verloren te gaan Een goede vondst is er om KERSTNUMMER 1963 EN Jongeman stapte 'daags voor Kerstmis uit de Internatio nale trein en zette voet op het perron van Gare du Nord. Met twee stappen wrong hij zich buiten de reizigersstroom, spreidde zijn plaid op de stenen, knielde neer en kuste, ontroerd door het weerzien, de grond van Parijs. De stad maakte zich op om het Kerstfeest te vieren met de nachtmis en het be roemde knapenkoor in de Madeleine, met reveillons in alle nachtclubs, hotels en restaurants, in Bal Tabarin, in de boïte van Josephine.In het kielzog van de jongeman maakte ik mijn entree in de lichtstad, een 18-jarig provin ciaalse dat door de metropool werd overdonderd. (Chanel) 1925 Veertig jaar geleden wa« het verschil tussen Parijs en elke andere wereldstad groot, het verschil tussen Parijc cn de provincie on beschrijflijk, het verschil tussen de Parisienne en de Nederlandse onmetelijk. „De dame tracht e. uit te zien als een lichte vrouw, de lichte vrouw els een dame" was de richtlijn en het ver eiste enige ervaring om te aien wie „wie" was. In oranje gemaqullleerde ge- richten met fel rode monden, fonkelde één zwaar omrand glanzend oog onder de schui ne rand van een diep over het voorhoofd getrokken clochehoed. Lichtroze zijden kousebenen stapten met on gelooflijke zwier en de knie werd nauwelijks bedekt door swarte sluike mantels met apehaar, de nonchalante ■wart* hemdjurkjes met lan^s negork» ttingen, het gargonnepak: de smoking. Zo stapte de vrouw van de we reld uit haar auto en winkel de in de Rue de la Palx, ook stroomden de mldi- nettes met een zelfde gevoel voor stijl en chic uit de ateliers. Ik kende het woord „maquillage" nog niet, even min „make-up". Ja zeker, make-up, want de Ameri kaanse vrouwen smeten in Parijs met dollars in het rond en voerden er een hoge Een kerstetalage can de Printemps was gewijd aan de avondjurk: roze of zwar te vloeiende zijde tot aan de knie, mouwloos, een boot- hols, een nauwelijks aange duide taille en kraaltjesbor duursel in geometrische fi guren. In deze jurken werd réveillon gevierd, danste de vrouw op een bal maar ook in café en dancingen zi) danste ongeacht haar leef tijd. De charlestonnende grootmoeder (wil Parijs, ze ker niet echt Frans) werd algemeen geaccepteerd. Er waren ook andere groot moeders. Ik was naar Parijs gekomen om er te leren schilderen, kwam terecht op een Russische emigranten- academie en raakte bevriend met de schilderende doch ter van de beroemde Rus- tische baszanger Sjaljapin. Marfa was in huis bij haar grootmoeder, een oude dame in lange witwollen Japonnen met grof gehaakte stola. Zij rookte sigaretten uit een slanke Ivoren pijp, niet om dat roken (en mannelijke dranken drinken) in de mo de was. maar omdat zij roken had geleerd in de ge vangenis tijdens de Russische revolutie. „Want het rooste- de die in een gordel van groene struisveren en een helm van rwart gelakte haren, die voor tout Paris de haarmode bepaalde en het protest van de haute-colffure smoordein de lak. Men interesseerde rich voor negerkunst en de motieven waren terug te vinden ln dessins en bizarre sieraden. De gargonnestijl vond geen genade in de ogen der couturiers. Zij vochten ertegen, verloren en legden zich neer bij het onvermij delijke. Allen behalve Coco Chanel die niet aanvoerde maar wel volgde en verbe terde en de dure vrouw de koopkracht minder was, prijkte het rijkste borduur sel en de kostbaarste garne ring op de geklede japon- Maar er heerste géén chaos meer in het rijk der mode, de couturier en de eigen zinnige vrouw hadden elkaar in 1930 Weer gevonden. Wel waren er modescheppers af gevallen, alleen