kerstmis bleef k
a?
KERSTNUMMER 1965
EN complex verschijnsel is de kerstviering. Het is een samenvloeiing n|et meer in hun doeltreffendheid
i .1geloofden. Het Katholiek Vak-
van geloofsbeleving en volksgetcoonten, van ontwikkelingen tn bureau had een vertrouweHjk rap-
gedachtenleven en moraal, m mode en conventie, van sociaal- Port samengesteld dat werkgevers
economische bepaaldheden ook. In de loop der eeuwen is er veel
bijgekomen, ook veel afgestorven. Maar hoe het zich wijzigde en vergrijpen
omvormde, Kerstmis bleef het heten. En ondanks de voort
schrijdende secularisatie van het leven in een groot deel van de wereld rantie
bleef met de naam toch ook de heugenis aan het kernverhaal leven:
de komst van de Eeuwige in de tijd, van de Onvergankelijke in het grimmige voldoening vast, dat
j vergankelijke. Alle eeuwen van de christelijke jaartelling door hebben er kerstzangen uitgelopene °P ee" fiasco
'■'.en kerstboodschappen en kersttoespraken geklonken en al is voor velen het historische
mfeit tot een symbool vervaagd, ook in hun denken en spreken is er de stiUe hommage
aan het aloude verhaal.
aan de arbeidersrech-
ook toen reeds was het
vertrouwelijk" geen ga-
gehelmhouding. Dat
ling voor de Kamerverkiezingen,
maar men maakte het te Inge-
wikkeld-perfect en aan de stem
bus leed de Staatspartij een zware
bleef gapen. Er waren er zelfs
«lie in het fascisme van Musso
lini gingen geloven als gezonde
vervanging van een ongeneeslijk
geachte democratie.
Vermaak en
sport
'ijdens de eerste we-
tdoorlog verlieten in
kerstnacht de strij-
hun loopgraven
elkaar voor korte
|d als broeders en
eraden te bejege-
Intuïtief voelden
it in deze nacbt
kanonnen moch-
bulderen, de gewe-
ongebruikt moes.
blijven. Ook daar
r het atheïsme de
Qek jkfficiële ideologie is,
ven feestdagen met
naam „Kerstmis"
;n. Dat kon men
bij het volk niet
ïod ^uitgeroeid krijgen. In
geestesklimaten
loudt toch een of an-
soort van kerst
ij viering stand. Daar
ou een uitgebreide
>eschouwing aan te
'*vijden zijn. We willen
>ns hier beperken tot
iet vergelijken van 't
leden met wat veer-
ig jaar geleden was.
rachten terug te den-
cen, dan staan we in
wonderlijke jaren
twintig, volgend op de
>orlog en de vredes-
erdragen, die een
•Ind aan alle oorlogen
noesten maken. In
gev« Ie bloedgrachten van
/laanderen en "oord-
'rankrijk op besneeuwde Russi-
:he velden, langs de Isonzo, onder
ties
Rebellie
der jeugd
schaarden zich naast hen om het
gezantschap bij het Vaticaan af
te stemmen. Met Kerstmis zaten
we nog in de uiterst moeilijke on-
derhandelingen, waarbij zelfsi
het in „uiterste noodzaak" samen
gaan met de socialisten ter spra- Het jaar jg25
ke kwam. Nolens had dit met een
opstapeling van voorbehouden al-
du. geformuleerd: ..Mocht echter oët lë've"rè^dë'r"vëdër£M^'^i
en dat is een eventualiteit die riek in rie mimii» nnifipnintan at
Maar al was het dan boos weer
in de politiek en stonden er on
heilspellende tekenen aan de so
ciale horizon, men kon zich niet
aldoor en allemaal bezig houden
met zwaarwichtige problemen van
staat en maatschappij. Vermaak,
mode, sport hadden in de na-
ook het jaar oorlogse ontwikkeling nieuwe
oude coalitie onmogeltlk blijken, noch 1n p„ktl£h werk zë
twee jaar later *jjn „Sonny Boy"
tiek^ In de smalle poldersloten ge- uitsnikken op het witte doek -
had, reeds een bctekenvide plaats
Ingenomen onder het hoofdschud-
moralisten en pedagogen
woord zou zijn niet a priori iedere geestdrift".
