ELFSTEDENTOCHTEN
//Dog dan moeten ze nergens lang toeven''
In de achttiende eeuw
werden reeds
verreden
RUIM BAAN VOOR DE GROTE TOCHT
REEDS VOOR 1783
TRAINING, VOEDING EN KLEDING
VOOR RIJDERS ZEER BELANGRIJK
IN DERTIEN UUR
InBMMarWHlw
DONDERDAG 17 JANUARI 1963
DE LETDSCHE COURANT
PAGINA 9
DE FRIESE ELFSTEDENTOCHT uitgegroeid tot een gebeurtenis van nationale
en zelfs internationale bekendheid is ook reeds in vorige eeuwen gereden. Door
overlevering zijn sterke staaltjes van schaatsenrijders in Friesland bekend ge
bleven, maar men moet tot 1783 teruggaan om het eerste bewijs voor Elfsteden
tochten te vinden.
Bij zondere
medewerking
ADAM HURDRIDER REED TEGEN
EEN WATERGEEST
WIE OUDE FRIESE geschriften doorbladert stuit meermalen op
kortelaconieke mededelingen inzake verrichtingen van al dan
niet bekende schaatsenrijders, zoals bijvoorbeeld de vermaarde
Adam Hurdrider (hardrijder), die leefde van 1721 tot 1800 en die
inderdaad geweldige prestaties op de gladde ijzers heeft geleverd.
Het dagboek van de adellijke heer Veglin van Claerbergen vertelt
over deze ijsster: „Hij kon over een hoogte soowel als op effen ijs
10 en 12 en meer voeten overspringen. Ik heb hem eens gezien
over de Leppedijck bij Accrom (Akkrum) overspringen of het
niemendal was". Dat gebeurde in het jaar 1745. Een beetje grieze
lig is de legende, die ook tegenwoordig nog over deze Adam Hurd
rider verteld wordt. Bij Èernwoude reed Adam namelijk tegen
een watergeest, die daar de omgeving onveilig maakte. Adam
raakte de geest een eind voor, maar kwam toen in een wak terecht.
Hij had echter zoveel vaart, dat hij met zijn hals tegen het ijs aan
de andere kant van het wak kwam. Het hoofd werd door het
scherpe ijs van de romp gesneden. Het hoofd rolde verder over het
ijs, de romp onder de ijsvloer. Enkele tientallen meters verder
was weer een wak; daar vonden romp en hoofd elkaar weer, vroren
aan elkaar vast en Adam klauterde bij het ijs omhoog. De geest
liet Adam toen maar schieten, want zoiets had hij nog nooit mee
gemaakt.
verschillende togten b(j nacht zoo
wel als bij dag tot het vervoer van
zware lasten men dikwijls met ver
bazing hoort verhalen", aldus een
OP DE WIST
uur later keerde hij behouden in de wedstrijd, in de strenge winter van
Friese hoofdstad terug. Op het Slo- 1929, bedoeld wordt. De wedstrijd
termeer had deze Hagenaar echter van 1933 was een vroegertje, want
twee uur verspeeld. Hij was daar deze tocht werd al op 16 december
namelijk in het donker de weg kwijt verreden,
geraakt en twee uur lang had hij
in de duisternis rondgedoold voor hij
de goede richting weer had gevon
den. Twee mannen uit Bolsward, Pie-
ter Dikhof en Sjoerd van der Weij
volbrachten de Elfstedentocht op 11
januari 1868 in 15 uur.
