PH-AIP
geland
hoera!
hoera!
IN DJAKARTA ZAG HET
'WART VAN WITKIELEN'
Hef is
aljemaa[
noga[ gewo
geworden
wan, grondzicht.
Vik 'm d'r in!"
VLUCHT KL 833
NAAR DJAKARTA
JR8TNUMMER 1965
PAGINA S
Uit het mistgordijn rolt de Pelikaan als 'n spookverschijning het verlichte platform op
IENDUIZENDEN, die urenlang de vlijmscherpe oostenwind
trotseren, ondergaan het meest verbijsterende moment
van de wekenlange Pelikaanroes, die Nederland in de
laatste weken van 1933 bedwelmt. Al vroeg in de middag
van die gedenkwaardige 30ste december 1933 stromen
de duizenden naar Schiphol om de happy ending van een
grandioos luchtvaartavontuur te beleven. Het is crisistijd
i opkikkertjes waarvoor Plesmans KLM in die jaren zorgt, worden
I geslikt. De Indiëroute is gelijk balsem tegen de schrijnende pijn
i werkloosheid en armoede. Urenlang al wachten de luchtvaartenthou-
Vsiasten in het stro dat rond het platform is gelegd om de voeten wat
fwarmer te houden. Cordons van politie en matrozen moeten de menigte
inbedwang houden als die straks al te onstuimig in haar vreugdebetoon
worden.
1 op
f r ;o
M
iets hapert aan de middelste motor. Techni
cus Veenendaal stopt de motoren. Er wordt
druk gepraat in de hangar. Dan wordt ie
dereen die er niets te maken heeft wegge
stuurd en gaan de deuren dicht. Terwijl er
druk gesleuteld wordt zitten de bemannings
leden met lange gezichten in de restaura
tie. De toeschouwers wachten. Kwartier na
kwartier. Om tien over vier komt Plesman:
„Mijne heren, de Zilvermeeuw vertrekt
niet. De Pelikaan gaat".
„Doe het in zeven'
De Pelikaan! Het had net zo goed de Oe
hoe of de Snip kunnen wezen. I)e Pelikaan
stond toevallig klaar. Plesman belooft: vóór
Kerstmis is de Pelikaan in Indië. Tegen
Smirnoff zegt hg: „Doe het in zeven, als
het kón in zes dagen." Smirnoff knikt. „Als
het kan, doen we het ook." fn een wolk van
stof en sneeuw stuift de Pelikaan de nacht
in. Het is kwart over vier in de ochtend van
de 18de december.
Vier over half tien landt de Pelikaan in
Marseille. De ochtendbladen hebben dan in
Nederland met grote koppen van de pech
melding gemaakt. In koor troosten zij het
publiek: gelukkig maar dat de motorpech
vóór het vertrek optrad en niet tijdens de
reis. De teleurstelling is groot want in Grot-
tagli staat de Postjager van het met de
KLM-kerstvlucht concurrerende Comité
Postvlucht met een kapotte motor aan de
de echtgenoten en de kinderen van de
nanning zijn er, behalve mevrouw
irnoff, die kort na het geruchtmakende
trek van de Pelikaan ernstig ziek werd
het ziekenhuis een spoedoperatie onder-
Iedereen weet dat. Ook Iwan Smirnoff,
it Plesman heeft het hem telefonisch
de aankomst in Batavia.
die hijnwerpers verlichten het platform maar
ken de muur wan mist verderop nog on-
rdringbaarder voor het oog. Uit luidspre-
klinkt opgewekte marsmuziek, nu
dan onderbroken door met gejuich ont-
igen positieopgaven van de Pelikaan,
el Nederland zit in de huiskamers aan
radio gekluisterd. Maar op de golfleng-
van het luchtverkeer wordt het stil. nu
recordvogel zich door dichte mist naar
(t nest schroeft. Plesman kijkt bedenke-
„Ze zijn er nog niet" zegt hij „en het
wordt steeds slechter."
i komt Waalhaven aan de lijn: „De Pe-
pan is hier gehoord!" Daar waar weinig
ikkigen nog beschutting tegen de kou
iden, in de restauraties, gangen en ver
eken, ontstaat een enorm gedrang. De
zwijgt en staart doelloos de mist in.
