aluminiumcocon van 12 miljoen
i
ZATERDAG 13 MEI 1967
„In Montreal", zegt architect Eijketenboom, moesten we rekening houder
'iet de unieke omgeving. De plaats van het paviljoen tussen rivier en kunstmatig
meer hebben we zoveel mogelijk uitgebuit3'.
Volendammer broeken, autentieke klompen en draaiende molens
tonen mild gezicht der lage, lage landen
3
(Van e
MONTREAL-ROTTERDAM Het visitekaartje, dat
de jongens en meisjes van Jan de Wit en Willem-
Alexander op de Expo 1967 in het Canadese Montreal
afgeven donderdag vindt de officiële opening van
het paviljoen plaató heeft een oppervlakte van 3500
ra2, is achttien alumirfiummeters hoog en heeft een
slordige som van 12 miljoen guldens gekost. De Cana
dezen hebben het ook al gezien: als je in het centrum
van het 1,9 miljoen inwoners tellende Montreal de weg
vraagt naar het Nederlands paviljoen, roepen ze met
een mengeling van trost en achterdocht: „Het kleinste
land met het grootste paviljoen". Pierre Dupuy, oud
ambassadeur van Canada in Nederland en Algemeen
nzer verslaggevers)
Commissaris-Generaal van de Expo 1967 steekt zijn
bewondering ook niet onder de nog natte stoelen en
banken van zijn mammoet: „Uw land heeft bijzonder
voortvarend gebouyvd"»stelt hij vast, „toen de.andere
72 paviljoens nog nauwelijks boven de drassige oevers
van. de.;SinA^Jjawrénc6-riviér uitstaken, was uw land
al klaar. Stel u voor: achttien maanden voor de ope
ning. Dat sindsdien de lonen van de Canadese bouw
vakkers met enkele tientallen procenten zijn gestegen,
zie ik als een zuivere toevalligheid. Ofschoon je dat
met de zuinigheid van de Nederlanders nooit helemaal
zeker weet".
Nederland weet het in elk geval drom
mels goed: nadat ons land op 15 januari
1963 was uitgenodigd om deel te nemen
aan de Expo 1967, heeft men na het
gretig „ja-woord" onmiddellijk een wel
doortimmerde organisatie opgebouwd.
Argumenten voor deelneming waren er
voldoende: voor de bevrijding van ons
land in 1944 en 1945 sneuvelden ruim
13.000 zonen van Canada; in diezelfde
oorlogsjaren werd onze koninklijke fa
milie gastvrij in Canada opgenomen en
diezelfde gastvrijheid ondervonden
500.000 Nederlandse emigranten ook
daarna in vredestijd. Zonder aarzeling
besloot de Staten-Generaal dan ook die
ere-schuld te voldoen. Het forse bedrag
van 12 miljoen gulden werd beschikbaar
gesteld aan het algemeen bestuur van
de. Nederlandse Expo-inzending. Voor
dat geld moest een representatief pavil
joen worden gebouwd (en na een half
jaar weer tot de laatste bint worden
afgebroken), moesten talloze manifesta
ties worden gefinancierd en de.tientallen
gidsen worden opgeleid.
Kunstmatig eiland
In maart 1964 koos Nederland op het
Sint Helens-eiland 'n zo gunstig moge
lijk gelegen perceel grond. Aan twee
waterfronten (de brede, kolkende rivier
en een kunstmatig meer, wat kan de
stugge vaderlander nog meer wensen?)
werd ons land 3500 vierkante meter toe
gewezen (ter onthullende vergelijking,
op de vorige Expo in Brussel had Ne
derland de beschikking over 25.000 vier
kante meter, maar in Canada was het
door de ligging van het fascinerende
terrein inkrimpen geblazen).
