VERNIETIGENDE KRACHT
Zonnige
N.A.V.O.-
- T» «k
TIJD
voorbij
1 *-f
Onweerswolken boven Fontainebleau
fascisme in Europa
Kansen voor
irrationele
angst voor
communisme
DB LEIDSE COURANT
i U
W
SlIIÉSV
«1 .vj i
(Van onze correspondent L. J. Eleijn)
Fontainebleau is een stadje van omstreeks
20.000 inwoners. Bijzonder fraai gelegen in
een licht golvend heuvellandschap en midden
in de bossen. Ideaal om er te wonen, speciaal
voor gepensioneerden. Rustig en toch niet te
ver van Parijs. Tussen Fontainebleau en Parijs
ligt een uitstekende autoroute, driebaans aan
iedere kant. Als alle wegen in Frankrijk zo
waren als de autoroute naar het zuiden, dan was
i WwÊtfljÈI IP
het een plezier om in Frankrijk te rijden.
Zond Fontainebleau strekken zich enorme bossen uit.
Limburg vaart
er wel bij
Toch hangen er. zelfs bij hel
dere hemel, een paar on
weerswolken boven Fontaine
bleau Generaal De Gaulle
heeft besloten dat de aanwe
zigheid van NAVO-troepen
onverenigbaar is met de
Franse soevereiniteit. M.a.
hij heeft alle NAVO-troe-
pen Frankrijk uitgejaagd.
Tegen 1 apr. volgend jaar
moet Frankrijk brandschoon
zijü. In hun hart vinden de
L Fransen dat wel goed. In him
I oppervlakkig oordeel, boven-
dien slecht en eenzijdig voor-
1 gelicht, is de oorlog pas afge-
'op$p als alle vreemde troe
pen weg zijn. Onder vreem
de troepen moet men speciaal
de Amerikanen verstaan.
Maar voor de 20.000 van Fon
tainebleau is het hemd nader
dan de rok. Fontainebleau
heeft van de NAVO-troepen
veel voordeel gehad en dat
heeft heel wat geld in het
laatje gebracht. Globaal mag
men zeggen dat officieren en
manschappen van hun sala
ris de helft hebben uitgege
ven in het stadje zelf. Een
uitzondering daarop maakten
de Amerikanen die een geslo
ten geheel vormen. Van hen
mag men zeggen dat zij
alleen maar in Frankrijk wo
nen en over Franse wegen
rijden. In de plaatselijke win
kels kopen zij maar weinig,
omdat zij alles in hun eigen
shops kunnen krijgen. Zij
hebben Fontainebleau niet
nodig. Engelsen, Duitsers,
Belgen en Nederlanders we
ten zich in Fontainebleau
veel beter te redden en men
gen zich ook met de bevol
king. Frans is voor de Ameri
kanen een barrière, maar dat
is wederzijds als men weet
hoe weinig een Fransman
doet om er een tweede of
derde taal bij te leren.
Wandelt men door Fontaine
bleau en praat men met win
keliers of met buitenlandse
officieren, dan hoort men
dadelijk van twee kanten hoe
slecht op het eenmansbesluit
van De Gaulle wordt gerea
geerd- Buitenlandse officie
ren manschappen van AF-
CENT (Allied Forces in Cen
tral Europe) vinden het maar
matig dat, zij naar Limburg
worden overgeplaatst. Welis
waar zitten zij meestal maar
kort in Fontainebleau (drie
jaar) maar zij hebben Frank
rijk leren kennen en waarde
ren. Frankrijk, zeggen zij,
is een land waar men alle
kanten uit kan. Men heeft
ei* de Atlantische kust. de
warme Middellandse Zee. en
zomer en winter de bergen.
Heen en weer naar Parijs in
een snelle wagen is maar een
klein eindje: <10 km En wat
het klimaat betreft is Frank
rijk dan nog altijd een stuk
warmer dan Nederland met
zijn mist en nattigheid in de
winter. Heel wat AFCENT-
militairen gaan bij wijze van
spreken met de staart tussen
de benen uit Fontainebleau
vandaan. Dat geldt ook voor
vele Franse officieren, die
met lood in hun schoenen uit
Fontainebleau zijn wegge-
marcheerd.
Voor het nakijken
Dezelfde stemming als bij de
militairen, die weg moeten,
vindt men bij de burgerbe
volking van Fontainebleau.
