WIE PUZZELT ER MEE?
BODEM EN KLIMAAT
VAN DE MAAN
h
t:
DE MAANPLANNEN (3)
Veel belangstelling voor
ZATERDAG 16 JUNI 1962
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 10
^1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
|40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
59
53
54
55
56
57
58
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
*W6
77
78
Horizontaal: 1 schenking, 4 rivier
in Zwitserland, 6 paardenvlieg, 9 bij
woord, 10 is een cirkel, 12 bijb. fi
guur, 14 muzieknoot, 16 geboorte
plaats van Samuel, 18 gem. in Dren
te, 20 kleur, 22 geurige bolbloem, 24
altoos, 26 scheik. element (afk.), 27
geheel en al (Lat.), 30 water in
Friesland, 31 deel van het gelaat, 32
•bijrivier van de Rhóne, 33 buiging,
'35 huisdieren, 36 eiland van Grie
kenland, 38 telwoord, 40 gem. in N.
Brab., 41 de geboden som, 42 grond
die bij een hoeve behoort, 43 nacht
gewaad, 44 aanwijzend voornaamw.,
46 verdieping (Z.N.), 48 slobkous
(Vlaams), 50 lichaamsdeel, 52 vreem
de munt, 53 aardsoort, 55 lengAe-
maat (afk.), 57 het voorste gedeelte,
b.v. van een schilderij, 60 scheik. ele
ment (afk.), 61 uitroep van smart of
spijt, 63 gem. in N. Brab., 65 bloed
huis, 66 gem. in Z.H., 69 lichte be
dwelming, 70 per expresse (afk.), 71
drietenige struis, 73 toeval, 75 voeg
woord (Fr.), 76 slaapziekte, 77 baan
voor balspel, 78 azijn.
Vertikaal: 1 koren, 2 deel van een
geheel, 3 meisjesnaam, 4 vaarwel, 5
wiel, 6 lidwoord, 7 deel van Afrika,
8 gUj voertuig, 9 tegenstelling van
scherts, 11 broedplaats v. voge's, 13
gem. ir N. Brab., 15 plant met bit
tere blaren en bloemen, 17 titel (afk.)
19 bloem, 21 vvater in Friesland, 23
elektrisch geladen atoom, 25 voor
zetsel, 28 loopkever, 29 rechtscha
pen, 31 hooggebergte in Eng.-Oost-
Afrika, 34 balk, 35 tod, 36 eiland in
't Z.O. van de Aegeïsche zee, 37
vlaktemaat, 39 ontkenning (Eng.),
45 ondervinden, 47 landschap in Oud-
Griekenland, 48 vermetel, gewaagd,
49 plank in een kast (Z.N.), 51 uit
gestorven vogelsoort, 53 telwoord
(Eng.), 54 schoenvorm, 56 volk uit
de oudheid, 58 stad in Noorwegen,
59 rivier in Duitsland, 60 gem. in
Friesland, 62 lidwoord (Fr.), 64 ra
dio omroep (afk.), onbep. voorn.w.,
68 gebod, 72 familielid, 74 behoudens
vergissingen (afk. Lat.).
Voor de wekelijkse puzzel stellen
wij weer twee prijzen van elk 5,-
beschikbaar. Oplossingen dienen de
lezers vóór donderdagmiddag a.s. 12
uur op onze bureaus te (doen) be
zorgen. Op enveloppe of briefkaart
dient duidelijk vermeld te staan „puz-
zelredaktie".
OPLOSSING VORIGE WEEK
Horizontaal: 1 R.L., 3 taks, 7 atol,
10 v.d., 12 eed, 14 autobus, 16 beu, 17
slok, 18 Ieren, 19 Bern, 20 uil, 21
one, 22 lis, 24 end, 25 melder, 27
entree, 29 Ao, 30 eg, 32 Pk, 33 et,
34 Arno, 36 eva, 38 Anai, 40 el, 41
argwanend, 42 do, 43 tête, 45 Inn,
46 sela, 49 ni, 50 as, 51 ed, 53 na, 55
regest, 58 Eisden, 61 ere, 62 ets, 64
Kro, 65 dit, 66 geld, 67 Eiger, 69 rede,
70 eis, 71 Ontario, 73 ren, 74 L.S., 75
pats, 76 Kent, 77 Rs.
