Honderd jaar katholiek
onderwijs te Oud-Ade
In 1865 werd de „Roomse school" gebouwd
VOORDIEN: „OVERTOCHTEN
OVER WIJD WATER"
ZATERDAG 12 JUNI 1965
DE LEIDSE COURANT
ken. Kerkmeester N. Hoogeveen
schonk voor dit doel 'n perceel grand
tegenover de ke rk gelegen, groot ge
noeg voor een schoollokaal met on
derwij zerswoning en tuin. Bovendien
was de pastoor een goed financier. Hij
plande een renteloze lening van dë
parochianen groot 2000.De rente
OP 29 OKTOBER 1864 richt de toenmalige pastoor J»
van Oud-Ade, de zeereerw. heer J. P. Görtz, zich in een aldus zou een reserve kapitaal ge-
vormd worden ten bate van de school,
uitstekend gemotiveerd schrijven tot de bisschop van terwijl hij erop rekende dat de ge-
tt i i *1** schatte bouwkosten (ƒ5000.be-
Haarlem om toestemming voor de oprichting van een taal,d zouden zijn eer de schooi haar
eigen katholieke school. voltooiing naderde.
Een hele onderneming in die dagen, toen weliswaar Salaris hulponderwijzer
het bestaansrecht van de bijzondere school erkenning op 350,— p. j. begroot
vond, maar de overheid alle financiële steun weigerde,
7 Ook de exploitatie van de school
zowel voor de bouw als voor de exploitatie. baardie wel zorg maar was toch voor
TT de parochie overkomelijk.
Het was m pastoors ogen echter dringend nodig. Um inkomsten
stens drie kwartier, sommigen zelfs van bijna ander
half uur". Verschillende kinderen bezochten de school
in Warmond „doormiddel van een naar overtochten
geheel niet naar school gingen en in de zomer, op dagen
waarop zij in de parochiekerk ter catechismus kwamen,
de gehele morgen-schooltijd verloren.
Mandement van
1868 vooruit
Jaarl. opbr. schoolgelden
350.—
Jaarl. opbr. school-behoeften
50.—
Rente aandelenfonds
100.—
Bijdrage kerkekas
100.—
Uitgaven:
600.—
Salaris (hulp) onderwijzer
350.—
Onderhoud gebouwen
50.—
Belasting en verzekering.
10.—
Brandstoffen
20.—
School-behoeften
20—
Aflossing van 1 aandeel
100.—
550.—
De oudiers uit Oud-Ade verlangden,
onder die bezielende leiding van hun
pastoor, naar een eigen katholieke
school. En dat nog wel vier jaar vóór
het verschijnen van het Mandement
eter Nederlandse bisschoppen (1868),
waarbij, de bisschoppen verklaarden
dat de Kerk wil:
1. „dlat de jeugd onderwijs
vangt;
ont-
De nieuwe school van 1905
Schoonhouden werd niet in de
uitgaven opgenomen. De wekelijk
se schoonmaak was voor rekening
van de onderwijzer, de jaarlijkse
voor rekening van de parochie.
Bisschop Wilmer zeer
ingenomen
Uit het antwoord van mgr. G. P.
Wilmer, bisschop van Haarlem, blijkt
grote ingenomenheid met de plannen
van de ondernemende pastoor. In
x hoffelijke termen wordt er echter de
vfL er wijs zo- aandiachit op gevestigd dat volgens de
- wet nii,et kan WOTden met
SLiT^kewSfr, katholieke een hulp-onderwijzer maar dlat men
tZSSï behoren te m een hoafdönderwij.
worden opgericht z&T za| behoeven". Heel sociaal advi-
Oud-Ade was dus zijn tijd vooruit, seert monseigneur een jaarsalaris van
De parochianen staken hun sympa- 600.met emolumenten, alsmede
thie ook niet onder stoelen of ban- zeker aandeel in de schoolgelden!
2. dat het onderwijs in alle opzich
ten katholiek is, d.w.z.
a. dat ook godsdienstonderwijs
wordt gegeven,
b. dat de godsdienst alle andere
vakken doordringt,
c. dat het de christelijke deug
den leert beoefenen;
3. dat anti-christelijk onderwijs
wordt vermeden;
Ook de kosten van onderhoud zijn
volgens monseigneur beslist te laag
geraamd.
Inmiddels heeft de ondernemende
pastoor reeds de volle bouwkosten
van de parochianen toegezegd gekre
gen met de verzekering dat, als de
kosten boven de raming gaan, men
alsnog tot een nieuw offer bereid is
Het geplande garantiefonds komt te
vervallen en, veel parochianen zeggen
een jaarlijks bedrag toe voor het on
derhoud. Een zekere N.N. zegt zelfs
een jaarbedrag toe van 100.
