de erstellers 590 79 69 GEZELLIGE FEESTDAGEN WAAIJER'S ZELFBEDIENING KERSTVERRASSING 'n BONTMANTEL van het BONTHUIS J.vigmond Nieuwe Rijn 54 ONTHULLEND RELAAS OVER VOOROORLOGSE EXTREME POLITIEK Musea van Florence weer geopend Kerst - inkopen ericüui ADVOCAAT 395 DE HEER BONBONS 109 DOPERWTEN fijn 98 SLAOLIE BLOEM 1194 34 KOEKKRANSJES 69 KERSTTULBAND BIER - PILS 85 per krat PAPRIKA CHIPS 98 63 59' FRUITCOCKTAIL 98 Caresi VERMOUTH 298 MAYONAISE 55 PAGINA 10 DE LEIDSE COURANT WOENSDAG 21 DECEMBER 1966 die van het vierde decennium dezer eeuw niet be- wust heeft meegemaakt, kan zich niet voorstellen, hoe het facisme toen „in" is geweest bij een aantal denkende, intellectuele, rebellerende jongeren. Fascisme in de ruimste zin van het woord is door de geschiedenis zo zeer geschand vlekt, dat men het woord nog slechts kan associëren met tyrannie, oorlog en massamoord. Wie nu jongs is en rebelleert, stelt zich als het ware automatisch links op. Toch is het van belang eens even te abstraheren van wat later geschied is en zich voor de geest te roepen wat een belangrijke groep van jongeren toen benauwde: De onmachtigheid van de door het algemeen kiesrecht volwassen geworden democratie zich te worstelen uit klein partijengedoe, een grootse toekomstcon- septie te ontwerpen, laat staan met de verwezelijking ervan te beginnen. Dat men daarbij een aantal grote verwezelijkin- gen van die jaren uit het oog verloor, is niet verwonderlijk bij rebelse geesten. Men zag, hoe er maar één stramien was, waarop kabinetten werden gevormd: de coalitie van confessionele partijen en Nolens' beroemde uitspraak omtrent de uiterste noodzaak blokkeerde praktisch ieder alternatief. Een kabinet kon ten val gebracht worden, maar er kwam er toch altfld een van dezelfde kleur en in hoofdzaak dezelfde mensen terug. Ook de werkloosheidsramp van de jaren dertig meer dan 450.000 geheel et nog een groot aantal gedeeltelijk werklozen kon daarin geen verandering brengen en de kwaal werd slechts met lapmiddelen verzorgd. „Hart en vurigheid" verlangden vele jongeren en men zag gezapigheid en compromissengeknutsel. Toen het zware onweer aan de oosterkim op kwam zetten, voegde zich hierbij in verschillende groepen een instinctieve drang om de volkseenheid en de volkskracht te versterken, van welke drang fascistischgezinden niet het monopolie hadden, maar ook bewegingen als de volkshogeschool, volkseenheidsconferenties op Woudschoten, Brabantia Nostra, Groninger Gemeenschap, Nederlandse Gemeen schap, Eenheid door Democratie en dergelijke Sociaal-democraten zwoeren de eenzijdige ontwapening en de negatie van Oranje af. Men zou hét nu een „ruk naar rechts" noemen, een ruk, die in rebelse Idealisten, heethoofden en warhoofden helaas ook nogal eens doorsloeg naar het koketteren met buitenlandse stelsels. We geloven, dat het een gemis is, als men niet allereerst deze coulissen van het verleden als achtergrond opzet, alvorens „de lotgevallen van de Nederlandse fascisten en van Wouter Lutkies tijdschrift Aristo" op te voeren, gelijk Wim Zaal doet in het jongste Amboboek „De Herstellers". Maar ondanks dat: een levendig en intelligent geschreven boek, uit vele gesprekken en documenten geboren, dat vooral markant de mensen achter de ideeën tekent, veelal boeiende mensen. Wichmann en Lutkie Aan de aanvang van alle fascisterij ln Nederland ziet men dan Erich Wichmann, de Utrechtse professorszoon, veelzijdig begaafd, leltjk (eenogig) en slordig van uiterlijk, aanvankelijk zeer creatief als schilder, vervaardiger van drijf- en emaillewerk, grafiek