tseling klinkt een zwak gebrom van
gtuigmotoren. „Daar zijn ze!", roept
sman. Honderden mensen beginnen het
helmus te zingen. Anderen juichen en
en. Maar de Pelikaan heeft het nest
niet gevonden. Het lijkt wel of de mist
ker wordt. Het geluid sterft weer weg.
is dan tien over half tien. Tien minuten
is de Pelikaan nog steeds niet binnen
loorsafstand. Het gejuich is al lang ver-
md. Een sneeuwbui zwiept over de vlieg-
De toren troost: Smirnoff is geklom-
>m het radiobaken te zoeken. Dat kan
ven duren. Tien uur: daar is weer het
un van de drie Wasps. Lager nu. Maar
verdwijnt de Pelikaan. De sneeuwbui
:r; daarvoor in de plaats striemt de
;el tienduizenden gezichten. De spanning
gt. Zal de Pelikaan uitwijken naar Soes
berg of Twente? Twaalf minuten over
hij is er weer. Even ziet men tussen
efoo mistflarden door een klein lichtje.
dan: als iedereen al denkt dat Smirnoff
nieuwe ronde ingaat, komt de onverge-
(jkc climax. Volkomen onverwacht stuift
Pelikaan uit het mistgordijn te voorschijn
rolt het verlichte platform op tot vlak
de voeten van de breed-lachende Plcs-
Even is de menigte verbijsterd door
haast onwerkelijke verschijning. Maar
ze Smirnoff en Soer zien wuiven vanuit
'erlichte cockpit en het hoofd van de klei-
Grosfeld uit een open cabineraam zien
igelen dan barst de menigte los in een
zinnig vreugdebetoon. Een ongekend la-
dat pas ophoudt als voor de eerste van
rU van elf sprekers stilte wordt ver-
iht.
moff, Van Beukering en Soer (v.l.n.rj na aankomst op Schiphol.
De bemanning heeft
géén slaap. Af en toe
wordt er even gedut
dagen vloog de eenvoudige lijnkist naar
Indië en terug deed de brave PH-AIP
er niet langer over. In die dagen duurde
een normale uitreis negen of tien da
gen en de terugreis acht. Het record
dat de Pelikaan aan flarden vloog was
amper een half jaar oud: zeven dagen.
Niettemin begint het Pelikaanavontuur met
een nationale teleurstelling.
Het is koud op Schiphol in de avond van 18
december hoewel niet zo erg als een week
tevoren toen de Postjager Van Pander
met Asjes en Geyssendorffer aan de knup
pel met kerstpost naar Batavia vertrok. En
kele honderden mensen zijn bereid om
staande op Schiphol te overnachten om het
vertrek van de gloednieuwe Fokker F-20
„Zilvermeeuw" gade te slaan. Zilverglan-
zend staat de gestroomlijnde KLM-vogel |n
hangar-B. De drie motoren draaien proef.
Motorstoring
t
Brok in de keel
de huiskamers slikken zelfs de stoersten
brok uit de keel weg en proberen kramp-
itig de prikkel achter de ogen te ver-
|ven.
bioscopen en theaters worden de pro-
oo*J irnma'8 onderbroken, in de café-dansants
>t de muziek. De Pelikaan is geland en
,eue eft zelfs het eigen record van de uitreis
broken. Staande zingen de bezoekers het
Hhelmus. Zo ging dat in 1933 nog.
•at die „ouwe Pelikaan" niet de Turk
•n Pietje Zoet op de bok had volbracht
dan ook wél verbluffend. In goed 4
Dertig postzakken, inhoudende 31.000 stuks
post, wegend 187 kg. worden onder belang
stelling van minister De Wilde en ir. Dam
me van de PTT ingeladen. Er is niet zoveel
post want er is niets by voor „onderweg."
De „Zilvermeeuw" gaat een versnelde post
vlucht uitvoeren. Voor Kerstmis moet hij in
Batavia zijn en dat niet alleen: op oudejaars
dag moet de post uit Indië in de Neder
landse brievenbussen liggen.