Tal van winkels en bedrij
ven hebben bfl de komst van
de NAVO-troepen in 1952 hun
zaken uitgebreid of gemoder
niseerd en hebben volgend
voorjaar hun buitenlandse
klanten voor het nakijken.
Zeker 1500 man. die bij het
militaire kamp in Fontaine
bleau werk hebben gevonden,
komen op straat en kunnen
nergens op terugvallen, want
Fontainebleau heeft geen In
dustrie.
Slechts met één groep be
hoeft men niet het minste
medelijden te hebben: dat
zijn de speculanten die hui
zen hebben gebouwd en top-
prijzen als huur vragen. Een
flat die nu nog duizend franc
per maand opbrengt, zal na
april volgend jaar nog niet
voor de helft kunnen worden
verhuurd Limburg moge zich
daaraan spiegelen Van zeer
betrouwbare zijde werd ons
in Fontainebleau meegedeeld
dat het hoofdkwartier maat
regelen zal nemen, in over
leg natuurlijk met de plaat
selijke autoriteiten, om huur-
opdrijving tegen te gaan
De een zijn dood is de ander
zijn brood, zegt het spreek
woord. Limburg zal bij de
overplaatsing van 3000 man
AFCENT-troepen ongetwij
feld welvaren. Overigens Lim
burg niet alleen, als men
slechts denkt aan de olielei
dingen in Frankrijk, die
door de NAVO zeker niet
meer zullen worden gebruikt.
Men kan moeilijk generaal
De Gaulle de mogelijkheid
laten om op een moment dat
hem goeddunkt de olietoevoer
af te knijpen. Daar zal Rot
terdam dus van profiteren.
Maar ook op ander gebied
zullen Rotterdam. Den Haag.
de stranden en misschien
zelfs de Friese meren voor
de zeilers graantjes meepik
ken, want afstanden zijn er
niet meer.
Het is maar helemaal de
vraag hoe de Nederlanders en
speciaal de Limburgers zich
zullen gedragen. Een handige
boekwinkel in de buurt van
het nieuw op te richten kamp
zal zorgen dat hij buitenland
se kranten en boeken en tijd
schriften bij de hand heeft
Antiekwinkeltjes zullen het
voorbeeld moeten volgen van
hun collega's in Fontaine
bleau. Want de Amerikanen
zijn gek op antiek en nemen
veel mee naap huis. Goud
smidwinkeltjes zijn er veel
in Fontainebleau bijgekomen.
Want goud. goedkoop in
Frankrijk, wordt in de vorm
van versierselen veel gekocht.
De schoenenwinkels en
schoenlappers zullen ervan
profiteren Ook de garage
houders voor reparaties. En
niet te vergeten de kleding
zaken Want zelfs uit Fontai
nebleau kwamen Amerikanen,
Engelsen. Belgen en Neder
landers naar Nederland om
daar voor kleren hun inko
pen te doen De restaurants
in Limburg kunnen hopen op
goede tijden, want al is het
eten in de militaire mess-
rooms goed, men eet van tijd
De chef
Het hangt er maar van af.
zoals gezegd. hoe de Neder
lander zich gedraagt. Hij
heeft het algemeen gespro
ken het voordeel behoorlijk
Engels en Duits te praten.
Frans is niet meer nodig,
sedert de Fransen niet meer
meedoen en buiten spel
staan. Een Fransman is glo
baal genomen exclusief. Zelfs
tegenover zijn eigen landge
noten. Zonder zich op te drin
gen kan de Nederlander bet
de buitenlandse militairen
naar hun zin maken door
contact, ook sociaal, contact
In hun hart zullen vele mili
tairen, zowel officieren als
manschappen, het eens zijn
met de kritiek op de Duitse
generaal Von Kielmansegg.
Zij zouden ook liever een
andere chef aan het hoofd
van AFCENT hebben gezien.
Maar bij militairen heerst
een korpsgeest- Von Kiel
mansegg is hun chef en West-
Duitsland is nu eenmaal lid
van de NAVO. Gaat men er
in Nederland te veel over pra
ten. dan jaagt m^n de AF-
CENT-militairen op de ach
terste zolder.