PIM MULIER
Sommige lezers zullen zich onge
twijfeld nog de winter van 1890-1891
herinneren, die talrijke Elfsteden-
rijders heeft opgeleverd. Op zondag
21 december 1890 maakte Pim Mu
iier zijn bekend geworden tocht in
dertien uur en het was deze tocht, in 1940 kregen de finalisten her
die aanleiding is geworden tot de rie. By Arum maakten Piet Keizer,
grote Elfstedentochten in onze eeuw. Auke Adema, Cor Jongert, Sjouke
Die winter reden nog verscheidene Westra en Dirk van der Duim de
andere Friezen langs de Friese elf afspraak de resterende kilometers
steden en deze winter leidde in feite n0g met zijn vijven te rijden en ook v v,,v. ...M w
de bloeitijd in van de beroemde Elf- met z'n vijven, met de armen om noemden zijn er werkelijk kern- heeft. Door wat van de meegenomen
stedentochten, zoals wjj die thans elkaar schouders door de finish te gezonde ijzersterke en geharde boe- leeftocht te gebruiken zal de ver-
kennen. gaan. Enkele honderden meters voor ren en schippers bijvoorbeeld moeidheid ook eerder verdwijnen.
de eindstreep in Leeuwarden echter maar voor een „gewone" schaatser
Pim Muiier, die in 1890 zonder bezweek de Franeker Auke Adema is een duchtige training voor de DE VOEDING
hulp van anderen, zonder organi- v00r de verleiding. Hij rukte zich los Friese Elfstedentocht zeker nodig
satie, met een stuk chocolade, een en fljtste als eerste over de eind- waarbij het niet nodig is te zeggen, DE VOEDING, ook een belangrijk
paar gulden, een mes, wat touw- streep. Er volgde een enorme herrie dat alleen gezonde rijders voor het punt. Ervaren Elfstedenrijders heb-
tjes, riemen, een reserveschaauop de vijf koplopers gebruikten zelfs de afleggen van ongeveer 200 km in ben ons verteld, dat zij de dag te-
de rug en met een horloge de Elf- vuisten en het eind van het liedje aanmerking kunnen komen. Men be- voren twee warme maaltijden ge-
stedentocht reed, volbracht m we- Was, de jury de vijf ex aequo plaats- hoeft niet voor een bewijs van ge- bruiken van erwten, bonen vlees en
zen de eerste officiële Elfsteden- te. Auke Adema rehabiliteerde zich schiktheid van een medicus te over- flink vet. Des ochtends voor de start
tocht en vestigde het eerste re- jn bet jaar daarop, door in negen leggen, maar wie zich niet voor 100 een licht verteerbaar kostje, dat ech-
cord. In een tijdperk van 70 jaar uur en negentien minuten te winnen, procent fit voelt, moet nooit en te ter wel voedzaam moet zijn, pap met
zijn er nog geen dozijn op gevolgd. Qok in 1947 waren er moeilijkheden, nimmer aan een Elfstedentocht be- veel suiker bijvoorbeeld.
Wel werden de tijden steeds snel- j00p Bosman, Klaas Schipper Jeen ginnen. Tijdens de tocht kan men suiker,
Ier* Nauta en Jaap Wyma, die hadden -
Goede voorbereiding beslist nodig
ZEKER, wij hebben ze meegemaakt, de stoere en ijzersterke kerels,
die zó uit hun werk stapten, naar Leeuwarden schaatsten, daar
startten voor de Elfstedentocht, deze ijsmarathon zonder één mi
nuut te rusten uitreden, hun Elfstedenkruisje in ontvangst namen
en daarna weer naar huis reden. Wij kennen ook rijders, die bij
zonder sportief, om niet te zeggen, fraai, uitgedost aan de start
verschijnen, nauwelijks een tocht van vijf kilometer op de schaats
kunnen volbrengen en een half uur na de start uitgeput ineen zak
ken. Nu ja, de EHBO moet natuurlijk ook wat te doen hebben om
de zeven kilometer is er op de Elfstedenroute een EHBO-post
maar het is natuurlijk de bedoeling, dat alleen mensen, die behoor
lijk kunnen rijden en die zich ook flink hebben voorbereid, zich
als deelnemer aan de Elfstedentocht laten inschrijven.
