De dood Tan een ^onsterfelijke'
Examenkandidaten hielden
gespannen het hart omhoog
Mijn God
wat zullen
mijn
opvolgers
doen?"
teksten
nogal
hoog
gegrepen
UITVAART
VANUIT
KEULEN
UONUtlvLlAG 20 APRIL ls67
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 5
BONN Dr. Konrad Adenauers doods
tijding heeft velen in West-Duitsland en
daarbuiten als een ongelooflijk bericht ge
troffen. Op de één of andere manier heeft
men de Westduitse oud-bondskanselier,
die 91 jaar is geworden, een soort onster
felijkheid toegedacht. Enerzijds kan men
dtt toeschrijven aan de soms bijna hypno
tiserende vitaliteit die hij, ondanks zijn
(Van 0€h on*er rwktcteuren)
hoge leeftijd, uitstraalde. In feite IS Ade
nauer onsterfelijk. Naar de geest. Zelfs
jaren na zijn aftreden als bondskanselier,
in 1963, beheersten zijn gedachten en zijn
geest nog de debatten in de bondsdag,
was hij de speler acher de schermen van
de regerings- en (CDU)-partijpolitiek. Hij
verscheen in de na-oorlogse Duitse ge
schiedenis als een mandarijn, die ook als
hij zelf onzichtbaar was, nog een magisch,
soms verlammend fluïdum achterliet. Zo
sterk was dit fluïdum, dat het zijn opvol
ger, het „wonderkind" Erhard, naar een
politiek fiasco dreef. En zelfs nu hoort
men zijn kraakstem nog vaag getuigen, als
een vroegere politieke tegenvoeter van
hem, Willy Brandt, zijn gedachten over
Frans-Duitse vriendschap ontvouwt.
Adenauer gestorven. Men kan het zich
nauwelijks voorstellen. Weinige men
sen, behalve misschien president De
Gaulle, torenden zo monumentaal bo
ven de Europese historie uit als hij.
De kritiek op hem, de anekdotes over
hem, de lof die men hem, toezwaaide...
alles wees erop dat Adenauer veel meer
was dan alleen een groot bestuurder.
Psychologisch zat hij ergens tussen de
dictator en de wijze grootvader in.
Aanzien
Adenauer, zoals alle mannen van zijn
formaat, heeft vrienden' en vijanden tot
over het graf. Het „Over doden niets
dan goeds", geld voor grote figuren
niet. Hun karaktereigenschappen zijn
zo markant, dat zij praktisch onuitwis
baar zijn. Dat geldt voor de goede en
voor de kwalijke eigenschappen.
Maar hoe men ook oordeelt, niemand
kan ontkennen dat hij zijn totaal uit
eengeslagen 'en veracht land weer over
de gehele wereld tot aanzien heeft we
ten te brengen. Hij klonk het vast aan
een Europa, dat na eeuwen van ver
deeldheid, tweedracht en naijver, ein
delijk onder de dreiging van een com
munistische expansie, naar eenheid ten
deerde. Het was in het hart van de ver
slagen Duitse natie waar het gevaar,
dat tot gemeenschappelijke verdediging
noopte, zich manifesteerde. Adenauer
heeft van deze omstandigheid feilloos
geprofiteerd.
Wat niemand had durven voorspel
len: de oprichting van een nieuw Duits
leger als onderdeel van een Europese
verdedigingsorganisatie, werd enkele ja
ren na de ergste aller oorlogen werke
lijkheid.
Een tweede politieke prestatie was de
verzoening met „erfvijand" Frankrijk.
Hij heeft het na zijn aftreden moeten
dulden, dat de vriendschapsbanden los
ser werden en dat al trad er geen
vijandschap voor in de plaats de in
nigheid van het contact al spoedig ver-
Zijn derde grote droom: de hereni
ging van Duitsland, heeft hij niet in ver
vulling zien gaan. Was dat anders gelo
pen, misschien zou Adenauer door een
zo enorme daad op binnenlands politiek
gebied nooit het teken van onrust en on
behagen zijn geworden dat h|| bi zjjn
vaderland tenslotte was.
