MOOIE
VREDE
Michel van der Plas schreef documentaire
over Nederland in „jaren 1940-1945"
Filmkeuring onder
de loep genomen
CITATEN MET
MEESTERSCHAP GEKOZEN
PARIJSE AUTOSALON
BIEDT VEEL MEIAVS
Ruime
plaats
DAF
44
WORSTELENDE CREATIVITEIT MET DE STOF
op Biennale der Christelijke Kunst in Salzburg
KERK: HUIS VAN GOD
OF HUIS VAN GEMEENTE?
VRIJDAG 7 OKTOBER 1966
DE LEEDSE COURANT
Boeken, waarin een terugblik wordt geworpen
op wat men recente geschiedenis zou kunnen
noemen, schijnen voorbestemd te zijn om bestsel
lers te worden. Het eerste in dit genre, uit het
Rijke Roomsche Leven van Michel van der Plas.
werd zo'n succes het boek is thans reeds aan
zijn achtste druk - dat spoedig anderen aan het
terugblikken sloegen. Zo ontstonden Het Beeld
der Vad'ren (over de protestant-christelijke
groeperingen in de twintiger jaren). De Taaie
Roo>e Rakkers en De Zindelijke Burgerheren
(resp. een schets van het socialisme en het li
beralisme In de jaren 1920 tot 1940). En ook al
déze boeken vonden een zeer ruime lezerskring,
niet in het minst om het feit, dat de schrijvers
ervan hetzelfde documentatiesysteem gebruik
ten als Michel van der Plas.
Volgens dit Michel van der Pias-systeem heeft
de schrijver thans een documentaire over Ne
derland in de jaren 1945-1950 samengesteld, die
tot titel Mooie Vrede heeft gekregen en is uitge
komen bij de uitgeverij Ambo N.V. te Utrecht.
Van der Plas heeft duizenden artikelen, tijd
schriften en bbeken doorgelezen, hieruit typische
citaten genomen, deze door een eigen tekst ver
bonden en rijk geïllustreerd. Hierdoor is een le
vendig en bijzonder boeiend tijdsbeeld ontstaan.
In zijn inleiding zegt Michel van der Plas er
zelf van:
„Dit boek is 't resultaat van 'n poging om, aan
de hand van getuigenissen uit de jaren 1945-1950,
een schets te geven van wat Nederland bewoog
in het eerste lustrum na de bevrijding. Het werd
geboren uit nieuwsgierigheid, de nieuwsgierig
heid van een in mei '45 zeventienjarige, die de
ingrijpende ontwikkelingen in de genoemde pe
riode grotendeels maar halfbewust meemaakte"
En iets verder: „Zelf heb ik geprobeerd in de
aan de orde komende kwesties zqveel mogelijk
de objectiviteit te betrachten, door stemmen,
getuigend van onderling sterk verschillende in
zichten, naast elkaar te laten horen".
In deze opzet mag men Van der Plas volkomen
geslaagd noemen. Ook in deze documentaire
toont hij zich een journalist met een groot Fin-
gerspitzengefühl voor wat in een citaat van we
zenlijk belang is voor het oproepen van een tijds
beeld Het is een eigenschap, die men niet zo
gauw verwacht bij een schrijver, die vooral als
litterator zijn sporen heeft verdiend. Koel 'en
nuchter laat hij alleen maar spreken wat in die
eerste na-oorlogse jaren gedacht, gesproken en
geschreven werd, de gevolgtrekkingen aan de
lezer overlatend. Voor de lezer, die dit alles
zelf heeft meegemaakt, ontstaat hierdoor een
tijdsbeeld, dat hij thans met genoegen en soms
met een geamuseerde glimlach overdenkt. Voor
de jeugdige lezer, tot wie ook Michel van der
Plas zich zelf rekent, wordt de basis duidelijk
allerlei aspecten, die onze samenleving nu
karakteriseren.
