LEIDSE UNIVERSITEIT THANS IN BEZIT VAN
„GROOTSTE PRESTATIE VAN MODERNE TUD"
„COMPUTER" een magische klank
WOENSDAG 7 AUGUSTUS 1963
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 7
Foto: de heer G. Jansen bij de her
senen van de X 1.
Spelen met de X 1
De X 1 in Leiden wordt ook
oor spelletjes gebruikt, b.v.
oor het Nimspel, dat de leden
an de staf van het Centraal
Rekeninstituut in vrije uurtjes
legen te beoefenen. Men
maakt dan drie hoopjes van
en willekeurig aantal luicixers
onder de tien, om de program
mering niet al te moeilijk te
maken) en om de beurt nemen
peler en machine een wille-
ceurige aantal luicifers van
en van de stapeltjes af. Dit
pelletje speelt de X 1 volko
men feilloos en men kan er
an overtuigd zijn, dat hij ie
dere kans op de overwinning
enut.
Een van de grootste technische verworvenheden van de nieuwste tijd
is zonder twijfel de rekenmachine, de „computer", zoals zij in de Engelse
taal - de vaktaal op dit gebied - wordt genoemd.
Vijfentwintig jaar geleden moest de eerste stap op het gebied van de
computer nog gezet worden, maar thans is het een bezit geworden,
waar de gehele wereld baat bij vindt. Zoals bij vele technische uitvin
dingen van deze tijd het geval is geweest, heeft de Tweede Wereldoorlog
ook het ontstaan van deze uitvinding meegemaakt, zo al niet veroorzaakt.
Bij de eerste stappen op dit gebied moet onmiddellijk gedacht worden
aan de grote Amerikaanse geleerde Von Neumann, die in de Eerste
Wereldoorlog met zijn ouders vanuit het ineenstortende Oostenrijk-
Hongarije - hij was Hongaar van geboorte - naar de Nieuwe Wereld
vluchtte.
Vanaf dit begin van Von Neumann heeft het inzicht in deze materie
zich in een ontzaglijk tempo uitgebreid en men kan stellen, dat - met
uitzondering van de ruimtevaart - op geen enkel technisch gebied zo
snel een zo grote vooruitgang is gemaakt als bij de computer.
Amerika is nog steeds het leidinggevende land, maar ook Rusland en
Engeland gaan een steeds belangrijker rol spelen.
volgendie marnier kan men het basis
element op een van deze vakjes in
stellen: links op de .hersenen" zit
een rijtje van 15 knopjes, die naar
boven ('n een) en naar bénedien ('n
nul) kunnen worden gezet. 00000
00000 00000 betekent vakje nul;
00000 00000 00001 vakje 1; 00000
00000 00010 vakje 2 tot vakje 8192
toe, diat als volgt op de basismachine
wondt aangebracht: 00000 01000
00000.
DE X 1 IN LEIDEN
Naar aanleiding van het feit, dat
die enige computer, die Leidien rijk
is, onlangs zijn definitieve „woning"
heeft gevonden en wel op de zesde
etage van de Univensiteiitsflat aan
de Stationsweg, hadden wij één dezer
dagen een gesprek met dr. A. Ol-
lomgren, die sinds februaini 1962
waarnemend directeur is van het
Centraal Rekeninstituut van de Rijks
universiteit. De machine, die dit in
stituut bezit, is de zogenaamde X 1,
vervaardigd door de n.v. Eleotroio-
gica.. Dit is de enige Nederlandse
firma die zich bezighoudt met het
vervaardigen van computers. Zij is
een na de oorioig zelfstandig gewor
den onderafdeling van het- Mathe
matisch Centrum te Amsterdam en
heeft zich geassocieerd met de Le
vensverzekeringsmaatschappij „Nill-
mij" (zoals bekend zijn levensver
zekeringsmaatschappijen de grootste
gebruikers van computers in ver
band met de talloze berekeningen,
diie met de hand verricht te veel tijd
kosten). Deze firma heeft tot nu toe
ongeveer 30 X I's gemaakt, waarvan
Leiden don op het ogenblik de X
1-13 bezit. De omvang van het be
drijf kan geschat worden als men
weet, dat een X 1 ongeveer 800.000
gulden kost.