Vertikaal: 1 resumé, 2 lelie, 5 Aa,
5 Kuinre, 6 stee, 7 Abel, 8 tuniek, 9
os, 10 Verne, 11 Dundee, 13 dollar,
15 o.r., 16 Beerta, 21 o.e., 23 Sn, 26
donatie, 28 tendens, 31 gewis, 32 pan
ne, 34 alt, 35 ore, 37 van, 38 Ans, 39
Ida, 44 Engels, 47 ladder. 48 kregel,
50 attent, 52 derrie, 54 intens, 56
ereis, 57 Se, 59 i.o., 60 Eider, 63 sits,
64 kerk. 68 ga, 71 o.a., 72 on.
Mevr. Hoek, Rijnsburger weg 18,
Voorhout en mevr. A. Koppers, Oude
Vest 85A, Leiden, zullen wij dezer
dagen een chèque van 5,toezen
den. Deze lezeressen zonden 'n goe
de oplossing in en werden door het
lot als winnaressen aangewezen.
Charmant bruin
veilig tegen zonverbranding
Plgmaderm. Tube 2.95 - Flacon 7.50 en 2.95
(Advertentie)
hooigracht 54
leiden
prins bernhardstr. 51
noordwijk
(Advertentie)
Aetherklanken
ZONDAG 17 JUNI 1962
HILVERSUM I, 402 m.
8.00 Nws., postduivenber. en socia
listisch strijdlied. 8.18 Weer of geen
weer, gevar. progr. 9.45 Geestelijk
leven, toespraak. 10.00 V. d. kinde
ren. 10.30 N. H. Kerkd. 11.30 Vraag
en antwoord. 11.45 Flitsen, nieuws
van eigen erf. 12.00 Muziek voor al
len, gram. (Om 12.30 Sportber.)
13.00 Nws. 1307 De toestand in de
wereld, lezing. 13.17 Meded. of gram.
13.20 Vakantieklanken uit Engeland
(gr.). 14.00 Gehoord, gezien, gelezen:
kunstkroniek. 14.40 Radio-Filh. ork.
en groot omroepkoor: moderne mu
ziek. 15.40 Lichte ork.muz. 16.00
Dansork. en zangsol. 16.30 Sportre-
vue. 17.00 Stad en land, documen
tair progr. over beroeps- en sport-
visserij. 17.30 V. d. jeugd. 17.50 Nws.,
sportuitsl. en portjourn. 18.30 Salon-
ork. en zangsol. 19.00 U moet er eens
uit, cabaret. 19.30 Spontane reacties,
muzikale discussie. 20.00 Nws. 20.05
Licht ensemble en zangsol.: amus.-
muz. 20.45 Wandelingen met Clio,
toeristisch klankb. 21.00 Fragmenten
uit Die Czardasfürstin, operette (gr.)
22.00 Zangrecital (gr.). 22.30 Nws.
22.40 Act. 23.00 Met de Franse slag:
nieuwe gram.pl. uit Frankrijk. 23.30
Metropole-ork.: Romantische muziek.
23.55-24.00 Nws.
HILVERSUM II, 298 m.
8.00 Nws. en weeroverz. 8.15 Or
gelconcert. 8.30 Morgenwijding. 9.15
Koorzang. 9.30 Nws. 9.45 Klass. muz.
(gr.). 9.55 Inleiding hoogmis. 10.00
Hoogmis. 11.30 Gitaarmuz. (gr.). 11.40
Pianorecital: moderne muziek. 12.15
Buitenl. commentaar. 12.25 Licht ork.
(gr.). 12.35 Vocaal ensemble: lichte
muz. 12.55 De hand aan de ploeg, le
zing. 13.00 Nws. 13.05 De Oelewap
pers, gevar. progr. 13.30 Klass. pia
nomuziek (gr.). 13.40 Holland Festi
val 1962: Rotterdams Philh. ork. en
zangsol.: Moderne muziek. 14.40 De
vliegende Hollander, lezing. 14.50
Licht gram. 15.25 Muzikale aspecten,
muzikale lezing. 16.00 Sport. 16.30
Vespers. 17.00 Blijf zitten waar je
zit, radio-drive-in voor jonge men
sen. 17.15 Zingt het voorbedachte
lied, reportage van een Pinkst r-
zangavond op Marken. 17.45 Men
sen, lezing. 18.00 Het Geladen Schip,
critieken. 18.30 D Kerk aan 't werk,
act. 18.40 Klankb. over het Prot.
Geestelijk Vormnigscentrum Beuk-
bergen. 19.00 Nws. uit de kerken.