Gevoel voor humor is de samensteller bij het
oproepen van dit tijdsbeeld uit de jaren 1945-
1950 niet vreemd. In het eerste hoofdstuk: Trees
heeft een Canadees, citeert hij 'n enkel zinnetje
van Vrijbuiter in Vrij Nederland van 4 augus
tus 1945. „Ze noemen ze nou al: onze bevrij
ders". Uit Het Kompas van 16 maart dit: „Is
het niet hemeltergend, dat voor eenigen tijd een
geestelijke in het zuiden des lands van den kan
sel tot de gelovigen moest zeggen: ik heb den
missionaris die mij als kapelaan assisteert,
moeten aanraden niet naar Afrika te gaan, om
dat hij in onze parochie binnenkort meer neger
tjes zal kunnen vinden dan ooit in Afrika".
Al heel gauw na de oorlog, slechts één jaar
erna, bleek dat we weer even ver waren als
voor die oorlog. NSB-ers zaten weer hoog in
het zadel en de zuivering noemt samensteller
een „complete verwarring" waarvoor hij als
bewijs het volgende citaat uit Het Parool
18 oktober. Deze concentratiekamp, zijn baard hebben afgescho-
Iv her Larensche, in het centrum van de „Tuin
van Amsterdam", die sedert enkele maanden
naargeestig geaccentueerd wordt door het groo-
te kamp met zijn schijnwerper-uitzichttorens
werd de heer A. op aanwijzing van een vroe
gere secretaresse gearresteerd en in het kot
gesloten de POD gaat niet over één nacht ijs.
Verdachte was lid geweest van de NSB en
ontkennen was vpichteloos. Hij zat. Een maand,
twee maanden, drie maanden. Toen kwam 't
verhoor. Het door drukke werkzaamheden
90 dagen uitgestelde verhoor.
„Bent u geen lid geweest van de NSB"?
„Weet u het zeker?"
„Zeer zeker".
„Zoo, en wat is dit dan?"
Zelfverzekerd bladert de POD-man een kas
boek van den verdachte door. „Kijk eens, wat
van 25 mei 1945 aanhaalt: „Velen zijn en
niet ten onrechte verontwaardigd geweest
over de Duitsche wijze, waarop men vlak na
de bevrijding hier en daar NSB-ers behandeld
heeft Thans blijkt het noodig op 't tegendeel
hiervan te wijzen. Er werd ons een foto aan
geboden, waarop een Engelsche officier af
gebeeld staat samen met den aartsbankroetier
en landverrader Rost van Tonningen. De En-
gelschman zit op zijn gemak achter zijn bu
reau en Rost troont in zijn SS-uniform in een
gemakkelijken stoel als 'n bankdirecteur, die
in een drukke en gewichtige conferentie ge
wikkeld is".
Van de andere kant heersten er in de kampen
waar wij na onze bevrijding collaborateurs
en landverraders hadden opgesloten, onbe
schrijflijke toestanden, die de verontwaardi
ging opwekten van vele Nederlanders, op wier
vaderlandse gezindheid tijdens de bezetting
niets aan te merken was geweest. Er zaten
onschuldigen opgesloten, die geen enkel recht
hadden op verweer. Een haast ongelooflijk
geval put de samensteller van deze documen-
staat hier? Een post van 12,50 gulden voor
lidmaatschap NSB". En hier NSB 7,50 gul
den en later nog weer eens 12,50 gulden.
Wilt u nog ontkennen?"
„Ik ontken niets, maar het zou om te brullen
zijn als het niet zo tragisch was. Ik ben na
melijk al vele jaren lid van de Nederlandsche
schaakbond en dóórvoor gelden die over
makingen. U kunt de kwitanties op mijn kan
toor zien en vergelijken met deze boekingen".