De X 1 nu, die momenteel in Led
den zijn zeer gewaardeerde werk
zaamheden verricht, is een middel
grote machine, die 10.000 handelin
gen per seconde kan verrichten. On
getwijfeld een respectabel aantal en
op het ogenblik is de Leiidse Uni
versiteit dan ook onder de Neder
landse uniwsiteien en hogschoden
uitstekend bedeeld. Immers, zelfs de
Technische Hogeschool te Delft heeft
een veel mindere (een Zebra) en
moet dan ook af en toe van de ma
chine in Leiden gebruik mafceii. Ove
rigens krijgt Delft binnenkort een
veel grotere computer, nl. een Tele-
funken, die zo'n slordige drie miljoen
gaat kosten. Ook Groningen zal zich
van een dergelijke machine voor
zien. In Leiden is men van plan over
drie a vier jaar een X 8 aan te schaf
fen, die zoals de naam zegt, 8 maal
zo snel is als de X 1, Men hoopt dan
dat deze X 1 nog in zo'n goede con
ditie is, dat hij naast de nieuw aan
te schaffen X 8 voor kleinere bere
keningen gebruikt kan blijven wor
den.
Het zou natuurlijk te ver voeren
hier tot in details de werking van
een dergelijke machine te beschrij
ven. Voor enig inzicht in deze uit
gebreide en uiterst ingewikkelde stof
is waarschijnlijk het volgende wel
voldoende: die gehele X 1 bestaat uit
de volgende onderdelen: 1. het basis
element, de „hersenen" (zie foto),
2. de geheugemkasten, 3. in- en uit-
voerinstallaties. Al deze drie elemen
ten kunnen gemakkelijk opgesteld
en in werking gesteld worden in een
kamer, die beslist geen grotere af
metingen hoeft te hebben dan een
middelmatige huiskamer. Dit is na
tuurlijk een enorme vooruitgang met
vroeger, toen thans overbodige
koelkastinstallaties 'n rekenmachine
de omvang van een grote fabriek ga-
De geheugenkasten bestaan bij de
X 1 uit 8192 vakjes, die allen hun
eigen inhoud hebben. Deze zijn ge
nummerd van 0 tot 8191 en op die
Programmering: moeilijkste taak.
De moeilijkste taak, die moet wor
den volbracht, voordat de machine
kan gaan draaien is de "programme
ring d.w.zht programma maken,
volgens hetwelk de machine te werk
moet gaan. Deze programmering be
vat in feite het in rekenkundige ter
men beschrijven van het gehele pro
ces dus het terugbrengen tot elemen
taire functies, waaronder we naast
de vier hoofdberekeningen ook nog
wel wortels, logarithmen e.d. mogen
rekenen. Deze programmering kostte
altijd bijzonder veel tijd, maar de
laatste jaren is men bezig ook dit
onderdeel door de machine te laten
verrichten. Men heeft reeds grote
vorderingen gemaakt op dit gebied en
binnenkort zal ook het grootste ge
deelte van de programmering door
de computer zelf gedaan worden,
waardoor wederom een aanzienlijke
tijdswinst zal worden behaald.