Op die 3500 vierkante meter kreeg
bet Nederlandse karakter op schaal ge
stalte. Verbeeld moest worden de Neder
lander van 1967 in zijn wereld, begrensd
door het water zijn vriend en vijand
Noordzee. Waddenzee. Dollard en Schel-
alfabet en
de ruimste
derlandse
de. Maar ook diezelfde Nederlander op
wacht aan de poort van Europa met zijn
gewette wapens van handel en scheep
vaart, landbouw en Industrie.
De Nederlandse deelneming staat dan
ook in het. teken .vgj\ dg.p.elta, ije d$e-
hoekige, vierde letter van het Griekse
dat niet in de enge, doch in
zin van het woord: de ma-
geestelijke samenhang van
een zeer specifiek, ten dele
>eroverd woongebied. De Ne-
nzending is voorts een drie
luik van verleden, heden en toekomst,
uitgebeeld in een tot éénheid verweven
expositie. Met dit draaiboekmoest
het Rotterdamse architectenteam
Eijkelenboom en Middelhoek aan het
Eijkelenboom zegt achteraf: ,,Op be
paalde plaatsen in de wereld zou men
een willekeurig kubusvormig gebouw
kunnen plaatsen omdat de omgeving zo
weinig interessant is. In Montreal echter
moesten we met de unieke omgeving
domweg rekening houden. De plaats aan
de machtige rivier diende zoveel moge
lijk te worden uitgebuit. Wij zijn bij het
maken van de plattegrond dan ook uit
gegaan van een driedeling. Een spiraal
bestaande uit drie lussen, die samen een
harmonieus geheel vormen. Het is een
ritmiek, die je overal in het leven weer
De Rotterdamse architecten Eijkelenboom en Middelhoek zijn lij het ontwerpen i
van aluminium Hub it
„space fram&', die over zes maanden zonder veel
i het Nederlands paviljoen voor de
terugvindt. Verleden, heden, toekomst.
Voorspel, hoogtepunt, naspel. Wie in
Montreal ons land zal willen leren ken
nen, wordt gedwongen het gehele pavil
joen te doorkruisen langs een route, die
ongeiykvloerse rotondes, trappen en rol
trappen kent. Smokkelen is er niet by.
Er is één uitgang en één ingang en
daardoor is de bezoekersstroom bij voor
baat gekanaliseerd".
Houten klompen
Wat vindt die bezoeker nu straks in
het Nederlands paviljoen? Allereerst een
officieel ontvangstcentrum, waar de
„image" van de lage landen ruimschoots
aan zijn trekken komt. Een houten molen
aan een riviertje, Volendammer gevels,
een dijklichaam met kustlicht, dukdalven
en krijsende meeuwen, ze staan er alle
maal en tarten in gezamenlijke hals
starrigheid de meedogenloze tijd. Vlak
daarachter doet Rijkswaterstaat uit de
natte doeken, wat de Nederlander doet,
als hy geen vissersbroek draagt en hou
ten klompen. Op de overzichtelijke schaal
van 1:25000 is een maquette gemaakt
van het Deltaplan en voorts zijn dertig
vierkante meters gereserveerd voor ty
pische waterwerken in Nederland.
Het tweede deel van het paviljoen be-
via
roltrs-
i het i
'n gesloten geheel, waardoor aan de ex
positie een maximale expressie wordt
gegeven. Hier vindt men in beeld statis
tiek film en cartoons, een vaak onthul
lend overzicht van onze urbanisatie, de
ruimtelijke ordening, de industriële ont
wikkeling en/.. In het laatste gedeelte
wordt de toekomst van ons land in rela
tie met het meer of minder roemrijk
verleden geprojeeteerd.
