TROPENMUSEUM
TOONT DE MENS
JpfÉP
hop,
hop,
hop, hangt de socialisten op
TEEN
de leidse courant
"l
f- 'W i
1
FiE J
fë/ J
TOT
I
3
7it by de Lobivrouwen
Precolumbiaa,
Jonge Mnnuka-Indiaan met kleurige entourage in Colombia.
Ki cup q^KPNMSN IN JARFN 1885 87
„Het is elf uur. Niets teekent
op het plein onraad. Slechts ter
rechterzijde staat nog wat volk.
Plotseling in de richting van
de Houtkoperstraat galmt het
„Hop, hop, hop, hangt de socia
listen op", en onder de kleuren
van Neerlands banier nadert
een hoop volk, vrouwen, meiden,
kinderen. Een heer met een hoo-
gen hoed op en een bruine demi-
saison aan, verbreekt het cordon
en marcheert over het plein op
het huis van Penning aan. De
deelnemers begroetten de agen
ten van politie en trokken ver
derHet volk dringt meer
naar voren; daar vliegt iets
schitterends door de lucht; het
projectiel komt recht op ons
aanachter ons zien wij een
glasruit van het koffiehuis ver
brijzelen. Dit was het sein tot
den aanval, meerdere steenen
volgen
Plotseling openen zich de deuren van
het koffiehuis. Een, twee, drie, zes,
acht schoten vallen uit het huis Het
tooneel te beschrijven dat wij toen
zagen, is zeer moeilijk Twee recher-
cheur§ haddtn gepoogd naar binnen
te dringen, door drie agenten gevolgd,
maar werden teruggeslagen Het volk
wierp zich woedend op het gebouw,
de deuren werden verbrijzeld. Ie
agenten sloegen met den sabel, opge
drongen en geholpen door de menig
te, op de socialisten, die zich wanho
pig verdedigden. Kreten: moord!
moord! slaat ze dood. slaat ze dood'
worden geslaakt.
Eindelijk moeten de socialisten den
strijd opgeven Zij trachten te vluch
ten. irvar wordrti geranseld, ook de
vrouwen: velen wc'en echter te ont
snappen
Dit is Amsterdam 1887 Het volk Is
oranje, de vijand is rood. Het iocia-
listisch weekblad" van die dagen
..Recht voor Allen" citeert op 26 fe
bruari, „om der onpartijdigheids wil
le", het verslag van de botsingen
uit de Amsterdammer, Dagblad van
Nederland. Maar gaat zelf na het ci
taat verder: „Ziedaar 'n vierdaagsch
feest ter eere van Oranje! Ziedaar
Amsterdam, vier achtereenvolgende
dagen ten prooi aan den plunder- en
moordzucht van een troep Oranje-
vrienden. die: men met vijfentwintig
politieagenten gemakkelijk had kun
nen doen uiteengaan!"
revolutie
Er hangt iets van revolutie in de
lucht op zijn minst is er aan alle
zijden onzekerheid. Ook nu la het
Koning Gorilla, een ontwerp
Amsterdams klimaat extra-gevoelig
voor zulk soort depressies. Hiermee
doelt prof. dr. Fr. de Jong Edz op
het midden van de jaren tachtig in
de vorige eeuw, in zijn voorwoord
op de bundel „Hop, hop, hop, hangt
de socialisten op!" In deze, blijkens
de ondertitel „documentaire over het
opkomend socialisme in de jaren tach
tig" heeft Leonard de Vries een greep
gedaan uit de jaargangen 1885-1887
van het blad, dat Ferdinand Domela
Nieuwenhuis sedert 1879 uitgaf on
der de naam „Recht voor Allen".
Die twee jaargangen vormen de neer
slag van de top in de nieuwe
strijdbare periode van het Neder
lands socialisme, wanneer, aldus de
hoofd sloeg tijdens de Jongste onlus
ten te Amsterdam, is acht jaar. De
Utrcchtsche studenten, die een vrouw
mishandelden, waarop de dood volg
de, kregen behalve een bemoedigend
woord van den voorzitter,.veertien
dagen. Er bestaat rcüht in Neder
land 1 Gelijk recht vooriullen!
Dergelijke geluiden, die ons anno
1967 soms niet eens zo vreemd In de
oren klinken, levert het blad legio.
KONING
Zo wordt, weliswaar in de gezwollen
en pathetische toon, die in die dagen
werd aangeslagen, bladzijde na blad
zijde in Recht voor Allen gevuld
met diepe verontwaardiging over ge
leden onrecht, met aanklachten tegen
de politie, de overheid, de koning,
de kapitalisten.
