...eni
straks
mogen
de
kinderen
J
1
naar
het
konijn
komen
kijken...
CULINAIRE
ATTRACTIES
ANNO 1925
HET SPROOKJE VAN DE WITTE KERST IS NOG STEEDS NIET „UIT DE TIJD
KERSTNUMMER
reld om ferm ln de bus te blazen en
met centjes, halfjes en vlerkante stui
vers spaart hij stug door voor een ma
ger, tam konijn (kosten 85
pond). Kip vindt hij persoonlijk fijner
van smaak, maar daar behoeft hij
niet eens aan te denken. Kip is Im
mers voor de Welgestelden, voor de
bezittende klasse. Kip gaat dus
bij.
Over wijn wordt niet eens gesproken.
Een fles bourgogne kost 75 cent. ccn
fles rode port 80. haute sauterne 90
en champagne 2.25. Zeg nou zelf: daar
▼alt toch niet aan te beginnen
Een biertje kan nog. Bier kost vijf
tien centen per pul en als Je het in
limonauieglazen schenkt, lijkt het nog
heel wat. Voor de rest zal er op bei
de dagen koffie of thee worden ge
dronken, overvloedig thee, want de
pot ls geduldig.
Een radio met spoel'
en een alleenstaand
„loudspeaker", wat bot
ken en 'n vrjj spaarzc
gevulde mand met
tualiën, dat vormde V
kerstdagen materieel fcc
vullen in de twintlgt
jaren. Maar Miss J9l
had de stekker
verlichting, die t
aller deel ls, al <n h>
stopcontact gestoken
hoewel men, icaf laf
terecht de toekom
donker in kon sden,
het toch licht geworde<
al ls er dan wel
kunstlicht bij.
Als een juk
DE welvarende Nederlander,
die met de polsstok van zijn
herinnering terugspringt naar de
grijze decemberdagen van 1925,
komt terecht in een samenleving,
die suddert op de spaarbrander
van de oollectieve zuinigheid. De
buikriem zit nog steeds op het
verste gaatje en financiële uit
spattingen zijn exclusief voor
behouden aan slimme O-Wers,
die met een bolknak van zeven
cent in de mondhoek al vijf jaar
de rente innen van het kapitaal,
dat ze in de eerste wereldoorlog
bijeen gesjaggerd hebben. Met
een wervende knipoog in hun
richting adverteren de restau
rants aan de vooravond van
Kerstmis hun culinaire attrac
tie*: Zomerzorg in Leiden, een
gerenommeerd eethuis in de
vaderlandse dreven, biedt een
feestdiner bij kaarslicht aan, be
staande uit:
Paté do fol» gras,
hultras Impériales de Zél&nda,
Hor» d'oeuvre,
Veloute d'argenteutl.
Saumon du Rhln, sauoe mouNlln*
pommei natures.
Toumedo» k la Rosslnl,
Dlndon farcl aux marrons,
eompóte.
plumpudding au Rhum,
fruits et dessert.
Prijs: vier gulden. Inclusief een
halve fles goede Bordeauxwijn.
De geSerde gast, die dit bedrag nog
t» hoog vindt, maar wel bereid is om
twee harde guldens te Investeren, kan
weliswaar naar de paté en de oesters
fluiten, maar de rest van het somptu
euze menu vindt hij straks zonder
mankeren op de batterij porseleinen
borden, die «Ie oberkelner met grote
zorg op tafel zal rangschikken. Voor
deze nederige diensten krijgt deze
oberkelner per week een geel loon
zakje met 28 gulden en 75 cent erin.
Onwezenlijk aanbod
Een Haags restaurant probeert het
nog met een kerstschotel van 80 cent
(huzarensalade, rollade, pudding toe),
maar ook deze advertentie is voor de
burgerij, voor de kleine man met het
confectiepakkie an. even onwezenlijk
als de eigen auto en de vakantie in
het buitenland. Voor deze groep
(ruim 90 procent van ons volk) geldt
het reeds als een uitzonderlijke pres
tatie. als men straks iets extra's op
eigen tafel weet, te toveren. Met dat
begeerlijk doel voor ogen zijn de huis
vrouwen drie maanden geleden alvast
gaan sparen voor liet traditionele
kerstbrood Normaal kost deze mach
tige hap 85 cent. maar de bakker
geeft goddank bij aankoop van meel-
houdende spijzen ter waarde van 25
cent een gratis bonnetje Tegen inle
vering van 100 bonnen Is men op 24
december verzekerd van eefi kerst
brood van ruim één pond. rijk
doorschoten met krenten, rozijnen en
spijs.