en kunstkritieken, doch na 1920 zich geheel stortend in de politiek: een aristocratische revolutie achtte hij nodig tegen „de grutters", die het overal voor het zeggen hadden. Een provo avant la lettre. Hij werkte broederlijk samen met de anarchisten bij de stichting van een Rapaillepartij, die het algemeen kiesrecht wel eens be lachelijk zou maken door de zwervende zatladder Had-je-me-maar en de anarchist Zuurbier in de Amsterdamse raad te hijsen op een programma, dat twee punten bevatte: de borrel vijf cent en vrij vissen in het Vondelpark. Het resultaat was verbluffend: bijna vijftienduizend stemmen, royaal genoeg voor de twee zetels. Die van Had-je-me-maar werd intussen niet bezet, omdat de man met spoed werd opgepakt wegens openbare dronkenschap en als reci divist voor geruime trjd werd opgeborge... Een tegenvoeter van Weichmann in persoonlijk leven en levens houding: Wouter Lutkie, zoon uit een welgestelde Bossche familie, die aanvankelijk in zaken ging. Hij was geheelonthouder, esperantist, actief bij het oprichten van een werkliedenvereniging in Den Bosch, onder invloed van het lezen van Ernest Hello' en Léon Bloy tot het priesterschap geneigd, dat hem op 32-jarige leeftijd deelachtig werd Hij werd eerst kapelaan in het kleine Gemonde, maar bleef wijder kijken en kreeg bij gelegenheid van de teruggeleiding een transport Oostenrijkse kinderen naar Wenen aldaar contact met Richard Kralik, een veelgelezen schrijver in die dagen, en hem met Jacques Maritain. Lutkies belangstellingen kregen steeds ruimer vleugelslag en door allerlei geschrijf in boek- artikelvorm voelde hij zich steeds meer losgeweekt van het kleine parochiewerk. Dat bracht hem onvermijdelijk in botsing met de Bossche bisschop mgr. Diepen en Wim Zaal citeert van hem bitse brieven aan het adres van Lutkie. Na een rustpoze wegens ziekte onthief mgr. Diepen hem van zijn kerkelijke bediening ei sindsdien resideerde Lutkie als ambteloos priester in zijn huisji Soli Deo te Nuland. Ambteloos, maar niet werkeloos. Italië beleefde een revolutie, die „de demoliberale wanorde" verving door „fascistische orde". Lutkie zag daarin de verwezenlijking van zijn liefste politieke gedachten en onder het psuedoniem Expectans toornde hij tegen de farizeeërs en de dwingelandij van het farizeêsme, waaronder hij ons gebukt zag om dan uit te roepen: „Wij bereiden de grond, wij effenen de paden voor een Mussolini." Ook anderen, door een soortgelijke geestdrift geraakt, treden aai dr. Emile Verviers, Alfred Haighton, Sinclair de Rochemont. wii „Rechtse" opstand tegen Nederlandse democratie rake typeringen men in Zaals boek aantreft. Tijdschriften en tijdschriftjes ontstaan. Een Verbond van Actualisten presenteert zich in 1925 bij de stembus met miniem succes. En dan zien we het vermaarde weekblad „De Bezem" verschijnen, waarin Erich Wich- n (inmiddels in Milaan opgedoken, waar hij een baantje op het consulaat had) zich ook gaat roeren en dan de grote held wordt in Amsterdamse bohémienkringen en kunstenaarsgroepen. Hij drong en één-meibijeenkomst van de V.A.R.A. binnen, riep „Oranje boven!" en „Leve prinses Juliana!" en smeet de spreekmicrofoon stukken. Hij ging met een groepje Bezemfascisten naar Hansweert om daar een schip met demonstrerende Belgische annexionisten af te wachten en de zwarte bende schreeuwde zo hard, dat het vaartuig Ijlings rechtsomkeert maakte. Hij trok erop uit, toen een watersnood dreigde in het land van Breukelen en hielp, in het water staande, de dijk versterken. Daarbij liep hij een ziekte op, die