„Met het oog op uw ijver en de
goede gezindheid der gemeente (lees:
parochie), maar vooral op de God
delijke Voorzienigheid en zegen des
Hemels, dien wij op dit goede werk
met reden mogen verwachten mach
tig ik UEerw. alzo tot de uitvoering
van uw plan, terwijl ik er in toe
stem dat de kerkekas jaarlijks 100
ten behoeve van de school verstrek-
ke", aldus mgr. Wilmer.
De zaak kwam rond
Nu was de zaak rond.
Aan het gemeentebestuur werd be
richt dat een school werd gebouwd
„voor meestens 70 kinderen, alwaar
op den voet van de wet van 13 augus
tus 1857 lager onderwijs zal worden
gegeven".
Angst van
minderbedeelden
En waar is vreugde niet
ge-pekeld met verdriet?
Plotseling beseften de minder be
deelden, dat zij voortaan een flink
schoolgeld zouden moeten .betalen,
terwijl het onderwijs op de gemeente
school gratis was. Beter gesitueerden
meenden dat, als de parochiekas zo
ruim voorzien was, hun aandeel best
gemist kon worden. Terwijl wijsge
rige parochianen redeneerden: „wat
ten nutte van allen ondernomen
wordt, behoort niet door weinigen te
worden uitgevoerd". De zaak, zo
schoon begonnen, scheen een onpret
tig verloop te krijgen. De pastoor liet
rustig de storm uitwaaien en in mei
1865 scheen de zon weer.
Gornellis Alkemade uit Noordwijk,
aangesteld tot „meester over het
bouwwerk", zorgde voor een fraai
getekend ontwerp. Spoedig ging men
tot aanbesteding over. De hoogste in
schrijver vroeg 10.175, terwijl de laag
ste inschrijver Willem Alkemade Cz.
uit Noordwijk, oom van de tekenaar
opzichter. het werk gegund kreeg
voor 5998.De ondernemende
kerkmeesters in die dagen waren: Ni-
Het soliede gebouw van 1865
colaas Hoogeveen, Jan Vink, Jan
Bakker en Piet-er van Rijt. Veel zorg
werd besteed aan het bouwen op het
juiste waterpeil „een maatregel ons
toeschijnende van allergrootste ge
wicht voor de toekomst, omdat het
kerkbestuur zich meer en meer be
wust werd, dat de oorzaak van de
scheuren en het verzakken der kerk
muren jui9t daarin te vinden was, dat
de fundering was gelegd op een ver
keerd en te hoog peil".
„Zoek zulk een
onder de engelen"
Pastoors grote zorg was nu een
hoofdonderwijzer te zoeken „van so
liede godsdienstkennis en deugd, ge
huwd en op zekere jaren", die zou
voldoen aan al de verlangens van de
parochie. Een eerwaarde medebroe
der, leraar in de pedagogiek, ad-viseer
de hem, zulk een persoon „onder de
engelen" te gaan zoeken.
Uit een contact met de directeur
van de R.K. Armenscholen te Rotter
dam sproot het bezoek voort van
meester van Kints, gehuwd, zondier
kinderen, 42 jaar oud en „als eerste
leermeester werkzaam aan de school
voor de R.K. Diaconie. „Ieder in Rot
terdam, die hem kent, zegt van hem
alle goeds, wat betreft zijn echt gods
dienstig zedelijken levenswandel".
Geen wonder dat deze man kwam,
za-g en overwon. Toch was de pastoor
nog niet gerust, zou de echtgenote
van de betrokkene wei kunnen wen
nen in de stille parochie? „Tot een
persoonlijke ontmoeting en kennis
making met die tante begaven wij
ons nogmaals naar Rotterdam en ont
vingen van haar zelve nopens dit
punt de gunstigste verzekering, die
door haar uiterlijk, hare anteceden
ten en manieren niet werd gelogen
straft. Zij nam in en kwam mij voor
a-Is iemand die de genegenheid der
gemeentenaren spoedig zoude win
nen". Dank zij deze gelukkige kennis
making werd met ingang van 1 aug.
1865 benoemd als eerste hoofdonder
wijzer in Oud-Ade: Petrus Rartho-
lomeus van Kints, oud 42 jaar, op
een jaarlijks inkoipen van 550.en
10 pet. van de opbrengst der school
gelden, vrij gebruik van woning met
tuin, vrijdom van belasting; voor on
kosten van vuur bij het kachelaan-
maken een billijke vergoeding en een
jaarlijkse vakantie van 8 dagen
De eerste steen
Ondanks een conflict met de heiers,
cBie betrapt werden op het doormid
den hakken van twee palen om daar
door voordeliger en vlugger klaar te
zijn, is men toch op 3 aug. 1865 zo
ver, dat de eerste steen gelegd wordt.