De sterke kerels zoals wij die al heid dan zonder dat men er erg in
Adams naam is echter nooit in Dazing boort verhalen", aldus een „V* oriT_ rozijnen en brood met liefst warme
verband met de Elfstedentochten ge- krantenbericht over deze Elfsteden- De eerstei onder de supervisie van Beelfste pogingi^Van*der REGELS dranken gebruiken. Alcohol is voor
noemd. In de „Tegenwoordige staat tocht. de Friese Elfstedenvereniging geor- Hoorn St Ter Haar 1^1^54 won de nu Ult den b?ze-
van Friesland" uit 1783 wordt ver- INI ganiseerde Elfstedenmarathon da- "ndeVwUzer Jeen m den bT°2rit V°.°r tra\mng .n,a!uurIJy Chocolademelk en kaas transpire-
IN 1852 WAREN het drie inwoners fpprt van 1912. WpI was er ook in üfu5 °f_ltt geen vaste regels vastgesteld, ieder rende mensen verhezen veel zout
meld: „Het is ook meer dan eens ge- "jf55 wakkin net drie inwoners teert van 1912. Wel was er ook in Nii-Beets thans onderwijzer in Hee- 6CC*i v-°r
beurd, dat goed* schaatsenrijders vanFraneker, die op een dag langs 1909 gereden, maar toen had de in 2VPPn onderwijzer in nee moet achzelf Zo goed mogelijk voor houden het zoutgehalte op peil.
op eenen winterschen dag alle ell de friese elf steden reden Dokter dat jaar opgerichte Elfstedenvereni- r0nveen' deze Ijsmarathon voorbereiden. Het u
steden van Friesland doorgereden «uholt Konneman, Dirk Ruitinga en ging de touwtjes nog niet in handen. is natuurlijk niet nodig om enkele WAT DE KLEDING betreft, ver
en gezien hebben dog dan moeten Dirk Ages Fontein keerden met elf 1912 vertrokken 34 wedstrijd- WEER HERRIE dagen achtereen honderd of meer dient wol onder een winddichte laag
ze nergens lang toeven en het ijs handtekeningen in Franeker terug. ders Twintig haalden de finish in km Per schaats in een hoog tempo zeker aanbeveling. Die laag kan be
moei goed sterk wezen". Men kan Om te bewijzen, dat zij inderdaad Leeuwarden en van hen was de De grootste herrie ontstond bij de af'e '«K®" voor de wedstrijd- staan uit zeemleer of papier maar
wel uit deze mededeling opmaken, de elf steden bezocht hadden verza- roemruchte Coeu de Koning - de laatste wedstrijd, die van 1956. Ook [«d®rs 'f dat wel nodig maar wy geen leer, dat te hard is en de uit-
dat reeds voor 1783 Elfstedentochten melden de drie beren m de elf steden man dje alIes kon de snelste. Zijn toen was er een afspraak gemaakt, hebben in dit artikeltje de toerry- waseming belemmert. Bescherming
zijn gehouden, al gebeurde, dat dan pame'Uk handtekeningen van kaste- ^jjd was ejf uur en veertig minuten. Jan van den Hoorn uit Ter Aar, ders op het oog maar wel is het van het onderlichaam is extra be-
stellig niet in een georganiseerde SS»-J® Po'tiemannen. De tijd van vyI jaar later in m7 haalde de Aad de Koning uit Purmerend, Jeen zeer wenselijk om ten- langrijk, terwijl men het best dikke
vii die teeenwnordic dit drietal is overigens niet bekend. „,,d.,„ereidv=mr,iner, datzelfde h„- Nei.te ,,it Warton. Union Vork™, minste éénmaal op een dag een hon- wollen sokken kan dragen, met met
vorm, zoals wij die tegenwoordig
EERSTE NIET-FRIES
overigens niet bekend, oud-wereldkampioen datzelfde hu- Nauta uit Wartena, Anton Verhoe- minste éénmaal op een dag een hon- wollen sokken kan dragen,
zarenstukje nog eens uit en arriveer; ven uit Dussen en Maus Wijnhout derd km. te schaatsen. Dan kan men te nauwe, liefst leren schoenen. Voor
de hij, stormachtig door duizenden uit de Haarlemmermeer gingen gelijk voor zichzelf wel uitmaken of er een voetbad, de voeten dan goed
Friezen toegejuicht, als eerste in door de finish. De jury besloot geen een redelyke kans is nóg eens hon- afdrogen en in de talkpoeder zetten.
