ONS DORP MAANDAG OFFICIEEL OPEN
GEEN GEEF-
HYSTERIE,
MASSAPSYCHOSE
OF VOLKS -
MISLEIDING
DR. H. KLAPWIJK
3
MISSELIJK
DIRECTEUR W. P. BIJLEVELD
ZATERDAG 26 NOVEMBER 1966
DE I.ETDSE COURANT
PAGINA 9
Vandaag is het precies vier jaar geleden, dat
Mies Bouwman na een 23 uur durende tele-mara-
thon bekend kon maken, dat Het Dorp er door
de goedgeefsheid van het Nederlandse volk zou
komen. Er was in èèn dag 13 miljoen bijeenge
bracht. Met de interviews op deze pagina willen
wij de lezers de spontaneïteit van een geheel volk
voor het initiatief van dr. J. Klapwijk in herin
nering brengen. Vier jaar zijn sindsdien verstre
ken. Af en toe verscheen er een bericht over Het
Dorp, maar het grote moment dat de eerste be
woners hun dorp zouden betrekken, liet op zich
wachten. Maandag is het dan zo ver. Dan zal
Mies Bouwman met het leggen van een herinne
ringssteen de officiële opening verrichten.
,ALS HET ECHT MOEST ZOU IK HET WEER DOEN"
Bewoners zorgen
wel dat het geen
Artis zal worden
(Van een onzer verslaggevers)
ARNHEM Zelfs In zijn smetteloos
witte jas lijkt dr. J. Klapwijk (44) vier
jaar na de befaamde actie nog steeds.de
handige t.v.-personality, die mét Mies
Bouwman kans zag het Nederlandse volk
in één etmaal vele miljoenen uit de zak
te kloppen. Op een steenworp afstand
van Het Dorp bekleedt hij de functie van
geneesheer-directeur van de Johanna
stichting, een hypermodern revalidatie
centrum voor kinderen. Een kort ge
sprek ls voldoend? zich een reëel beeld
te vormen van deze ln de publiciteit ge
prezen, maar ook gehekeld* gèvfrelde-
naar. Geen echte directeur met de ei
genschappen, die je zou verwachten.
Geen man, die zich nu op de borst slaat.
Gewoon een bewogen mens, die heel in
tens ls begaan met het lot van de mede
mens. Een idealist en toevallig ook arts.
Revalidatie-arts.
„Na mijn medicijnenstudie moest ik in
dienst. Als militair arts werd ik gecon
fronteerd met de revalidatie van oorlogs
slachtoffers. Dat heeft me enorm gepakt
en ik heb me er niet meer van kunnen
losmaken. Mooi werk. En noodzakelijk.
Ik kan er niet onderuit, want ik voel me
er persoonlijk verantwoordelijk voor dat
ook de lichamelijk gehandicapte mens
zo gelukkig mogelijk wordt. Als ik het
aardse geluk kan vinden, heeft die man
of vrouw er ook recht op. Hetzij door er
aan mee te werken, dat hij of zij gere
valideerd in de maatschappij kan terug
keren, hetzij door plaatsing in Het Dorp.
Dat is voor mij van erg veel belang.
Dat is ook het verschil met een gewoon
arts. Het er persoonlijk bij betrokken
zijn. Neem nou zo'n arts. Die zit in zijn
spreekkamer. Er komt iemand binnen.
Een man. Wie het ook ls, wat zijn be
roep ls, welk geloof hij heeft, wie zijn
vrouw en kinderen zijn, dat doét er niet
toe. Het is steeds weer: „Kleed je maar
uit, ik zal even naar je bast kijken en
dan weet ik wel, wat er aan schort." Kflk
dat ls voor my dooie geneeskunst."
Als in 1959
Uw werk als revalidatie-arts bracht u
op het idee van Het Dorp. Hoe groeide
dat?