Korte rokken schokten de zedeprekers
samenwerking met andere groe
pen af te wijzen." De leider der
S.D.A.P. hield een kerBtrede
zoals dat gebruikelijk was om
te verzekeren: ,,Wij staan niet op
de stoep van Nolens te bedelen
totdat het monseigneur behaagt
de deur te openen".
Zo ging dat toen. Het tekent de
verstarring waarin de politiek van
die dagen was geraakt. De coa
litie, gesmeed door het samen-
christelijk-zijn. was overleefd. Er
zouden nog slechts extra-parle
mentaire kabinetten komen. Het
nieuwe durfde men niet aan.
waarvoor ook een struikelblok
was dat de socialisten met het
gebroken geweertje rondliepen. De
politiek werd een moeizaam knut
selen zonder vaart en visie.
I)it werd verscherpt door het feit
maakte de Staats- Rudolf Valentino, de glamourboy,
or „de weduwe der was het Idool der vrouwen en de
Toen „De Nieuwe raadselachtige Garbo fascineerde
aanvangsperiode honderdduizenden. Langs Nibe-
lungen en Chaplins Goldrush ver
tegenwoordigden twee types van
van durf en rebellie in professo
raal vaarwater was geloodst.
de gedachte geboren: dit nooit
daar naast die gedachte ontwik-
:elde zich nog nauwelijks opge-
nerkt een nieuw nationalistisch
gemener en dodelijker van
i&rakter dan in enige voorgaande
lerlode van de Westerse historie
(erstmis 1925 leek het naar het
v ti-rlijk nog of de stroming van
B I erzoening en samenwerking de
f 1 oekomst zou bevruchten In ok
234^ober waren de verrirugen van
gesloten, die gar
•oden vooi
e gren
boot
s en veeg bemand door
dit verzwakt geslacht
verwildering van angst
en nood
steil randgebergte van
ieiyke
■mlscht crisis
amp
erklnosheid. Er
echter al geknabbeld aan di
achturendag. De groolscbeepsi
opzet van professor Veraart on
werkgevers en werknemers In di
spoorloo)
piel
Maar wie luistert nu naar dich
ters en zal zich om de hele wereld
bekommeren We hadden dich-
terby onze zorgen waar immers
dominee Kersten zes weken van «Ie wer
tevoren een gifpijl op het pasge- u orden
vormde coalitiekabinet-Coljjn had handen
•astklinken der afgeschoten die doel trof. De xoor
chrlsteHjk-historischen lieten hun
1 lp v or afkeer van het pausdom sterker
lagen Rijk de poort van de Vol- sprPkPn ,|an hun liefde voor coa- Er was
tenbond openzetten Men zou nu lit ie en alle linkse partijen
prkelijk over ontwapei
n lichtende toekomst i
illghetd en welvaart
in „De Gemeenschap
bekende Dultsi
kus Stratn
»k talrijke vrome nas
ontemplatiev- he
lethlehcm leren i I«
rbeid het lot dei volken
n te organiseren Aan de
m de Vader der volken
l- sterren De ster van Be
n elkaa- vinden! ..In dit opt
ntame zongen velen toen va
vrede o aarde"
«n goede wil" en ze letten niet
•P de dreunende stap van no.:
naar een kleine groep
'nder aanvoering van ene Hitler
He de vaste wil hadden om
es miljoenenvoudig te ovei
i Marsman profeteerde in
latzelfde kerstnummer echter de
iatastrof e
stond het dagblad „De Morgen
klaar om in de praktische poll- geving
tlek aan onbehagen en ongeduld
-K. Centrale Raad van Bcd.ö- ulting te gev,„ „lw om de
telt te staande kaders stuk te slaan,
maar om tot radicale vernieu
wing op te roepen. Daaromheen
had zich de Sint-Michaelbeweging
gegroepeerd, welker
ren de katholieki
iloen belichamen was na korte tjjd
rmder herige ruzie uit elkaar ge
itpat. Het systeem der collectieve
brokkelde af, omdat
de al heviger politieke organisatie wel
zoekei. naar artistieke vorm-
i diepte in wat zo lang
net goed genoeg voor kermisver
maak had gegolden.
