„Vreemde" zusters uit Breda
begonnen ziekenhuisje op de Hooigracht
»De uitzending naar Mexico moet
voor mij de bekroning worden«
75 JAAR ELISABETH-ZIEKENHUIS IN LEIDEN (1)
Discriminatie in geestelijke verzorging van r.k. zieken
ZATERDAG 11 NOVEMBER 3
„Heilige Jozef, kom de professor te hulp"
Om dit schietgebed op juiste waarde te kunnen
schatten moeten we een sprong maken in een
Leids en Rooms verleden van bijna 75 jaar. Er
waren zusters van de Congregatie van de H. Eli
sabeth, die aanvankelijk in het zuiden van het
land, later ook in onze contreien, zieken aan huis
verpleegden; er waren twee Leidse hoogleraren,
die kennis maakten met de liefdevolle zorgen
van deze zusters en bovendien vonden, dat zij
in het Leidse ziekenhuis „Wallon" op de Papen
gracht, niet optimaal konden opereren; er waren
Leidse katholieken, die meenden, dat er in de
Leidse ziekenhuizen een discriminatie te bespeu
ren was in de geestelijke verzorging en er was
een Leidse deken, Bots genaamd, wiens wils
kracht en onverzettelijkheid leidde tot de uit
spraak: „Heeft Rome de pausLeiden heeft zijn
deken". Al deze lieden tezamen hebben de stich
ting van het St. Elisabeth Ziekenhuis op 9 de
cember 1892 in het pand Hooigracht 21, een
voormalige kostschool voor „deftige" meisjes,
bewerkstelligd.
Nadat vier zusters van de congregatie door be
wonderenswaardig pionierswerk onder uiterst
primitieve omstandigheden, een ziekenhuisje
hadden ingericht, kon in maart 1893 de eerste
patiënt worden geopereerd, die voordat de nar
cose zijn werk deed nog net de zegen van de
H. Jozef kon afsmeken, iets wat niet alleen ons
met de ogen doet knipperenmaar toendertijd
reeds de chirurg, prof. Van lterson. Veel is er
veranderd in die 75 jaar in het Elisabeth Zieken
huis. Hoeveel toont een herdenkingsboekje aan,
dat t.g.v. het 75-jarig bestaan wordt uitgegeven.
Zuster Zephyrina, van 1924 tot 1964 directrice,
heeft de tekst geschreven. Drs. J. M. P. B. van
der Putten zorgde voor de eindredactie. In al die
jaren mag er veel veranderd zijn, één ding is
hetzelfde gebleven: het Elisabeth Ziekenhuis
heeft haar eigen, specifieke plaats in Leiden we
ten te behouden, hetgeen zeer zeker tot uiting
zal komen in de viering van het 75-jarig bestaan
op 9 december a.s.
De zusters droegen ook in de
operatiekamer van het oude
Ëllsabeth-gestlcht de ovale ge
steven kappen, uiterlijke teke
nen van de ingekeerdheid, die
weinig praktisch waren by het
assisteren van operaties.
IN HET LICHT van de huidige
ontwikkelingen op medisch en re
ligieus gebied, mag dan eerst het
ziekenhuis als zodanig worden
benadrukt en belangrijk zijn en
dan pas het gegeven: katholiek;
15 Jaar geleden leek het zoniet
indersom, dan in leder geval van
(eljjke Importantie te zjjn. Het i
/and Hooigracht 31 aangekocht
door de Congregatie van de H. Eli
sabeth, ontstaan uit de zusters van
de Congregatie der Franciscanes
sen, te Breda gevestigd, werd kloos
ter/annex ziekenhuis, niet nadat er
echter vele moeilijkheden waren
ontstaan omdat de bisschop van
Haarlem, mgr. C. Bottemanne
weigerde zjjn toestemming te ge
ven voor een nieuw, r.k.-zleken-
huls in Lelden.
Zijn weigering sproot voort uit het
feit, dat er pas een nieuw ziekenhuis
In Delft was gesticht en hij vreesde
dat de „vreemde" zusters uit Breda,
concurrentie zouden vormen
zjjn „eigen" zusters in Delft.
De bisschop moest echter capituleren
voor de wapens van deken Bots, die
ren bedevaart ging maken naar Lour-
om de zaak aan O.L. Vrouw
te bevelen. Voeg daar de vele
rozenhoedjes van de zusters bij en
men begrijpt waarom deken Bots,
toen de toestemming van de bisschop
tenslotte toch was afgekomen, meer
malen tot de zusters op de Hooi
gracht heeft gezegd: „Zusters, je
mag het gerust voor een wonder
houden, dat je hier gekomen bent".