In '59 kwam ik hier in de Johanna
stichting. Het idee zat toen al in mijn
achterhoofd. Het Dorp was voor mij een
vaag begrip, maar ik wilde werken aan
het creëren van een leefgemeenschap
voor mensen, die niet meer gerevali
deerd in de maatschappij zouden kunnen
terugkeren. Voor die mensen moest er
iets komen. Ik heb er contact over op
genomen met de hoofdinspectie van de
volksgezondheid. Die vonden het ook
prachtig, maar hoe kom je aan het geld-
Dat was een geweldig probleem. Toen
is het idee gekomen om een beroep te
doen op het volk. Willens en wetens
werden daarmee twee dingen beoogd.
Door grote giften van het Nederlandse
volk zou de bouw van Het Dorp moge
lijk zijn en zou de dagprijs per bewoner
(ƒ39,50) zo laag mogelijk gehouden
kunnen worden. Andei-zijds en dat is
minstens zo belangrijk zou het nooit
in miljoenen uit te drukken zijn, dat
Nederland ging beseffen, dat er niet
alleen validen zijn, maar ook mensen,
die, hoewel lichamelijk gehandicapt,
volledig recht hebben op geluk. In deze
opzet zijn we geslaagd. Vooral het
laatste heeft ons veel profijt gebracht.
Er was ineens veel meer bereidwillig
heid, zowel bij de overheid als bij par
ticulieren, rekening te houden met de
lichamelijk gehandicapten. De aange
paste woningbouw is daar een voor
beeld van.
Uitzonderlijk
Wat waren de verwachtingen, toen met
de actie „Open Het Dorp" werd gestart?
Stel, dat er maar vier of vijf miljoen
was binnengekomen?
We verwachtten vlak voor de actie wel
dat de opbrengst uitzonderlijk zou zijn.
Niet alleen door de t.v.-marathon, maar
ook omdat de pers het probleem uit
puttend had behandeld. Je kon mer
ken, dat het aansloeg. Dat er zoveel
geld zou binnenkomen, hadden we
natuurlijk nooit gedacht. Als er i
vier of vijf miljoen was geweest,
tvi i
Bt? ÏR
J'' -•
Het Dorp er ook wel zijn gekomen.
Dan hadden we een lening moeten
sluiten bij de overheid. Met als gevolg,
dat de bouw langer zou duren, de
bouwkosten hoger zouden liggen en ook
de dagprijs per persoon duurder zou
worden. Het is net als met de bouw
van een ziekenhuis.
Direct na de actie verklaarde u, dat er
waarschijnlijk in begin 1963 met de
bomo van Het Dorp zou worden begon
nen. De bouw is in feite pas dit jaar
goed'op gang gekomen. Hoe zit dat
Als ik dat Inderdaad heb gezegd, ls
het een erg voorbarige mededeling ge
weest. 't Optimisme van dat moment,
denk ik. Er is inderdaad een flinke tijd
overheen gegaan, maar we hebben niet
stilgezeten. Alles moest uitgedokterd
worden. Binnenskamers. Daar merkten de
mensen er niets van. We hadden wel
kunnen beginnen natuurlijk, maar dan
zou het mondjesmaat geweest zijn. Tel
kens een klein stukje. Nu de bouw goed
op gang gekomen is, wordt de zaak in
eens afgewerkt.
Zwolsman
Wist u, toen de actie startte, dat de
grond aan de Heijenoordseweg naast de
Johannastichting zou worden geschon-
Een beetje vreemde geschiedenis met
die grond. Die hoek was ideaal voor Het
Dorp. Mooi gelegen en dicht bij de Jo
hannastichting, waar altijd een medisch
team aanwezig was. We waren er al
over in onderhandeling geweest met
Zwolsman, want het was van hem. Het
moest een mooie smak kosten. Een kom
ma twee miljoen. Op Tweede Kerstdag
1961 ik zal het niet gauw vergeten
belt Zwolsman me op. Dat had ik nooit
verwacht, want op zo'n dag denk je
alleen maar aan telefoontjes van vrien
den en bekenden. Hij zegt: „Het zal wel
door het kerstfeest komen, maar ik loop
een beetje te ijsberen en nou heb ik het
idee gekregen je die grond cadeau te
doen." Ik wist niet wat ik hoorde. Het is
aanvankelijk niet doorgegaan, want
Zwolsman kon het er bij zijn mensen
niet doorkrijgen. Later kregen we de op
tie voor een aanzienlijk lager bedrag.
