TURKS MOZAiK
KUNST
SCHATTEN
IN NOOD
EXCLUSIEF
VOOR ONS BLAD
PIJNLIJKE BEWIJSVOERING
WAT U NIET LOSLAAT
Alften de ingang herinnert nog dat Troje nog gedeeltelijk on-
aan de voorbije -veelde. Het- der de grond steekt. En veel
De beschildering is echt Kijk maar zelfde verschijnsel doet zich meer nog dan Troje!
De jonge Turk haalt een schroevendraaier uit zijn voo5',.i.1l de ontvangstzaal in het
vest. En voor men het kan verhinderen steekt hij de gezante™*,,6Weate™
botte punt in de muurschildering. Byna blindelings machten eens als knipmessen Die overtuiging is het, die men
kerft hij in de laag. Een ogenblik later valt een brok bogen. het gehele land door mee-
VOOr zijn voeten Erger nog is het gesteld in het draagt en die tenslotte het be-
De geschonden fresco dateert tenminste uit de elfde nTg
eeuw. Misschien zelfs Uit de negende. cheol gScMemann waï- vele schatten verborgen zijn.
Wij bevinden ons in een van de ongeveer 360 Byzan- door vele geleerden hun stel- Die indruk vergezelt de bezoe-
tijnse kerkjes, uitgehouwen in de grilligste tufsteen- lingen moesten prijsgeven of ker langs de gehele westkust
rotsen van Urgüp en Göreme, Zilve en Orthahisar, in herzien. tot Anatclië. Zeer belangrijke
het hart van Turkije. Met geweld moet men zich kunstvoorwerpen, beeldhouw-
Met klem vraaj* ik de ion^e Turk ziin bewiisvnerinp- steeds herinneren hoe belang- werken en keramiek liggen er
Met Kiem vraag ik ae jonge ïurK zijn Dewijsvoenng rijk deze ontdekking was wil soms te gegooid ais
niet te herhalen. Hij haalt de schouders op maar be- men zjjn ontgoocheling te bo- hebben zij niet de minste
looft het lachend. Dit is slechts één voorbeeld van de ven komen. Het puin is voor waarde. En op andere plaatsen
vele, want een bedroevend klein aantal Turken besef- een groot gedeelte overwoe- is de beveiliging zo gering, dat
fen de kunsthistorische rijkdom van hun land, zodat kerd door onkruid en sewas- dagetijfea kunstwerken kun-
er veel kunstschatten in nood ziin Een kleiI1 £ehouv'*' ni« veel nen worden beschad.gd of ver-
er veel Kunsiscnaiten in nooa zyn. méér dan een loodSi doet dienst meld. Men kan de sporen ervan
als museum; een mozaïek nabij vaststellen te Selguk en Efese,
OVERZICHTELIJK Gebouwen van grote geschied- de termen wordt amper be- aan de westkust; te Kültepe
WERKTERREIN kundige waarde en met aller- schut door een glazen dak, en Göreme in Cappadocië, en
Turkiie is zowel arm als rijk. lei kostbaarheden binnenshuis waarvan de meeste ruiten niet in geheel Antiochië, nabij de
Arm omdat de bevolking niet moeten drirgend hersteld wor- gebroken zijn. Men behoeft de Syrische grens,
de maatschappelijke welstand den- De gewezen harem is er omgeving niet lang te bekij- Maar gelukkig is er ook een
van het Westen kent en omdat vervuild en vervallen. ken om ervan overtuigd te zijn keerzijde,
nog vele wantoestanden de on
wetendheid in de hand werken.
Maar op kunsthistorisch gebied
is het land zo rijk, dat menige
jonge geleerde- zich in het pa
radijs zou wanen. Het kunst
bezit is er inderdaad zo ver
scheiden en overweldigend, dat
men z<ch in een uitgestrekt
openluchtmuseum waant. Maar
men kan het ook vergelijken
met een ietwat rommelig stu
dievertrek, waar nog zware,
wetenschappelijke arbeid wacht
waar nog lange jaren moet
worden geordend, gegraven en
verzamelJ om het thans nog
onoverzichtelijk w ark terrein af
te bakenen.
Ook op dat gebied zijn er in
Turkije opvallende tegenstellin
gen.
WAAR ZIJ ALS
KNIPMESSEN BOGEN
Eén van de mooiste musea, die
men kan bezoeken, is het He-
thitisch museum te Ankara.
Het verzorgde gebouw is prach
tig gelegen, de verzamelingen
met veel smaak samengesteld
en de wetenschappelijke voor
lichting is goed. Maar Ankara
is een uitzondering.
In Topkapi Saray - gewezen
sultanaat te Stamboel en één
van de voornaamste musea in
deze wonderschone stad - is het
reeds totaal anders. Wel is er
grote zorg besteed aan de ver
bluffende verzameling Oosters
porselein en de alleszins fabel
achtige schatten juwelen en ge
bruiksvoorwerpen van de sul
tans maar in vele afdelingen
heerst een bedroevende wan
orde...