in de oudejaarsnacht 19281929 tot zijn dood leiden. Het wordt een bont gewemel van partgen en partijtjes, van „leiders" die elkaar een beentje trachten te lichten. Jongeren, die de gevaren „rechts" nu beter gaan onderkennen, vervreemden van anderen, die doormarcheren op een heilloos pad. Het is boeiend het te beleven en te herbeleven, de figuren uit die tijd weer te zien oprijzen. Zoals de felle, niet zelden kwaadaardige pamflettist Albert Kuyle; de vereerde studentenmentor Raymund van Santé O.P., ens aan de Uzer door de linies was getrokken om Vlaanderens vernedering aan het front aan te klagen; de fijnzinnige dichter en essayist Henri Bruning, die zo onbegrijpelijk koppig de politieke berg afwaarts zou gaan tot In de N.S.B. toe; Ernest Michel, de zichzelf overschreeuwende aanklager, die wel moest opbotsen tegen zijn bisschop mgr. Diepen, in de N.S.B. natuurlijk ook ruzie kreeg, in vreemde sekten belandde en tenslotte als vroom katholiek een graf vond bij de benedictijner abdij „De Slangenburg", Ernst Voorhoeve, begaafd beeldhouwer, maar verward politicus, N.S.B.- propagandist en oostfrontstrijder en toen weer naar het beeldhouwen teruggekeerd. Twee figuren tillen zich boven al het gewemel en gewriemel van kleine partijtjes op als „de" leider, Joris van Severen en Arnold Meijer. De eerste een aristocratische verschijning, die met zijn „Dietsland en Orde" vooral in Vlaanderen aandacht en aanhang trok, doch van Heel-Nederland overschakelde op de Bourgondische gedachte en daardoor mensen als Wies Moens van zich vervreemdde. In Nederland werd Ernst Voorhoeve zijn gouwleider. In mei 1940 riep hij zijn volgelingen op hun patriottische plicht te doen, doch men zette hem gevangen en stuurde hem op transport naar Frankrijk, waar een dronken soldaat hem en zijn lotgenoten doodschoot. En dan Arnold Meijer. Uit de puinhopen van een zogenaamde Corporatieve Concentratie, waaraan Lutkie, Jan Baars en Gerretson een tijdlang hun welsprekendheid hadden gegeven, rees het Zwart Front, later Nationaal Front, op onder leiding van de Haarlemmer- meerse boerenzoon en oud-seminarist en het begon de demoliberale staat, Colijn, de joden, de verrotte politieke partijen te bestoken. Ook Liitkie had vertrouwen in hem, minder in zijn zwarte schare. De verering voor Mussolini was inmiddels nog gegroeid in de Brabantse priester, die hem in Rome meermalen opzocht, de vertaalrechten kreeg van een door de duce geschreven boek e die dagen door mgr. Diepen gevoelig op de vingers werd getikt met een bedreiging van kerkelijke straffen, als hij zich niet elke bemoeienis met welk fascisme in Nederland ook onthield. Tijdens de bezetting werd Nationaal Front spoedig overvleugeld door de Nederlandse Unie en Meijer reed al een heel scheve schaats, toen hij een Nederlands legioen voor de strijd tegen Rusland ging aanbevelen, zij het maar voor korte tijd. Overigens ontbrak het hem niet aan moed om de N.S.B. en ook wel eens de Duitsers te tarten met stoutmoedige opmerkingen. Met dat al werd hij n oorlog vastgezet, ontsnapte 'n tijdlang, kwam weer in de gevangenis en kreeg tenslotte in hoger beroep vier jaar met aftrek. Als exploi tant van een bloeiend bungalowpark in Oisterwijk is hij in 1965 gestorven. Lutkie bleef tijdens de oorlog veel artikelen en aforismen produceren in zijn Aristo. Hij werd ook genoemd „de verloskundige", omdat hij de weg wist naar de juiste man bij de S.D. in Den Bosch om onschuldig opgepakten vrij te praten. Hij redde bij jodenrazzia's zoon van de joodse auteur Herman de Man, toen diens vrouw en alle andere kinderen ter afslachting waren weggevoerd. Verwijten Professor Rogier heeft in „In Vrijheid Herboren" Lutkie de be schuldiging toegevoegd, dat hij in 1941 via S.D. en Gestapo de Nederlandse bisschoppen had willen intimideren de voorlezing af te gelasten van een brief, die tegen de gelijkschakeling van het R.