Acht ton. Tijdens de t.v.-marathon kre
gen we de grond toch cadeau. Een enor
me stimulans voor de kijkers in de huis
kamer, maar niet minder voor mezelf,
omdat het nu vast stond, dat „Het Dorp"
in de buurt van de Johannastichting
zou komen.
Research
Is er voor de realisering van Het
Dorp nog gebruik gemaakt van erva
ringen in andere Europese landen of
Amerika.
Het Dorp is natuurlijk een unicum, j
dus daarvoor hoefden we elders n
rond te kijken. Vóór de actie heb lk i
een studiereis gemaakt door Amerika.
Daar werken *e heel anders. Er wordt
eerst gedacht aan research en dan pas I
aanpakken. In New York bijvoorbeeld
staat een knots van een torenflat, een
researchcentrum voor spierziekten. Zo
iets verslindt geld. Dat is duidelijk. De
lichamelijk gehandicapten vangen ze
wel op, maar dat duurt drie maanden.
Ze laten ze dan schieten, omdat het
geld op is. Hier pakken we aan.
Dr. Klapivijk met Mies Bouwman
„met haar zou ik zonodig net
zo'n Open-het-dorpactie weer aan
durven" bij de onthulling van de
gedenksteen van Het Dorp.
Kqk maar rond in de Johannastichting.
Het is misschien een beetje de omge
keerde wereld, want wij laten de licha
melijk gehandicapten geboren worden
zonder daar wat aan te doen. Bij wijze
van spreken dan. Daarom ls zo'n re
searchcentrum mijn volgende wens. Dat
is brood- en broodnodig. Hier in de
buurt, want dan hebben we alles by
elkaar. Het Dorp krijgt 405 bewoners
en in de Johannastichting verblijven ge
middeld 250 patiënten. Dat is een
prachtig arbeidsterrein.
Geen Artis
Vreest u niet, dat Het Dorp, wanneer
het eenmaal is afgebouwd, voor een
aantal Nederlanders een kijkspul gaat
Dat Het Dorp een soort Artis gaat
worden? Nee, daar ben ik echt niet bang
voor. Dat hangt ook van de bewoners
zelf af. Zij hebben zelf de inspraak dat
te voorkomen. Verder reken ik op de fijn
gevoeligheid van de Nederlander. Hij
moet Het Dorp kunnen binnengaan om
daar in het winkelcentrum boodschappen
te doen of in het restaurant wat te ge
bruiken. Niet om zich te vergapen. Dat
zal hij ook niet doen.
Sinds de „Open het Dorp"-actie i
echt wel wat veranderd in de houding
van de mensen. Vóór de actie kwamen
er nog mensen bij me, die zeiden: Man
wat sloof je je toch uit. Geef ze een bed
„Zo nu en dan komt er nog geld
binnen of wordt er een actletje
ondernomen voor Het Dorp. Daar
moeten we wel mee op onze qui
vive zyn", zegt directeur Byieveld,
„want er zyn nog altyd mensen, die
er zelf geld aan willen verdienen.
Een tydje terug nog was er ln Lim
burg een snurker, die in de kran
ten een oproep liet zetten aan
vrouwen die met colportagewerk
tweehonderd gulden ln de maand
wilden by verdienen. Dan moesten
ze langs de deur, met sleutelringen,
waaraan zich het bekende sleuteltje
ln miniatuurvorm bevond. De op
brengst. zo moesten de dames aan do
deur vertellen, was voor het zieken
huis in het dorp. Onzin natuuriyk,
want we hebben helemaal geen
ziekenhuis. De man is gegrepen,
maar men kon hem niks maken.
Hy had het over een dorp gehad
en niet Het Dorp. Misseiyk, niet?
en elke dag te eten. Meer hebben ze niet
Zou er m Nederland behoefte kunnen
komen aan nog meer Dorpen?
Er zullen ln Nederland voorlopig nog
veel lichameUjk gehandicapten zijn en
bij de huidige bevolkingsgroei zullen er
nog bijkomen. Eerst wanneer het re
searchcentrum er is, zou er misschien
prenataal een en ander kunnen worden
verholpen. Zolang dat niet het geval ls,
moeten wij niet eindigen met één Dorp
als er nog een aantal mensen in de kou
staat. Met overheidssteun is er dan zeker
nog wat te bereiken.