Politie-escorte
HET PAND HOOIGRACHT 21,
waar vier zusters op 9 december
1892 arriveerden, riep noch asso
ciaties op aan een klooster, noch
aan een ziekenhuis. Men moest zich
er In het begin ln alle opzichten
behelpen; de zusters waren bjjv.
bU gebrek aan een kapel ge
dwongen naar de zusters van Til
burg In de Pellkaanstruat te gaan
om dagelijks de mis by te wonen,
hetgeen de Leidse bevolking.
gewoc
als
i zusters
in het stadsbeeld, niet ontging. De
Leidse burgery bejegende hen met
scheldwoorden, de kappen werden
hen van het hoofd gerukt, kwa
jongens vielen op de knieën voor
hen neer en zelden: „H. Maria
bid voor ons" en toen er zelfs klap
pen begonnen te vallen kregen de
zusters politie-escorte.
De door de zusters gestarte wijkver
pleging zorgden voor een ommekeer
in de Leidse publieke opinie, maar
ook het werk in het ziekenhuis zelf
maakte aan de vijandigheid geleide
lijk aan een einde. Met de inrichting
van het ziekenhuis werden snelle
vorderingen gemaakt. Een groot ver
trek aan de tuinkant van het zieken
huis werd als operatiekamer in ge
reedheid gebracht. Prof. Treub, hoog
leraar in de gynaecologie en verlos
kunde en prof. lterson, chirurg, ad
viseerden de zusters bij de aanschaf
van de benodigde apparatuqr, ver
lichting en vaststellen van de tarie
ven. De hoogleraren stelden zelfs
voor, dat zij het ziekenhuis behoorlijk
zouden outilleren en het op de hoog
te zouden brengen van de taak, waar
voor het kwam te staan, maar de
zusters hebben - tot 1965 - de leiding
van heel de inrichting aan zichzelf
gehouden.
Zelf deden de zusters ervaring op in
het Academisch Ziekenhuis door en
kele operaties bij te wonen; zij leer
den er verband leggen, het operatie
instrumentarium en de narcose-
benodigdheden kennen.
Kloostergecleel te
MOEDER ALOYSIA was de eerste
overste van het nieuwe huls In Lel
den en zuster Helena kreeg de lei-
dng van de operatiekamer. De eer
ste drie patiënten van de operatie
kamer hebben geschiedenis ge-
gemaakt: de eerste door een
operatie in het ziekenhuis te
weigeren, omdat ze protestant
was; de tweede door zich slechts
aan de operatie te onderwerpen,
nadat ze de H. Josef had aange
roepen en de derde, een Warmonds
theologant, door niet op te vallen.
Toen het ziekenhuis eenmaal redelijk
functioneerde, werd het klooster
gedeelte verder ingericht. Een op
kamertje bovèn de keldèr werd tot
eën eenvoudige kapel olngevotmd,
waar deken Bots in 1893 de eerste
mis opdroeg. Vele malen is de kapel
nadien nog verhuisd, totdat in 1930
de bouw van de huidige kapel werd
voltooid. Het was de kapel, waar ge
beden werd voor de ernstige zieken
en voor de arbeid van de geneesheren,
die daar aanvankelijk wel wat scep
tisch tegenover stonden. De niet-
katholieke dr. De Bruine Groenveld,
die als assistent van prof. lterson
in het jaar 1899 zijn intrede in het
ziekenhuis deed, was echter spoedig
dusdanig geïndoctrineerd, dat hij col
lega's die hem vroegen, wat hij deed
in sommige moeilijke ziektegevallen,
menigmaal het voor hen verbijsterend
antwoord gaf: „Dan moeten we
eigenlijk gaan bidden of laten bidden
voor de zieken
W ijkverpleging
en uitbreidingen
WANNEER men in aanmerking
neemt, dat het St.-Elisabeth-zleken-
huis met één pand Is begonnen
en de huidige situatie kent: een
ziekenhuis, dat zyn stempel drukt
op een groot deel van de Hooi
gracht en zich werkelijk aan alle
kanten heeft uitgebreid, dan Is het
niet verbazingwekkend, dat een
historisch overzicht van het zie
kenhuis een indrukwekkende lyst
geeft van data, waarop belendende
percelen zjjn aangekocht, verbouwd
zijn en weer gesloopt om voor
nieuwbouw plaats te maken. Een
eerste uitbreiding van het zieken
huis is de Inrichting van een voor
malig venduhuis als wykgebouw.