Door deze tijdwinst om u niet
met technische details te vermoeien
is het ook mogelijk met een vrij
geringe staf voor de bediening te
volstaan. Op het ogenblik heeft het
Centraal Rekeninstituut een akade-
mische staf van drie leden, die in
september tot vijf zal worden uitge
breid, vender een niet-akademische
sitaf van vier en een half (in septem
ber vijf) en een administratieve van
een, d'ie in september uit twee leden
zal gaan bestaan, zodat op het Cen
traal Rekeninstituut dan 12 mensen
zullen zitten, die hun werk kunnen
verrichten op een ruimte van slechts
300 vierkante meter. De staf heeft
geen behoefte aan een vaste techni
cus, in tegenstelling tot de vroegere
situatie, toen een dergelijke techni
cus om de haverklap overal fouten
en foutjes in hoog tempo moest her-
Mogelijke toepassingen voor de toekomst
niet te overschatten
Voor degene, die niet in de diepste ten uitspreken, welk streven na veel
geheimen van de wis- en rekenkunde inspannende arbeid op een totale
is ingewijd, moge de werking van de mislukkig uitliep. Het extreme stand
computer een hoogtepunt zijn van punt van Bar Hillel wordt overigens
menselijk vernuft, hij staat toch altijd momenteel nog maar door weinigen
nog meer verbaasd, wanneer hij de -1
verschillende praktische toepassin
gen ervan leert kennen. Het is na
melijk een grote misvatting te den
ken, dat het apparaat alleen maar
VÉLE FACETTEN
Verder wordt computer nog ge-
kan rekenenintegendeel, men heeft kruikt voor allerlei statisch werk; in
het reeds zo ver gebracht, dat het een recordtempo worden de gegevens
tekeningen en vertalingen kan nia-verZamej(j en gerangschikt en in dit
ken en het is niet te verwachten, dat opzicht hebben sociologen er een
de mogelijkheden hiermee uitgeput bijzondere steun aan en zullen er nog
zÜn. veel grotere steun aan krijgen.
Een ander taalkundig gebied, waar-
RECLAMESTUNT op de computer van bijzonder groot
nut is, is het lexicografisch onder-
Het tekenen is indertijd een aar- zoek. Dit beoogt de taal te onder-
diige reclamestunt geweest; op de zoeken op aantallen woorden en sa-
Hannover Messe, waar enkele jaren menhang van woorden en hier be-
geleden de X 1 voor het eerst in wijst de computer dr. De Tollenaere,
Duitsland werd tentoongesteld liet die zich in Nederland met dit onder
men achterelkaar spotprentjes van zoek bezig houdt, onschatbare dien
minister Erhand uit het toestel rollen, sten.
die dan onder de bezoekers werden
uitgereikt.
stellen. De X 1 is echter zeer be
trouwbaar en wanneer er plotseling
iets aan mankeert zorgt Electrologica
binnen korte tijd voor de reparatie.
Het feit, dat men geen elektronen-
buizen meer nodig heef, maar met
eenvoudige transistoren kan volstaan,
heeft het achterwege laten van een
vaste technicus in belangrijke mate
mogelijk gemaakt.
Gebruikers van X 1
De Leidse X 1 wordt door verschil
lende afdelingen van de Rijksuniver
siteit en andere instanties gebruikt,
ook al is zij officieel het eigendom
van de fakulteit der wis- en natuur
kunde. Voor andere gebruikers gel
den de voorwaarden, dat het gebruik
efficiënt moet zijn, de berekeningen
alleen op de X 1 zijn uit te voeren
en dat men nog tijd heeft om die X 1
beschikbaar te stellen.
De grootste gebruiker is op het
ogenblik de Leidse Sterrenwacht,
vanwaar ook het initiatief tot het
naar Leiden halen van een computer
is uitgegaan, toen in 1961 de bereke
ningen, die met de hand werden uit
gevoerd, in te grote mate voorkwa
men. Een andere gebruiker is het
Instituut voor theoretisch-organisohe
chemie, die de X 1 voor praktische
doeleinden met name de bepaling
van de struktuur van kristallen en
theoretische de organische ver
binding van moleculen met een groot
aantal atomen benut. De afdeling
Natuurkunde van de universiteit is
een vrij kleine gebruiker; alleen
enige berekeningen in verband met
radio-aktiviiteit vap kernen en de me
tingen van lage temperaturen. Ver
der gebruikt de Technische Hoge
school te Delft van tijd tot tijd de
X 1 zolang de Teiefunken nog niet
in Delft is gekomen en ook de Nillmij
besteedt in Leiden enig werk uit in
ruil voor de tijd, dat Leiden de ma
chines van de Nillmij in Den Haag
gebruikte, toen de X 1 nog niet op
zijn huidige standplaats was gear
riveerd.