Wij mogen besluiten met een
waarschuwing: omdat immers
een gewaarschuwd rnan voor
twee geldt. De Nederlander
heeft de naam de Chinees
van het Westen te zijn. Men
hoede zich voor prijsopdrij
ving en men denke vooral
niet: van een buitenlander
kunnen wij halen wat er te
halen valt. Want wie het
onderste uit de kan wil heb
ben krijgt onherroepelijk
vandaag of morgen het lid
op de neus. De officieren
moeten niet in restaurants
eten. zij kunnen ook in hun
eigen messrooms terecht. Af
zetters zullen zij de eerste
keer betalen wat dezen vra
gen, mhar in hun etablisse
menten komen zij nooit meer
terug. Maastricht is niet de
enige stad in Zuid-Nederland.
Er zijn ook nog Antwerpen,
Rotterdam. Den Haag en niet
te verg-eten Düsseldorf. Over
de grens wippen met een
NAVO-paspoort is tegenwoor
dig niets meer
Limburg moet het zelf maar
verder uitvechten. Men komt
met de 3000 man van AF
CENT al een heel eind, als
men uitgaat van het begin
sel dat eerlijkheid altijd het
langst duurt.
Het
als
In 1963 deed de nog jonge Marburgse
historicus, Ernst Nolte, bij Piper Je
München een zeer omvangrijk boek het
licht zien: „Der Faschismus in seiner
Epoche", dat ook buiten Duitsland
grote opgang heeft gemaakt. Het boek
behandelde de cultuurhistorische en
Noltes boek is met grote deskundig
heid en eruditie geschreven. Het is bij
zonder verhelderend. Noltes analyse be
vat twee kernpunten, geen absolute ge
gevenheden maar historische zekerhe
den. die hij plaatst in hun context en
dus uit de aard der zaak - relativeert,
maar waaraan hjj toch voortdurend
vasthoudt. De spanning tussen die twee
kernen: hoofdmomenten in de ontwik
keling, vormt het thema van zijn ver
haal. Uitgangspunt is, dat beide hoofd
momenten in wezen volstrekt anti
fascistisch.' toch. juist door hun onder
linge betrokkenheid een spanningsveld
deden ontstaan waarbinnen fascisme en
later nationaal-socialisme onvermoede
mogelijkheden kregen.
Die twee hoofdmomenten zijn:
a. Het liberaal-democratische systeem
in de kapitalistische landen van
West-Europa, als het enige systeem
waarbinnen het fascisme min of meer
effectief kon opereren,
b De bolsjewistische revolutie in Rus
land en de organisatie van het inter
nationale communisme in de Komin
tern, in 1919 te Moskou opgericht.
Het fascisme vormde al in zijn eerste
aanzet een dodelijke bedreiging voor
beide systemen. Uit eigen kracht had
liet die bedreiging vermoedelijk niet
kunnen effectueren. Een omstandigheid
was het echter in beslissende mate be
hulpzaam. Dat was de enorme uitdaging
die het communisme, door het succes
van de revolntte in Rusland, betekende
vopr het liberaal-democratische systeem.
Die uitdaging zegt Nolte. vormt niet
het centrale gebeuren in de geschiedenis
van Europa tusser. de beide wereld
oorlogen, zij is echter wel de meest
fundamentele. Zolang men dat niet in
ziet blijft de verdere ontwikkeling on
verklaarbaar. Vrij spoedig na 1919 was
de vrees voor de Sovjet-Unie een van de
voornaamste dominanten van de wester
se politiek en bij hun pogingen de vrede
te herstellen, hebben de geallieerden zich
door die vrees laten leiden.
Pas toen, na jaren, de westerse demo- j
cratieën zich met het communisme ver
bonden. kon het fascisme .dat in 1942
heel Europa domineerde, vernietigend
worden verslagen. Deze alliantie was
echter een monsterverbond en viel na de j
overwinning binnen korte tijd uiteen:
oude tegenstellingen oproepend, nieuwe
hevige spanningen scheppend.
Niet begrepen
Want de paradoxale «aarheid is deze: j
dat terwijl voor 1939 nergens buiten
Rusland een communistische revolutie
een kans van slagen had. toch het sue-
ces van de revolutie in Rusland een ge- i
heel nieuwe werkelijkheid had doen ont
staan. Een werkelijkheid evenwel, die. in
haar inhoud, verstandelijk door het
westen niet begrepen kon worden.