"s Ochtends en 's avonds houden de
zusters er spreekuur en behandelen
ook de patiënten, die geen directe
doktershulp meer nodig hebben. Het
was de congregatie echter op den
duur niet meer mogelijk aan de steeds
grotere vraag naar wijkzusters te
voldoen. In het wijkgebouw Binnen
vestgracht - thans in het bezit van
het Wit-Gele Kruis - namen daarom
leken-zusters de werkzaamheden
over. Het ziekenhuis had een werke
lijk ontstellend gebrek aan ruimte,
het aantal zusters was drastisch uit
gebreid, zo ook het aantal patiënten
en daarmee ontstond de behoefte aan
bijvoorbeeld grotere keukens, meer en
aparte zalen voor vrouwelijke en
mannelijke patiënten en vooral meer
ruimte, omdat de nieuwste ontwikke
lingen binnen de medische weten
schap werkmethoden vroegen met
ruimterovende apparatuur. Vooruit
ziende blikken van de zusters hadden
hen de percelen links en rechts van
het ziekenhuis doen kopen: het wyn-
pakhuis van de fa. Keuls, een woning
bewoond door de freules Van Bommel
en een groter, daaraan grenzend
pand van mevrouw Jongmans, des
tijds bewoond door prof. Jelgerama.
Onder leiding van de architecten
Bouman en Van der Laan werden
nleuwbouwplannen gemaakt, waarbij
een aantal huizen zou worden
afgebroken voor een nieuw zteken-
huia. De zgn. „Rochus-bouw" kwam
in 1900 tot stand, een gebouw in
gericht ter verpleging van meer
rustbehoevenden, tevens bestemd voor
Jijders aan besmettelijke ziekten. Een
nieuw ziekenhuis, geheel Ingericht
naar de toen geldende eisen kon in
1909 in gebruik worden genomen.
Eerste
wereldoorlog
NOOIT heeft het ziekenhuis een ge
neesheer-directeur gekend; dr. De
Bruine Groeneveld droeg die bena
ming echter tydenn de oorlogsjaren
van 1914-1918. De Belgische vluchte
lingen, die In die jaren ons land over
spoelden. vonden in Leiden een onder
dak ln het wijkgebouw aan de Bin
nen vest gracht 7. In de zgn. „Winter
tuin" van het ziekenhuis stonden een
aantal ledikanten opgestapeld, die
bestemd waren voor militairen, voor
het geval dat er oorlog zou uitbre
ken. Op verschillende afdelingen
werden er zieke soldaten verpleegd.
In de zaal van het huis, waarin het
ziekenhuis begonnen was, sliepen am
bulante militairen.
De voeding leverde vele moeilijk
heden op, die echter niet te vergelij
ken waren met de toestand in de
hongerwinter. Het 25-jarig bestaan
werd op 9 dec. 1917 feestelijk doch
naar de omstandigheden aangepast
gevierd. In 1923 begint men met de
plannen voor een heel nieuw com
plex: een uitbreiding van de beschik
bare grond kreeg men door de kerk
van de Oud-Katholieke kerk met
pastorie te kopen. Men beoogde een
ziekenhuis teb ouwen dat een R.K.
ziekenhuis voor Lelden en omgeving
zou worden, dat in al zijn afdelingen
aan de te stellen eisen zou beant
woorden.
Grole
bouwbedrijvigheid
VANAF 1926 tot 1932 was er
sprake van een grote bouwbedry-
vlgheid. Uitbreiding van het hoofd
gebouw, een klassevleugel aan de
tuin, een gebouw voor zaalpatiën-
tcn en kinderafdeling, uitkomende
aan de Middelstegracht en een zus
terhuis aan de Middelstegracht
met de afdelingen voor technische
Installaties, een kapel en een mor
tuarium stonden op bet program
ma. De statistieken geven over
tuigend de noodzaak tot uitbrei
dingen weer: In 1890 waren er 148
patiënten, waarvan er 89 uit Lei
den zelf: In 1921 980 en 1933 wer
den er 1957 patiënten opgenomen.
Het aantal zusters was uitgebreid
tot 150 (thans 90).
Na het verwezenlijken van de nleuw
bouwplannen kwam er, althans wat
het bouwen betreft, een periode van
Patiënten geven aan patiënten
Ter gelegenheid van het 75-jarig jubileum van het St. Elisabeth
Ziekenhuis te Leiden heeft zich een comité van aanbeveling ge
vormd uit stad en omtrek.