Tegen de koning. In het pamflet, op
grond waarvan Bartholomeus van
Ommeren tot een jaar gevangenis
straf werd veroordeeld, stond onder
„Buitengewoon staatsblad van het Ko
ninkrijk der Nederlanden.
Wij Willem de Laatste bij de gratie
Gods Koning enzoverwegende
dat wij, ons einde voelende naderen,
zooveel mogelijk wenschen goed te
maken alle ongerechtigheden, kuipe
rijen en knoeierijen, door ons of in on
zen naam bedreven, geduld of besten
digd, ten einde zoo mogelijk onze
zondige ziele hiernamaals t': redden
uit de klauwen des satans. Hebben
goedgevonden en verstaan: 1. Met
het oog op de diepe ellende, waarin
het volk is gedompeld afstand te
doen van ons jaarlijks traktement
van 600.000 gulden zoomede van de
inkomsten uit de Domeinen en van al
wat verder uit het zweet en bloed
der arbeiders afdruppelde op ons en
onzen bedorven hofhoudingMet
een diep gevoel van schaamte dank
te brengen aan het lieve Nederland-
sche volk, dat zoo geduldig en lank
moedig ons met onze familie en ver
deren nasleep heeft gevoed en onder
houden. Karlsbad, den 23 mei 1885,
Willem".
FELLE KRITIEK
I»e kritiek op des konings handel cn
wandel, op dc monarchie in het alge
meen, is fel in die dagen, feller dan
wij in onze tijd uit republikeinse ke-
kum
„waarschuwing vooraf", de economi
sche crisis velen verdoemt tot dc
sfeer van de honger. Het zijn jaren
van zwart-wittekenlngen: er werd-fel
partij gekozen: hier stond al wat
rood was, daar al wat oranje in hc
hart droeg of althans op de revers
Hier het spreekwoordelijke handjevol
„oproerige elementen", daar de
„Oranjebourgeoisie". Er wordt gretig
kleur bekend Vooral in Amsterdam.
klacht
„Recht voor Allen" op 27 november
AMSTERDAM De mens, waar
ook ter wereld, blijkt er behoefte
aan te hebben, iets toe te voegen
aan het natuurlijke gegeven van
zijn lichaam. Hij hult het in kleding
en behangt het met sieraden. Hij
beschildert dc onbedekte lichaams-
delen ofwgl. hij tatoeëert ze. Zelfs
worden nöoïa en voeten geheel
vervormd om gewenste effecten te
verkrijgen. Dit feit, dat in alle
cultuurpatronen, bij alle klimato
logische omstandigheden, onder
welk sociologisch regime ook,
waarneembaar is, heeft de inspira
tie geleverd voor de grote zomer-
tentoonstelling, waarmee het Tro
peninstituut te Amsterdam het
seizoen 1967 tot een leerzaam suc
ces hoopt te maken.
De expositie heet toepasselijk „Van
Top tot Teen" en tracht de vraag te
beantwoorden: wat is de noodzaak, die
de mens ertoe drijft, pijnlijke behande
lingen te ondergaan bij kleur- of lit
tekentatoeage en zoveel tijd te beste
den aan zijn opmaak.
In de eerste plaats aldus een van
de conclusies omdat hij zich moet
beschermen tegen zijn natuurlijke om
geving. Zijn kale, grotendeels onbe
schermde huid vormt geen natuur
lijke afweer tegen koude, sneeuw en
ijs. Van het dier neemt hij dan ook
het bont over om een isolatielaag te
scheppen.
In het hete, droge klimaat daaren
tegen, zoals dat bijvoorbeeld ln de
woestijngebieden heerst, hult hij zich
ln wijde, loshangende kleding, waar
tussen zich isolatielagen van lucht
vormen tegen de hitte. Het vochtige,
warme klimaat van de tropische regen-
gebieden op zijn beurt vereist maxi
male uitwasemingsmogelijkheden voor
het lichaam, zodat de mens d&Ar zich
zo weinig mogelijk kleedt. Daarbij
blijft het niet. Behalve het klimaat be
dreigen ook distels, doornen, scherpe
stenen, heet woestijnzand en ijzige
sneeuw, slaande takken en puntige
boomstronken het menselijk lichaam
met zijn dunne cn kwetsbare huid.
Schoeisel biedt hiertegen enige be
scherming en kan daarnaast nog het
gaan ln mul zand en over modderig
terrein vergemakkelijken.
