ik de weduwe van
de pas vermoorde Loemoembo tegen.
Zij was niet alleen, maai had een hele
aannang van mannen en vrouwen bij
zich zij droegen allen een rieten
rokje, hadden zich beschilderd en wilden
het VN-gebouw binnen, omdat ze
dachten dat Loemoemba's lijk zich
daar bevond. De VN-soldaten wilden
dat verhinderen en er ontstond een
hele vechtpartij
..Ik heb het hele tafereeltje gefilmd. Een
Journalist van UPI kocht mijn film
voor 75 dollar en liet me 'n paai' dagen
tatei weten dat het hoofdkwartier in
New York vol lof over die film was. Et-
werd me gevraagd nog meer te leveren.
Daar is niets van gekomen Ik wilde
naar Nederland terug. En wel zo vlug
mogelijk."
„De moeilijkheid was: ik had geen
geld. Toen ben ik maar op het vliegveld
gaan zitten wachten, totdat iemand me
een lift zou aanbieden. Na drie weken
kon ik mee naar Düsseldorf. als ik
tenminste tijdens de vlucht een ren
paard wilde verzorgen. Dat heb ik
gedaan. Ik stapte aan boord met een
baal stro. een doos suikerklontjes en
wat sigaretten Vanuit Duitsland ben
ik liftend naar huis gegaan. Ik was blij
dat ik terug was. De AVRO heeft mijn
filmpje voor de televisie vertoond en
bood me n b?an aan als cameraman
voor 250 gulden in de maand. Daar heb
ik feestelijk voor bedankt."
Naar Vietnam
„Twee dagen later zat ik in Londen,
bij het kantoor van UPI. Je mag best
voor ons filmen, zeiden ze, graag zelfs
Maar geen salaris. We betalen per
film Ik wil wel naar Vietnam, zei ik.
Nou. ga je gang. zeiden ze. Ze gaven
wat zakgeld en een paar dagen latei-
was ik samen met journalist Joep
Buttinghausen op weg naar het Verre
Oosten. We troffen het wel bijzonder
slecht We zaten in een chartervliegtulg
met vijftig Chinese zeelleden, die mur
Hongkong moesten. Het was een ver
schrikkelijk wrak van een toestel. We
hadden al vier keer panne voordat we
in de lucht zaten. De piloot was ?o
vriendelijk zijn passagiers vol trots een
foto te laten z'.en van zijn vroegere
„kist", die in India was neergestort Hij
stond er zelf ook op Glimlachend
tussen dê wrakstukken. Joep had het
wel bekeken en wilde er vandoor. Maa
dit was de enige kans om bijna voor
niets in het Oosten te komen. We
hielden ons hart vast toen we in de
lucht zaten Achteraf viel 't nogal mee.
We kwamen tenminste heelhuids aan
in Bangkok. Daar gingen we op de
trein Joep raakte ik kwijt. Hij heeft
't er goed afgebracht, want hij loopt
tenminste springlevend rond in Neder
land. Bij de Mekong ging ik met een
sampan naar Laos. Hel was daar met
een raak Het was volop knokken. En
Ik dus maar filmen
In dat verre Vietnam kreeg Ed van
Kan zijn vuurdoop. Hij hoorde voor
het eerst in zijn jonge leven kogels
door de lucht fluiten en naarmate hij
dichter bij het strijdtoneel kwam
hoorde hij ze ook jankend boven zijn
hoofd in de bomen slaan. Hy heeft
daar. naai hij zeil zegt. wel een pnnr
dagen aan moeten wennen, maai" op het
laatst hoorde je het niet meer.
Hij kwam hier onder geroutineerde
collega-filmers, die pus werkelijk leven
als het moordend lood hun om de oren
suist en dan bij wijze van b.avour-
stukje nog net dftt metertje vooruit
kruipen om „hét plaatje" tc schieten
Van Kan hield zich op de veilige toer
„De dood verachten door met jc leven
t* spelen is niets voor mij", zegt hij.