Ruimtelijke bouwsteen
De twee Rotterdamse architecten gin
gen bij hun ontwerp uit van een geheel
nieuwe ,,space-frame"-constructie, be
staande uit aluminium kubussen van drie
voet, onderling aan elkaar gesmeed door
verbindingsstukken. „Wij zochten en von
den een nieuwe ruimtelijke bouwsteen",
verklaren zij, „wij bouwden een cocon
en daarbinnen hingen we de daken,
vloeren en wanden op. De cocon ont
hult én verbergt, maar geeft tegelijk ook
zijn geheimen prijs. De aluminium-
buizenconstructie geeft bovendien dui
delijk het begrip „tijdelijk" aan. Het ge
hele paviljoen moet immers na zes maan
den weer worden afgebroken. Als straks
de Expo 1967 verleden tijd ls, schroeven
we de hele boel weer uit elkaar en kan
het overal in de wereld zonder al te veel
moeite weer worden opgebouwd. Voordat
de Expo geopend was, had de eerste
gegadigde zich overigens al gemeld".
De verzorging van het interieur werd
voor een belangrijk deel in handen ge
legd van Joop Geesink, die bijzonder in
ventief. spelend met het aanwezige licht,
met geluid en beweging, de werkelijk
heid, die Nederland is, gestalte gaf. Er
is een ..waterslaalzaal"een hal, waar
de vaderlandse industrieën acte de pré-
sence geven. Hier vindt men ook de
visitekaartjes van de Wereldomroep,
van het nieuwe Schiphol. Amsterdam,
Rotterdam, Europoort, en Delta-Rijn
mond. Op een scheepsdek vertoont Gee
sink een film ten overvloede gezien van
af het water".
In de derde hal Is voor de industrie,
de werkende mens en de jeugd plaats
ingeruimd. Suriname en de Nederlandse
Antillen hebben daar ook onderdak ge
kregen. De cataloguBlljst van Geesink
telt vele honderden fantasieën. Om een
willekeurige greep te doen: er is de
telefoonwand Amsterdam, waar de be-
zoekers burgemeester Van Hall (voorlo
pig) aan de hoorn krijgen om Iets te ho
ren over zijn 6tad. Op de Amsterdam
maquette varen rondvaartboten rond;
een roterend Nederlandscherm ziet men
ons land vanuit de kust. Er is voorts
„overbevolkings"-wand, een gestyleerd
vaderland met mensen, geknipt uit glas,
die gezamenlijk door een spel van licht
de bevolkingsdichtheid in 1900, 1967 en
het jaar 2000 transparant maken. Car
toonist Opland heeft een gigantische
culturele wand gemaakt, die zeker op
zien zal baren. Daarnaast heeft naald
kunstenares Cecile Dreesmann in 24
panelen 'n stamboom van het Huis van
Oranje vervaardigd en heeft Cas Oort-
huys een fotowand gecomponeerd, waar
op de werkende Nederlander in zwartwit
naar voren treedt. Gelijkvloers ls een
fraai ontvangstcentrum gebouwd, een
zaal met koninklijke allure, waarin op
18 mei het Nederland paviljoen officieel
zal worden geopend.
Fraaie riedel
In het laatste deel van het paviljoen
is een veertien meter vrij uitstulpend
deel van het gebouw met een breed
raam. dat uitzicht geeft op de rivier en
het centrum van Montreal: symbool van
de relatie tussen Nederland en de bui
tenwereld. Hier is een carillonklavier
geplaatst, waarop iedere bezoeker, die
z|jn vinger voelt jeuken, een al dan niet
fraaie riedel kan weggeven. Voorts staat
in deze ruimte het Canadaboek opgesteld,
dat door gezamenlijke Inspanning van
Montreal
mikt op ruim
30 miljoen
bezoekers
en 80 miljoen
verlies
tienduizenden Nederlanders tot stand ls
gekomen. Het is 'n enorm boek met een
bladspiegel van 3,5 bij 2,5 meter, dat de
dank vertolkt voor de bevrijding van
ons land.