LOFWAARDIGE
POGINGEN
Want in Turkije worden ook
pogingen gedaan om deze be
droevende toestand en de ge
brekkige inrichting te verhel
pen. Te SelQuk is een klein
museum bijna voltooid. Er
worden daar ook opgravingen
verricht. De voornaamste ge
beurt thans te Efese, op korte
afstand van het huis op de
berg Aladag, waar de moeder
van Jezus zou zijn overleden.
Nabij het hoogste punt van de
„Marmeren Straat" worden
muren blootgelegd en er teke
nen zich reeds de grondvesten1
af van een kleine groep ge
bouwen.
Maar aan de andere zijde is
het gjote theater van Claudius,
waar de evangelist Lucas tegen
de eredienst van Diana pre
dikte, gedeeltelijk bedolven on-
Met Amerikaanse hulp wordt de Joanneskerk met het
graf van de apostel hersteld. Het gebouw bevindt zich
nabij Selcuk en de burcht Ayasuluk. Op ongeveer twee
honderd meter van de kerk werd in mei IJ. een dichtge
metselde ingang tussen twee hoekmuren ontdekt.
dikwijls afgeleid door allerlei
binnenlandse moeilijkheden of
wordt volledig in beslag geno
men door sociale en economi
sche vraagstukken
Hetzelfde verschijnsel heeft
zich voorgedaan in Egypte,
waar kunstwerken werden op
geofferd voor de aanleg van
de Assouandam, waarvan de
bevolking alle heil verwacht.
Met dit verschil echter, dat
het wereldgeweten werd wak
ker geschud en dat de actie
van de Unesco heeft kunnen
voorkomen, dat Egypte een on
herstelbaar cultureel verlies
heeft geleden.
Met dit verschil ook, dat er
over Turkije zoals steeds
een onbegrijpelijk zwijgen
heerst. Want zeker Is, dat Tur
kije zelfs in een verre toe
komt dit vraagstuk nooit
zal kunnen oplossen zonder
buitenlandse hulp.
Inmiddels worden in Antiochië
de laatste bezittingen der eer
ste christelijke gemeenschap
pen vernield en verkocht. In
tussen worden honderden By
zantijnse kerken volledig in
de rotsen uitgehouwen aan
verregaande beschadigingen
blootgesteld. Is men dan wer
kelijk vergeten ^dat de wieg
van Europa lange tijd in
Klein-Azlë stond? Ik ben be
schaamd uit Turkije terugge
keerd.
Vergeten
Tempel
Op de Berg van
Nemrodgelegen na
bij de Syrische grens
in Oost Turkije ont
dekte een Duitse ex
peditie ongeveer 80
jaar geleden t en reus
achtige tempel op
2.500meter hoogte.
Zijn kunsthistorische
waarde werd vergele
ken met het Panthe-
non te Athene, met de
Cheopspyramide in
Egypte. Onder vele
gebeeldhouwde hoof
den van vier meter
hoogte, uitgevoerd in
GrieksPerzische stijl,
bevinden zich afbeel
dingen van Antiochus
de Eerste, van Zeus
en Apollo. Wegens de
temperatuur schomme
lingen van nul gra
den 's nachts tot zes
tig graden Celsius in
de namiddag zijn de
stenen gebarsten.
Sedert de Duitse ex
peditie de tempel ont
dekte xcerd deze aan
zijn lot overgelaten
en vrijwel door nie
mand bezocht. Alleen
de Franse cineast
Jean-Jacques Flori,
die er een film over
de Koerden draaide,
werd er bij toeval aan
herinnerd.
Te Efese zijn nieuwe opgravingen aan de gang. Nog lange tyd zal het duren om deze
schitterende stad, die zich over de gehele heuvel uitstrekte, bloot te leggen (foto boven
aan)
Troje een rommelig studievertrek. Slechts deze ruïne en het plein voor de terechtstel
lingen herinneren aan wat Troje eertjjds was. Elders zijn belangrijke vindplaatsen in
weiden herschapen en vrijwel elke heuvel verbergt nog kunsthistorische schatten (foto
onderaan).
der onkruid. In de gangen lig
gen bergen afval.
Zeer belangrijk is ook het her
stel, met medewerking van de
„American Ephesus Society of
Lima-Ohio" van de Johannes-
kerk, nabij de Seldsjoeken-
burcht Ayasuluk. Wie er ooit
afbeeldingen van zag zal de
kerk nauwelijks herkennen.
Muren en zuilen staan thans
opnieuw overeind en weldra zal
Efese een belangrijk gebouw
rijker zijn, waarvan de schoon
heid nu reeds opvalt. Boven
het graf van Joannes, afge
sloten door een ijzeren valluik,
werd naar het oorspronkelijk
ontwerp een nieuwe vloer ge
legd. Ook te Stamboel ont
werpt men plannen alsmede te
Kültepe en te Izmir...
Dit alles neemt echter niet
weg, dat heel wat kunstschat-
tei. in nood zijn. De Turkse re
geringen hebben dit wel be
seft, maar hun aandacht wordt
De muurschilderingen
van do 360 Byzantijnse
kerkjes in het 75 km
lange dal van Nevsehir
dragen de sporen van
vergaande beschadigin
gen. Weldra zal dit
„boek" niet meer te
lezen zijn.