Om drie uur die nacht moet de Zilvermeeuw
starten. Het is nu half drie geweest en hon
derden paren ogen zijn gericht op Iwan
Smirnoff, de geboren Rus die Turk wordt
genoemd. Piet Soer, een Drent die door
Smirnoff pleegt te worden aangesproken met
Pietje Zoet, de kleine Roosendaalse boord
werktuigkundige Grosfeld en de man die
de minste slaap zal krijgen onderweg: mar
conist Van Reukering.
De vier staan op het punt hun plaatsen in
de Zilvermeeuw te bezetten als er plotseling
grond te wachten tot er ee
Per schip
Om zeven over tien vertrekt de Pelikaan
van Marseille en arriveert om kwart voor
één in Rome. Het besluit om tot half één in
de nacht ln Rome te wachten doet de
Schipholmensen de wenkbrauwen fronsen.
Zo boek je geen recordsMaar Smirnoff
en Soer weten wat ze doen. Zij hebben hun
plan getrokken. Een plan waarin op de ne
gentiende nog niemand erg heeft. Direct na
de start op Schiphol heeft Smirnoff tegen
Soer gezegd: „Piet ga jij nou de cabine in
en werk een plannetje uit op basis van het
vluchtplan van de Zilvermeeuw" Soer kijkt
daar nauwelijks van op al is de consequen
tie van die opdracht verbluffend. Dat bete
kent dat de Pelikaan óók in vier dagen naar
Indië moet. Voor zoiets is Soer wel te vin
den en hU slaat aan het rekenen. Boven de
Franse grens is het plan klaar.
De pers pruttelt nog wat na over de kapotte
motor. Een zekere Kennedy komt speciaal
uit Amerika om de panne te onderzoeken
melden de bladen op de 19de. Over de Peli
kaan niets dan de normale positieopgave, ge
bruikelijk in die dagen.
De Pelikaan heeft dan een ruig nachtje ach
ter de rug. Van Rome naar Salonlkl. Ge
dwongen want het doel is Athene maar het
weer doet de Pelikaan verdwalen. Verder
schroeft zich die dag de Pelikaan: Athene,
Cairo en om precies kwart over elf die
avond landt de PH-AIP in Bagdad.
Jacht op Sillevis
De twintigste december is 25 minuten oud
als de Pelikaan weer vertrekt. Smirnoff
jaagt nu niet alleen op een record maar ook
op lie post van de Postjager, door Imperial
Airways van Grottagli naar Cairo gebracht
en daar overgenomen door „Boontje" Sille
vis, op een gewone lljnvlucht naar Indië.
Sillevis vertrekt net van Bagdad als de Pe
likaan binnenstuift.
Als Nederland goed en wel wakker is. vliegt
de Pelikaan al het lange traject van Djask
naar Karatsji. Eerder hebben ze ook In Bus-
hlr Sillevis nét gemist. In Djask hetzelfde
liedje ..Mr Sillevis has just left" Veel haast
maar ookflensjes eten. In Djask! In Ka
ratsji zién ze Sillevis wegspringen ala ze de
landing ingaan „Mr. Sillevis has just left!"
„Geef hiér die benzlneslnng!" snauwt Gros
feld, „we hebben het zelf ook wel gezien".
Drieduizend kilometer, over Irak. Perzië,
Beloeksjistan en Sind, raast de Pelikaan ach
ter de postzakken van het comité aan. Het
belangrijkste doel van de jacht: laten zien
dat de improvisatie van de KLM méér
waard is dan „de welberekende daad" van
het Luchtpostcomité.
Dat gebeurt allemaal op de twintigste. En
nog méér. In Nederland worden ze wakker.
Een avondblad is aan het rekenen geslagen
en houdt de lezers voor dat als het zó door
gaat. die dekselse Pelikaan al op de 22ste In
Batavia zal zijn. In vier dagen! Dezelfde
avond wint de KLM. In Jodhpoer moeten de
Waspmotoren van verse olie worden voor
zien. Dat is verplicht en geldt dus ook voor
„Boontje" Sillevis. Als de Pelikaan om
kwart voor 6 die middag op Jodhpoer landt
geeft Sillevis zich gewonnen. Sportlef geeft
hy de Pelikaan voorrang bij de afhandeling
van allerlei zaken. De post wordt overgela
den. Om acht uur stuift de PH-AIP weer
weg. De bemanning heeft géén slaap. Af en
toe wordt er even gedut. Dat is alles.