De mode schokte de zedeprekers
door knie-onthullende rokken en
de uitvinding van permanent wave
in 1925 zou de gehuwde mannen
ettigver- schokken «ioor steeds hoger oplo-
grote pende kappersrekeningen. Zuld-
ns is amerikaanse en Afrikaanse In
de
woger
niet is doorge- vloeden 1
zet Integendeel, Juist in het Jaar
1925 kwam het tot de Vrede
Utrecht tussen Staatsparty
i de gezelschaps-
Sint-Michaelbeweglng. Minderhe- kantlei
'htte
dat Michel
rde heeft gesteld i
ijke Ro.
as toen nog de tijd van de
onvoltooide emancipatie, die we in
het bijzonder ons geestelijk nog
met eigen hadden gemaakt Van
daar dat overdreven afichermen
voor ,de boze wereld", een ver
moeden van kwaad in normale
levensverschijnselen en een tel-
uit-je-dood/.onden-moraal die zeker
onnodige angstcomplexen heeft
verwekt Ma-ir dit is toch niet de
hele waarheid: er was toch ook
warmte van geloof, echte edel
moedigheid en geestdrift in wat
we vier decennia later zo dedaig
neus /.oud n afmaken. We zijn in
192» waarlijk niet allemaal met
ingstcomplexen naar de nachtmi?
gegaan De slaapdronkenheid van
het /eer vroege opstaan was door
de nachtwind verdreven en de
luister van fonkelende gewaden
en kaarsen was voor jonge en oude
ogen een stralend feest. De zangers
haalden H\in hoogste en diepste
tonen uit en de pastoor zijn ge-
wijdste welsprekendheid. En onder
de herdersmis luisterde ieder ver
tederd naar „Stille Nacht" en „De
Herdertjes" en andere lieve ro
mantiek. Dan was er de warme
hu- imer waar het kribje tn het
middelpunt van gipsen of houten
beeldjes stond, meestal niet bij 'n
kerstboom, want dat vond men in
katholieke kring nog veelal te
„heidens" s Middags trok men met
de kinderen de kerken langs om
de kerstkribben te schouwen en
het mooiste was wel het goed
keurend knikken van het bedelen
de gipsen engeltje, als het een
cent in zijn bakje kreeg. En dan
was er het bezoek van familie
leden, het gezamenlijk zingen van
de oude liederen bij kaarslicht,
het kerstmaal op een versierde
tafel. De radio deed in een aantal
huisgezinnen ook al mee, maar was
lang geen gemeengoed geworden
Men kan het allemaal klein en
knus en burgerlijk noemen, maar
hoe veel van dit kleine en knusse
ca burgerlijke heeft niet stand ge-
houdeiC
Het uur van kerkgang is ver
vroegd. de eucharistieviering vol
trekt zich op soberder wijze en met
meer actieve deelname van de be
minde gelovigen. De nieuwe kerk
gebouwen hebben niets meer van
het dominerende in het beeld van
stad en dorp waaraan men ook een
triomfalistische uitleg kon geven
Gezelle zou niet meer kunnen
dichten:
De ramen ataun vol heiligen, ge
mijterd en gestaafd.