Veel meer kan de doorsnee-Neder
lander zich daarna niet meer veroor
loven. want van een kerstgratificatie
ln de trant van 1965 hebben nog wei
nig werkgevers gehoord. ZIJ keren hun
arbeiders in die laatste week van de
cember gewoon 26 gulden uit en ver
langen voor dit vorstelijk bedrag te
recht nooit aflatende toewijding en
noeste vlijt gedurende de tienurlge werk
dag. En asjeblieft geen babbels, want
dan Is daar het gat van de deur.
Gedempte gezinsjool
dan al wel tot stakingen sijn toevluch
MUU4A, maar het lied van de arbeid
blijft voor hem toonaangevend en als
hij dat tot het bittere einde heeft ge-
tongen. reserveert hij de overgeble
ven, vrije uren voor familiebezoek en
gedempte gezinsjool. De dansen van
die dagen charleston, quick step en
wals zijn hem wel vaag bekend,
maar hij uaagt elch niet in de caba
rets en tingeltangels; de tophits
Happy days are here agajn, miss An-
nabelli, Tea for two e»j 8locates
durft hij alleen te zlftgen d/i ver
jaardagen, waar broers en zusters bij
borrel en pleegsustersbloeduijn de
geneugten van het proletariaat bele-
Voor de rest het ls een oud, afge
zaagd lied wordt er gewerkt. Elke
dag gaat hij bijtijds naar zijn werk
met zes boterhammen .en een Ijzeren
kruik vol melk of kouwe thee en als
hij 's avonds tegen zevenen thuiskomt
ruikt hij bij de deur al, wat de pot
schaft Elke dag heeft hij zijn vaste
warms maaltijd, week ln week uit,
Jaar ln. Jaar uit Maandag het restje
voedzame soep van zondag en groene
kool, dinsdag voor vader nog een kop
je soep en voor de rest bietjes, woens
dag peen met uien, donderdag zuur
kool of andijvie, vrijdag vis met pu
ree en zaterdag panharing met brood.
Met de kerstdagen ls hij echter be-
De ambtenaar zit niet veel beter: hij
verdient gemiddeld 120 gulden per
maand, maar voor die kostelijke wed-
do moet hij dan wel op kantoor ver
schijnen ln een kostuum, dat niet ver
steld ia. De correspondent bij een gro
te Nederlandse bank krijgt 90 gulden
per maand en bij zijn sollicitatie moet
hij een document overleggen, waaruit
blijkt, dat hij de middelbare school
met goed gevolg doorlopen heeft
Toch komt ook ln de meeste ambte-
narengezlnnen mrt Kerstmis 1925 geen
kip op tafel, want de vaste lasten
drukken als een juk op deze milieus.
Geen nood echter, want de eigen bal
gehakt voor elk gezinslid ls een even
begeerlijk doel om langzaam naar te
streven. Het gemiddeld bedrag, dat
voor ds kerstmaaltijd wordt uitge
trokken, schommelt tussen de vier en
zeven gulden en hiervoor kan men een
voedzame tomatensoep op tafel bren
gen en voorts een slaatje, gemaakt
van het overgebleven soepvlees, var
kensfricandeau of tam konijn en vanil
lepudding toe.
Papieren klokken
Toch ie de etemming in de verinnen
mild en de tevredenheid kent geen
grensen. Kerstbomen eie je alleen in
restaurants en cafés en thuis behelpt
men zich met slingers, papieren Jtlok-
ken of eed enkele tak sparreyro&n
fusten de zchuifdeuren.
De meests katholieke gezinnen 'be
schikken wel over een kerststal. Voor
tweevijftig koop Je al een fraaie gip
sen groep met os. ezel en een lier-
der, die een blikken toeter bespeelt.
Een pak kaarsen van 15 cent verhoogt
de broze sfeer natuurlijk aanzienlijk,
maar met een waxinelichtje (twee
stuks vijf cent) gaat de vrome gelo
vige toch ook al een heel behoorlijk
licht op.