Bedekken
Is dat alles? Nee, zegt de expositie in
het Tropenmuseum. De mens wil ook
nog bedekken, wat anderen niet mogen
zien. Hij wil zichzelf aantrekkelijk
maken. Hij wil iets over zichzelf ver
tellen. Het uiterlijk blijkt dikwijls een
herkenningsteken te zijn, zowel voor
groepsgenoten als voor buitenstaan
ders. Binnen dit algemene patroon
treden weer variaties op als gevolg van
persoonlijke smaak, rijkdom en sociale
status. Zo kleden mannen cn vrouwen
zich niet gelijk. Verschil in leeftijd
wordt onderschelden naar kleuren,
model van kleding en tooi. De gehuwde
staat maakt men dikwijls kenbaar door
bepaalde sieraden, een aparte hoofd-
sier of speciale kleding te dragen.
Religie plaatst de gelovige weer in een
eigen groep, die zich nuar kleding en
versiering dikwijls onderscheidt denk
aan de Houtane en de uniformen van
het Leger des Heils. om by huls te
biyven.
Extra zorg
Dan zyn. er nog de gelegenheden bin
nen het leven van de individuele mens,
binnen zijn eigen gemeenschap, die van
groot emotioneel belang zyn. Hy
kleedt cn tooit zich dan met extra-zorg
en met een speciale bedoeling. In deze
categorie vallen allerlei inwydings-
plechtlgheden, huweiyken, begrafenis
sen en andere ceremoniën, maar by-
voorbceld ook de oorlog. Het gaat er
daarbij steeds om, de situatie, waarin
men zich bevindt, duldeltyk kenbaar
te maken en het Individu of de groep,
die het middelpunt vormen, te onder
scheiden van degenen, die er niet by
betrokken zyn. Dit was vroeger zo, dit
is niet anders geworden, al is ln het
moderne cultuurpatroon een streven
merkbaar naar eigen Btyien, woarby
tradities en nieuwe Inzichten bydragen
tot een evenwicht, dat er eerst niet
was. Zo leidt de expositie in het
Tropenmuseum uitelndeiyk tot de con
clusie, dat er meer uitdrukking komt
van het besef van eigenwaarde, naar
mate de wereld sneller verandert.
Advertentiën.
C. Schooneuberg,
te «nwrtru.fijne bcjinselen biedt
zich minzaam aaii bij zijn geestverwanten en alle
but'ycrs, voor.het bezorgen van BROOD, om zoo
doende in zijn onderhoud te voorzien.
Een advertentie in „Recht voor Allen" van 'n werkloze. En werkloos waarom
Onder de kop „De Koning Komt"
vermeldt Recht voor Allen het jaar
lijks bezoek van de koning aan de
hoofdstad:
..Wij zullen dus weder getuige kun
nen zijn van de malle vertooning, ge
naamd de aankomst van Z.M. aan
het afgezette station en de verschij
ning van Z.M. met vrouw („die niet
eens kan zien of er op den Dam men-
schen dan wel schapen staan") en
dochtertje op het balkon van 't pa
leis op den Dam".
De sociale noodwerkloosheid, honger,
onrecht wordt in deze bloemlezing
in alle tragiek, maar ook met alle
mogelijke sentimentele passie aan het
daglicht gebracht. Daar zijn berich
ten als> ,.Te 's-Gravenhage heeft zich
deze week een schoenmaker opgehan
gen, omdat hij geen werk had en zich
schaamde om altijd te leven door het
werk van zijn vrouw". Daar zijn de
lang uitgesponnen verhalen over
,,eene arme weduwe, wier van kou
de bibberende kinderen, huilend van
den honger om de wastobbe hangen"
Daar zijn de om recht schreeuwende
artikelen, bijvoorbeeld toen 'n nieuw
ontwerp grondwet bekend werd
..Recht voor Allen" reageert hierop
cn wijst op de wijziging in de kies
wet (tot dan toe was het censuskies
recht ln zwang red.) Het blad citeert
'6 bewuste nieuwe, grondwetsartikel:
„De bedoelde wet bepaalt 't vereisch-
te minimum van jaarlljksche huur
waarde (als voorwaarde voor man
nen om stemrecht tc krijgen) ln
geene gemeente lager dan op 50 gul
den voor de ongestoffeerde woning".
„Weet ge wat dat zeggen wil?" ver
volgt Recht voor Allen. „Dat alle ar
beiders. op hoogstens zeer enkele uit
zonderingen na. buitengesloten zijn
vari bet kiesrecht".
De socialisten in de tachtiger jaren
waren zich wel bewust van de vijand
schap. die zij in de „andersdenkende"
regionen van de maatschappij oprie
pen. Zo publiceert Recht voor Allen
een aantal tips hoe de socialist zich
dient tc gedragen: ..Elk socialist
moet zich bewust zijn, dat hij om
ringd is door vijandenSchrijft een
socialist aan een partijgenoot, dan
moet hij den brief nooit richten aan
het eigenlijke adres dat wil zeggen:
zijn brief gesloten insluiten aan een
ander adres".