Unieke reportage
Hij heelt :n dat Vietnam „fraaie platen'
gemaakt Via allerlei transportmiddelen
vonden Van Kans perspakjes een weg
naa UPI in New York. dat prompt
en tors betaalde. Op de terugreis naar
Amsterdam maakte de filmer een unieke
reportage van de crematie van de
koning van Laos. „Die man zat al zes
maanden in een urn en toen ik er
aankwam, gingen ze 'm Juist verbran
den. Dat ging gepaard met 'n grandioos
feest, Niet omdat de koning dood was.
maar omdat hij nu in het gelukkige
hiernamaals is. Ei- was volop feest,
kermis en vertier. Iedereen had plezier
voor tien. Zoiets hadden ze In Amerika
natuurlijk nog nooit gezien. Het was
ook weer een toevallige reportage. Mijn
naam was ermee gemaakt bij de UPI
jongens."
Terug in Amsterdam hoorde hij de
dreigementen van India tegenover de
Portugese ko'onie Goa. Van Kan pakte
zijn earner.'s en ging erop af. Hij
vertelt: „Ik had geen visum, dus Ik
moest er iets op v.ndcn cm de kolonie
binnen te komen. Ik -,e mornde me
als Arabier. Of zo 't hebben gelooid
weet Ik niet. Ik zat ln leder geval waar
ik wezen moest. De volgende morgen
werd lk in het hotel wakker door bom
bardementen van de Indiase lucht
macht. Op straat werd geschoten. Er
wa.en ook mitrailleurs. Het geluk heeft
wel aan mijn kant gestaan. In al die
paniek en die schietpartijen wist ik de
ene rol na de andere vol te „schieten
Maar het moeilijkste was om mijn
materiaal net land uit te krijgen. Ik
hoorde dat er op het vliegveld nog één
toestel stond, een TAP van de Engel-en
Ik ging er met .-en gids in een jeep
op af. Een vreselijke knal. Een granaat
sloeg In vlak voor de wagen. Mijn gids
en chauffeur had de schrik flink te
pakken. Hij smeerde 'm. Ik ben toen
zelf achter het stuur geklommen en
heb het vlipgveld gehaald Op de kale
startbanen stond inderdnad een vlieg
tuig. Maar er lag een scherm van
vijandelijke kogels rond. Hoe weet lk
nou nog niet. maar lk ben bij het
toestel gekomen Het was de TAP. En
toen kon ik mijn ogen niet geloven. In
de deuropening, bovenaan de vliegtuig
trap, stond de Engelse captain. Hij
had een glas sherry ln zijn hand en
keek geamuseerd naar al dat geschiet.
Hij vroeg me onverstoorbaar. ..Kan Ik
Iets voor jp doen. ouwe Jongen? Ik
geloof dat ik met open mond naai hem
heb staan kijken. Gelukkig konden mijn
films met hem mee naar Cairo, waai de
KLM voor verder transport zorgde.'
„Twee dagen late werd ik door de
Indiase militairen het land uitgetrapt
Ze hadden zeker in de gaten wat ik
daar deed Paris Match heeft zes pa
gina's foto's over de val van Ooa .an
me gepubliceerdHij laat het tijd
schrift als bewijs zien. De foto's staan
erin. zijn naam staat erbij
Volgende expeditiedoel van Van Kan
wa Jemen, het voor vreemdelingen
verboden land Er woedde een stam
menoorlog. Honderden mensen werden
er afgeslacht Ook Egypte mengde Bieb
ln de stryd. Resultaat; nóg meer doden
Al de gruwelijkheden die zich in een
oorlog voordoen werden (met tegenzin,
maar 't moest nu eenmaal worden ge-
daan) op de film vastgelegd Maanden
ls Van Kan ln Jemen geweest. Hij was
et' de gast van een rijke Inheemse prins.