Allahabad wordt twintig minuten na midder
nacht bereikt, Calcutta net voor zonsop
komst, Rangoon om goed half tien ln de
morgen van de 21ste. Nederland heeft het
gesnapt. Er is al een krant die een reken
sommetje maakt voor de terugtocht. Straks
Is die Pelikaan nog voor nieuwjaar terug
óók.
Militair escorte
13.30 Bangkok. Bloemen van de Neder
landse kolonie. Extra-hulpvaardigheid van
de Britten. De wereld heeft het epos ont
dekt. Flink diner. Dan om zes uur
verder naar Alor Star. Op het moment dat
de klok de eerste minuut van de 22ste weg-
tikt, start de Pelikaan naar Singapore. Daar
is de commissie van ontvangst nog Indruk
wekkender. De Nederlandse kolonie en
heel de „hoge druk" van de Britse lucht
macht in het Verre Oosten is er. Bloemen,
erewijn, toespraken Vijfentwintig minuten
later vallen Smirnoff en Soer van verbazing
haast van de bok. Een escorte van twaalf
Britse bommenwerpers. Dat is de KLM nog
nóóit overkomen.
Palembang: dolle vreugde, bloemen, toespra
ken. Maar kort asjeblieft want er Is maar
vijfentwintig minuten tijd. In Palembang
snappen ze het. Om 8.45 verschijnt de Peli
kaan boven de luchthaven |ian Batavia.
Even lijkt het erop dat de uitzinnige menig
te de Pelikaan zal bestormen en verscheu
ren. De trouwe vogel biyf^ gespaard. Niet
echter de bemanning. Die gaat gebukt on
der het letterlijk beukend enthousias
me. Ze moeten op de Behouders. Ze moe
ten voor de microfoon en ze willen slapen.
Zware terugreis
De terugreis op de 27ste te 00.52 plaat
selijke tijd vertrekken ze weer is vanaf
het begin moeilijk. Het weer zit niet mee
en van Rangoon tot Lyon kampen de der
tienhonderd paardekrachten van de Fokker
F-18 uur na uur. met tegenwind. En daar
komt dan de mist van Schiphol als toegift
nog by.
In de cockpit is de spanning te snyden.
Smirnoff en Soer en ook Grosfeld en Van
Beukering zyn doodmoe.
De terugreis, vier dagen, vier uren en 25
minuten heeft, ondanks tegenwind en tegen
slag precies tien minuten korter geduurd
dan de uitreis. En die was al korter dan die
van de Zilvermeeuw geweest zou zijn'
WTM KOCK
EN door merg
en been dringend
gekrijs zwelt op
uit de vier mach-
tige straalmoto-
ren De mannen
op het platform
stoppen hun vin
gers in de oren.
Op de promenade
zwaaien de uit-
wuivers met zakdoeken en sjaals.
Langzaam zwenkend, dan sneller, rolt
de DC-8 PH-DCA „Albert Plesman"
het platform af en de rolbaan naar
startbaan 24 op. Weinig minuten
later verheft de kolos zich ogenschijn
lijk moeizaam van de betonnen start
baan, een kielzog van zwarte rook
achter zich aan trekkend.
CCHIPHOLTOWER loodst de KLM 833 naar
luchtweg Ambcr-10, van Amsterdam
naar Düsseldorf en Frankfurt a/M. Via de
ze luchtweg (een „koker" van 18 kilometer
breed, een bodem op 900 meter en het pla
fond op 6000 meter) snelt de PH-DCA naar
Frankfurt voor de eerste tussenlanding. Het
is maar een kort stukje. Over nauwelijks
een uur zal vierbander Engele Gerritsen de
machine op de luchthaven van Frankfurt
aan de grond zetten. Hij heeft, kort
voor het vertrek, in de cockpit het collegiale
woordenduel om de linkerzitplaats gewon
nen van zijn gezagvoerder eveneens vier
bander Jelke Braaksma. „De linkerplaats
is het attractiefste", heeft captain Braaks
ma toegelicht, „want wie daarop zit is het
meeat in actie".