Kostbare oase
i knapperige bo-
Zo trekt Nederland die kostbare oase
binnen: twee vrije dagen. Wat een
weelde voor mensen, die aan vakan
tie nog maar net toe zijn. De trom
mel lz gevuld met brosse theekransen
(28 cent per om
terspeculaas (18
teren heeft moeder vast voedzame
soep getrokken van een kostelijke
mergpijp, die de slager apart had ge
legd. Straks mogen de kinderen één
het konijn komen kij
ken. En ruzie ls er niet bij, want va
der heeft allang beslist, wie de pootjes
krijgt en wie de rug.
de kerstklok maar lulden. Als De stakkerds
er geen storing ls, kan de familie
morgenmiddag om Jwaalf uur vla de
radio naar kerstliederen uit de gehe
le wereld luisteren. Daarna zal pas
toor Perquin een stichtelijke toe
spraak houden. Het onbegrijpelijk won
der van de radio past harmonisch ln
het mysterie van Kerstmis. Mocht de
verbinding echter niet tot stand ko
men, dan heeft men altijd nog het bi
bliotheekboek ln de bruine kaft. „Rub
ber" en „Van het westelijk front geen
nieuws" zijn de bestsellers van het
jaar en voor de kleinen is Pietje Bel
het gesprek van de dag. Wat hebben
we het toch goed, zal men elkander
zeggen.
,J)e ztakkerds", denkt de man, die
veertig jaar later in de supermarkt
aarzelt tussen een blik kreeftesoep
en heldere schildpad. Hij heeft een
kerstboom van twee meter gekocht,
die hij vanavond met de kinderen zal
optuigen. De zilveren ballen heeft hij
weggegooid, want rood is immers de
grote mode. Rood is in. Hij heeft ook
een flinke voorraad drank ingeslagen
en toen de flessen thuis werden ge
bracht twee dozen vol heeft hij
gedacht: „Hoe krijg ik die leeg 7",
maar er komen gelukkig nog meer
dagen na Kerstmis.
De hoofdschotel was even een pro
bleem. Ze hebben nu al twee Jaar ach
ter elkaar konijn gegeten en terecht
zei zijn vrouw: „Kun je nou niks an
ders verzinnen". Uiteindelijk ls het
fazant geworden. En voor de kinderen
elk een heel haantje met perziken,
want die houden niet van wild.
Op 24 december Inspecteert hij de
voorraden: de koelkast zit propvol, de
zijn vrouw, „want die pinda's
ook Je neus uit".
HIJ knikt en denkt: „Misschien had-^
den we toch beter in een hotel kun-p
nen gaan eten, misschien hadden
toch beter een huisje kunnen huren, I
misschien hadden we de kinderen be-P*
ter bij oma kunnen stallen en dan lek-F1
ker naar de wintersport. Dan haddenP
we die naaldentroep ook niet ln huiipre^
Waarachtig: hij zal de hemel op
zijn blot$ knieën danken, als die
twee dagen voorbij zijn,
LEO THURIN0
wat hij vroeger was," zeggen
Ongetwijfeld koestert u ook
een kostbare herinnering aan
een lang imorbije kerstnacht,
die voor u de mooiste van uir
lex-en tal blijven. TVanf w mocht
voor de eerste keer, tussen
vader en moeder in, mee naar
de nachtmie, met wijd open
gesperde ogen om toch vooral
maar niet te laten merken dat
u eigenlijk een verschrikke
lijke slaap had. Of misschien
wachtte thuis een nieuwe
kerststal met, o wonder, een
btjna-écht kerstkindje erin. Of
misschien zomaar omdat u
eindelijk de nieuu-e jas aan
had die u al maandenlang in
de etalage had bewonderd.
Van die kerstnacht is u één
ding heel duidelijk bijgebleven
het sneeuwde Misschien toen
wat hij vroeger was," zeggen
de mensen. t Lijkt er niet
meer op. Dat kleine beetje
dat i
w*
uel: i
her
innering móet er die nacht
sneeuw hebben gelegen. Als de
wereld niet uitbundig wit is,
verliest de kerstnacht voor ons
aan glans, ook al zijn we an
ders de eersten om te mopperen
over die „koude natte vieze
kledderboel" en ook al valt het
te betwijfelen of er die nacht,
tweeduizend jaar geleden, rond
om de stal in Bethlehem Oók
sneeuw is gevallen...