De irrationele angst voor het com
munisme heeft in de jaren tussen de
beide oorlogen soms dan ook grotesk-
tragische vormen aangenomen. Dat
blijkt het duidelijkst uit de reacties in
1936 op cle vorming van de volksfront
regering onder Blum in Frankrijk. Die
regering was onmiskenbaar anti
fascistisch. ze was even onmiskenbaar
links. En aan haar links zijn is ze ge
storven. Ze ging doodgewoon kajxit aan
de weerstanden die ze bij de conserva
tieve machten in het westen, waaronder
het internationale grootkapitaal, opriep.
Omdat ze links was, werd ze meer ge
wantrouwd dan Hitler en Mussolini.
Ondanks haar falen geeft het experi
ment van de Franse volksfrontregerihg
toch, meer dan wat ook, uitsluitsel over
(Van een onzer redacteuren)
methodologische, grondslagen van het
fascisme en nationaal-socialisme. Nolte
heeft er nu een vervolg op geschreven. Het
heet „Die faschistischen Bewegungen"
en is zojuist verschenen als vierde deel
in de opmerkelijke D.T.V.-serie „Welt-
geschichte des 20ten Jahrhunderts".
Nolte doet hier een poging de historische
samenhang te tonen tussen de gebeurte
nissen in het fascistische tijdvak dat begon
met Mussolini's mars naar Rome in
1922 en eindigde met de ondergang van
nazi-Duitsland in mei 1945. Die poging
moet zonder meer geslaagd heten.
Mussolini, te midden van de generaals, tijde
de werkelijke toestand in de dertiger,
j'aren. Zij béwèes,' dat ondanks alles,
het anti-fascisme nog sterk genoeg was
om te verhinderen dat zijn tegenstander
naar de macht greep. Het bewees echter
ook, dat het niet sterk genoeg was om
hervormingen die noodzakelijk waren in
de vereiste tijd door te voeren.
Nolte geeft een scherpe analyse van
de zwakten van het liberaal-democra
tische systeem. Na 1919 is het westen
de weg van het herstel opgegaan, die
afgesloten scheen toen in 1926 het
Briand-Kellogverdrag werd gesloten.
Daarmee was, zo dacht men, de oorlog
voorgoed verbannen en de vrede voor
alle eeuwigheid verzekerd. Dit was een
illusie in een periode de twintiger
jaren die aan illusies vooral zo rijk
was omdat niemand de kracht of de
moed had ze als illusies te ontmaskeren.
Als niet ontmaskerde illusies waren ze
nochtans politieke realiteiten. En daar
van heeft Hitier op gewetenloze wijze
gebruik gemaakt.
Waarom niet eerder?
In november 1918 verkondigde de Ita
liaanse staatsman Giolitti luide van de
daken dat de democratie haar laatste
grote krachtproef glansrijk had door
staan. dat het militarisme vei zwakt
was en alle offers niet tevergeefs waren
geweest. Nochtans was Giolitti Musso
lini en 't fascisme niet onwelgezind. Hij
heeft de duce mede in het zadel ge
holpen. Zo ontoereikend waren de cate
gorieën waarin men toen dacht en waar
in zich de hoop van die dagen weer
spiegelde.
De tweede wereldoorlog is niet gewild,
door niemand, heeft men gezegd. Hij had
ook vermeden kunnen worden. Deze be
weidingen zijn niet houdbaar. De tweede
wereldoorlog is op z'n minst door een
man gewild: Adolf Hitler, en toen hij
een keer aan de macht was, was de
vraag niet langer: waarom brak hij uit,
maar waarom brak hij niet eerde
uit? In zijn toevalligheid is de tweede
wereldoorlog van alle oorlogen de meest
onvermijdelijke geweest. Hij werd on
vermijdelijk in Hitier. De schrikwekken
de figuur van deze demonisch-geniale
man houdt veei raadselachtigs, Zijn par
tij was, zegt Nolte, meer dan een partij,
het nationaal-socialisme meer dan een
fascistische beweging: het mystieke com
plement van de Fiihrer.
Door het falen van het westen scheen
deze man alles voor allen te zijn. In
werkelijkheid was hij de belichaming
van het demonische niets. Dat was hij1
onverhuld. Maar daarin werd hij door
vrijwel niemand ernstig genomen.