Naar aanleiding van de t.v.-actie heb
ben sociologen en psychologen gespro
ken over een geefliysterie. Wat vindt u
daarvan?
Je moet het resultaat van zo'n actie
durven zien met de ogen van vandaag.
Voor de oorlog zou het massa-psychose
zijn geweest. Nu is de televisie het
medium bij uitstek om iets dergeiyks
te realiseren. Dan kun je niet spreken
van massa-psychose, geefhysterle of
volksmisleiding. Dan is het voor my
ook achteraf een uitgin van goed
bedoelde werkeiykheidszin.
Wanneer dat te zijner tijd nodig mocht
zijn, zou u dan weer beroep doen op 't
Nederlandse volk. En weer met Mies
Bouwman?
Als het echt sou moeten, deed lk het
weer, maar ik zou het er eerst wel uit
voerig met mijn vrouw over hebben. Wat
Mies Bouwman betreft, zij heeft het ge
weldig gedaan. De samenwerking kan
ik niet anders dan best noemen. Met
haar durf ik het nog wel een keer aan
,EEN ONGELOOFLIJK FASCINEREND PROJECT"
Mensen dachten:
vandaag geven
morgen bouwen
ARNHEM Vanuit zijn directeurs-
;amer heeft mr. W. P. Byieveld (44) via
het brede venster dagelijks een riante
op de bouwactiviteiten in Het
Dorp. Het kan hem niet snel genoeg
gaan. Een efficiënte man, die zijn za
kelijk Inzicht paart aan een ontstuit-
baar enthousiasme. Tweeëneenhalf jaar
geleden werd advocaat Byieveld Dorps -
directeur. Daarvoor wist hij van Het
Dorp en van revalidatie evenveel als
ik. Helemaal toeval was het niet,
oud-studiegenoot Klapwijk bad hem
'arm voor gepraat. Zestien jaar
lang was hy in Dordrecht werkzaam ln
de advocatuur. Hij zag als zovelen de
t.v.-marathon en dat betekende voor hem
korte tyd later een hernieuwd contact
met zyn oude vriend Klapwyk. Begin
1964 trad hij in dienst, waarbij hij «en
uitstekende baan opgaf. Hij heeft er nog
geen onderdeel van een seconde spijt
van gehad: „Het ls een ongelooflijk fas
cinerend project".
Ik moet vooropstellen, dat de mensen
lang hebben moeten wachten op de eer
ste bouwactiviteiten. De actie was zo
indringend en suggestief, dat de mensen
dachten: vandaag geld geven en mor
gen bouwen. Dat ls ook wel een beetje
in de hand gewerkt door de tekeningen
en maquettes van de gebroeders Das.
Dat was niet meer dan een verkoopar
gument. Om de zaak wat tastbaarder
te maken, maar in de gedachten van de
mensen stond het dorp er bijna al.
Na de actie moest er een architect ge
kozen worden en bovendien moest er
een directeur komen. Klapwijk nam toen
nog steeds waar. De architect kwam
vrij snel, maar met de directeur duur
de het wat langer. De architecten zijn di
rect gaan denken over de vraag hoe je
deze mensen het beste hun eigen maat
schappij kon bieden. Dat was moeilijk,
omdat er geen precedent bestond. Het
bouwen van aangepaste woningen in 'n
leefgemeenschap met onder andere kerk
cultureel centrum en winkelcentrum
kreeg steeds meer reliëf.
Begin 1963 was er een vrij ruw pro
gramma voor de bouw. Het stond
vast dat Het Dorp gebouwd zou kunnen
Mr. W. P. Bijleveld: laatste woningen
in 1969 gereed.
worden uit de eigen middelen, rekening
houdend met de toenmalige prijzen.
Toen kwam de kwestie van het optima
le aantal inwoners, dat zowel ideologisch
als economisch verantwoord zou zijn.