zij die uit de nieuwe levensstijl een nieuwe mode wisten op te bouwen, hielden stand. Zij hadden een omschakeling te weeggebracht van zwart naar onopvallende kleuren, waar bij de dessous rich aanpa»- in de auto liggen", zei mijn moeder toen zij de ontroe ring over het zien van haar onbekende kleinkinderen te boven was, „en koop vóór we thuis aankomen maar eerst 'n andere lippenstift. We gingen ons, zoals te doen gebruikelijk, nieuw in de kleren steken en ik kreeg 'n kapsel met half lange krul len zoals Garbo en een zachte vilten hoed. Ik kocht een goed mantelpak en de rok sloot met een rits (dat was nieuw), crêpe japonnen met bont, garnering, satijn met soustache, wollen shawls, mutsen, pullovers, de SSSa&3< last van hebben in de warm te". Nee, ik droeg klokrokken met een lijfje aan schouder banden en een bolero; ge vlochten schoenen en kleu rige pumps, al naar gelang onze standplaats, van de Chinees of van Bally. Alleen mijn lingerie overtrof die van Parijs; ik kon mijn Europese familie geen gro- Aan Rochas komt de eer toe dat hij zich verzette tegen de militaire vrouwen kleding. Hij ontwierp de Amphore silhouette, ronde schouders, smalle tailles, en ronde heupen. Rochas was, achteraf bezien de voorloper van de new look. In bezet Nederland werden kleren ruilobjecten of vod den. Een lange broek, een hoofddoek en klompen ble ken voor velen meer waard dan de amphorelijn. Wie zou in die uitrusting nog mode kunnen zien! In de Indische gevangenis met één Jurk voor overdag en één onderjurk voor 's nachts die snel zo grauw waren als de met as ge camoufleerde celmuren, me diteerde ik over moeders modeadviezen en vroeg me af hoe ratten zouden sma- 1950 leerde „dat het een kunst i« rich eenvoudig te kleden en er toch veel geld voor uit 1930 aten. stonk Ik leerde het zwarte colbert dragen met het shantung- overhemd. de zwarte vlm- derdas. de monocle, en hoef de maar een broei, van mijn broer te lanen om een ge zelschap voor dc Fek te kun nen houden en door te gaan voor een wat verwijfde Jon geman. Het Jongensachtige meisje moest lijken op een meisjesachtige Jongen. Zo plat was het silhouet dat welgeschapen meisjes zich in ril I'nel lerend elastieken lijfje staken: de lingerie hing in ren rechthoek aan twee schoutlerbandjes, de pyjarüa was breed, recht cn slecht Er regeerde geen haute cou ture in Parijs. De exclu sieve klanten die zich per soonlijk lieten bedienen door de modescheppers, werden overspoeld door de massa. Er heerste alleen een stijl dl* bloeide in bet bohémien- kwartier Montparnasse waar Xikl, het model van de be roemde Japanse schilder Foujita, de toon aangaf. In de Moulin Rouge liet Mis- tlnguette haar benen zien. In de Folies Bergère trad Jo sephine Baker op, gekleed Vijf jaar later verliet ik het ouderlijk huis als bruid in een wit satijnen japon die vóór kort en achter lang was. De bruidsmeisjes droe gen champagnekleurige ja ponnen in ongelijke punten, een vos om de schouders en zwart fluwelen hoeden met grote randen. Tulen stroken omzoomden halverwege de kuit de zijden japonnen van de gasten. De huwelijksreis voerde (naar Indië) over Parijs. Het verschil tussen hier en daar was niet zó groot meer. De mentaliteit was veranderd. Het wachtwoord luidde nu: een dame mag niet zo goed gekleed zijn als een manne quin. En dat gaf een brevet van goede smaak aan leder die wat eenvoud betrachtte. Het grijs, beige en wit van Chanel. bud het zwart ver drongen. haar jerseys en zachte stoffen pasten in deze mode. Ik droeg wmu-rjur- ken met lange smalle mou- pund, jabots; zij vielen niet uit de loon. In mijn koffers lagen de zomerjurken, mouwloos en recht, of met