Het ligt in het voornemen aan het St. Elisabeth Ziekenhuis namens
de oud-patïenten een geschenk in geld aan te bieden ter uitbreiding
en vollediging van de bibliotheek voor de patiënten. Een sympa
thiek geschenk voor een sympathieke instelling!
Men kan door een bijdrage lucht geven aan zijn dankbaarheid voor
genezing na een zorgvolle vertroeteling in het St. Elisabeth Zieken
huis. en tevens zijn mede-leven tonen met de patiënten van nu en
straks, en wie weet zijn we daar zelf bij!
Het comité van aanbeveling bestaat uit:
deken W. P. M. Haring te Leiden
burgemeester mr. G. C. van der Willigen te Leiden
burgemeester P. M. F. Smolders te Alk «made (R'veorrt
burgemeester J. A, Detmers te Zoeterwoude
burgemeester H. L. du Boeuff te Oegstgeeet
burgemeester P. M. M. van der Weijden t» Noordwijkerhowt
burgemeester G. A. Stolwijk te Voorhout
wethouder S. Menken te Leiden
gemeente-secretaris mr. dT. J. van de Poel te Leiden
dr. J. G. Bazuin, direkteur Geneesk. Dienst te Leiden
mevrouw G. van Dongen-te Nijenhuis te Leiden
mevrouw L. van Roasem-Koek te Leiden
mevrouw H. C. Simons-Kerstens te Leiden
mevrouw A. Tolenaar-Roebroek te Leiden
mevrouw M. Veenhuijzen-Wardenier te Alphen a. d. Ryn
C. J. M. Stolwijk te Leiden
A. A. L. M. Schlatmann te Oegstgeest
De penningmeester van het actiecomité „75 jaar St Elisabeth Zie
kenhuis", de heer C J. M. Stolwijk, zou giften ten bate van hat
comité gaarne gegireerd zien op nr. 9013 van de Alg. Bank Neder
land te Lelden.
rust voor het ziekenhuis. De jaren
dertig, de tijd van de grote werk
loosheid. deed het Elisabeth-zleken-
huis concentreren op de allerarm
sten, op de patiënten, die „nergens in
waren", dus onverzekerd. Zelfs de
genen, die verzekerd waren, kregen
maar enkele guldens per dag uitge
keerd en niet de bijkomende kosten,
zoals het gebruik van operatiekamer,
honorarium van behandelend arts, de
kosten van röntgenfoto's. Ten tyde
van de eerste rector van het zieken
huis, rector R. J. J. Reynen, werd
een special fonds gesticht, dat vooral
de „stille" armen veel goed heeft ge
daan. de „St.-Ellsabeth-pennlng1*,
waarvoor iedere zondag by de uitgang
vau de kerken werd gecollecteerd en
dat ook voorzag in de bijkomend*
kosten. Dit was de tyd, waarin d*
dreiging van een tweede wereldoorlog
steeds meer te voelen was. Hierover
echter en over de periode van ver
anderingen en vernieuwingen di* #r
op volgden, een volgende keer meer!
Heieen Crul-v
Truus Hennipman-Cruiming:
Wanneer Truus Hennipman terugkijkt op het afgelopen
atletiekseizoen kan zij een gevoel van teleurstelling maar
moeilijk verbergen. Immers, de tenger gebouwde Bataven-
atlete, die als 12-jarige indertijd door bestuursleden van bet
Wassenaarse WIK tijdens school wedstrijden werd opge
merkt, zich vervolgens als lid aanmeldde bij het Haagse
Celebes en tenslotte in 1965 in Leiderdorp ging wonen en
lid werd van „De Bataven", had zich juist dit jaar voorge
nomen om die historische tijden van Fanny Blankers-Koen
op de beide sprintafstanden omlaag te halen. Doch juist
toen zij in deze opzet leek te zullen slagen diende zich plot
seling weer een oude blessure aan. Haar knie liet het op het
beslissende moment afweten. Deze handicap was er de
oorzaak van, dat zij bij enkele belangrijke wedstrijden, zoals
b.v. de interland tegen de Roemeense meisjes in Groningen,
verstek moest laten gaan. Haar grote concurrente Wilma van
der Berg greep daardoor haar kans, verbeterde het record
op de 200 meter en werd uitverkoren om deel te nemen
aan de Voor-Olympische Spelen te Mexico. Truus Hennip
man kreeg geen uitnodiging. Een gedesillusioneerde atlete
bleef verbitterd achter. Maar zij is er de persoon niet naar
om lang bij zoiets stil te blijven staan.