Iii mei 11106 werd vla de televisie een
beroep gedaan op degenen, die een tast
bare berinnering aan onze bevrijding
In-zalen. Het resultaat wu een stroom
van duizenden foto's. teksten, gedichten,
brieven, tekeningen en ontroerende do
cumenten. lit dit kostbaar materiaal
werd een dramatisch mozaick van her-
I inn.-ringen gemaakt, dat tot titel kreeg
.Thank you Canada, merci CanadV'. Het
boek komt In verkleinde vorm ook In de
bundel. De netto-opbrengst van deze
pocket, wauraun onder ineer Simon Car-
inigg. It. .1. C. Itl.H-in, dr. L, de Jong en
i Vasalla hebben meegewerkt, komt ten
goede aan het werk van het Nederlands
I Oorlogsgraven Oomlté,
Sky over Holland
De film kreeg ook een belangrijke
plaats in de Nederlandse inzending.
Regisseur John Fernhout maakte de
eerste Nederlandse kleurenfilm op clne-
ramaformaat „Sky over Holland-Ciels de
Hollande", waarvoor vele opnamen wer
den vervaardigd vanuit helikopters en
straaljagers. Fernhout maakte de op
namen van deze spectaculaire, maar des
ondanks zeer conventionele film met het
Modern Camera System, dat projectie op
een doek van twintig meter mogeltyk
maakt. Voor het stereofonlsch geluld ls
gebruik gemaakt van een zesknnallg
systeem. Na Montreal zal deze film een
zegetocht maken langs alle bioscoop-
giganten in de wereld, die z(jn uitgerust
met een MCS-projectiesyateem.
Sterioconcert
En dat is nog niet alles: In het Ne
derlands paviljoen ia ook een muziek
centrum gebouwd, waar de wereldom
roep zes verschillende programma's van
elk een uur zal verzorgen, variërend van
klassieke tot beatmuzlek. Elke dag zal
hier ook 'n steroeconcert kunnen wor-
den beluisterd vun werken van Neder
landse componisten.
Daarnaast heeft Nederland ook nog
waardevolle stenen aangedragen voor
de zogenaamde themapaviljoens, on
weer voor dc tentoonstelling „Man
and the oceans", waar een Zul derzee-
maquette is geplaatst. Op de internatio
nale schilderijenexpositie zal ongeveer
tien procent van de kleurige meester
werken uit Nederland afkomstig zijn. Er
is voorts een expositie „The Camera as
Witness", waarvoor meer dan 10.000 fo
to's werden ingezonden. Van de deelne
mende fotografen werden er 250 be
kroond, onder wie de Nederlanders Ed
van der Elsken en Matticn Coppen».
Verlies 80 miljoen
Met rode oren en kloppend hart wacht
Montreal nu op de invasie van nieuws
gierigen, die zich willen vergapen uan dit
internationale circus van dc IJdelheid.
Men verwacht 30 miljoen bezoekers en
houdt desondanks rekening mot een ver-
van tachtig miljoen dollar. De or
ganisatoren liggen daar overigens niet
,kker van. Zij zeggen: „Dit bedrag
zinkt in het niet, als men er de ver
nieuwingen naast legt, die Montreal
heeft ondergaan. Expo 1967 heeft de
tweede Franstalige stad ter wereld een
volkomen ander aanzien gegeven. Een
betere en effectievere injectie hadden
ins niet kunnen toewensen. Er zijn
nieuwe wegen gebouwd, over en onder
bestaande straten heen. Krotwjjken zijn
rigoreus opgeruimd, metrolijnen hebben
de afstand tussen ons stadscentrum en
het expositieterrein tot enkele minuten
teruggebracht. Nu al zijn wij ervan over
tuigd. dat er volop muziek zit in Expo
1967."
Folklore
Nederland ia het daar hartroerend
mee eens. Het stuurt zijn Concertgebouw
orkest en het koninklijk mannenkoor
Slnt-Pancratlua uit Heerlen, zijn draai
orgels en carillons. „Als dit niet gran
dioos wordt zeggen ze glimlachend,
„breekt onze klomp".
En zelfs dan zijn Leiden (en om
streken) niet In last. Geesink de alweten
de heeft Immers voor een overstelpend*
voorraad folklore gezorgd.
De wereld zal eens en voorgoed
weten, wie er op dit ondermaanse
met authentieke molentjes loopt.