Nee, het ging helemaal niet goed met de zuive
ring, evenmin als met het Beheersinstituut, dat
door De Nieuwe Eeuw een rotte plek werd ge
noemd. Praetvaer schreef over die zuivering in
Elseviers Weekblad van 20 april 1946 het vol-
„We lazen in een Nederlandse courant dat van
alle passiespelers van Tegelen in Limburg al
leen Judas „niet goed" was. En bovendien heb
ben ze hem in het kamp voor NSB-ers zijn
baard afgeschoren. In een Duitsche courant le
zen wij, dat alle passiespelers van Oberammer-
gau niet goed waren behalve Judas, die voor
lopig niet kan spelen, omdat ze hem, in het
In zijr hoofdstuk „De harde hand van Lief-
tinck" (over de geldzuivering) laat Michel
der Plas duidelijk zien hoe chaotisch de ec
mischc toestand direct na de bevrijding in
land was. Geld had totaal geen waarde r
en de zwarthandel tierde welig. Hoe krank
zinnig het met de prijzen was, bewijst hij
een citaat uit De Volkskrant van 14 septem
ber 1945. Dit blad schreef toen:
De markt opende en deze prijzen zijn op
donderdag 13 september 1954 historisch
met sigaretten a vier gulden per stuk opklim
mend tot zes gulden per stuk en buiten de
stad zelfs tot tien gulden. Boter „deed" tach
tig tot honderd gulden per pond. Suiker negen
tig gulden. Belgische shag ging spotgoedkoop
weg voor één gulden (zink) per half ons. Een
plak chocola bracht vijfentwintig gulden op.
De meest absurde transacties kwamen tot
stand. De „meneren" hebben het intusschen
bii dc bankfiliale niet zo gemakkelijk. Ie
mand die vandaag op een bank even een reke
ning van anderhalve ton kwam openen, wist
geen enkele referentie op te brengen en
met zijn volle koffertje weer naar huis. Er ver
schijnen overal bordjes „gepast geld". De
fietsenstallingen krijgen alleen gratis klan
ten. De tramconducteurs doen goede zaken met
tramkaarten.
Dit zijr slechts enkele voorbeelden van de wijze,
waarop michel van der plas deze knappe
waardevolle documentaire over de eerste 5 jaren
na de oorlog heeft samengestled. Zij zal
velen, die deze tijd niet hebben meegemaakt,
een openbaring zijn. de samensteller zegt
zijn inleiding dit over:
„Verbijsterend is het tempo waarin de hoge
verwachtingen en idealen in de oorlogstijd ge
boren. vernietigd zijn. Hoe nieuw zou Nederland
worden, en hoe heel anders nieuw is 't gewor
den. Het is alsof men er gehoefte aan had elk
dpoor, elk litteken van bezetting en strijd, elke
herinnering aan de levensstijl van toen zo snel
mogelijk te verwijderen".
Ook deze nieuwe documentaire van Michel v.
d. Plas, „Mooi Vrede" zal ongetwijfeld een
ruime lezerskring vinden. Deze heeft het boek
trouwens reeds gevonden, want de uitgever
stuurde ons blad nog vóór de zesde oktober, de
officiële verschijningsdatum, een tweede druk
ter recensie. Misschien ligt het aan deze haast
om zo snel mogelijk een groot aantal exempla
ren op de markt te brengen, dat deze tweede
druk „boektechnisch" beneden alle peil is. Hoe
wel wij het exemplaar bij de lezing met eerbied
en zachtheid hebben behandeld, ligt de band, die
toch 12.90 gulden kost, nu reeds uit elkaar.
Van onze verkeersredacteur)
PARIJS De Parijse autosalon, die vandaag is
geopend, biedt de tienduizenden bezoekers die onge
twijfeld weer de machtige Franse expositieruimte
komen bezoeken, heel wat nieuws. Op deze autotentoon-
stelling zijn namelijk verscheidene nieuwe modellen te
Maar naast deze be
kende nieuwe ver
schijningen brengt
Parijs ook bij een
aantal andere mer
ken belangrijke ver
anderingen en to
taal gewijzigde ty
pes. Peugeot trekt
in dat opzicht on
middellijk de aan
dacht door het to
nen van de cabrio
let en de coupe
versie, die van de
204 zijn afgeleid.