De beeldenparade is sterk uitge
dund en het heet dat we veel nuch
terder zijn geworden. Maar nog
willen we ons laten warmen door
de romantiek van gewaden en
brandende kaarsen Nog is er de
vertedering om ..Stille Nacht" en
„De Herdertjes", al weten we heel
goed hoe onmogelijk de teksten
/Jjn Nog staan kinderen bewonde
rend bij de kribbe en als de uit
monstering nog ouderwets realis
tisch is. als ze de schaapjes kun
nen tellen en door het engeltje
worden toegeknikt. zi)n /e er ook
in 1965 gelukkig mee De kerst
boom staat nu schier overal en
n k op openbare pleinen en in
stations zien we ze nu als stralen
de pyramides van licht zonder da
delijk aan heidendom te denken
Het zoetsappige kerstmannetje
heeft hier gelukkig niet veel veld
gewonnen. Nog is er het goede eten
en de hartelijkheid van het fa
miliebezoek. Radio en televisie
hebben een nieuwe dimensie aan
het huiselijk leven toegevoegd,
maar zij bevlijtigen zich toch ook
om de 'edere kerstromantiek in
ere te houden.
Waar kalkt
worden biig
ezet
dans doorgedrongen en deden
ouderen het hoofd schudden
dat zedeloos gespring.
ging zich In breder
kring richten op het buitenland,
al speelde de particuliere auto
daarin nog slechts een zeer be
scheiden rol. In de sport was de
voetbal reeds in opmars als het
tholleke
met s'ci is slinkend
le verneutralisering
af te
endei
nu geen voet aan de grond meer
in het praktische politieke ge
beuren. De „uiterste noodzaak" is
door rood en zwart reeds veelvul
dig beproefd met wisselend succes.
Nieuwe
zorgenkinderen
Het la
naar een kweatle
doodgewone opportuniteit,
niet meer dan een laatste uitweg
In opperste nood. Bisschoppen
vaardigen geen M-hriJven meer
uit tegen het „goddeloze socialis
me" en een katholiek leidt de
grootste Moclallstlacha partij in
den lande. De ..confessionele"
partijen voelen zich echter nog
geenszins overbodig,
al leven In hen wel
sterke stromingen
om althans in dete
sector het o|»delen
dom In gescheiden
groeperingen prak
livch ongedaan te
De sociale kwestie
draalt nu niet meei
om het beteugelen
van werkloosheid
en loondellngen,
muur juist om het
schuwen de Internationale politiek
niet meer. omdat ons waarachtig
wel hardhandig is geleerd, dat neu
traliteit ieta ondenkbaars is gewor-
dsn. Een optimisme als ns Locar
no tal nu niemand meer koesteren
Aan de horizon van alle staatkun
dig denken staat da afschuwelijke
atoompaddestoel. Oorlog, opstand,
onderdrukking, nationalisme, een
zijdige propaganda, verdachtma
king zijn aan de orde van de dsg.
Een nieuwe klassestrijd dreigt (e
ontstaan tussen de volken die een
lange ontwikkeling van politieke
en technische bekwaming hebben
doorgemaakt en zij die met een pa*
verworven vrijheid nog niet goed
raad weten, die steunverlening met
argwnan beschouwen, omdat /e
neokolonialisme adders onder het
gras vermoeden. Hier tegenover
■t hel Westen zich leren ontdoen
de
werkgelegenheid,
wunrvoor uit veraf
gelegen landen gro
werkkrachten wor
den aangesleept
Niet de necrwnnrUe
druk maar de op
w oart&e druk op de
lonen baart nu de
grote zorg. Nieuwe
werking tussen
werkgevers en werk
nemers hebben ln
een tyd van herstel
en vernieuwd den
ken na Jaren van
oorlog en besetting
een hoge vlucht ge
nu ln de welvaart*
storm wat te wankelen, niemand
der verantwoordelijke groepen wil
dit overlegprlnclpe loslaten voor de
oude klassestrijd Over 'n breed front
van politiek denken bestaat een
stemmigheid over de uitbouw van
een dieningrijpend sociaal verze
keringsstelsel Woningen en wegen
zjjn nu de grote zorgenkinderen ln
een proces van urbanisatie en in
dustrialisering, dat veertig jaar ge.