Hij woonde In hot paleis van de lmman
'(..Dat kon, want dlr was er toch uit
geschopt") en kreeg op zyn tochten
door dc woestijnen een gewapend es
corte mee. De prins schonk hem. toen
alles achter de rug was. veertig gouden
dukaten en een aantal antieke beeldjes;
dodenmaskers enk-Ie duizenden Jaren
De nu in het rustige Aartswoud wonen
de filmer kreeg daarna de zwaarste
opdracht van zijn leven: Kongo. Alles
wat hij tot nu toe had meegemaakt,
was kinderspel vergeleken bij wat hij
hier ontmoette Hij heeft op het laatst
zelf een einde aan deze opdracht ge
maakt Hij stuurde zijn machtige UPI-
bazen een telegram. lij) vertikte het
langer om daar te blijven
„Tot mijn verdriet heb ;k ei alle
beestachtigheden meegemaakt Tk heb
dorpen gezien, die bezaaid lagen met
lijken. Om een mensenleven gul men
niets, totaal niets Overal zaten sluip
schutters. Neigen.- win Je veilig. Het
was een zinloze moordpartij op gigan
tlsche schaal, Meer dan twee Jaar heb
ik in Kongo gewoond. Ik kan er dus
echt wel over meepraten. Kongo was
werkelijk de hel op aarde
Beestachtig
„Ik ben een tijd meegetrokken met de
huurlingen Vooral dc Belgische avon
turiers waien beewten. Het was ver
schrikkelijk Ik werd e, kot* missel Uk
van Toen mijn goede vriend George
Clay, journalist van NBC in Kongo,
word doodg. olio ten. knapte ik finaal
.if Ik had g-noeg ellende gezien Voor
mij hoefde lie: a'lemaal allang niet
me r. Ik kon g en bloed meer zien
OBgenlaug heb ik niet kunnen eten.
stapt - ei finaal mee.'
Dc sunt, file Ik vink daarvoor nog
;id o i d ze) me op dat moment
nets at- Ik wis; mr toen als enige
epotter te verte.gen op het toilet van
en i'.mg. d! t 'iet vijrfndelijk ge-
oled binnen vlo. Do romp van het
tofst werd doorzeefd met kogels. Ik
kwam et levend uit en was waar ik
wilde zijn Mijn collega's van de
wereldper- hadden er alles voor over
gehad om ln mijn plaats te gaan. On-
lanks het dodelijk ge.aar. Maar lk
gat ze het nakijken
H. van Kun ging hei daarna kalmer
inn doen Hij meed de slagvelden. Hij
-.e gerde opchurn'.cn ;n oorlogsgebieden,
lil had I ivi'Miiunl al g z:en. Van Kan
nu i- m i wo.ver en kwam
.1 dienst var. die andere Amerikaanse
iu; NtlC Hij logde zich toe op de
pcclul documentaire over bepaalde
■nderue pen of landen
.lij bieef ;«.in het reizen en trekken,
voond- con halfjaar ln Nairobi. An-
{Olu en Mozambique, een Jaar in Hong-
tong cn maakte oen g.ote trip door
t.a Indonesië. Hij verbleef ook negen
naanden in Cairo en maakte samen
uet zyn vrouw Adrlëiine (nog niet to
tg zijn leven gezellin) een weken-
urende rond:e door de communts-
>p verhaal komen
«>r:g jau: kocht hy zyn boordery in
v arts woud. voor hem een oase van ruat
-•n landeiykhefd. HIJ ls er een Jaar lang
jp verhaal gekomen Dat vindt hy
welletjes. De kriebel zit weer in myn
bioed, zegt hij, lk moet er weer opuit.
Dat doet li ij dan ook. Eerstdaags ver
trekt Ed H. van Kan („boerderij ver
kocht of niet") uit Aart6woud.
„Allee wat Ik tot dan toe had meegemaakt wa» kinderspel b(J wat In Kongo gebeurd#."