Twee bijzonder ele
gante wagens, die
eind dit jaar of be
gin volgend jaar
ook in Nederland
op de markt komen.
Beide uitvoeringen
zijn opgebouwd uit
dezelfde mechani
sche onderdelen als
de reeds bestaande
204. Door de twee-
deurs uitvoering is
de lengte van de
cabriolet en de cou
pe beperkt tot 3,74 meter. De prijs van de
cabriolet zal in Nederland omstreeks de
10.000 gulden komen te liggen. Naast deze
cabriolet en de coupe is er thans ook een
204-bestelwagen met een nuttig laadver
mogen van 375 kg en een laadvolume van
1,5 m3. Wat uitwendige afmetingen en
technische uitvoering betreft is de bestel
wagen gelijk aan de 204 break.
De Peugeot 404 sedan heeft een krach
tiger motor gekregen. De 76 pk krachtbron
is vervangen door een 80 pk motor. De
topsnelheid is zodoende verhoogd tot 150
km per uur. Door een stabilisator op de
achteras is de wegligging verbeterd, ter
wijl het reservewiel niet meer in, maar
onder de kofferruimte is opgeborgen. De
veranderingen op het dashbord worden
sterk gekenmerkt door de drie ronde klok
ken die erop zijn te vinden.
Britten actief
Ook in de Britse autoindustrie heeft men
niet stilgezeten. Zo is er een opvolger ge
komen van de Hillman Super Minx, de
Hunter. De carrosserie van deze wagen is
geheel nieuw ontworpen en brengt het
grote voordeel met zich mee dat de in
terieurruimte nu ook belangrijk is toe
genomen. De motor van de Hunter is een
verbeterde versie van de 1725 cc kracht
bron en heeft een aluminium cilinderkop
carter, terwijl de krukas op 5' hoofd-
lagere draait. Met behulp van de erva
ring, die de Rootes Group ln wedstrijden
heeft opgedaan met de Imp heeft men
een wat krachtiger en luxueuzere versie
I van dit model uitgebracht, de Sunbeam
zien, die pas enige weken geleden door de diverse auto-
fabrieken zijn geïntroduceerd. Wij noemen slechts de
verschillende typen Opel Rekords, de nieuwe Fordserie
met de Taunusmodellen 12M 15 M en 17 M, terwijl
natuurlijk onze eigen nieuwe DAF „44" ook op deze
expositie een opvallende plaats heeft gekregen.
Ole Madsen lang
uitgeschakeld
KOPENHAGEN De 31-jarige Deense
proef voetballer Ole Madsen, die speelt voor
het Rotterdamse Sparta, is tenminste eni
ge maanden uitgeschakeld.
Madsen, die de vorige week in Dene
marken is aangekomen om er te trouwen,
ligt in het ziekenhuis te Gentofte en zijn
vrouw heeft bevestigd dat, terwijl haar
man met griep in 't ziekenhuis lag, is ge
constateerd dat zijn hart niet in orde is.
Mevrouw Madsen verklaarde dat haar
man zeker een maand in het ziekenhuis
moet blijven. Madsen krijgt Injecties. De
dokters weigeren zich erover uit te laten
hoe lang hij niet zal kunnen voetballen.
DWS uitgeschakeld
voor intertoto
SOSNOWICE In de tweede wed
strijd voor de kwartfinales van de in ter
toto-competitie werd DWS uitgeschakeld,
In Sosnowice verloren de Amsterdam
mers met 30 van Zaglevie. De eerste
wedstrijd in Amsterdam eindigde ln een
gelijkspel: 22. Zaglevie kwalificeerde
zich voor de halve finales.