•Ia en amen
Men heeft Adenauer vaak gekarakte
riseerd als „sluw". Zijn discussiemetho
den waren dat soms zeker. Maar zijn
oogmerken waren eerlijk. Wat had een
man van zijn gaven niet aan onheil
kunnen stichten, als zijn doeleinden cor
rupt zouden zijn geweest?
Adenauers sluwheid, die zich soms
openbaarde in grimmige humor, was
in veel gevallen een uitvloeisel van zijn
geïrriteerdheid over wat hij „Kwatsch"
van de hem tegenstrevende figuren
In een fractievergadering van zijn
partij, de CDU. riep eens één van de
jonge afgevaardigden nijdig uit: „Wat
wij hebben te doen is kennelijk alleen
maar ja en amen zeggen op wat de
heer Adenauer wenst!"
„Der Alte" repliceerde daarop met
Als burgemeester van Keulenbij de ontvangst van rijkspresident
Von Hindenburg. Von Hindenburg zag zich later genoodzaakt Hitier tot
kanselier te benoemen.
Burgemeester,
onderduiker
en kanselier
Konrad Adenauer is Keulenaar
van geboorte. Hij kwatn op 5 ja
nuari 1876 ter wereld. Hij groeide
op in een eenvoudig ambtenaren-
milieu en werd vroom katholiek
opgevoed. Hij studeerde aan de
universiteiten van Freiburg,
Miinchen en Bonn rechten en
economie. Via de politiek werd
hij Oberbiirgermeister van Keu
len. Dat was in 1917. In 1933
verdween hij van het politieke
toneel: hij was een van de groot
ste vijanden van het aan de
macht komende nazisme en
werd afgezet. In zijn burgemees
terperiode werden hem diverse
eredoctoraten aangeboden. Geen
wonder: hij richtte de Keulse
universiteit weer op. bouwde het
eerste Duitse stadion, stichtte
de Keulse Messe, bouwde een
nieuwe industriehaven, 'n hang
brug over de Rijn en complexen
goedkope woningen.
Bovendien speelde hij een grote
rol in het hoofdbestuur ran de-
Centrumpartij en voerde een
hardnekkige maar voorlopig ho
peloze strijd tegen het nationaal-
socialisme. Nadat hij als burge
meester was afgezet, leefde hij
ondergedoken. In augustus 1944
na de mislukte aanslag op
Hitier werd hij met tal van
andere figuren uit het politieke
leven van vóór '33 gearresteerd.
een „Ja is voldoende. Het amen kunt
u gerust weglaten".
Hoe spits Adenauer ook kon zijn, hij
was geen groot spreker. Zijn woorden
schat was beperkt, maar hjj wist er
economisch mee om te gaan. Als zijn
overredingskracht te kort schoot, had
hij vaak andere middelen bij de hand.
Toen hij nog burgemeester van Keu
len was en het met de raad van die
stad niet eens kon worden over de
bouw van een brug, nodigde hij zijn
voornaamste opponenten uit, goot ze
vol Rijnwijn en kreeg zijn plan erdoor.
Zijn grootste tegenstander, de socia
list Schumacher, vertelt dat hij eens
een moeilijk politiek gesprek met Aden
auer moest voeren. Schumacher bereid
de zich terdege op het onderwerp voor.
Toen het gesprek begon, bracht Aden
auer echter het onderwerp „honden"
ter sprake, wetend dat Schumacher een
liefhebber van honden was. De socialist
liet zich inpalmen en ging opgetogen
heen, nadat hij „de oude vos" op het
politieke vlak zijn zin had gegeven.
„Toen ik weer buiten stond", zei Schu
macher later, „herinnerde ik me weer,
dat Adenauer niets om honden geeft.