Deze steen is een bezienswaardigheid,
ze bestaat uit twee delen en prijkt
sinds twintig jaar in de gevel van
het huidige schoolgebouw. Voor re
kenaars is het een klein kunstje om
hieruit het jaar van de stichting op
te maken. De hoofdletters, als Ro
meinse cijfers bijeengeteld, geven
1865. In de tekst liggen de gedachten
van de parochieherder: „Mogen de
hëmelingen de leerlingen en de mees
ter beschermen".
De teksten (zie de foto's) luiden
al-dus:
Op de grote steen:
DIsCIpVLIs et Maglstro tVteLa
CoeLItes
en op de kleine:
AoQS Die 3 Mensis Augusti
P.L.P. J. P. Görtz, Paroghus
Loei
Inzegening
Op 1 november 1865 zijn alle kin
deren uit de parochie ingeschreven
voor de nieuwe school, 3 november
arriveert de meester en 14 november
is het feest van de inzegening. Alle
inwoners zijn present. De jeugd
wordt onthaald op chocolade en kren
tenbrood. De kerkmeesters, aanne
mer. opzichter en hoofd der school
dineren die dag op de pastorie en in
menige toespraak wordt de nieuwe
stichting heil toegewenst
In „de Tijd Noordhollandse Cou
rant" van 28 november verschijnt van
deze schoolstichting een schrijven
„als voorbeeld ter navolging". Zo was
niet zonder inspanning een groots
werk voor de toekomst tot 9tand ge
komen.
Meester Krebbers
Na een vruchtbare werkperiode gaf
meester van Kints de brandende fak
kel door aan meester Krebbers, wiens
nagedachtenis nog steeds in hoge ere
gehouden wordt onder de oudere pa
rochianen. Blijkbaar een destijds al
om bemind man. Samen met zijn
voorganger maakte hij de eerste hal
ve eeuw schoolgeschiedenis van Oud-
Ade vol. De tweede halve eeuw werd
gevuld door de heren J. F. 'Hende-
ricks en J. H. Ponsioen.
De schoolstichter, pastoor Görtz,
promoveetrde tot deken van Poeldijk
en de trouwe parochianen hebben
hun school in ere gehouden. In 1889
kwam er enige verlichting- Het Riik
ging bijdragen in de salarissen, 30%,
het was een begin. Van-af 1905 wer
den de minimum jaarwedden ver
goed. Het moest echter nog duren tot
1920 voor het bijzonder lager onder
wijs gelijkberechtigd werd met de
openbare school en er dus een eind
kwam aan het schreeuwend onrecht
dat katholieke ouders hun school vol
ledig betaalden en tevens via d-e be
lasting nog bijdroegen voor het open
baar onderwijs. De 9trijd was lang
geweest en grote offers waren ge
bracht door de ouders, maar ook door
de leerkrachten die op d-e bijzondere
school aanmerkelijk minder salaris
ontvingen dan bij het openbaar on
derwijs.
Toekomst
De bijzondere school is in Oud-Ade
nog hoog in ere- Een katholieke op
voeding op school in samenwerking
met de ouders, onderwijs, gegeven
vanuit onze katholieke levensbeschou
wing, worden zeer gewaardeerd.
Oud-Ade groeide, het met zoveel
zorg omringde gebouw werd te klein.
In 1905 werd een nieuw schoolgebouw
betrokken. Een school met twee lo
kalen. Tweemaal is dit schoolgebouw
reeds uitgebreid. Waar groeien we
heen? De komende eeuw zal het ant
woord geven. Voorlopig toont het
Oud-Ade van nu, onder aanvoering,
van pastoor J. Verkley. zijn vitaliteit
en offerbereidheid door de stichting
van een dorpshuis in de onmiddellijke
nabijheid van de school. Di-t nieuwe
gebouw zal een ruime gymnastiek
zaal bevatten. Het voorbereidende
werk is klaar. Zodra de nodige ver
gunningen afkomen, we hopen spoe
dig, gaat de spade in de grond.
1865: EIGEN KATH. SCHOOL.
1965: EIGEN DORPSHUIS.
Zon-dag 25 juli komt de bjsschop
van Rottterd-am, mgr. Jansen, naar
Oud-Ade. In een plechtige gemeen
schapsmis zullen de parochianen blij
moedig en dankbaar het voorgeslacht
gedenken, dat zoveel offers wist te
brengen voor de nieuwe generaties.
J. H. P.
(Foto Dorpshuis zie pag. 14)