Speedboot voor
Zandvoortse politie
De Zandvoortse politie beschikt van
af vandaag over een speedboot. Een
comité van badgasten heeft deze van
morgen aan de burgemeester van
Zandvoort, mr. Fenema, aangeboden.
Deze aanvaardde het snelle vervoer
middel, namens het strandschap
Zandvoort onder voorbehoud. Hij
wil de gemeenteraden van Haarlem,
Amsterdam en Zandvoort, die het
strandschap vertegenwoordigd zijn
toestemming vragen de boot te aan
vaarden.
Voorlopig krijgt de Zandvoortse
politie van de burgemeester toestem
ming met het nieuwe vaartuig te oe
fenen en te surveilleren.
Geschiedenis van Huys te Warmond
herleefde in boekje van scholieren
TFoals gisteren in 'n deel van onze
oplaag is gemeld heeft 'n schare
scholieren een historisch werkje sa
mengesteld over de geschiedenis
van het Huys te Warmont en dit
boekje aan onder meer de burge
meester van Warmond overhandigd.
Huys te Warmont is een van de
weinige echte kastelen in het wes
ten van het land. De scholieren zijn
lid van de afdeling 1 van de Neder
landse jeugdbond ter bestudering
van de geschiedenis. De eerste
exemplaren van het boek zijn aan
geboden aan de burgemeester van
Warmond, drs F. K. Langemeijer,
de wethouders P. F. Vergeer en W.
K. Heyl, de bewoners van het huis
en de bondsvoorzitter H. Dijkstra
uit Amsterdam. Voorzitter Piet
Stokvis hield een inleiding, waarin
hij alle medewerkers bedankte. De
firma Brill heeft de uitgave geheel
belangeloos verzorgd. Zij heeft er
met de vele illustraties iets moois
van gemaakt.
Verder was veel steun ondervon
den van gemeente, de Veren. „Oud-
Leiden", de heer A. G. v. d. Steur,
oud-lid en enthousiast amateur-ge
schiedkundige uit Heemstede en de
leden van de archiefgroep van de
afdeling Leiden I („Brino" gehe
ten) Froukje Boorsma, Riek Smeets,
Gaspar de Jong en Wlzelien Vrij,
en de afgravingsgroep onder leiding
van Dick Koopman. Gaspar de Jong
(12) bracht in zijn functie van
penningmeester-vice-hoofdredacteur
dank aan de heer Van Proosdij van
de fa. Brill en hoofdredakteur van
„Ostrakon" (het maandblad van de
afdeling), Jan Just Witkamp.
Goed gedocumenteerd
W'aarschijnlijk stond op de plaats
waar tegenwoordig 't kasteel van
deze naam staat, in de vroege mid
deleeuwen of wellicht zelfs eerder,
een hoofdhoeve of curtis, zo begint
dit 56 bladzijden tellende, goed ge
documenteerde boekwerkje. In chro
nologische volgorde behandelt het
verder de geschiedenis via de eerste
vermelding van het huis (1362), de
verwoestingen tijdens de Hoekse en
Kabeljauwse twisten (1420), die
door de inwoners van Haarlem
(1426) en die door de Spanjaarden
(1573), de hebouw als versterkt
kasteel in de vroegere vorm (1597)
en de verbouwing tot 18de-eeuwse
buitenplaats in 1777.