DEN HAAG (ANP) Donderdagmid
dag heeft de minister van Binnenlandse
Zaken, prof. mr. P. J. Verdam, de op
11 juli 1966 ingestelde commissie ter be
studering van het vraagstuk vai
filmkeuring officieel geïnstalleerd. De
ze commissie zal de minister adviseren
over de vraag, of het gewenst is de i
gelijkheid tot nakeuring van films
doen vervallen en wijziging in het be
staande stelsel der centrale filmkeuring
aan te brengen.
Minister Verdam herinnerde
dat het in mei veertig jaar geleden
dat de bioscoopwet tot stand kwam. Se
dertdien is er, ook op het door de bios
coopwet bestreken terrein, wel het
en ander veranderd.
Een niet onbelangrijke minderheid in
het parlement verzette zich toentertijd
fel tegen de invoering van een centrale
filmkeuring, voor zover deze althans ook
voor volwassenen zou gelden. Ook de
vraag, in hoeverre er nog plaats zou
zijn voor een gemeentelijke nakeuring,
bracht de gemoederen hevig in beroe-
Er is in de afgelopen veertig jaar
toch wel een gewijzigde situatie ont
staan. Het gemiddelde peil van de bios
cooptheaters in ons land ls aanzienlijk
gestegen. Ook de filmindustrie heeft 'n
dynamische ontwikkeling doorgemaakt.
Meer dan vroeger worden er films in
omloop gebracht, die een artistieke
waarde hebben of althans een goede
vorm van amusement bieden.
Het ligt voor de hand, dat deze ont
wikkeling ook bij de politieke menings
vorming haar weerslag vindt. Dit kwam
met name tot uitdrukking, toen in
in de Tweede Kamer de behandeling
plaats vond van het wetsontwerp tot
wijziging van de bioscoopwet.
Bij het debat werd enerzijds de
trale filmkeuring over het algemeen als
nuttig instituut gezien, anderzijds
bleek de gemeentelijke nakeuring
zaak, die ook de voorstanders daarvan
Tour 1967 van
30 juni t/m 23 juli
PARIJS. De organisatoren
van de Ronde van Frankrijk heb
ben bekend gemaakt dat dit evene
ment in 1967 van 30 juni tot en
met 23 juli zal worden gehouden.
Karstens-Zoet
om Trofeo Bracchi
DEN HAAG. Gerben Karstens en
Bart Zoet zullen ons land op vrijdag
4 november vertegenwoordigen in de
grote internationale koppeltijdrit van
Bergamo naar Milaan om de Trofeo
Bracchi.
In deze tijdrit zullen onze landgenoten
het o.a. moeten opnemen tegen de kop
pels Anquetil-Stablinsky, de winnaars
van het vorig jaar, Merkx-Bracke, Pouli-
dor-Pingeon en het sterke Italiaanse
duo Gimondd-Motta. V.orig jaar werd
Gerben Karstens, na lange tijd met Henk
Nijdam de leiding geheid te hebben, in
het laatste gedeelte van de strijd door
/al van Nijdam uitgeschakeld.
wel nader in ogenschouw wilden nemen,
aldus de minister.
„Deze stand van zaken heeft voor
mijn ambtsvoorganger het aanknopings
punt opgeleverd voor de instelling van
uw commissie".
Op 13 december 1962 liep de behande
ling van de wijziging van de bioscoop
wet uit op een schorsing van de beraad
slaging door indiening van een amende
ment, dat tot doel had de nakeurings-
bevoegdheid van de gemeentebesturen
uit de bioscoopwet te liniëren.
De aan de commissie gegeven op
dracht is echter ruimer en strekt zich
ook uit tot het stelsel van de centrale
filmkeuring zelf. Deze tweeledigheid
van de opdracht heeft een goede grond.
Voor velen zal immers het oordeel over
de wenselijkheid van een nakeuringsmo-
gelijkheid afhankelijk zijn van de wijze,
waarop de centrale keuring functioneert.
Met betrekking tot het toezicht op de
vertoning van films voor de televisie be
hoeft de commissie zich niet recht
streeks bezig te houden.