Batavenatlete wil
dan met
topsport stoppen
„Ik had me voorgesteld om zeker
0.1 sec. van dat record van Fanny
Blankers-Koen tc kunnen afhalen.
Maar waarschyniyk door overver
moeidheid heb ik weer last gekre
gen van die knieblessure. Eerst ging
het nog wel. Met de weekends was
ik steeds nog fris. maar het werd
langzamerhand erger. Nu wil ik niet
zeggen dat lk zonder dat Nederlands
kaïnpioen was geworden. Wilma was
die dag gewoon sneller, al is het
wel zo dat zij'een voordeel had. We
liepen met wind mee, zo'n voordeel
van 5 A 7 meter en dat is niet mijn
sterkste punt. Tegen wind in had ik
gewonnen. Daarna is het met mij
steeds slechter gegaan. Ik moest die
wedstryd tegen Roemenië laten lo
pen. Het is eigenlijk verschrikkelijk.
Een Injectie zou voldoende geweest
z(jn, maar dokter Schouten is moei
lijk te bereiken. Hij woont in Lim
burg. Een voetballer van Ajax b.v
had men zo geholpen. Dat is toch wel
een teken dat er in de atletiek iets
schort. Later kryg je dan te horen
dat je gepasseerd bent voor de Olym
pische spelen. Ik ben echt nijdig ge
weest. Ik misgun het Wilma van der
Berg echt niet. maar we hadden toch
de zelfde tijden gemaakt. Ze zeiden,
dat lk te oud was. Goed. Wilma is 20,
terwijl Ik 24 Jaar ben. maar het biyft
belachelijk. Ze moesten gewoon een
excuus hebben. Je legt Je erby neer
en gooit alle* op Mexico, op de eigen
lijke 8pelen. Ik train er hard voor en
hoop zeker met de estafetteploeg mee
te kunnen. Het is allemaal nog erg
onzeker. Die blessure kan terugko
men, maar daar moet je gewoon niet
aan denken. Ik heb nog helemaal
geen ervaring ln Mexico, zoals de
genen die er nu geweest zyn, maar
we krygen genoeg tyd om te accli
matiseren.
Het is gebleken dut «lat hoogtever
schil geen bezwaar behoeft te zyn en
het startschot Is overal hetzelfde. Al-
Ide baan Is anders, liet Is een
„Tartanbaan", met een rubberlaag,
«•rg veerkrachtig en het vereist van
«b- loper een speciale techniek. In
Nederland hebben we zo'n baan niet,
«tus moeten we daarvoor In liet bui
tenland zyn. Maar belaas hebben we
weinig buitenlandse wedstrydeu. Dat
deel, want het w«-er Is
t al gei
w aardei
Intensief trainen
In de komende maanden zal Truus
Hennipman de training nog intensie
ver ter hand nemen, want wanneer
volgend Jaar In oktober de Olympiade
1868 geopend wordt, hoopt zy temid
den van de Nederlandse deelnemers
het stadion in Mexico City binnen te
marcheren. Een ideaal waaraan zy
momenteel met haar trainer Jan van
Heek hard werkt om dat te verwezen
lijken.
„Iedere zaterdagmiddag ga ik naar
Duinreil en dinsdagsavonds train lk
In de leidse Hout. Het gaat voor-
nameltjk om het uithoudingsvermo
gen. Sprinten doe ik deze maanden
vrijwel niet. Jan van Heek laat me
ook met gewichtjes werken. Hy ls een
geweldige trainer. Ik heb veel van
hem geleerd. Mijn styi en myn loop
techniek zijn vooruitgegaan en Ik
heb ook aan hem te danken dat Ik in
1965 en 1966 kampioen vnn Neder
land ben geworden. Volgens hem heb
ik de top van myn kunnen nog niet
bereikt. Het kan nog beter, als Ik
maar blijf trainen. Daarom ga Ik
woensdagavond met hem mee naar
Liase, waar hy In de zaal training
geeft aan de Spartaan. Er bestaan
verder nog plannen om binnenkort
weekendtrainingen te houden speci
aal voor de Nederlandse Estafette
ploegen".
De wintermaanden betekenen voor
de immer goedlaelise atlete, waarop
men by de Bataven terecht trots U.
allesbehalve een periode van rust.
Truus Hennipman beeft slechts éés
doel voor ogen: „De uitzending nasr
Mexico. Ik ben nog nooit buiten Eu
ropa geweest en het zou voor my de
bekroning zyn. In leder geval wil lk
daarna stoppen met de topsport A
zal het wel missen en daarom zal Ik
ook dan nog wel op d* haan t* vin
den zyn".