Leeuwarden. prijzen toe te kennen, welke beslis- d®fd km. r«d®n- Bff?'dt zich De schaatsen niet te stevig binden,
sing door het duizendkoppige publiek ook geestelijk op de Elfstedentocht aangezien dan de bloedsomloop kan
EIGEN NAAM met een honend gejoel werd be- v00,r' velen nemen deze marathon worden belemmerd. Geen leren
antwoord Nog maanden bleef deze veel te bcht op en zyn al van de handschoenen, die geen uitwaseming
Sommige Elfstedentochten hebben zaak de Friezen in beroering hou- kaart na v«ftig km rijden geven. Draag wollen - desnoods
een eigen naam. Spreekt men over den en pas geruime tijd na deze ge- reeds «®n "tanking krijgen. twee paar - ruime handschoenen.
De Hagenaar W. Troost is waar
schijnlijk de eerste niet-Fries ge
weest, die per schaats langs de elf
steden reed. Hij leverde een uitzon
derlijke prestatie. Op zondag 26 ja
nuari 1862, des morgens om 6 uur, de „barre tocht", dan weet elke in- denkwaardige finish kwamen de ge-
vertrok hij uit Leeuwarden en 17Vs sider, dat daarmee de derde officiële moederen tot rust
kennen. Was in de jaren voor 1783
een Elfstedentocht een grote uitzon
dering geweest, dan zou de „Tegen
woordige staat van Friesland" stel
lig meer bijzonderheden over een
dergelijk feit hebben gegeven en in
elk geval man en jaar hebben ge
noemd. Maar men zal wel nimmer
kunnen uitvinden wanneer precies
de eerste Elfstedentocht is volbracht.
Vast staat, dat in de (zeer stren
ge) winter van 1808-1809 een zekere
Pals Andries en Pais Geerts uit het
dorpje Deersum bij Sneek op een
morgen om half zes de gladde ijzers
onderbonden en via Leeuwarden,
Dokkum, Harlingen, Stavoren naar
Sneek reden. Des avonds om half
zeven kwamen zij in de Friese wa-
terpoortstad aan. In dertien uur had-
dfen zij de Friese elf steden bezocht.
Twee inwoners van het dorpje Olde-
boorn in het centrum van Fries
land maakten de Elfstedentocht
op 13 januari 1848. Een groepje
schaatsenrijders uit dat dorp had
reeds eerder op één dag over de
Zuiderzee de tocht heen en terug
naar Amsterdam gemaakt. De in
woners van Oldeboorn wa$en op de
schaats dus wel wat mans. Atze en
Eelke Jans Jager startten op 13 janu
ari 1848 om half negen des morgens
uit hun woonplaats en arriveerden
des avond twaalf uur weer in Olde
boorn. „Wanneer men de zwarig
heden in aanmerking neemt, waar
mee onze reizigers te worstelen had
den het was bar dooi weder Friesiand leeft weer in de ban van de Elfstedentocht. Ondanks sombere berichten over uitstellen zijn door
dSgsverm^en bewonderen van de gehele provincie honderden en honderden vrijwilligers bezig geweest om de route zoveel mogelijk sneeuw
mannen als zij, die hun dorpsgenoten vrij te maken: met scheppen en bezems, maar ook met moderne trekkers, voorzien van een sneeuwploeg,
te dezen opzigte bekend zijn en wier Dankzij deze werkers kan nu morgenochtend de grote tocht beginnen.