-K. Werkliedenverbond zou protesteren. Van die aard is echter volgens Zaal toen niets geschied. Wel het volgende: op 20 februari 1943 lag een bisschoppelijk schrijven klaar, dat zich scherp zou keren tegen de jodenvervolging. De man bij de S.D. in Den Bosch, waarmee Lutkie altijd over vrijlating onderhandelde, belde hem de heel late avond om hem niet officieel, maar van kennis tot kennis te waarschuwen, dat het voorlezen van de brief noodlottige gevolgen zou kunnen hebben. Lutkie meende dit mondeling, nog diezelfde nacht, aan zijn bisschop te moeten doorgeven, al was er toen niets meer aan de voorlezing te doen. (Ter aanvulling zij vermeld, dat die noodlottige gevolgen niet zijn uitgebleven: de katholiek gedoopte joden werden nu ook weggevoerd, waaronder de filosofe en kloosterzuster Edith von Stein. Voorlezing van een reeds klaar liggende brief van de protestantse kansels is achterwege gebleven). Rogier heeft overigens ook verhaald, dat Mussert in 1934 na het voorlezen van een vastenbrief van de Nederlandse bisschoppen, die in belangrijke mate steun verlenen aan de N.S.B. verbood, Mussolini de Heilige Stoel onder druk heeft willen zetten om de opvatting van de bisschoppen gedesavoueerd te krijgen. Daartoe werd de bemiddeling van Lutkie verzocht. In een audiëntie verwees Mussolini hem naar een zekere mgr. Cornacca Medici, die in staat bereid zou zijn om voor de N.S.B. een en ander te bereiken en Lutkie is ook bij die monseigneur geweest. Het geval lag echter anders, zo legt Zaal nu uit. De Limburgse graaf De Marchant et d'AnSembourg lag overhoop met zijn pastoor wegens zijn lidmaat schap van de N.S.B. Men ried hem aan bij een kerkelijke rechtbank ln hoger beroep te gaan. Aan Lutkie schreef hij een brief met de vraag, hoe hij die vork in de steel moest steken. Lutkie, die juist Rome was, sprak er met de duce over, die hem het adres van mgr. Cornacca Medici gaf. Dit gaf Lutkie door aan De Marchant met de mededeling, dat hij de prelaat wel in het Frans kon schrijven. Het is een vrij oude man, in hoog aanzien en zeer overtuigd van de noodzakelijkheid voor ons katholieken mede de leiding te nemen ln de fascistische beweging." Zaal attendeert erop, dat het hier Arnold Meijer (in uniform) met Albert Kuyle op een vergadering van Zwart Front in 1938. maar een privé-aangelegenheld gold en dat Mussert enkele weken later aan De Marchant zou schrijven, dat Lutkie naar Rome was geweest om de N.S.B. zo veel mogelijk zwart te maken. Na de bevrijding heeft Lutkie, zodra dit mogelijk was, een tijd schriftje „Ten Beste" op poten gezet spoedig zou het weer Aristo worden en hij verzamelde zijn vrienden en medewerkers ieder Jaar rondom zich in Soli Deo. Daaronder ontbrak echter zijn voor oorlogse medewerker Herman de Man (kort na de bevrijding als slachtoffer van een vliegtuigongeluk bij Eindhoven omgekomen), die Lutkie in een lange, in het boek gereproduceerde brief zijn vriendschap met de duce en zijn contact met Arnold Meijer verweet: „Het ware een schanddaad mijnerzijds en een verraad aan de na gedachtenis van mijn vermoord gezin, zo ik meewerkte aan een tijdschrift, dat in zekere zin aan de zijde van de jodenslachters en hun methoden staat en dat stukken publiceert van