plooien en een jasje, rokken met ingezette klokken en een normale taille, blazers Het klopte allemaal heel aardig met Parijs. Maar wel zag ik dut mijn bruidsjapon achter was geweest: de Franse galajapon reikte aan alle kanten op de grond, en dat onder een hemel van samenpakkend wolken Onder invloed van Amerika waren de rokken in de char- lestontijd steeds korter ge worden: zolang de welvaart groot was, kon men het zich permitteren overvloed af te wijzei», het was zelfs heel gedistingeerd. Maar na de Amerikaanse beurskrach in '29 zakten de rokken met decimeters en de avondjur ken tot op de grond. Nu kwam het erop aan te laten zien dat meters stof werden gebruikt door al wie dc krach langs de koude kleren kon laten afglijden. Juist nu ten. Maar een tegenspeelster van Chanel verscheen op het toneel, Elsa Schiaparelli, en zU ontvouwde een waaier van sproeiende kleuren waarvan een lila-achtig roze de naam „Shocking" kreeg. Mijn lingerie was in de af gelopen jaren wat uitge breider geworden, ik droeg nu een behaatje maar mijn onderjurkjes en chemises- enveloppe misten de rijke kantversiering van de com- binaison-culotte en naast de pyjama's van vrouwelijker snit weren in <le etalages de allerliefste nachthemdjes uit gestald. Wij hadden ons Intussen aardig leren opmaken en in 1930 was de Parijse maquil lage minder hard. Joséphine danste niet alleen, maar zij zong nu ook: zij droeg hoofdtooien want de gladde helm was verleden tijd- Men liet zich onduleren, de per manent, op dit moment nog onvolmaakt, was juist uitge vonden. Vijf jaar revueleven pakt aan. Joséphine droeg méér textiel. Parijs was be daarder geworden en wij wat meer bij de tijd. 1935 ln de tien jaar die volgden klonk steeds hier en daar oorlogsgerommel, en wij hoorden meer over politieke dan over modedictatuur. Maar aangezien dictatoren rekening moeten houden met elkaar, is In de mode van die dagen iets van de poli tiek terug te vinden, orde. discipline, leuzen en leugens De mode verloor haar vrij heid, legde de vrouw wetten op en was daarbij dikw{jls oneerlijk. In '35 waren wil „op verlof in Europa. Het verschil tus sen mode in de tropen en m Je in Amsterdam was jaar geleden tussen Amster dam en Parüs. Ik bad in Batavia een mantelpak la ten maken, maar de boot trein had me nog geen kilometer over de Neder landse grens gebracht of ik zag al dat het helemaal fout was. De schouders te smal. de rok te lang, de taille niet genoeg geaccen tueerd. „Laat die hoed maar De Franse haute couture be leefde een dieptepunt, de Amerikaanse kopers waren niet in groten getale terug gekomen. De werkende vrouw bepaalde ln Parijs steeds meer het beeld en er bloeide een snobisme op: vooral geen parvenue te lijken. Een jaar tevoren bad Lu- cien Lelong de eerste Parijse boutique geopend: haute' couture in serie gemaakt, zodat ook het minder selecte publiek zijn modellen zou kunnen dragen. De Chambre Syndicale de La haute Cou ture zwaaide boos met sta tuten. de broeders en zusters in de kunst keken Lucien kwaad aan. Als zij vooruit ziend waren geweest hadden zij zich die moeite kunnen besparen, nu heeft elke mo deontwerper een boutique. Maar we waren nog in 1935. Marlène Dietrich liet zich in dit jaar een japon maken door madame Grès, een ge drapeerd gewaad dat de Griekse beeldhouwwerken evenaarde en waarvan al leen Grès het geheim kent. Twintig jaar later zou Mar- lènes dochter dez.e japon nog eens dragen en er groot suc- De Europese familie was verrukt van de fraai gebor duurde echt zijden lingerie, die ze uit Indië ontvingen. ter plezier doen dan de echt zijden garnituren te sturen, pastel getint, allerfraaist ge borduurd door