Niets
In 1922 verwonderde Mussolini er zich
over dat hij tegelijkertijd kon zijn en niet
kon zijn. Deze stupide verwondering is
in Hitier uitgegroeid tot een satanische
waan. Niemand wilde zich met hem
identificeren omdat dat onfatsoenlijk
was. Toch hebben ontelbaar velen, en
kelingen en groepen, het voor een deel
het van hun eigenste wezen afge-
spitste deel: hun angsten, hun tekorten,
hun onmacht en hun lafheid toch ge
daan. Zo kon hij het produkt worden
van hun eigen negatie, de vergaarbak I
van hun braaksel. In hem werd het
fascisme geradicaliseerd en triomfeerde
het niets.
Nooit is een volk zo snel en zo vol
ledig ontaard als het Duitse in de twaalf
jaren dat Hitier aan d« macht was.
Nooit tevoren heeft ontaarding zulke
diepten van onmenselijkheid geopen
baard. De „Europese Geest" van de S.S.
heeft heel de Europese beschaving
een werk van eeuwen en geen gering
werk - tot in het merg aangetast. In
de verschrikkingen van die tweede we
reldoorlog ia inderdaad het oude avond
land ondergegaan. Mussolini is Hitiers
"grote voorbeeld geweest. Htj is ook
Hitiers speelpop geworden. Mussolini,
zegt Nolte, heeft Hitier geroepen, jè
kunt ook zeggen dat hij hem opgeroepen
heeft. Daarmee riep hij het kwaad op
waaraan hij zelf ten gronde ging.
Elizabeth Wiskemann beschrijft in
haar uitvoerig gedocumenteerde boek
„The Rome/Berlin Axis" de relaties tus
sen beide mannen en de gevolgen daar
van. Haar boek verscheen voor het eerst
in 1949. Het is pas, geheel herzien, her
drukt. Het sluit prachtig aan bij Noltes
werk in zijn gedetailleerde verbijzonde
ring van de ontwikkelingen tijdens het
fascistisch tijdperk. Elisabeth Wiske
mann noemt Hitler en Mussolini leer
lingen van Nietzsche. In haar ana
lyse komt Mussolini er beter af dan
Hitier. Slechts een kritische opmerking
wil ik maken Elisabeth Wiskemann
zegt dat voor 1914 van werkelijk anti
semitisme in Pruisen geen sprake was.
Dat lijkt mij niet juist. In 1815 publi
ceerde Christian Friedrich Ru lis, de
officiële historicus van Pruisen, zijn
boek: „Die Anspruche der Jüden an das
Deutsche Burgerrecht". een merk
waardigerwijs zeer anti-liberaal boek
waarin de acceptatie van de jodenbin
nen het Duitse volk een liberale en niet-
nationale aangelegenheid wordt ge
noemd. De Pruis Ruhs stelt daarom voor
joden een gele ster te laten dragen.
Ruim 100 jaar later heeft de Oosten
rijker Hitler dit idee van de Pruis in
praktijk gebracht.
Laatste dagen
Een verdere verbijzondering van de
relatie tussen Hitler en Mussolini geeft
mm
F. W. Deakin in twee boeken: The
brutal friendship, dat de periode behan
delt van 1942 tot de herfst van 1943
toen de duce door koning Victor Em
manuel werd afgezet en ifalië een wa
penstilstand sloot met de geallieerden, en
vervolgens: The last days of Mussolini,
dat het einde van Mussolini's leven be
schrijft en de totale ondergang van het
fascisme.
Een diepgaande studie over het irra
tionalisme in de Duitse politiek geeft
Georg Lukacs in zijn „Von Nietzsche
zu Hitier" waarin hij enkele hoofdstuk-
kén uit zijn grotere, uit 1952 daterend
werk: ..Die zerstörung der Vernunft"
heeft bijeengebracht. Lukacs heeft een
geheel nieuwe inleiding geschreven,
waarin hij een hard oordeel velt over de
Duitsers en het naoorlogse Duitsland
Georg Lukacs is een Hongaarse com
munist, die zich in 1918 aansluit bjj
Bela Kun. Zijn boek is marxistisch maar
toch, hoewel moeizaam leesbaar, in zjjn
intellectuele voornaamheid en strikt we
tenschappelijke opzet, belangwekkend en
verhelderend.
2. The Rome/Berlin Axis, door Eliza
beth Wiskemann, Collins, Londen
1966.
3. The brutal friendship en The last days
of Mussolini, door F. W. Deakin, Pen
guin Books 1966.
4. Von Nietzsche zu Hitler, door Georg
Lukacs, Fischer Bücherei, Hamburg
1966.