19.05 Verzoekplaten: gewijde muziek.
19.25 Door een geopende deur in de
hemel, discussie. 19.45 Nws. 20.00 'n
Avond in Frankrij". klankb. 21.30
Licht progr.: Do-Re-Mi. 22.20
22.25 Boekbespr. 22.30 Nws. 22.40
Avondgebed. 22.55 Studentenorkest
en sol.: Klass. en moderne muziek.
23.45 Moderne kamermuz. (gr.). 23.55-
24.00 Nws.
MAANDAG 18 JUNI 1962
HILVERSUM I, 402 m.
7.00-24.00 AVRO.
7.00 Nws. 7.10 Gymn. 7.20 Och-
tendvaria (gr.). 8.00 Nws. 8.15Recht
door naar school en kantoor (gr.).
9.00 Gymn. voor oudere luisteraars.
9.10 De groenteman. 9.15 Kamermuz.
(gr.). 9.35 Waterst. 9.40 Morgenwij-
•ding. 10.00 Arbeidsvitaminen (gr.).
11.00 Voordracht. 11.10 Radio-Filh.
ork.: klass. muz. 12.00 Zang en piano.
12.30 Meded. t.b.v. land- en tuinb.
12.33 Voor ons platteland. 12.43 Or
gelspel. 13.00 Nws. 13.15 Meded., act.
of gram. 13.25 Beursber. 13.30 Pro
menade-ork. 14.00 Cello en piano:
moderne muz. 14.30 De eenwording
van Europa, gesprek. 15.00 Kleurrij
ke klanken: Muziekrevue. 15.55 Ra
dio-matinee (gr.). 17.50 Milit. com
mentaar. 18.00 Nws. 18.15 Politieke
lezing. 18.25 Amateursprogr. 19.00 Alt
en piano. 19.30 V. d. jeugd. 20.00 Nws.
20.05 Lichte ork.muz. en zang. 20.35
Jazzmuz. 21.05 Speuren als hobby,
lezing. 21.25 Lichte muz. en zangsol.
21.45 Voordracht. 22.05 Nederl. Ka
merkoor en orgelspel. 22.30 Nws.
22.40 Act. 23.00 Piano en zang. 23.15
Klass. muz. (gr.). 23.55-24.00 Nws.
7.00 Nws. 7.10 Gewijde muz. 7.30
Sportuitsl. van zaterdag. 7.40 Lichte
gram. 7.50 Het brood des levens, me
ditatie. 8.00 Nws. 8.15 Radiokrant.
8.35 Lichte gram. 8.50 Gitaarspel
(gr.). 9.00 V.d. zieken. 9.35 Gram.
9.4Ó V.d. vrouw. 10.10 Oude kamer
muz. (gr.). 10.20 Theol. etherleer
gang. 11.05 Bas-bariton en piano.
11.35 Lichte gram. 12.25 Voor boer
en tuinder. 12.30 Land- en tuinb.-
meded. 12.33 Licht ensemble. 12.53
Gram. of act. 13.00 Nws. 13.15 Thea
terorkest en sol. 13.45 Lichte gram.
14.05 Schoolradio. 14.35 Schip ahoy!,
gevar. progr. (herh. v. donderdag 14
juni jL). 15.35 Oude kamermuz. (gr.)
16.00 Bijbeloverdenking. 16.30 Piano
recital: Moderne Nederl. pianomuz.
17.00 V. d. kleuters. 17.15 V. d. jeugd.
17.30 Lichte gram. 17.40 Beursber.
17.45 Regeringsuitz.: Poe zie uit Su
riname, door W. S. B. Klooster. 18.00
Kerkorgelconcert. 18.30 Moderne mu
ziek (gr.). 18.50 Openb. Kunstbezit.
19.00 Nws. en weerber. 19.10 Volks
liederen. 19.30 Radiokrant. 19.50
Licht ensemble. 20.10 De beste schat
ten zijn die van 't geboed, hoorspel.
20.50 Cello en piano. 21.20 Moderne
muz. (opn.). 22.00 Pari. commentaar.
22.15 Pianospel. 22.30 Nws. en SOS-
ber. 22.40 Avondoverdenking. 22.55
Boekbespr. 23.05 Pianoduo: klass.
muz. 23.35 Lichte gram. 23.55-24.00
Nws.
TELEVISIEPROGRAMMA'S
NTS: 20.00 Journ. en weeroverz.
AVRO: 20.20 Nieuwe Oogst, gevar.
progr. 21.05 Portret van Spanje. 21.50
Jazz '62. NTS: 22.15-23.45 Eurovisie:
Wereldkamp. voetbal in Chili.