geduldige Chinese handen. In een Vogue van '38 zag ik op een gouache van de Pa rijse schilder Bérard drie kleurige avondjaponnen van madame Schiaparelli, koker- nauw tot onder de knieën en licht klokkend op de grond, de blote schouders twee maal zo breed als de onwaarschijnlijk smalle heupen, de korte geborduur de avondcape met driemaal zo brede schouders in „shocking"! Op het eerst volgende soosbal werd ik oprecht bewonderd in de plattelahdsimitatie van Bé- Moeder stuurde een bolero, „net zoals die van Gene- vléve Fath. en er hoort eigenlijk een grote platte hoed bij", schreef ze. En dat was haar laatste modeadvies Maar in '45 was het afge lopen en de run op lappen, patronen, punten en winkels begon. Hoezeer de manne lijke tendens tegenstond, bleek uit de stormloop die de vrouwen uit de geal lieerde legers ondernamen op de Parijse coutures; de eerste wens was het uniform afdanken en de vrouwelijke koketterie een kans geven. Eind '45 kwam ik per vlieg- dekschip in een kamp op Ceylon terecht en 'n vreem de omstandigheid bracht mij op kerstdag naar een luxu eus Engels hotel in de oude indrukwekkende stad Kan- dy, waar ik imijzelf voor het eerst sinds Jaren ten voeten uit zag in een spiegel die geflankeerd werd door vi trines met Indiase juwelen; ik zag een vormloze, kleur loze zak. Maar op weg naar het moe derland was een textiel- oase ingericht aan de Afri kaanse kust langs de Rode Zee, een woestijnstation met klerenbarakken. Wij kregen een jurk, een mantel, een stel ondergoed en schoenen; en wij vrouwen vergeleken. Benijdden elkaar om een be tere catch. We werden weer Moeder, 80 nu, wel geschokt door het weerzien, keek toch niet zondér kritiek naar onze kleren. Zelf droeg ze een jurk die heel elegant was gemaakt uit mijn achterge laten verlofmantel anno '35. De mensen wachtten. Op herstel van wonden, herstel van krachten. Er was nog niet genoeg textiel. De vrou wen haalden de schade in met monsterlijke bouwsels van hoeden. Hoe chic was ik niet met een creatie van twee hoeden boven op el kaar. Hoe gelukkig waren wij met de eerste nylons. Maar we wachtten, en toch kwam de donderdag nog plotseling: Op 2 Januari '47 bracht Dior in de eerste collectie van zijn leven de NEW LOOK. Dior had de moed rich ra dicaal van de belangrijkste elementen uit de voorgaan de mode af te wenden: de hoge schoudervullingen ver dwenen, de schouders kre gen normale ronding, de tail le werd smal, de heupen geaccentueerd en de spor tieve rokzoom verlengd tot 15 cm boven de grond. En dit op het ogenblik waarop in de meeste landen nog een gebrek aan textiel heerste. Voor één patroon van Dior was soms 35 meter toile nodig en een enkel stuk kon 500 uren handar beid vergen. Zo ging van Diors new look niet alleen stimulans uit naar de couture, maar ook naar de textielfabrikanten en dat was het doel van de tex- tielkoning Boussac met wie Dior nauw gelieerd was. Het eclatante wereldsucces van Diors romantische mode bewijst dat de tijd er rijp voor was, maar van de ande re kant moet gezegd worden dat deze stijl niet meer in ons tijdsbeeld paste. In één opzicht rebelleerde de vrouw tegen al die vele meters stof, zij bracht haar badpak terug tot de afmeting van twee smalle stroken. De bo- Van lichtroze zijden kousebenen onder gar^onne jurken tot gedessineerde maillots onder nog kortere robes chandails venste strook profiteerde van de wonderen der foun dationindustrie. De beha, voorkwam of stimuleerde 'n boezemcomplex, al naar -ge lang de aard van het slacht offer. 