ZTÏTEDEN
IN DE WOLKEN
OVER KINDVALL
STOCKHOLM De Zweedse voetbal
kenners zfln vol lof over het spel dat
Ove Kindvall (van Feijenoord) woensdag
avond heeft laten zien in de interland
van Zweden tegen Oostenrijk waarvoor
hij door Feijenoord aan Zweden was uit
geleend. Tore Brodd, voorzitter van de
Zweedse voetbalbond, is van plan bin
nenkort naar Rotterdam te gaan om met
Feijenoord te praten over vrijlating van
Kindvall voor de Europabekerwedstrijd
tegen Portugal, in Lissabon op 13 noVem-
„Samen met middenvoor Agne Simons-
son vormde Kindvall onze grote kracht.
Zonder hem kunnen we in Lissabon niet
spelen", zei Orbar Bergmark, de manager
van de nationale ploeg. „We moeten
Kindvall zien vrij te krijgen. We hebben
hem nodig. Met zijn grote snelheid trekt
hij de verdediging open voor zichzelf en
>or anderen".
Svenska Dagbladet schreef over Kind
vall: „Hij was de beste man op het veld.
Hij was snel, attent en altijd gevaarlijk.
Hij was eenvoudig groot".
De leider van de Portugese ploeg, Ma
nuel Alfono, die naar Stockholm was ge
komen om te „spioneren", zei: ,,Ik ben
blij dat ik deze reis heb gemaakt. Na de
goede wedstrijd van de Zweden kan ik
garanderen dat we hen niet zullen on
derschatten. Ik was onder de Indruk van
de snelle Zweedse voorhoede, waarin
Kindvall en Simonsson de uitblinkers
waren".
Ik ben bang dat het moeilijk voor me
worden vrij te krijgen voor de wed
strijd in Portugal, daar Feijenoord die-
zelfde dag voor de competitie moet spelen
tegen landskampioen Ajax. Dat wordt
belangrijke wedstrijd", aldus
Kindvall zelf.
Jan Janssen vierde
PARIJS De Belg Edy Merckx zege
vierde gisteren in de negende Grand Prix
de l'Amitié, een wedstrijd over 75 km, in
1 uur, 52 min. 39 sec. Op de tweede
plaats eindigde de Fransman Stablinski,
derde werd zijn landgenoot Jacques An-
quetil en vierde de Nederlander Jan
Janssen,
Imp Sport. De motor heeft een inhoud van
875 cc en een vermogen van 55 rem-pk
tegenover 42 rem-pk in de gewone Hill-
Een nieuwe tweezitter coupe biedt
Triumph onder de naam GT 6. De wagen
is gebaseerd op het chassis van de
Triumph Spitfire met een carrosserie die
is afgeleid van de succesvolle Le Mans
Spitfires. Als krachtbron fungeert een op
gevoerde uitvoering van de 2 liter 6 cilin
der uit de Triumrh 2000, die In de GT 6
95 rem-pk ontwikkelt.
Verbeterde audi's
Auto Union heeft het programma van
Audi krachtig onder handen genomen. Op
de Parijse Salon komt de Duitse fabriek
thans met drie modellen. Het basistype
met een 72 dln-pk motor (prijs f 8.580.-)
de nieuwe Audi 80 met een 80 pk-kracht-
bron en wat extra-luxe (prijs f 9.080,-) en
het nieuwe topmodel van Auto Union, de'
Audi Super 90 die eveneens over een
viertaktmotor beschikt, maar nu een in
houd heeft van 1770 cc en een vermogen
levert van 90 pk. De topsnelheid van de
„Super 90" bedraagt 163 km per uur, ter
wijl het benzineverbruik 8,9 liter op 100
km is. De prQs van deze wagen: f 9.980,-.