Hij moet speciaal met het oog op zijn
bezoek, een boek over kynologie van
buiten hebben geleerd
Veertien jaar
Dr. Adenauer heeft veertien jaar de
Bondsrepubliek geregeerd. Dat is lan
ger dan de republiek, van Weimar het
heeft uitgehouden. Langer ook dan
Hitiers duizendjarig rijk.
Met alle recht spreekt men dan ook
van een „aera Adenauer", zoals men
spreekt over een „Bismarcktijdperk".
Adenauer heeft in politicis steeds
eenzaam geleefd. In Bonn noemde men
hem ..de man van de eenzame beslui
ten". Daardoor verwierf hij zich meer
ontzag dan vriendschap, en dat laatste
kwam duidelijk tot uitdrukking in zijn
bijnaam „Der Alte". Zijn eenzaamheid
was overigens ook wel te verklaren
vanuit de na de tweede wereldoorlog
door Duitsland gevoerde politiek. Duits
land was overwonnen en had niets
meer in te brengen. Zijn reputatie was
grondig vernietigd. Er was weinig re
den om de brallende toon aan te slaan
van bijvoorbeeld een Wilhelm II. Het
Duitse volk voelde zich bovendien met
schuld beladen; voor nationaal pathos
was geen tijd.
Zodoende was het voor Adenauer ook
moeilijk tot populariteit te komen, zo
hij daar ooit bewust naar gestreefd
heeft. Daarom paste zijn sobere figuur
wel in het naoorlogse West-Duitsland.
Zijn redevoeringen waren nuchter ana
lyserend; zij moesten dat ook zijn. De
opkomst van de natie kon voor de
Westduitsers niet via holle frasen aan
vaardbaar gemaakt worden. Dit moest
met doorslaggevende argumenten ge
beuren. Zo werd het Wirtschaftswunder
geboren.
Pruisen
Uit Adenauers memoires blijkt over
duidelijk, dat het er hem vanaf het
begin van zijn politieke carrière om
te doen is geweest de centrale macht
vau Pruisen te breken en het Westen de
veilige nabuurschap van een Westduitse
staat aan te bieden. Deze conceptie
schiep hij ten dele reeds in 1919, toen
hij te velde trok tegen de „los-van-het-
rijk"-beweging in het Rijnland. Ade
nauer heeft mede dit separatisme ge
broken. Hij was toen burgemeester van
Keulen en heeft zich met de bestrij
ding ervan de vijandschap van dui
zenden op de hals gehaald. Hem werd
Hij ontvluchtte, werd verraden
en opnieuw gearresteerd evenals
zijn vrouw. Hun zilveren brui
loft vierden zij geïsoleerd van
elkaar in gevangenschap. In
maart 1945 werd Adenauer via
de Amerikanen opnieuw burge
meester van Keulen. De Britten
ontsloegen hem kort daarop we-
getis onvoldoende energie en ini
tiatief bij de uitvoering van de
politiek van de militaire rege
ring. Adenauer kreeg daanloor
de handen vrij voor een veel gro
ter aandeel in de organisatie van
de christen-democratische- unie
en het politieke leven in West-
Duitsland in het algemeen.
Adenauer werd in 1949 benoemd
in de commissie, die op ver
langen van de geallieerden, een
constitutie voor West-Duitsland
voorbereidde. Haar ontwerp-
grondwet werd goedgekeurd. Bij
de daarna gehouden parlements
verkiezingen behaalde Adenauers
partij 139 uan de 402 Bondsdag
zetels. Hij werd toen gekozen
als bondskanselier, een functie,
die men vergelijken kan met die
van minister-president. Het is
het belangrijkste ambt in de
republiek.
toen zelf door de separatist
„doodvonnis" betekend, was
steeds trots is gegaan.