1955 Wat Lucien Lelong om streeks '35 probeerde en hem nagenoeg onmogelijk werd gemaakt, zette Dior door ln het groot. Hij kwam uit de 1 voren toren om zich in te laten met de confectie en hiermee viel de laatste bar rière weg tussen de grote mode te Parijs en daarbui ten. De strenge exclusiviteit van de haute couture werd meer en meer prijsgegeven: andere couturiers volgden het voorbeeld van Dior die achtereenvolgens de leiden de motieven gaf voor de F- lijn, H-lijn en A-lijn. Er wisselen tendenzen van oriëntalisme, surrealisme, (de Givenchy), het existentialis me viert hoogtij. Het vie de bohème is verlegd naar Saint Germain des Prés. Wéér een naoorlogse jeugd maar nu met minder uit bundigheid over een bevrij ding, meer wantrouwen te gen de toekomst. Zij kussen de grond van Parijs niet, maar staren met tragische ogen naar een verschiet dat geen hoop schijnt te geven. De zwarte truien en broe ken,. de sandalen en lange haren vallen vooralsnog bui ten het kader van mode Maar jonge mensen zwer men uit en verspreiden vlug een idee. Ten slotte gaan die zwarte broeken vervelen, jong* energieke vrouwen willen wèl comfortabel maar ook aantrekkelijk gekleed rijn. En Chanel staat voor ze klaar. Tien jaar geleden maakte Coco Chanel haar grote come back. In 1911 startte ze in de mode, in '39 trok re rich terug, naar bet leek voorgoed. Maar het Jaar waarop rij terugkeerde op het modetoneel werd een groot jaar en haar naam is in deze tien. Jaar op ieders lippen geweest. Chanel maakt kleren van grote dis tinctie, die gedragen kunnen worden door vrouwen van haar eigen leeftijd, maar desondanks is zij de ont werpster bij uitstek van de MODE JEUNESSE. Zij gaat haar eigen weg, die van de Chambre Syndicale afbuigt. Zij kan het doen: er gaat geen seizoen voorbij of in kopers en pers zijn enthou siast Chanel, heel oud, ont werpt jong. f 1960 Hoe viert de vrouw in 1960 feest? Van top tot teen als een kerstboom. Goud- en zilverbrokaat glanst van de lurex, haar kapsel is toren hoog en met sieraden opge smukt zij draagt een lange avondjapon of een korte cocktail. Yves Saint-Laurent brengt een eclatant avond toilet dat stijf staat van gouddraad en geen rok maar een broek blijkt te zijn. Er is intussen een empire- look geweest, maar elke look is niet blijvend en de taille i het 1945 '40. Ne- 1940 In mijn moeders brieven kwam, na dit verlof, meer aandacht voor de mode Mijn rimboeuitrusting had haar geschokt. Om te zorgen dat ik toch vooral bij bleef stuurde zij voortaan leuke confectie jurken, imprimiet en pakjes met vierbaans rokken, licht getailleerde jasjes en kopmouwen. ..De rokken worden weer iets korter", schreef ze. „Je volgt het toch wel in de modebladen0 Ik vind de vierkante schouders echt chic en het langere haar zal je goed staan want echte krullen worden door de permanent nog niet nage- „Het tailleursjasje is weer langer", was 't het Jaar daar op. „maar de mantels heb ben nu wel erg brede schou ders. Maar daar rul jij geen In de archieven van derlandse modeuitgever ligt nog het Duitse verbod mode- tekeningen of foto's al te heelden met rokken die langer zijn dan 2 cm onder de knie 't zijn vreem de machten die de mode bc- i>alen. Tien jaar lang was de mode bezig geweest zich los te maken van de vermanne lijking. Filmsterren als Mag West werden bewonderd; Mag stuurde een gipsafgiet sel van haar weelderige vor men MMr jMttapf in een jacht op garneersels en over daad. een tgpisch voorteken van de naderende cata- En het eerste wat de oorlog deed ten opzichte van de mode was: de vrouwelijke kleding te laten lijken op die van de mannen. De Pa risienne droeg korte rokken, mannelijke schouders en haar houten zolen klepper den met de laarzen van de bezetter mee. Maar zij maak te haar kapsel zo vrouwe lijk als maar mogelijk