Uit de vele nieuwe types die in Parijs
te zien zijn kiezen wij er nog een: de
nieuwe Chryslers. De Plymouth Valiant
en de Dodge Dart zijn beide totaal gewij
zigd. De carrosserie is thans door stalen
spanten verstevigd en herinnert nog zeer
gering aan de voorgaande types. De
Valiant kreeg een 5 cm langere wielbasis,
Het nieuwe topmodel van Auto
Union, de Audi Super 90, een van de
snufjes (nog net onder de 10.000
gulden) van de Parijse Salon. Een
wat gedegen wagen op het eerste
gezicht, wat niet wegneemt, dat het
een temperamentvol raspaard is,
waarmee men in 12,5 seconden van
nul op honderd kilometer zit.
maar de lengte van de wagen is geljjk ge
bleven. De Dart behield zqn wielbasis van
2,82 m, maar werd qua lengte enigszins
korter dan zijn voorganger. De Imperial
heeft ook een nieuwe carrosserie, maar
daarnaast ook een totaal gewijzigde motor,
die van het V8-type is en een inhoud heeft
van 5211 cc. De krachtbron is ruim 27 kg
lichter geworden.
Geluk
^Mwens
AMSTERDAM Ajax, dat de moei
lijke uitwedstrijd tegen Besiktas in een
21-zege omzette, is gisteravond, om
kwart over zes bij de terugkeer uit
Istanboél door een groep supporters op
Schiphol enthousiast ontvangen. Er
klonk applaus en men zwaaide met
Ajaxvlaggen. Bij zijn thuiskomst wachtte
voorzitter J. van Praag een aangename
verrassing. Er was een telegram afgege
ven met de volgende inhoud: ,J£ijn har
telijke gelukwensen aan u allen met de
zo verheugende overwinning van het
Ajaxelftal op Besiktas". Ondertekend: de
prins der Nederlanden.
IN Salzburg wordt, sedert 1956, om de twee jaren een ten
toonstelling van christelijke kunst gehouden. Deze „Bien
nale Christlicher Kunst der Gegenwart" heeft zich ontwikkeld
tot een representatieve expositie van de religieuze stromingen,
zoals die in bijna de gehele wereld gestalte krijgen in edele
materialen en vormen. De Biennale, die op het ogenblik
plaatsvindt, heeft als thema de kerkarchitectuur onder het
motto: Huis van God of huis van de gemeente? „Bijzonder
indrukwekkend en omvangrijk is de Nederlandse bijdrage",
aldus de Rheinischer Merkur.
in de plaats van het Domus Ded (huis
van God) gekomen zou zijn.
Daarmee verschoof opvallend het
zwaartepunt bij de uiteenzettingen, die
de moderne kerkenbow ugedrendeu 'n
halve eeuw begeleid hebben. Zij wa
ren immers van essentiële en niet van
existentiële aard: zij gingen over het
wezen van het heilige en stelden de
mogelijkheid, ja zelfs de noodzakelijk
heid ervan niet in twijfel." Leitl komt
tot de compromisuitdrukking: Het ge
heiligde huis van de gemeente-
Een van vele hulzen.
In een andere bijdrage zegt daaren
tegen Herbert Muck S.J.: „Een kerk is
een van de vele huizen (ze moet in de
uitwendige vormgeving niet als zodanig
herkenbaar zijn). Van een uniforme
voorstelling van „kerkgebouwen" kan
geen sprake meer zijn. De „kerkfa
briek" is een complexbouw als ruim
telijke groepering voor kerkelijke dien
sten. Er bestaat een theologische ruim
te, die we „sacraal" noemen. In het
bouwlichaam kan deze alleen met het
in acht nemen van voornoemde tot
uitdrukking komen."
Een controverse, die in ons land twee
jaar geleden nogal actueel was naar
aanleiding van het Adelbertrapport
over kerkenbouw.
De kerkenbouw, die op de Biennale
getoond wordt (foto's, plattegronden
en maquettes) laat de christelijke
architectuur zien op deze weg naar de
nieuw gefixeerde plaats van de kerk
in het leven.
