SOEKARNO:
VADER DES VADERLANDS GAF VOLK VAN INDONESIË NATIONAAL BEWUSTZIJN
bezeten van
revolutie
la» httJDAG 24 FEBRUARI 1067
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 7
Soekarno: bracht eenheid tot stand.
PRESIDENT Soekarno van Indonesië
heeft evenveel gezichten als zijn land
eilanden heeft. Hij is afgeschilderd
als roverhoofdman, als hysterische
schreeuwer, als louche conspirator en als
infame en ijdele Don Juan. Met hetzelfde
gemak was hij een charmant gastheer,
een belezen causeur vol milde humor, een
politicus zonder weerga en een redenaar
die zijns gelijke niet had. Zelf verklaarde
hij zich „bezeten van de revolutie". Dat
was hij ook. De revolutie was voor hem
het veelzijdige instrument, welks snaren
spel en klaroenstoten hij tot in de finesses
beheerste. Hij was er zo aan verknocht,
dat hij er geen afstand van kon doen, ook
niet toen het instrument verouderd en een
sta-in-de-weg was geworden.
Soekarno, zoals hij zich het beste wist, als bezielend reden
onafzienbare volksmenigte.
LS kind heette Soekarno
Koesno; de naam Soekarno
reeg hij pas later. Dat ia heel
ewoon in Indonesië; na bijzon-
ere gebeurtenissen hebben vaak
aamsveranderingen plaats. Koes
no alias Soekarno heeft als kind
en opgroeiende jongeman vele in
vloeden ondergaan. De invloed
van zyn moeder, die uit de voor-
Ballnese Brahmakaste ge-
toten werd toen zij de Javaanse
nderwijzer van lage adel Raden
loekemi huwde, invloed van de
lystieke Javaanse wereld van
oden en helden, juist in het ge-
van Kediri (Toeloeng
Lgoeng), dat eens een groot rijk
Was en waar eens hofdignitaris
Djojobojo zijn befaamde, sterk
eschatologisch getinte voorspel-.
Hngen deed. Invloeden van de la-
ort-gere Nederlandse school In Modjo-
indfkerto, waar een Javaanse leer-
nie^ling nog tamelijk zeldzaam was
me tn waar de feodale verhoudingen,
nen xoals altijd in een klein stadje,
3rij> Scherp waren. Voorts zijn studie-
me- tijd aan de Nederlandse hbs in
frci, Boerabaja, waar de feodale ver-
viejdBöudingen minder scherp waren
[0. en waar zyn Nederlandse leraar
Duits, Hartogh genaamd, hem de
iwe«eginselen van het marxisme bij-
Van bracht. Deze beginselen heeft hij
weg|6eProbeerd pasklaar te maken
;ooD voor Indonesië. Deze leer noemde
1032Pij marhaenisme (Marhaen was
'de naam van een boer die hy eens
nneöntmoettewaarin de kleine zelf-
raoritandige de rol van de marxisti-
ïw'siche proletariër overneemt. In-
148,|Vloeden vooral van de eerste gro-
L167|te Indonesische politieke groepe-
ring, de Sarekat Islam onder Tjo-
'aas kroaminoto, bij wie hij kind aan
eenhuis was en wiens dochter hij
'°S-huwde (scheiding na twee jaar).
°°i; Politiek trad hij toen nog niet bij-
sis-ronder op de voorgrond. Dat was
ïrsecok niet 't geval als student aan
ien- de pas geopende technische hoge-
ter.Bchool in Bandoeng waar hij na
tot vijf jaar studie (1925) afstudeer-
657 de op een havenproject en zijn
adellijke titel Raden kon verwis-
spelen voor de wetenschappelijke
len titel ir-
[S*rediker eenheid
u "Pas nadien trad hij, met zjjn ver
bluffend retorisch talent op als
de grote prediker van Indonesiës
aPJ eenheid en vrijheid. Zo 'groot was
de macht van zijn woord dat een
tjdgenoot van hem getuigt: „Hy
sprak over vrijheid op een wijze,
re dachten reeds vrij te
Tweemaal is hij ge-
'angen genomen. Dat was niets
"ijzonders in een land waar het
koord vrijheid alleen al politieel
optreden rechtvaardigde. De eer-
ite maal onder de progressieve
gouverneur-generaal De Graeff.
Hy werd toen tot vier jaar ver
oordeeld maar reeds na een jaar
begenadigd. De tweede maal on
der ultra-koloniale gouverneur-
generaal De Jonge, die hem ver
bande naar Flores en later naar
Benkoelen, waar hy nog was,
tóen de oorlog uitbrak en Japan
Indonesië bezette.
Van Nederlandse zijde Is Soekar-
no's in zee gaan met Japan vaak
vergeleken met de collaboratie
van Mussert en zijn NSB met de
Duitsers. Dit is natuurlijk een
vergelijking, die niet opgaat.
Soekarno was geen Nederlander,
maar een Indonesiër en 'n Aziaat.