Iliii dingen
Na 1945 vatte hij zijn oude plan
weer op. Opnieuw wenste hij het Wes
ten te beveiligen via wat hij ook nu
het „veilige nabuurschap" noemde. Hij
wist na de val van Hitier Duitsland te
doen toetreden tot de Europese ge
meenschap. Met enorme energie heeft
hij zich zodoende ook gewijd aan het
stimuleren van West-Duitsland tot
militair bondgenoot van de westerse
gemeenschap. Der Alte liet er nooit
twijfel aan bestaan dat de intrede van
West-Duitsland in de Europese bewe
ging voor hem het primaire doel was.
Zodoende ageerde hij ook heftig als
het heengaan van de geallieerde troe
pen uit West-Duitsland ter sprake
werd gebracht. Hij verwachtte namelijk
geen ogenblik, dat Duitsland ook maar
de geringste innerlijke afweerkracht
tegenover het communisme kon op
brengen.
Adenauer heeft zich met hand en
tand verzet tegen verdere ontmante
ling van de Westduitse industrie. On
verpoosd bleef hij streven naar deel
neming van Duitsland aan de westelij
ke defensie.
Zijn grote dag was 26 mei 1952, toen
de overeenkomsten getekend werden,
waarbij aan West-Duitsland vrijwel al
gehele soevereiniteit werd verleend en
de bezettingsperiode eindigde
Nimmer heeft Adenauer er twijfel
over laten bestaan, dat Europa en met
name West-Duitsland, zonder sterke
bindingen met de Verenigde Staten,
hulpeloos, misschien reddeloos, zou zijn.
Het duidelijkst bleek dit ln zijn plei
dooien voor handhaving van de westelijke
rechten in en rond Berlijn Zijn wan
trouwen Jegens het Europese communisme
had iets dogmatisch, hetgeen onder de
destijds geldende verhoudingen wellicht
de redding is geweest.
Vitaal
bet gevoel gehad een geroepene te
zijn. zowel voor zijn eigen partij als
voor zijn land. Het baarde hem in de
laatste Jaren van zijn kansellerschap
grote zorgen dat hij geen „kroonprins"
naar vaderlijk model kon opleiden, die
haarzuiver en bezield met dezelfde
sterke wil, zijn politieke lijn kon voort
zetten. Dit gevoel van onmisbaar te
zijn was, zeggen sommigen, zijn werke
lijke vitaliteit.
Tegen Spaak zei hij eens: „Zolang ik
leef zul ik mijn tijd benutten. Als ik
er niet meer ben is het te laat. Mijn
God, ik weet niet wat mijn opvolgers
zullen doen als zij aan zichzelf worden
overgelaten, als zij niet meer moeten
lopen op duidelijk afgepaalde paden
en zich niet meer aan Europa gebon
den voelen".
Een moede, oude man die hier
Maar niet lang daarna verscheen hij
op de Amerikaanse televisieschermen
in het programma „Meet the Press",
dat velen die jonger waren dan hij de
nek heeft doen breken.
„Der Alte", toen al ver in de tachtig,
gaf de vier journalisten die hem onder
vroegen en die hem bepaald niet
spaarden zo krachtig partij, dat het
zweet hun letterlijk uitbrak. Toen' zij
het onderhoud beëindigden vroeg
Adenauer met zijn meest perfecte „po
kerface": „Hebt u last van de schijn
werpers, heren?"
Met Adenauer gaat een brok Euro
pese historie van ons heen.
Ook zonder hem zoekt een jongere
generatie Duitse staatslieden zijn weg
door het duister. Zij voelt zich niet eens
meer ongeschikt daartoe.
(Van een onzer verslaggevers)
DEN HAAG In het mertkunde-
exaiiieiiforiiuilier van <le katholieke
mulo B-kaniliilaten, die gisteren tegelijk
met hun collega's uit het christelijk en
openbaar onderwijs het schriftelijk
examen tot een goed einde moesten zien
te brengen, is een gelukkig - vrjj
onschuldige fout opgenomen. De kandi
daten, die volgens programma zeven
kwartier voor de drie opgaven hadden,
lazen op het formulier anderhalf uur.