Omdat het menens gaat worden met het eerste bezoek
yan aardbewoners aan de maan, staat de maanwaar-
nëming weer volop in de belangstelling. Door de be-
róepsastronomen was de maan de laatste tijd wat ver
waarloosd, omdat men boeiender studie-materiaal vond
•in de sterren en de melkwegen.
Alles wat er door bestudering van de aarde uit, van
de maan geweten kon worden, wist men. De optische
waarnemingsmiddelen zijn tot de grens, die de na
tuurkunde toelaat, vervolmaakt. Kleiner details van
het maanoppervlak dan men nu kan waarnemen, liggen
voor altijd buiten het bereik van de kijkers van het
ogenblik.
Het kleinste detail dat men nog zou kunnen zien als
een eenheid, zou een stad van formaat van Amsterdam
zijn, maar de fijnstructuur van de grachten en straten
zou onzichtbaar bleven.
Nauwkeuriger verkenningen zouden dus van veel
dichterbij moeten gebeuren dan op een afstand van
gemiddeld 350.000 km mogelijk is. Dat zal dan gaan met
bemande en onbemande satellieten, gelijk is voorzien
ift het ruimtevaartprogramma van de Amerikaanse
„NASA". Onder gebruikmaking van deze nieuwe gege-
vens, naast de bekende, zal men dan de eerste maan
landing voorbereiden.
Is 't maanlicht betrouwbaar?
Het uitzoeken van een geschikte landingsplaats wordt
dad punt 1. Om te beginnen wantrouwt men de maan
al wat de soliditeit van haar oppervlak betreft. Het
licht dot de maan naar de aarde terugkaatst, is van
de zon afkomstig. Uit de mate van terugkaatsing door
verschillende delen van het maanoppervlak, kan men
enige veronderstellingen afleiden over de aard van dat
oppervlak. Maar het is gebleken, dat men hier voor
zichtig moet zijn met een uitleg, omdat de maan licht
soorten van de zon op haar oppervlak geworpen krijgt,
die de aarde niet bereiken. De maan heeft namelijk
geen dampkring en zeeft dus een aantal stralen, die de
aardse dampkring tegenhoudt of verzacht, niet uit.
De doordringende ultraviolette straling uit het zonlicht
heeft dus op de maan vrij spel. Het is nu mogelijk,
dat de maan onder de werking van die straling gaat op
treden als een reusachtige TL-buis, dat wil zeggen dat
door het verschijnsel der luminiscentie, opvallende, on
zichtbare straling als zichtbare wordt teruggegeven.
Dat men zich bij zo'n gang van zaken lelijk vergissen
kan in de terugkaatsende werking van een deel van
het maanoppervlak (albedo) is duidelijk. Daarom is
men dan ook lang niet zeker over de waarheid van de
veronderstelling, dat grote delen van de maan bedekt
zijn met een dichte laag as of stof uit verweerde ge
steenten.
Een halve meter stof?
Zeker is het wel dat de verwering van gesteenten
de stofvorming dus op de maan heel wat heviger
De vermoedelijke omgeving van
de eerste maanlanding! In het
midden de beroemde maankra-
ter Copernicus (middellijn 90
km), daaronder de bergrug
Karpathen, links de kleinere
krater Eratosthenes.
verloopt dan op aarde. Er is geen water en de enorme
temperatuurschommelingen werken het verweringspro-
ces in de hand. Temperatuurverschillen van 250 C tus
sen dag en nacht komen voor.
Het gevormde stof kan zich niet verplaatsen af
gezien van dat op de vrij zwakke berghellingen onder
invloed van de maanzwaartekracht aangezien er
geen wind, geen water en geen ijs is, dat dienst kan
doen als transportmiddel.
Dat er een decimeters-dikke stoflaag aanwezig is,
meent men te mogen afleiden uit de terugkaatsing van
radar-impulsen, die een golflengte hadden van 1,25 cm.
Deze werden namelijk niet van de maanoppervlakte
teruggekaatst, doch van een diepte van ongeveer een
halve meter daar beneden. De Amerikaanse maanwaar-
nemer Gold houdt het echter op een laag van een kilo
meter dik stof, terwijl anderen weer van milimeters
spreken.
Verdere vragen.
Er is ook geen overeenstemming over de oorzaak van
de aanwezigheid van talloze maankraters. Zijn zij van
vulkanische oorsprong, zoals de Vesuvius en de Etna
in Europa, of zijn het littekens van kolossale meteoor
stenen? Door het ontbreken van een maandampkring
kunnen die gaaf op de maan neersuizen, waar zij in de
aardse dampkring grotendeels zouden verbranden.