Het sprookje van de Witte
Kerst" leeft nog steeds Nog
steeds worden de kerstkaarten
met poëtische sneeutotafereel-
tjes 't meest verkocht. De sfeer
ran de kerstnacht wordt in
deze jachtige gestroomlijnde
televisietijd, waarin zo weinig
romantiek is verweven, eens te
meer geëerbiedigd. En de
sneeuw bepaalt die sfeer mede.
Sneeuwt het buiten niet, dan
kopen we ncmaaksneeuw om
er de kerstboom en de stal mee
op te sieren, of we doen het
met plukjes watten. Maar: „De
witte kerst is tooh Met meer
eens krijgen, 't is de móeite
„Onzin", zegt dr. H. ten Kate,
adjunct-directeur van het
KNMI in De Bilt en hij kan
het weten Je hebt nu een
maal altijd van die mensen die
vinden dat vroeger alles beter
en mooier was, de prijzen, de
jeugd en nu ook al de kerst."
Tot maart
aan toe
Hij heeft eens een duik geno
men in zyn archief en laat zyn
wijsvinger over allerlei gewich-
tig uitziende en voor een
buitenstaander zoals ik on
begrijpelijke staten glijden.
,J)ie mensen zijn dan zeker de
laatste drie kerstfeesten verge
ten. In 1962, 1963 en 1964 had
den we hier een prachtige witte
kerst. In 1962-'63, die ontzag
lijk strenge winter, zat de
kerstsneeuw in maart nog op de
straten vastgevroren."
Een besneeuwde Kerstmis, die
dr Ten Kate zich nog goed her
innert, is die van 1938. „Op der
de kerstdag was het zelfs zo erg
dat het hele verkeer in de war
zat Auto's moesten compleet
worden uitgegraven en afgele
gen huizen waren min of meer
geïsoleerd van de buitenwe
reld" In de oorlogsjaren, toen
de romantiek verre was te zoe
ken, liet de sneeuw op de
kerstdagen verstek gaan, of
schoon we er toen wanhopig
naar verlangden. Dat waren
toen extra trieste dagen.
In de archieven van het Ko
ninklijk Nederlands Meteoro
logisch Instituut staan de beide
kerstdagen van 1950 als Jan-
tastisch mooibeschreven.
,,'t Was de mooiste vaoorlogi
kerst," herinnert dr. Ten Kc
zich. „Tot je enkels zakte
weg in de sneeuw, die Juist
de kerstnacht viel."
Bellen mei
De Bilt
Ihelmu
I
Bellen er nog men
KNMI hoe het met de kerf t is da
dagen gaat worden 7 ,£ek
regelmatig zelfs. Als het la
van tevoren is kunnen wij
natuurlijk weinig van zeggi
Op de 22ste en 23ste decern!»
weten we ongeveer wel wat
we in de kerstnacht aan I' Over,
zullen zijn. En dan zeggen tiei
dat ook." 81 7,n'
Particulieren grijpen in de u-
voor Kerstmis naar de telefoc mistfla
maar ook instanties als ve
keerspolitie en GG.D. Jl
witte kerst mag nu wel he
mooi zijn," zegt dr. Ten Kni
„maar de verkeerstechnisch
problemen die de sneeuw
zich meebrengt zijn soms n»
te overzien. Er moeten dan o»
de nodige voorzorgsmaatregel
getroffen worden om die P"
ble
ra-bes
ijnwer
den,Si
md. Ei
kte. Di
Jke cli
Peltka.
rolt h
erlich
Grosfe
igelen
zinnig
dat
Dat betekent dan
ting op de politiebureaus
de drukke kruispunten i
lande: een meer realistis
consequentie van de door
meeste mensen zo zeer begeer
sneeuwval op de kersi brok
die juizt een extra grote
keersstroom veroorzaken.
Vannacht begint het sprook unma's
weer Wellicht geïllustreerd
een dikke smetteloze
vacht die onder de schoen
kraakt, misschien
dat het kraakt of valt er dl
miezerige regen. Maar
B,
ipt de
rit /..-li
broken.
Ihelmu
Crosby te spreken, altijd
van ,/iromen"
s da