De voorzitters van de examencommissies
in de diverse plaatsen, maakten de fout
tUd'ff ifenoeg hekend, zodat onregel
matigheden konden uitblijven.
Het was de enige kleine ordever
storing, die bij het nu afgesloten katho
lieks schriftelijke examen ia voorgeko
men. Voor het overige zullen de moeilijk
heden bjj het meetkundeëxamen niet on
overkomelijk zijn geweest. Een gevraag
de goniometrische berekening had het
over het bekende recept. De gevraagde
constructie van een driehoek met be
hulp van de aangegeven cirkel was
evenmin moeilijk, al waren de haken en
ogen hier wat talrijker. Van de drie
fysica-opgaven was vooral de laatste
lastig Het tweede gedeelte van de op
gave over de met kwik gevulde commu
nicerende vaten, eiste nieuw en door
velen niet vermoed rekenwerk over ge-
wijzigde volume en opening. Het alge-
bra. vier opgaven, van verschillend
I karakter, was niet gemakkelijk, zonder
voor de doorsnee leerling al te moeilijk
te zijn. De grafieksom zal door htt onge
bruikelijke begin wel een flink struikel
blok geweest zijn.
Woensdagmiddag werd het examen
gymnasium voortgezet met Engels. Het
stukje was een bewerking naar ideeën
van de western intellectual tradition van
J. Bronowski en Bruce Mazllsh. Hierin
wordt gesteld, dat gelegaliseerde en
soms betaalde kritiek in de vorm van
parlementaire oppositie de hele maat
schappij ten goede komt. Dit la het hart
en de krachtbron van het westen, door
dat een kritische houding creativiteit be
vordert op alle gebieden ten voordele
van <le samenleving Hetgeen toegelicht
wordt met voorbeelden van belangrijke
perloden uit het verleden. De vertaling
waa niet gemakkelijk en enige construc
ties waren bepaald moeilijk. Er kwamen
ook wel enkele ongewone betekenissen
van bekende woorden voor, o.a. actually
en to tend.
Het examen handelswetenschappen
hbs-A begon woensdagmiddag met or
ganisatie en techniek van de handel en
handelsrekenen eerste deel. De opgaven
waren alleszins redelijk te noemen. Op
gave 1 betrof een vraag over avarlj-
g rosse, welk onderwerp ln vorige
examens voorkwam. De vragen twee en
drie hadden respectievelijk betrekking
op samenwerking van ondernemers en
op de effectenhandel ter beurze. Opgave
twee had betrekking op een transport
verrekening en opgave 3 op een rentabi
liteit* bei ekening voor een 6,5 procent
obligatielening waarbij ditmaal ook de
kosten, verbonden aan de aflossingen en
rentebetaling van de obligatielening in
de emlssiekoers werden betrokken en
wel zo, dat de emitterende NV 7,5 pro
cent 's Jaars effectief te betalen wenste.
De kandidaten van mms kregen voor
het vak Nederlands een tekst te behan
delen, waarvan de titel velen bekend
voorkwam» ttumum Corda. Helaas koo
deze herkenning hun verder niet buten,
want Nyhoff bespreekt In het fragment
de verhouding tusNen de twee schrijfsters
Betje Wolff en Aagje Deken. De laat
ste personifieert volgens de schrijver al
het slechte In onze volksaard. Of alle
kandidaten „het hart omhoog" gehouden
hebben, valt te betwijfelen, want de
literaire taal van Njjhoff heetf zeker
hoofdbrekens gekost. Toch was het werk
In zijn geheel niet moeilijker dan ge
woonlijk. Bjj de tien vragen waren er
enkele, die voor een goede beantwoor
ding een Juist Inzicht In de tekst ver
eisten.