Heeft de maan een magnetisch veld, gelijk de aarde?
Men weet 't niet en het heeft er de schijn van van niet.
Dan zou de maan ook geen vloeibare kern hebben, ge
lijk de aarde, waarin grote massa's vloeibaar ijzer ver
antwoordelijk geacht worden voor het optreden van
een magnetisch veld met noord- en zuidpool.
Wetenschap hierover is toch wel van enig belang voor
de toekomstige maanreizigers, want als er geen mag
netisch veld is, kan men ook geen magnetisch kompas
gebruiken voor de plaatsbepaling op de maan.
Van -150 tot 100° C.
De temperaturen op de maan liegen er niet om en
bescherming tegen overdadige hitte zowel als tegen
striemende koude is geboden.
Uit metingen met infrarode stralen heeft men af
geleid dat de temperaturen bij aarde volle maan het
aardse kookpunt van water niet veel ontloopt. Dat is
dus 100° C! Die temperatuur begint al bij het begin
van eerste kwartier snel tot die waarde aan te wassen
en blijft dan op die hoogte tot het ogenblik van laaste
kwartier, waarna zij snel afvalt.
Even na laatste kwartier is zij al gezakt tot 100 gra
den vorst en even voor eerste of laatste kwarier is het
er zelfs weinig minder dan 150 graden vorst!
Bij een zon verduistering zakt de maantemperatuur
snel van het kookpunt van water tot 100 graden vorst,
om dan na de verduistering weer even gauw te-stijgen.
De laagste temperatuur treedt natuurlijk op bij aardse
nieuwe maan. Deze waarden gelden uiteraard voor de
zjjde, die de maan naar de aarde toewendt.
Tweepersoons ruimtecapsule
van het NASA-project die be
stemd is voor een bemande ver
kenningsvlucht rondom de
maan.
Er is nog veel te onderzoeken.
Over de vraag „magnetisch veld of niet" heeft de be
roemde Lunik III van de Russen geen opheldering kun
nen verschaffen, of het moest zijn in de negatieve zin.
Met de gevoeligste magnetometers was er geen spoor
van zulk een veld te registreren.
Alvoren een mens van de aarde de voet op de maan
kan zetten, moet er dus nog veel opgehelderd worden,
dat alleen maar door bespieding uit omcirkeling van
de maan door ruimteschepen kan worden verkregen.
Daarop is de Amerikaanse inspanning nu gericht en de
Russen zullen wel een zelfde werkprogram hebben.
Van de aarde uit kan dat nog wel eens met een paar
onbemande satellieten, die alleen met instrumenten
zijn uitgerust. Maar voor het vergaren van de fijne
puntjes moeten er mensen mee, die eerst alleen maar
om de maan cirkelen en dan met hun buit aan gegevens
op aarde terugkeren. Tenslotte komt de landing op de
maan voor de gegevens van een ooggetuige-verslag ter
plaatse.
Kwartiermakers?
Of zij al dadelijk als „kwartiermakers" kunnen op
treden voor het voorbereiden van de stichting van een
„airconditioned" maanstad, is de vraag. Maar als zij 't
niet tevens doen, volgen er anderen! Zodra er echter
mensen mee gaan, moet de landing niet meer van de
aarde af geschieden, doch van de ruimtesteiger van
Wernher von Braun. Dat is nu punt 1 van het Ameri
kaanse ruimteprogramma en de proef met twee satel
lieten, die elkaar „enteren" in de ruimte bij een
vaart van 24.000 km per uur vormt voor de stichting
van de ruimtesteiger het eerste begin.
Wat zullen de Russen doen? Met hun zwaardere ra
ketten behouden zij de kans op een maanschot met
mensen van de aarde af. Zonder ruimtesteiger. Deze
wedloop in vernuft vormt de boeiende wedstrijd van
deze en een volgende generatie.
Welk een zegen zou het zijn, als men nu in Genève
eens tot een akoord kwam over de H- en A-bommen.
Dan zouden de beide rivalen ons een nobele wedijver
kunnen laten zien in het bedwingen van de maan, in-
plaats van de aarde te bedreigen met de apocalyps van
een alles verzengende paddestoel.
Maar hoe boeiend is onze tijd! Om hetgeen we kun
nen bereiken, zowel als om het geen we kunnen voor
komen!
W. VOGT