was. zweeft naar het normale. Naaldhakken boren gaatjes in het parket. Maar die avondbroek, ofschoon beslist niet populair heeft toch t taai leven en enkele jaren later zal elke inkoper een huis dat zich respecteert toch zo'n brokaten, of kan ten, of fluwelen ensemble hebben gekocht onder d« naam hostess dress. We wonen ln ons tailleur met onafscheidelijke truitjes de blouse over de rok die alsmaar korter wordt. Elegante hoge laarzen willen de koude benen wel v men. We gaan ons i top tot teen in het bont hullen; zonder nertshoed ben je nergens (nadat Jarenlang het land aan hi den gehad hadden). Wie n wil tellen garneert rich n chinchilla en de pan ter- Laarzen liggen al in het verschiet. Blijven de rokken wel recht? Nee, ze krijgen Chanelplooien. ze krijgeu ruimte en de Nederlandse modejournalist kiest onge lukkigerwijs voor de rokken die geren de naam „gerende rok" (ofschoon gegeerde rok gemakkelijker leest) en de mode-oppervlakkige vrouw wordt dan ook voor het raadsel van de ge-rénde rok geplaatst. Wat doet het er toe! We rennen immers vat mode naar de andere. Tien tallen ontwerpers uit ver schillende modecentra, met verschillende ideeën, storten elk half jaar een nieuwe modevloedgolf ov heen. En met een greep naar de literatuur, muziek en beeldende kunst praten we over KLASSIEKE mode. Dat rijn dan de mo dellen die zich distantiëren van het extreme, die zich s veel mogelijk op de vlakte houden zodat wij het wagen aan te nemen dat ze het enkele seizoenen uithouden. En we grijpen vol vertrou wen naar Chanel. 1960 is in onze familie een bijzonder Jaar. Twee kinderen trou- wen. Tussen Kerstmis Nieuwjaar hebben wij een bruid in huis, met een gé- rende bruidsjapon. 1965 Vandaag besluiten wfl on* laatste lustrum. Dit Is het S Jaar van de astronautenlook geworden, het jaar waarin dé I naam Courèges te pas en te onpas werd gebruikt. Weg met de vrouwelijkheid, weg I met de romantiek, weg met de al te geprononceerde beha. Een geometrische mode met fotomodellen en mannequins die rechte, hoekige poses p> aannemen en functioneel Een beetje kitschachtig met wit leren zomerlaarsjes, witte brillen met spleten, maar kom, wie daar op ziet is een kniesoor. Er is ook pop-art en op-art. De meis jes dragen helmen en wil len raketvrouwen zijn, geen maangodinnen. Een rage, in overrompelende rage die de man, die ze bedacht, ontkrachtte zodat hij bU de volgende collectie verstek moest laten gaan. Beatmode voor een andere groep, jongensachtige meis jes die eruit zien als meis jesachtige jongens wan neer hebben wij dat toch eerder gehoord? Vandaag zijn de robes chandails weer hemdachtige zakken, korter dan onze ga rgonne jurken dan ook gedessinneerde mail lots onder en dat is wèl zo goed als de zijden kousen I van 40 jaar terug. De schoe- I nen die hierbij passen lijken I merkwaardig veel op de bandschoentjes van de char- I leston. De twist, de jenka, I de sirtaki zijn niet gekker dan de shimmy en de black bottom. Do modieuze vrouw draagt I dit jaar met Kerstmis een I japon van witte zuivere wol. Wat komt mij dat bekend Dezer dagen heb ik een kleinkind ten doop gehou- den. De grof gehaakte doek waarin het naar dc kerk I werd gedragen zal met I Kerstmis als hoogst modi- I eus om zijn moeders schou- I ders liggen. Er is in die veertig jaar niet eens zo heel veel veranderd. De werkelijk grote mode-omwente ling heeft plaatsgegre pen in de twintiger jaren. Alles wat daarna is gekomen vloeide eruit voort en er is geen enkele mode meer ont staan die zo wérkelijk schokkend en bevrij dend was. A. MAC GILLAVRY- VERLINDEN

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1965 | | pagina 10