De socialistische pers van die dagen
schroomt niet op alle wonde plekken
de vinger te leggen, al wordt het
schandaalnieuws wel direct ten eigen
bate gebruikt. Zo wordt het Interna
tionale zedenschandaal, dat de Britse
Pall Mall Gazette wereldkundig
maakte, breed uitgesponnen. Het be
trof een grootscheepse handel in blan
ke slavinnen ten vermake van een,
naar de toenmalige pers wilde, groot
deel van de Engelse aristocratie.
Uit het verslag van een rechtzitting
citeert Recht voor Allen de (kapita
listische) Pall Mali: „Kinderen van
19 tot 13 jaar worden geleverd voor
8 10 P. St. (96 k 120 gulden) en een
maal zoover gebracht zijn ze in den
regel verloren, daar voor haar geen
andere weg openstaat dan die der
prostitutie. Ziet hier een paar feiten.
Wie zwak Is van zenuwen sla ze over
Een heel rijke klant was uitgeput
door zijn uitspattingen. HIJ verlangde
alleen heel jonge meisjes, maar hij
kon ze niet meester worden. Daartoe
nam hij een heele sterke vrouw die
hem hielp ofwel men bond het meis
je aan de vier hoeken van het ledi
kant vast, aan eiken hoek een been
of een arm". Dit was gebrulkeiyk In
Half-moonstreet en in het huis van
Anna Rosenberg te Liverpool ..Meis
jes die tegenstribbelen worden be
dwelmd, zoodat ze niet weten wat er
met haar gebeurt en dan kunnen de
rijken ermede doen wat zij willen"
En na nog veel meer Londcnse Inti
miteiten vervolgt Recht voor Allen
„Onze veroordeeling der rijken Is
hard, niet waar? Maar is hel lot van
dc kinderen der armen niet onuit
sprekelijk veel harder? Is er (Nn
struf denkbaar groot genoeg om de
rijkaards tc straffen voor hun ellen
dig bestuun? Afschuw, driemaal af
schuw over dezulken!"
Als een complete chronique scanda-
leuse verschijnt dan regelmatig meer
hierover In de kolommen van Recht
voor Allen.
GORILLA
Het boek „Hop, hop, hop, hangt de
socialisten op!" vormt een ongemeen
boelende brok historie, eigenhandig
opgetekend door degenen die dit stuk-
Je geschiedenis voor een groot deel
zelf gemaakt hebben. Veel moet hier
onvermeld blijven, zoals het paling
oproer, en de deining rond de gevan
genneming van de grote leider ln die
jaren, Ferdinand Domela Nieuwen
huis.
Een veelgelezen feuilleton" (n
Recht voor Allen waren ongetwijfeld
de verhalen van S.E.W. Roorda van
Bysinga over het particuliere teven
van de vorst. De neerslag van hele
halve en onwaarheden, Is later ge
bundeld tot het verhaal van koning
Gorilla, dal Leonard de Vrl'es ook
in zijn boek heeft opgenomen.
„Voor al zijn wandaden zocht hij
(koning Gorilla) vergetelheid In den
drank en verliederlijkte daardoor zo
danig dat een zeker koopman hem
„den grootsten ploert!" noemde van
zijn rijk Zijn geheelc leven won dan
ook Inderdaad niets dan aaneenscha
keling van misdaad en ploerterij
Dan volgt het ene schandaal na het
andere over zijn optreden tegenover
generaals, ministers, personeel.
En dan: „Behalve aan Bacchus was
zijn dierbaar Gorlllalevcn voor de
andere helft aan den dienst van Ve
nus gewijd. Vooral ln het buitenland
zwijnde hij zoo liederlijk dat zelfs de
meeste vorsten van Europa verme
den Gorilla op hunne reizen te ont
moeten. En dat wil wat zeggen, want
die hoeren hebben al zeer weinig
recht den neus op te trekken over an
deren En ook hierop volgen et
telijke wilde taferelen uit het leven
van koning Gorilla.
Het verhaal van koning Gorilla werd
op het feest ter ere van 's konings
zeventigste verjaardag In 100.000
exemplaren gedrukt en verkocht.
„Dat de oranJeaanhanRers", zo scgt
prof. De Jong Edz In zyn voorwoord,
„dichter tot het socialisme zijn geko
men door deze handelwijze kun wel
moeilijk beweerd worden dut de
anti-roden er een wapen mee Ln han
den kregen, Is ongetwijfeld waar.
Enerzijds groeide dc verachting voor
Domela, anderzijds de verering".
„Hop, hop, hop, hangt de socialisten
op". Ui tg. Polak en Van Gennep.
Amsterdam.