De" Japanners waren mede-Azia
ten en stonden alszodanlg dichter
bij de Indonesiërs dan de Euro
peanen. Ze stootten de heerschap
pij van de Nederlanders om en
verbrijzelden het voetstuk, dat
dezen in de loop der eeuwen on
der zich hadden opgebouwd. Er
lagen, zo dacht een grote groep,
waaronder Soekarno, meer kan
sen voor de Indonesische vrijheid
in de nieuwe situatie dan er in de
oude ooit geweest waren. Er wa
ren ook groepen, die anders dach
ten, zoals de „westerling" Sjah-
rir, die zich van meet af aan te
gen de Japanners gekeerd heeft.
Deze heide groepen stonden niet
vijandig tegenover elkaar; waar
schijnlijk speelden zij in het ge
heim samen. Ze hadden immers
hetzelfde doel voor ogen.
Strijd
Toen de Japanners in 1945 capi
tuleerden werd na enige aarzeling
op 17 augustus 1945 de republiek
Indonesia uitgeroepen met Soe
karno als president. Het doel was
bijna bereikt. Het heeft weinig
zin om heel de lijdensweg van de
conferenties van Den Pasar en
Malino, het akkoord van Lingga-
djati. de eerste politiële actie en
de Renvilleovereenkomst en de
opstand van Moeso in Madioen en
Ponorogo in' details uit de doe
ken te doen. De tweede politiële
actie eind 1948 was beslissend
voor de officiële onafhankelijk
heid van de nieuwe republiek.
Deze actie was militair-technisch
een meesterstuk, maar diende het
politieke doel niet. Na Renville
lagen de Nederlandse en Indone
sische troepen ieder op hun eigen
gebied, enkele infiltraties daarge
laten. De Indonesische troepen
kregen geen kans om hun sterk
ste troef uit te spelen namelijk
de guerrilla. Dc onderhandelingen
tussen Nederland en de republiek
bewogen zich om de positie van
de gewapende macht van de repu-
Moh. Hatta (links), Soekarno
Profeet van
eenheid in
verscheidenheid
bliek. Nederland wenste die uitge
schakeld te zien; de republiek
weigerde dit. De tweede actie was
bedoeld het republikeinse leger te
vernietigen. De bliksemactie,
waarbij wel zeer snel Djokja, en
tal van andere steden bezet wer
den en bovendien de regering van
de republiek (Soekarno incluis)
gevangen werd genomen, stelde
het republikeinse leger in staat
•uit te wyken naar de bergen,
waarvoor de plannen overigens al
gereed lagen, en de guerilla te
beginnen. Bovendien keerde de
gehele publieke wereldopinie zich
gevangenneming bij de tweede politieke
tegen Nederland. Er is een foto
waarin men de gevangen Soekar
no lachend in een Nederlandse
jeep ziet. Hij had alle .reden om
te lachen.
De Van Royen-Roem-overeen-
komst resulteerde in een federale
onafhankelijke Indonesische repu
bliek, een onding in de ogen van
iedere oprechte republikein, die
slechts een oplossing zag: de gro
te eenheidsstaat Indonesië. Het
eerste politieke succes dat Soe
karno behaalde was deze een
heidsstaat tot stand te brengen,
waartegen de „Ratoe Adü"-actie
van Westerling noch het verzet
van Andji Aziz noch de grimmige
strijd op Ambon bestand bleken:
het zorgvuldige kaartenhuis dat
RIS heette, stortte bij de eerste
zucht in elkaar.
Soekarno was een briljante, maar
ook een eenzijdige politicus. In
economie had hij geen interesse;
de deskundigen moesten de eco
nomische noodzaken maar aan
passen aan de politiek die hij uit
stippelde. Bovendien was hy ma
teloos ijdel en wenste geen rol,
waarbij hij op het tweede plan
stond. „Ik wens geen handteke
ningenmachine te zijn", zei hy bij
voorkomende gelegenheden, doe
lend op zijn constitutioneel presi
dentschap. Na het vestigen van
de eenheidsstaat waren zijn voor
naamste politieke doelen: vrij-
making van alle werkelyke en
vermeende afhankelijkheid van
Nederland, het scheppen van een
Indonesisch nationaal besef, de te
rugkeer van Nieuw-Guinea in het
„vaderhuis" een politieke constel
latie, waarin hy zelf de allesbe
heersende rol speelde, zodat hij
in een eeuwigdurende revolutie,
het Indonesische volk kon opstu
wen tot een volk dat het lot van
de wereld bepaalde of op zyn
minst mede bepaalde
Verzet
Veel van deze doelen heeft hij
bereikt, maar aan ieder succes
ging een crisis vooraf, die hy
telkenmale tegemoet trad met een
zeer fijn gevoel voor situatie en
voor wat onder de omstandighe
den mogeiyk was. Het eerste ge
vaarlijke verzet tegen de groeien
de macht van Soekarno was in
1952 toen een groep officieren en
politici (Nasoetion, sultan Ha-
mengkoe Boewono, secretaris-ge
neraal voor Defensie Boediardjo
en PSI-leider Soetan Sjahrir) zo
wel Soekarno als het toenmalige
parlement wilde intomen. De sul
tan was toen minister van Veilig
heid en met All Boediardjo secre
taris-generaal voor Defensie. Bei
den zaten op de aangewezen
plaatsen om de pionnen te ver
schuiven. Dat gebeurde dan ook
door onwillige commandanten
erebaantjes te geven als militair
attaché en eigen mannen de
opengevallen plaatsen te laten be
zetten. Op het hoogtepunt van 't
conflict liet Nasoetion troepen
opmarcheren tegen parlement en
paleis. Soekarno's meestertegen-
zet was een beroep op de lagere
commandanten, die toen het mi
litaire initiatief in handen namen.