lieden, die deze slachting toejuichten." Zaal meent, dat De Man op veel punten gelijk had. In „Ten Beste" werden een naïveteit en een opportunisme ten toon gespreid, die iensen wel moest verbijsteren. Zo meende de eerwaarde schrijver, men voor de zuivering alsmede voor de wederopbouw en de herinrichting van de staat de Juiste mensen moest zoeken bij de fascisten. Toch is Zaal in 1955 ook tot de redactie van Aristo toe getreden en daarvan lid gebleven tot het einde in april 1965. De schrijver van „De Herstellers" kan dan ook ondanks alles zijn sympathie niet verhelen voor de oude priester, die nu, zeer zwak maar niet ziek, verzorgd door zusters uit een nabliggend klooster zijn verleden en tijdgenoten overleeft en het feit, dat hij vergeten is, gemakkelijk aanvaardt. Degenen, die in „fascisten" nimmer een idealistische mens kunnen ontdekken, zullen Zaal hierom wellicht hard vallen. Evenals Vla mingen hem wellicht hard zullen vallen, omdat hij al in de aanvang van het boek de in bepaalde Vlaamse kringen hoogvereerde priester dichter Cyriel Verschaeve opvoert in een beschamende rol tijdens een proces tegen de activist Lodewijk Dosfel in juli 1920. Verschaeve aan het IJzerfront zijn zegen gegeven aan het plan van zijn leerling en vriend Carlos van Santé, toen die door de linies wilde trekken om Vlaanderen op de hoogte te brengen over de schandelijke toestanden aan het front. Voor de rechters loochende Verschaeve van het desertieplan geweten te hebben of nauwe betrekkingen met Van Santé te hebben onderhouden. We stoppen met het doen van grepen-uit dit boek, een met verve geschreven relaas omtrent stromingen en mensen, in wier achter grond en gedachtengang men zich in 1966 nog slechts heel moeilik kan inleven. J. B. FLORENCE, (U.P.I.). Vandaag gingen de Uffizi, het Palazzo Pitti en 28 andere musea In Florence weer voor het publiek open met een tentoonstel ling van werk, dat aan beschadiging door de overstromingsramp van de vierde november Is ontkomen. De mees te musea sluiten op 20 januari weer om het herstel te hervatten. Het Bargallomuseum opent maar voor een deel. De benedenverdieping met haar verzameling harnassen en wapens is door de overstroming dus danig beschadigd, dat herstel maanden zal vergen. Overigens zal het herstelwerk tijdens het kerst- en nieuwjaarsseizoen niet stilliggen. De deskundigen gaan door met het zoveel mogelijk in oude staat terugbrengen van de ruim 885 bescha digde werken. Het beschilderde crucifix van Cima- bue uit de Pazzikapel bij de Santa Croce, vermoedelijk het zwaarste ver lies in Florence, bevindt zich ln een speciaal „kunstziekenhuis", opgericht onder auspiciën van Umberto Baldini. belast met de leiding van het restau ratiewerk. Hij heeft ruim 200 schilde ringen op hout onder zijn hoede. Ze zijn deels vervaagd, deels schilferend. Baldini's ziekenhuis is ingericht in een citroenserre in de Bobolituinen. De „Limonaia", zoals de serre heet, ver zekerde" in hun tijd dat de Medici het hele jaar door citroenen op tafel had den. De Florentijnse kunstexperts wagen zich niet aan een voorspelling omtrent het tijdstip, waarop de wonden die te helen zijn, geheeld zullen zijn. De hulp die daarbij uit het buitenland ontvan gen wordt speelt een belangrijke rol. Spaanse schatten onder de hamer NEW-YORK, (L.P.I.). In de vei lingzalen van Parke-Bernet in New- York zyn kunstschatten tentoongesteld, afkomstig van elf in 1715 in een orkaan voor de kust van Florida vergane galjoenen. Ze zullen op 4 februari pu bliekelijk verkocht worden. De schatten zijn in de loop van