Niemand van de achterblijvers op Schip
hol krijgt de aanvechting om het Wilhelmus
Start Schiphol
vrijdag 13.10 uur
Landing
Kemajoran
zaterdag 11.10 uur
aan te heffen als de Albert Plesman vertrekt
zoals toen de Pelikaan vertrok ln 1933. Het
is allemaal nogal gewoon geworden en zelfs
het feit dat de Albert Plesman over nog
geen 24 uur zal neerstrijken op de Kemajo
ran, de luchthaven van de Indonesische
hoofdstad, maakt op nog nauwelijks iemand
enige indruk.
Vlucht KL 833 na«r Djakarta een van de
elf wekelijkse vluchten van Schiphol nanr
het Verre Oosten - vertrekt elke vrijdag om
tien over één 's middags. Het aantal tussen
landingen is heel wal geringer dan dat van
de Pelikaan. Via Frankfurt en Rome komt
de Albert Plesman dezelfde uvond om vijf
over acht (Nederlnndse tijd) in Cairo aan.
Daar staat een nieuwe bemanning gereed
om de machine ln één ruk nnar Knratsji
te vliegen. Om 0.55 uur op zaterdagmor
gen (in Karatsji is het dan al 4.55) arri
veert de KLM-machine daar. Weer wordt
de bemanning afgelost, want ook ln de
luchtvaart gelden sociale normen. In Cairo
slaapt Inmiddels captain Braaksma de slaap
der rechtvaardigen. Hij heeft een flink
werkdagje achter de rug. Een dag later zal
hij op zijn beurt verder vliegen naar Ka
ratsji ln een machine die hij overneemt van
de man die haar meebracht uit Amsterdam.
Braaksma en Gerritsen gaan deze keer niet
verder dan Karatsji. Dat betekent dat ze
over een dag of tien thuis zijn.
Van Karatsji vliegt de PH-DCA Intussen
non-stop naar Bungkok. De machine arri
veert daar op het moment, dnt In Cairo de
mensen zich naar het werk beginnen te be
geven en captain Braaksma niet lang meer
slapen zal, tenzij hij het la.it heeft gemaakt
de vorige avond ln Amsterdam is het dan
vijf over zes in de morgen en nog donker.
in Bangkok achter is hat vijl over hall twaalf
en nadert de tropenzon zijn hoogtepunt aan
de hemel. Binnen het uur vertrekt de Al-
bert Plesman weer en ruim twee uur later
landt de DC-8 op de luchthaven van Singa
pore. Het is dan nog maar anderhalf uur
vliegen naar Djakarta
slaat het uurwerk van de West
Amsterdam het eerste kwartier
I>e vrije zaterdag is pus Itegunne».
ten na de
rtoren In
Prestatie
In 22 uur precies heeft de DC-8, voortsnel
lend over gebergten, zeeën, woestijnen en
oerwouden, post, vracht en passagiers van
Schiphol naar Djakarta gebracht. Een ge
wone lljnvlucht. In 1933 stond Nederland op
z'n kop omdat de Pelikaan, alle records
brekend, er muur goed vier dagen over
deed.
Dat was ook nis men terugkykt een
hele prestatie. De Fokker F-18 was een bea
te kist. daar niet van, maar vergeleken bij
een DC-8 was het maar een stukje speel
goed, een trekschuit tegenover een Cadillac.
De bemanning van de Pelikaan werd welis
waar op elk vliegveld aangemoedigd, maar
nergens afgelost. Vnn de vier dagen die
de reis dnurde. brachten Smirnoff en zijn
mnnnen bijna 87 uur in de lucht door en zelfs
de korte stops waren onvoldoende om eens
flink te slapen. Zonder nl te veel tegenwind
vloog de Pelikuan 240 kilometer per uur. De
DC-8 haalt bijna de duizend! Wat die Pe
likaan deed was dus bepaald niet gering.