De dreigende staatsgreep was
gesmoord.
De tweede grote poging had
enige jaren later plaats, toen de
buitengewesten, met name Suma
tra en Soelawesi (Celebes) de
autoriteit van de regering op
Java aantastten. Ditmaal bleef de
legerleiding in het algemeen soli
dair. De opstand werd vastbera
den neergeslagen met een mini
mum aan slachtoffers. Het pleit
voor het inzicht van Soekarno en
de zijnen, dat zij geen bloedoffers
geëist hebben. Van die tyd af wa
de macht van Soekarno groeien
de. De verovering van Westelijk
Nieuw-Guinea was meer een poli
tiek dan een militair succes. Deze
politieke strijd was een gerede
aanleiding om de oude banden
met Nederland definitief te ver
breken. Het laatste doel: de to
tale macht moest nog geconsoli
deerd worden.
Daartoe had Soekarno de inge
nieuze, maar weinig stabiele Na-
salcomgedachte uitgebroed; het
wankele evenwicht van NASional
Agama en KOMmunis: de natio
nale gedachte, de godsdienst (tij
dens zyn verbanning op Flores
had hij de islam nauwlettend be
studeerd en veel bewondering ge
kregen voor het werk van de ka
tholieke missionarissen. Mogelijk
ook uit die tijd stammen zijn
ideeën die gestalte gaven aan de
Pantjasila, de vijf zuilen waarop
de Indonesische samenleving zou
moeten berusten) en het commu
nisme, dat een macht van belang
was geworden en stoelde op het
communisme van Mao Tse Toeng:
de revolutie van de boeren, wat
de ideale revolutie voor de ont
wikkelingslanden was.
Na sa kom
Geleide democratie en Nasakom
en nog een aantal slagzinnen
waren de motieven die geregeld
in Soekarno's redevoeringen te
rugkwamen. De „vlam van de re
volutie" hield hij brandende door
de ietwat kunstmatige kwestie
Maleisië. Nieuw-Guinea was al
thans een zaak geweest. Met Ma
leisië was dit niet het geval. Het
handhaven van het uiterst moei
lijke Nasakomevenwicht is. hoe
ingenieus ook uitgevoerd, de aan-
- -loop -tot zijn ondergang, geworden.
De vrees dat de onberekenbare
-factor/-het leger, het- wankele
evenwicht zou verstoren, heeft
hem er waarschijnlijk toe ge
bracht passief deelgenoot te zijn
aan het komplot. dat met één
slag de kop van de gewapende
macht moest verpletteren. Hij
moet gedacht hebben, dat hy ook
nadien de extreme zyde van
Aidits communisme in bedwang
zou kunnen hebben; anders ge
zegd: hij zag de gewapende macht
als een groter gevaar dan de
massa's van Aidit. Het mislukken
van de staatsgreep is zyn onder
gang geworden. Zyn weigering,
zich te voegen deed het hare Het
moet voor hem een bittere erva
ring zyn geweest dat hy de op
komende jeugd niet meer ver
mocht te boeien, zoals hij deed als
pas afgestudeerd ingenieur en als
nieuwe president. Soekarno was
oud geworden en uit de tyd ge
raakt. Zyn idee van eeuwige re
volutie onder Boeng Karno strook
te niet met de positie van grand
old man.
Er ligt hier een stuk menselijke
tragedie. Koesno alias Soekarno
is voor Indonesië geweest, wat
Willem de Zwyger voor de Neder-
Soekarno is altijd uiterst ontvankelijk geweest voor vrouwelijk schoon.
Fatmawati, de schone uit Benkoelen hij maakte met haar kennis
tijdens zijn ballingschap daar is officieel zijn derde vrouw, maar
officieel first lady".
landen was. Zijn verdiensten zyn heeft daar niets mee te maken,
geweldig geweest. Hy maakte van Zyn val is diep tragisch, maar hy
Indonesië een natie en gaf de heeft die zelf teweeggebracht,
bevolking zelfbewustzyn. Dat zyn omdat hy zyn eigen tyd niet meer
amoureuze avonturen legio waren verstond.