Een fragment uit de rede, die prof.
dr. M. G. van Kampen in '59 te Utrecht
uitsprak bij de aanvaarding van zijn
ambt als hoogleraar In de theoretische
kernfysica, kregen de kandidaten hba-B
woensdagmiddag voorgelegd. ZQ moes
ten dit fragment, getiteld „De methode
van onderzoek ln de natuurkunde" ln ten
hoogste anderhalf foliobladzijde samen
vatten. Dat zal. ook al was het stukje
helemaal afgestemd op de B-kandidaten,
voor de meesten geen gemakkelijke op
gave zijn geweest. Maar misschien
denkt de leraar natuurkunde daar an
ders over dan de leraar Nederlands.
Het is niet denkbeeldig, dat menige leer
ling hbs-B minder moeite heeft de ge
dachtegang van de schrijver te volgen
dan de Nederlandse leraar. Deze zal bij
't lezen van de takst af en toe wel even
met zijn ogen knipperen en niet alleen
daar waar de hoogleraar geen Neder
lands schrijft bijvoorbeeld „een a priori
stelregel-, an jjlauslblllteltsoverwe-
gtngso".
BONN Wanneer oud-bondskanse
lier dr. Konrad Adenauer dinsdag naar
zijn laatste rustplaats wordt geleld, sal
de kist met zijn stoffelijk overschot
worden gevolgd door onder meer pre
sident Johnson, president De Gaulle en
premier Wilson. In de bondsdag mal die
ochtend een rnuwplechtlgheld worden
gehouden, gevolgd door de uitvaart
dienst In de Keulse Dom, geleld door
kardinaal Frtngs. Een snelle motorboot
van de Westduitse marine brengt daar
na het stoffelijk overschot naar Rhoen-
dorf, waar Adenauer zijn laatste rust
plaats zal vinden naast zijn twee echt
genoten, op een van de heuvels langs
de KIjn.
De overleden staatsman is over <h»
hels wereld herdacht als een man dis
met kop en schouders uitstak bovtn
alle anderen in de na-oorlogse West
duitse politiek, uit wiens persoon en
voorbeeld alle anderen kracht hebben
geput en een beeld van Duitsland heb
ben kunnen vormen, een man die be
schouwd wordt als een vader des va
derlands. HIJ was. zo verklaarde ds
CHIJ-fractlelcider in de bondsdag, dr.
Rainer Barzel, ,,de eerste onder ons
en zal de eerste onder ons blijven".
Johnson zei van hem: „Voor ons, voor
Europa en voor de 'wereld zal hfl altijd
het symbool van de levenskracht en de
moed van het Duitse volk zijn". Pre
sident De Gaulle betuigde als een van
de eersten zyn leedwezen In een tele
gram aan de familie: „Ben diep be
droefd door de dool van mijn illusters
vriend. Ik zal nooit de uitzonderlijke
man vergeten die uw vader was. de
grote Duitser die z|)n land naar her
nieuwing leidde, de grote Europeaan die
voor Frankrijk een trouwe en oprechte
vriend wasOok koningin Juliana
heeft een telegram van rouwbeklag ge-
Soldaten helpen
in ziekenhuizen
van Rome
ROME (Reuter) Italiaanse militai
ren hebben getracht een einde te maken
san de chaos In de Romeinse ziekenhui-
*en. ontstaan door de staking van ver
pleegsters. verplegers, koks en admini
stratief personeel.
De soldaten, die uit restaurants en ca
fetaria's in de buurt eten hadden ge
haald voor de patiënten en daarna be
gonnen waren met het schoonmaken van
de zalen, werden uitgejouwd door ds
verpleegsters, die voor noodgevallen in
dienst waren gebleven. Er wordt ge
staakt voor meer loon en betere arbeids
voorwaarden. De ziekenhuisartsen heb
ben kortgeleden gestaakt en de artsei^
verbonden aan psychiatrischs klinieken,
steken nog.