Lange weg
Toch is ook het vliegen anno 1965 bepaald
geen job voor Jan Salie. Het Is geen haan
waarin je Je uurtjes waarachtig wel haalt,
al zullen het er geen 87 in vier dagen zijn en
je moet ln Je hoofd duizendmaal zoveel heb
ben zitten als in de dikst gevulde navigatle-
tas. Als vlerbnnder Gerritsen in de buurt
VHn Winterswijk het Nederlandse luchtruim
verlaat, zit hij amper een kwartier in de
lucht muur hij heeft er ul dik tweeëneen
half uur KL 833-werk opzitten.
Twee uur voor de start arriveren de vliegers,
de boordwerktuigkundigen en het cabine
personeel bij het meldlngshureau. Iixlrr
haalt er zijn paperassen op en gaat dan nnn
het werk om de i'II-DCA, zojuist aangewe
zen voor vlucht KI. 838. op tijd In de lucht
te hebben
Er ln vandaag Iets met het vervoersbedrijf
van de KLM aan de hand en dat heeft tot
gevolg dat captuln Braaksma nog ln zijn
huls In Amstelveen zit te wachten als zijn
co-piloot Gerritsen cn stewardess Elfrleda
Bo« als eersten van de KL 833-crew In het
meldingsbureau arriveren Gerritsen dia
zelf vierbander Is en momenteel praktyk
opdoet om binnenkort het gezagvoerder-
schap op de DC-8 te kunnen uitoefenen, be
sluit alvast de lange weg langs de kantoren
naar de cockpit te beginnen. Bij metro hoort
hij, dat het goed weer is over het algemeen.
In het hart van de Schlpholorganisnlle,
waar de wereldomspannende lijnen van de
KLM samenkomen, stuut de rijzige figuur
van captain Braaksma al over het vlirgplan
gebogen.
Het vllegpian is een belangrijk papier, In
drievoud opgemaakt. Behalve de gegevens
van het vliegtuig staan er de voorgenomen
aankomst- en vertrektijden ln. routes, vlieg
hoogten, brandstofvoorraad en ultwljkha-
vens. Ook de te gebruiken radiofrequenties
zijn erin opgenomen. Het vliegplun Is opge
maakt door een team van specialisten, dia
met letterlijk alles rekening hebben gehou
den.
Terwijl de gezagvoerder de landlngspaple-
ren tekent, de tweede vlieger de navlgatles
controleert en het cabinepersoneel zorgt
voor lectuur, babyvoeding, drankjes en hon
derden dingen meer, zit boordwerktuig
kundige Charles Cappun ul In de cockpit de
systemen te testen Tevoren heeft hij een
nauwkeurige en langdurige vllcgtulgronda
gemaakt. Klepjes open en dicht, lampjes
achter die klepjes aan en uit. Van alles wat
er achter die klepjes te zien is. weet alleen
hij het fijne.
Facultatief
ingekrompencrew ran vlucht KL 833. i In
Jeanette Bottema, „vierbander" E Gerritsn
frieda Bos, purser Von
Als 'n half uur voor 't vertrek de pas
sagiers binnenkomen, is het rond het vlleg-
i 'in- nog on oa al batrijt Igbatd i la I Ml -
ste pantryvoorraden komen aan boord Wa-
gentjes met vracht, post en bagage rijden
sf en aan. Grondaggregaten staan luid te
knetteren. Voor «Ie leek Is het een Janboel,
niet voor de redcap, zoals de voormun-vlleg-
tulgbeladlng vanwege zijn vuurrode uni
formpet wordt genoemd. Vanwege zijn mo
biele bureautje met telefoon en megafoon,
heeft hij die schijnbare chaos goed ln de
hand en als de motoren moeten worden ge
start Is het lautste wagentje vertrokken.
In de cabine gaan nu reeds de Htewardeo-
aen weldoende rond. ZIJ helpen bij het ast-
maken van de riemen, drh-n pepermunt ra
kauwgom uit. Ruiten wordt het laatste ag
gregaat. dal de geeompresaeerde lurht le
vert. nodig hij het «tarten van de motoren,
afgehaakt. Nu pas trekt ook de redcap
Heli terug. Vierbander Engele Gerritsen,
die de lliikerplnata veroverde, hint nog een
maal de ogen onderzoekend over zijn Instru
menten, knoppen, hendels en lichtje* glij
den. I>an roept hij de toren op.
WIM KOCK