leden in deze vormen en afme
tingen nog onvoorstelbaar was
..Indie verloren, rampspoed gebo
ren" ze 'en we toen ook nog. ter-
De raadselachtige Oarbo
van een neerbuigend superiori
teitsgevoel en al zijn er aanzetten
van hi-langeloze en begrijpende
toewijding, helemaal verdwenen
zijn de psychologische blunders
Stem der
ïorgenster
Wel zijn echter de cirkels
van de secularisering nog
wijder uitgegolfd. Voor velen i»
het h gtepunt niet de kerkgang
maar het ..dinner by candlelight'
waai' geslachte kalkoenen en
gan/en worden bijgezet in gretige
inagen Treinen en bussen en
vliegtuigen laden omvangrijke
besneeuwde Alpen-
hellingen of de /ondoorstoofde
landen v«n Noord-Afrika en hel
Nabije Oosten. Karavanen van
auto's zetten zich in beweging om
da hun berijders hoe dan ook
ergens anders willen zijn. De bios
copen brengen kerstprogramma
vol openhartigheid van sex en
avontuur of van diepgravende psy
chologie die leven en mens ont
luistert Tieners krijsen en schreien
en vallen niet meer flauw voor
Valentino maar voor de Beat Ie* en
hun navolgers In vele variëteiten
Op tweede kerstdag wordt hel
witte of zwartgestiple monster,
dat in de plaat* vin het bruine i»
gekomen, weer door rappe benen
voortgestuwd en mishandeld, be
nen. die nu min of meer duur be
taald zijn. En de menigten die dit
derdduizenden geteld
Achter dit alles staat nog het grote
staatkundige en sociale gebeuren
De nazaten van dominee Keraten
toornen nog altijd tegen het af
godische Rome, maar /.e krijgen
wijl dit kleine stukje land aan de
Noordzee zich nu het ware be
vrijd voelt, omdat het niet meer de
directe zor* heeft voor een tropisch
eilandenrijk
Wr zitten uu niet langer in een
afgeschermd neutraliteitshuiaje.
waarbij we ons zelfs het plezier
veroorloofden met de buurman in
net zon tuinhuisje luidruchtig te
kijven over een waterloop, die in
I' zou worden afgestemd We
behoren nu tot de vurigste promo
tors van Benelux en EEG en in
de grotere verblinden van NATO
en de Verenigde Natie* behoren
w# tot de trouwst# partners. We
Hoewel we niet mee.' varen tn
de wrak vermolmde boot" van
illusies, willen we nu intussen toch
de vaan van een „betere wereld"
in de toekomst dragen Van Teil
hard hebben we geleerd te geloven
in mogelijkheid van een op
gang der mensheid naar hogere
bestaansvormen De kehtering in de
communistische wereld, voorzover
die de leiding van Moskou volgt
en nok haar groeiende tegenstelling
met Peking kunnen factoren wor-
len in een ontwikkeling die ten
deert naar groter solidariteit van
alle mensen van goede wil. Een
Paus reisde naar Ncw-York om
daar een groot ideaal voor te hou
den en zijn voorganger had het in
Pacem in Terrla" aldus omschre
ven: een universeel gezag dat over
al ter wereld erkend moet wor
den en dat dient te beschikken over
ie geëigende middelen ter bevor
dering van liet algemeen welzijn.
Hier is de cirkel rond van onze
vluchtige wandeling langs veel en
velerlei verschijnselen van toen en
nu Hier Haan we weer op Bethle-
hemi velden waar de vredeszsng
klinkt Een vrede*zang die gold
voor herders en wijzen, die gold
voor mensen van 1925. die ook
geldt voor hen die in 1965 ver
loren en vereenzaamd dreigen te
raken in massificatie en urbani
satie Zoals Guillaume van der
Graft het dichtte:
I SÉOdittagM I r.-.-ilt uu uw
verdieping,
«leling begaan.
de grond U d<><
ie» de
«orgei