ver scheidene jaren verzameld door een aannemer in ruste, Kip Wagner en zakenrelaties. Waardevolste onderdeel van de collectie is een gouden hals keten van de bevelhebber van de Spaan se vloot, waarvan een draak afhangt, die gelijktijdig dienst kan doen als fluit, tandestoker en oorreiniger. Het is de enige keten van deze aard, die nog bestaat en men verwacht dat ze minstens 50.000 dollar zal opbrengen. De baten van de veiling worden ge stoken in Wagners bergingswerk. De scheepswrakken bergen waarschijnlijk nog kostbaarheden ter waarde van 6 tot 7 miljoen dollar. De helft der vond sten valt krachtens de wet toe aan de staat Florida, die tot de berging mach tiging heeft moeten geven. De galjoenen liggen in zee niet ver van Cape Kennedy. Götterdammerung bij Ned. Operastichting AMSTERDAM. De Nederlandse Operastichting geeft op maandag 16 januari in de Congreszaal van de nieuwe RAI te Amsterdam de eerste van drie voorstellingen van de Götterdfimmerung van Richard Wagner. De verdere voor stellingen worden gegeven op donder dag 19 en op zondag (matinee) 22 januari. Bovendien komen er twee voor stellingen in het Scheveningse Circus theater en wel op donderdagavond 26 en op zondagmiddag 29 januari. Dirigent is Richard Kraus, zoon van de beroemde heldentenor Ernst Kraus (1863—1941), die vorig jaar reeds Der Rosenkavalier bij de Ned. Operastich ting dirigeerde. Peter Lehman regis seert en decors en kostuums zijn van Wim Vesseur. In de bak zit het Bra bants Orkest. Solisten zijn Claude Heater Sieg fried), Isabel Strauss (Briinnhilde), Caspar Broecheler (Günther), Maria van Dongen (Gutrune), Heinz Hagenau (Hagen), Peter van den Berg (Albe- rich), Anny Delorie (Waltraute) en Elsa Lioni, Christine Deutekom, Nelly Morpurgo en Emmy Greger. DE NHAAG (A.N.P.). De verkoop van knijperkaas blijft toegestaan. De Hoge Raad heeft dit vanmorgen beslist. Knijperkaas is kaas die door de werking van boterzuurbacteriën emaak- en geur. afwijkingen heeft, zonder oneetbaar of schadelijk voor de gezondheid te zijn. De kaashandelaar J. A. D. uit Gro ningen was wegens het verkopen van deze kaas door de economische politie rechter in Groningen veroordeeld, doch in hoger beroep door het gerechtshof in Leeuwarden vrijgesproken. De procu reur-generaal bij dat hof ging tegen deze vrijspraak in beroep van cassatie. De advocaat-generaal bij de Hoge Raad had de zaak naar een ander gerechts hof willen verwijzen, maar de Hoge Raad verwierp het cassatieberoep, zodat het vrijsprekende arrest van het Leeu warder gerechtshof gehandhaafd blijft. DOE HIER UW Wij brengen een grote sortering Brushed nylon nachthemden. Effen Brushed nylon dames nacht hemden 8,95 5,45 11,95 2,95 3,95 3,95 12,95 13,00 Leacril dames Pullovers NIEUWSTE MODETINTEN Overhemden PRIMA PASVORM 6,95 2 STUKS VOOR 9,95 4,95 ZIET ONZE ETALAGES EN OOK U KOOPT IN Grote damast Ontbijtlakens WETTIG GEDEPONEERD 'LES Van verse eieren en Brandewijn GROTE FLES SLECHTS ALLEEN GELDIG T.E.M. 24 DECEMBER 200 GRAM Kassa aanbieding bij 3 gulden boodschappen LITERBLIK RECLAME GROTE FLES 500 GRAM 250 GRAM EXTRA RECLAME UW ADRES VOOR NUTTIGE KERSTGESCHENKEN TAFEL EN ONTBIJTSETS in LUXE DOOS VERPAKT. PRINSESSEKADE 3 5-MEIPLEIN 48 HAARLEMMERSTRAAT 237 Wij nemen spaarzegels in betaling aan Bavaria 3 FLESJES 24 FLESJES Feestelijke vleeswaren FRICANDEAU BELGISCHE PATE GELDERSE HAM 100 GRAM GROTE ZAK Bjj 3.00 boodschappen ALLEEN GELDIG VAN 27 T M 31 DECEMBER VIJF MEIPLEIN 146 LITERBLIK LITERFLES NU PER TUBF

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1966 | | pagina 12