En tenslotte zodra men „iets heeft'
HET HEEFT geen zin hier in te dadelijk naar de EHBO!
gaan op de techniek van het rijden
en op de houding, maar men moet
er voor zorgen tijdens het schaatsen
zoveel mogelijk te rusten. Toerrij
ders moeten zich nooit door anderen
een te hoog tempo laten opleggen,
hun eigen „slag" blijven rijden en
bijvoorbeeld voor de wind niet gaan
jakkeren. Dan immers heeft men
PAS OP VOOR
BEVRIEZING
Sinds drie Elfstedenrijders
zijn overleden tengevolge van be-
dAiVCl Cll, 1—cl 11 111I1I1C1 O ilCCil llltu - - I i
juist een prachtige gelegenheid om
uit te rusten. Te veel krachtsinspan- r..
ning in het begin van de tocht wreekt wedstrijd- en toerrijders bijzonder
7 honor voor hnvriOTinirpn lll'7P flnp
zich onherroepelijk: een juiste ver
deling van de kracht is noodzake
lijk. Indien men onderweg in een
café of ijstent gaat rusten, moet men
de schaatsen niet onderhouden. Ook
verdient het aanbeveling dan niet de
hele tijd blijven zitten. Neem wat
bang voor bevriezingen. Deze drie
mensen ervaren rijders hadden
de tocht zonder moeite volbracht
en verklaarden na afloop, dat zij wat
last van hun tenen hadden. Later
bleek, dat er van bevriezing sprake
was. Tetanus-bacillen kregen kans
neie uju univeii «uien. iiccm wat
beweging, loop een paar honderd 'nf®®"® l« veroorzaken en de de te
meter: het bloed stroomt dan vlug- 'aat geconsulteerde artsen konden
ger. Niet bij de eerste opkomende ,ïen nie* meer redden,
vermoeidheid van het ijs gaan. Eerst
moet men nog even rustig blijven rij
den. Bij een behoorlijk getrainde rij
der verdwijnt die eerste vermoeid-
- ',.x v.,,.o-r.Vvïï -.-«jfcri- tt«. (I
iSQBB
ELFSTEDEN-
WINNAARS
1912 Coen de Koning
1917 Coen de Koning
1929 Karst Leemburg
1933 S. Castelein en P. de
Vries
1940 A. Adema, S. Westra,
C. Jongert, P. Keizer
en D. van der Duim
1941 A. Adema
1942 S. de Groot
1947 J. v. d. Hoorn
1954 J. v. d. Berg
1956 J. v. d. Hoorn, J. Dus
sen, J. Nauta, M. Wijn
hout en A. de Koning.
Uit enquêtes van het Elfsteden-
bestuur is gebleken, dat de meeste
bevriezingen werden gemeld door
mensen, die öp Noren reden. Daarna
volgden de rijders, die op gymnas
tiekschoenen reden. Daarin immers
worden de voeten gemakkelijker af
gebonden dqn in leren schoenen. Bo
vendien zijn gymnastiekschoenen
spoedig nat als men door water
rijdt.
Dezelfde enquêtes hebben overi
gens uitgewezen, dat de meeste be
vriezingen van lichte aard waren. In
1956 bijvoorbeeld was er slechts één
derdegraadsbevriezing, maar ook die
deelnemer heeft geen blijvend na
deel van de tocht ondervonden. Be
vriezing van de ogen komt veel
voor, vooral als men urenlang tegen
een ijskoude wind in moet rijden.
Een motorbril kan uitkomst bieden.
Bevriezing van de ogen is meestal
na een paar dagen weer over. Heeft
men langer last, dan vlug naar een
dokter of oogarts. Dit geldt trou
wens voor een ieder, die iets krijgt
aan ogen, oren, ledematen, enz.