Veel waardering
gurgemeester Langemeijer merkte
in zijn dankwoord tot de 16-
jarige voorzitter op, dat het boekje
niet alleen de geschiedenis van het
fraaie kasteel bespreekt, maar ook
de historie van Warmond. Hij wees
erop dat „zijn" gemeenteleden jaar
lijks intensief de 3-oktober-feesten
in Leiden meevieren, terwijl de Lei-
denaren vóór vele jaren toch hun
kerk hebben platgebrand. Nu zag
hij van de Leidse scholieren toch
ook iets fraais, wat hij bijzonder op
prijs stelde. Hij bracht hiermee de
grote waardering voor het voortref
felijk werk van de amateur-historici
onder woorden.
Foto: Huys te Warmont
De overstromingen van de ri
vieren Esera, Isabena en Ribagorzana
van vrijdag en maandag hebben in
de provincies Lerica (Catalonië) en
Huesca (Aragon) een schade van
naar schatting 300 miljoen peseta
veroorzaakt. De oogst van 28 dorpen
is vernield, het vee daar is omgeko
men.
Talrijke geïsoleerde plaatsen wor
den door hefschroefvliegtuigen be
voorraad. De loop van de Ribagor
zana is op verscheidene plaatsen ge
wijzigd.
MECHANISCHE VERTALING
Op het ogenblik is er tussen de ge
leerden een principiële strijdvraag,
hoe ver men op het gebied van de
zgn. mechanische vertaling (mecha
nic translation, kortweg M. T. in vak
kringen) zal kunnen gaan. Dit is op
het grote congres te München van
vorig jaar uitvoerig aan de orde ge
weest. De Joodse hoogleraar Bar
Hillel heeft daar een beroemde rede
voering gehouden met de veelzeg
gende titel: „Mechanic Translation,
the end of an illusion", waarin hij
ronduit de stelling poneerde, dat de
gehele M. T. tot de onmogelijkheden
behoort. In de levendige discussie,
die hierop volgende werd men het
het in grote lijnen er over eens, dat
het wel altijd onmogelijk zal zijn
poëzie of poëtische taal mechanisch
te vertalen, maar men achtte het zeer
wel mogelijk, dat technische litera
tuur op deze wijze onder handen
zou worden genomen. Niettemin
bleef prof. Bar Hillel het gehele
streven vergelijken met de pogingen
van psychologen, die kort voor de
Tweede Wereldoorlog probeerden
cimpansees verstandelijke taal te la-
Een ander interessant terrein,
waarop men momenteel onderzoe
kingen verricht, is de vraag, of men
een computer kan leren schaken, zo
als hij ook het Nimspel feilloos kan
spelen (zie elder op deze pagina).
Onze landgenoot en oud-wereldkam
pioen dr. Max Euwe is hier ge
steund door een subsidie van de
Stichting Studiecentrum voor Auto
matische Administratie reeds eni
ge jaren mee bezig, zonder vorderin
gen overigens.
„REAL TIME INFORMATION"
Tot slot nog een van de meest
fascinerende facetten van de gehele
stof: de zgn. „real time information",
(inlichtingen over de juiste tijd).
Zonder dit facet zou de huidige ruim
tevaart bijna onmogelijk zijn. Nu kan
binnen een half uur worden bere
kend of een ruimtevaarder al dan
niet moet dalen en ook het juiste
moment om de retro-raketten in wer
king te stellen wordt na de aanmel
dingen van alle waarnemingsstations
op de computer berekend. Hier gaan
dus de twee grootste technische ver
worvenheden van de laatste tijd hand
in hand.
In de Friese Elfstedenstad Workum heeft men dinsdag
de historie doen herleven, zoals die zich 150 jaar ge
leden heeft voorgedaan, toen Koning WUlem I in
Scheveningen aan land stapte na de nederlaag van
Napoleon. Koning WUlem I werd met een platte wagen
uit zee (IJsselmeer) aan land gereden. Op het bordes
van het stadhuis in Workum werd daarna de procla
matie voorgelezen over het aanvaarden van het her
nieuwde koningschap.
Feitelijk liepen de Friezen dinsdag vooruit op een
zelfde gebeuren, dat in het najaar in Scheveningen
„op historische grond" zal plaatsvinden.