We kwamen uit op de bouw van 450 wo
ningen, waarvan er 45 bestemd werden
valide bewoners (verzorgers en ver-
zorgstera dus) en de rest voor de ge
handicapten.
a 30 woningen. De laatste woningen
komen gereed in 1969
Voorts zijn ln de bouwplanning opge-
omen een leeszaal, een kerkelijk-cul-
tureel centrum, een postkantooi*, een
bank, een reisbureau, een kapperswin-
een bloemcnset, een centrale keu
ken, een café-restaurant met terras,
benzinestation, een bestuurshuis,
sportgebouw en een centrum voor
bezigheid.
Dogela
Dagprijs
Maandag wordt Het Dorp officieel geopend,
De dagprys ls vastgesteld op 40 gul
den. Geen van de bewoners kan dat
betalen. Daarom wordt er gekeken naar
zyn bron van Inkomsten. Een bepaald
percentage draagt hij ln de kosten bij.
De rest wordt bijgepast door de gemeen
te van herkomst. Krachtens de Bijstands
wet. Gemiddeld zullen de bewoners een
tientje per veertig gulden terugbetalen.
Voor allen wordt in Het Dorp gezocht
naar een passende werkkring. Hoofd- en
handenarbeid ls mogelijk in de verschil
lende diensten, die Het Dorp krijgt. Om
een voorbeeld t« noemen. Er komt In Het
Dorp een reisbureau, dat zich landelijk
gaat bezighouden met de organisatie
van reizen voor gehandicapten. Het is
de bedoeling het bureau met eigen men-
Hoc staat het op dit moment met de
Er wordt met een bouwteam volgens
een open begroting gewerkt ln bouw
fazen. Het dertien hectare grote ter
rein is verdeeld ln een oost- en een
westkant. Faze een in het westen is vol
tooid. Die omvat dertig woningen. Elke
faze omvat een groep van dertig wonin
gen of een veelvoud daarvan. Die dertig
woningen zijn onderverdeeld in
van tien, die met elkaar in verbinding
staan in verband met de nachtverzor
ging. De dertig reeds gereed gekomen
woningen zijn veertien dagen geleden
door de eerste bewoners betrokken.
In aanbouw zijn faze twee en drie, die
respectievelijk 90 en 60 woningen om
vatten. Met faze vier (30 woningen)
wordt binnenkort begonnen. Aan de
oostkant volgen daarna faze vijf tot en
met acht met seapeotieveUjk 120, K
In totaal ruim veertig. Overwegend
vrouwen, die belast zyn met de verzor
ging van de gehandicapten. Zij worden
Dogela genoemd, afkorting van Dorpsge-
meenschapsleldster Arnhem. We zijn
uitgegaan van één Dogela per tien bewo
ners. We zouden er eigenlijk een eigen
opleiding voor moeten starten. Op dit
moment zyn onze Dogela's 'n „kruising"
van gezinsverzorgster, zieken verzorgster
en een huishoudkundige met INAS-op-
leiding. Geen gemakkelijke functie. Het
vraagt om een benaderingswijze die
nooit de prlvésfeer raakt.
Hebben de gehandicapten zelf een aan
deel gehad in de voorbereidende bespre
kingen?
In december '63 ls er in het Henri Du-
nanthuis te Zeist een studieweek georga
niseerd voor toekomstige bewoners.
Er ls bij die gelegenheid een parlement
gekozen van zes leden, dat voortdurend
contact heeft gehad met de architect en
alle mensen die ten nauwste b(j de bouw
van Het Dorp waren betrokken. Zij heb
ben gezorgd voor vele praktische wen
ken. waar zelfs een team van deskundi
gen nooit opgekomen zou zijn. In augus
tus van dit jaar is de eerste groep van
bewoners in Het Dorp bijeen geweest
voor een verkenningstocht door de toen
bijna voltooide woningen. Ook daar zijn
weer waardevolle tips uitgekomen.
Verbaasd
Dat is iets, wat ons bijzonder heeft
verbaasd. We hebben een speciale man
aangetrokken om alles na te trekken.
Slechts een paar mensen hebben het
laten afweten. Voor zeker 95 procent
heeft men zijn beloften gestand gedaan.
Die andere vijf procent was meestal een
kwestie van overiyden of faillissement.
Ongeloofiyk