De Nederlandse kerken, daar ge-
Het klinkt nogal vleiend
bedenkt dat onder meer aanwezig zijn
de landen Italië. Japan. Bondsrepu
bliek, Spanje. Oostenrijk, Zwitserland
en (voor het eerst) landen van achter
het IJzeren Gordijn: Polen, Joego
slavië en Hongarije. Interessant is
met name de problematiek, die
zeker nu net begrip „christelijke
knst" zelf oproept. Is er nog sprake
van kunst, die als diepste inspiratie
bron het christendom heeft Het
begrip Kerk en wereld (van het
roemruchte schema 13) spreekt
eigenlijk over mensen met één
been in de Kerk en het andere
in de wereld: bouwt kerken, waarvan
de goegemeente zich afvraagt of het
een theater of een kerkgebouw is. Eén
zaak is duidelijk: we worden ons be
wust van een pijnlijke desintegratie
tussen beide begrippen in het leven
van alledag.
Alfons Leitl, een architect uit Keulen,
schrijft in de catalogus: „Vijftien
jaar geleden werd het alternatief (huis
van God of van de gemeente) nog
ernstig' opgenomen. Voor ons allen
staat het onomstotelijk vast, dat de
dienst, die wij in de bouw en de ge
stalte van de kerken uitdrukking ge
ven alleen bestemd ls voor het huis
van God. Op een congres van vak
mensen in dit voorjaar deed zich het
verbluffende feit voor dat enkele ui
terst rationele theologen het huis van
God als plaats van aanbidding en ver
ering te zeer een rest-begrip toescheen,
terwijl de meeste architecten het niet
begrijpen wilden dat de gebruiks
waarde van een gemeenteverzamellngs-
ruimte met bijbehorende dienstruimten
toond, die de oosterburen het meest
imponeren zijn o.a. de O.-L.-Vrouw
van Goede Raad te Maastricht van
Huysmans, de Jozefkerk in Wate
ringen van D- van Mourik en
De Hoeksteen in Uithoorn van en
Rietveld. Over de kerk van Huys
mans kunnen wij zelf niet bijzonder
enthousiast doen. Voor de enige kerk
van Rietveld, die enige tijd geleden
overleedhebben we alle bewondering.
Dit hervormd kerkelijk centrum is
een Domus Dei waarin hei boven
zinnelijke in de materie verankerd
ligt. En dan te toeten dat Rietveld
deze eerste kerkelijke opdracht op
het eind van zijn leven geaccepteerd
als „humanist" met grote schroom
heeft.
Nog meer dan bij de architectuur komt
op deze Biennale bij de sculpturen en
de schilderkunst het probleem „chris
telijke kunst" naar voren. Werken van
de Nederlanders Guntena&r e Rene-
man worden abstract leeg genoemd.
Van de liturgische untensilia wordt
gezegd, dat het alleen de Italiaanse
franciscaan Constantino Rugger! ge
lukt aan het gebruikelijke smukwerk
of sporttrofee, model te ontkomen.
Kerkgewaden zijn de moeite waard:
vooral van de Oostenrijker Josef Mikl
en de Zweedse Karin Ekengrin. Albert
Schilling uit Zwitserland is er met ont
werpen voor altaren, die nieuwe moge
lijkheden bieden. Van de onlangs over
leden Arp springt een tabernakel in
marmer en brons in het oog. Hoewel
het interessant is, dat ook de Oost-
europese landen voor het eerst aanwe
zig zijn, bieden zij maar weinig op
zienbarends.
Het begrip christelijke kunst mag dan
op de helling staan, in Salzburg ziet
men dat het christendom, het rand-
christendom of voor mijn part
de huidige geestelijke revolutie en evo
lutie in het christendom nog vele han
den en geesten inspireert. Het is, dacht
ik. niet te boud gezegd, dat de wor
stelende creativiteit met de stof. een
flinke bijdrage kan leveren bij het uit
kristalliseren van een vernieuwd chris
tendom.
