Haarlems Hildebrandmonument wordt eindelijk onthuld
na tragi-comedie van een halve eeuw
MPS
ZATERDAG 26 MEI 1962
DE LEIDSE COURANT
Het Hildebrand-
Monument in de
Doorkijk van de
Haarlemmerhout.
Op de achtergrond
Hildebrand, die
van veraf zijn
vertrouwde came
ra-figuren be
schouwt. Op de
achthoekige fon-
teinbak staan die
figuren. Geheel
vooraan ontwaart
men rechts Suset-
te Noiret, rechts
de „charmante"
Van der Hoogen,
die haar het hof
maakt.
r\e geboren en getogen Haarlemmer zal vrijdag 1 juni met een lach en
een traan het ogenblik beleven, waarop het veel omstreden en nog
meer besproken Hildebrandmonument in de Haarlemmerhout onthuld
wordt. Hij zal lachen, omdat Hildebrand eindelijk de gebeeldhouwde eer
krijgt, die hem toekomt, maar hij zal tevens een traan laten, omdat de
voorgeschiedenis van het monument, die een geschiedenis apart werd,
dan definitief ten einde is. Het met dramatische scènes getekende blijspel,
dat bijna een klucht was geworden, heeft vijftig jaar lang geduurd. Verre
weg de meeste Haarlemmers waren nog niet geboren, toen er reeds over
het monument gesproken werd. Het was namelijk in 1913, dat de gymna-
siumleeraar Schepers in Haarlem het voorstel deed, ter ere van Nicolaas
Beets een gedenkteken op te richten. In 1914 zou het honderd jaar geleden
zijn, dat Beets, die onder het pseudoniem Hildebrand zo'n groot succes
had geoogst met zijn Camera Obscura, in Haarlem werd geboren. Dat ge
denkteken zou overigens meer de figuur van Hildebrand moeten gelden
dan Nicolaas Beets zelf.
KTicolaas Beets was de zoon van een Haarlemse apotheker. Hij ging in
Leiden theologie studeren, was daarna predikant in Heemstede en
ging tenslotte naar Utretht, waar hij niet alleen predikant was, maar
ook hoogleraar in de zedenleer en kerkendogmen aan de universiteit.
Grote faam verwierf hij zich als dichter, zijn vrome verzen en gelegen
heidsliederen waren populair en hij was ongetwijfeld de ongekroonde hof
dichter, die alle gebeurtenissen in en rond het Oranjehuis bezong. De
brave en in zijn verskunst conventionele dichter Beets was echter spoedig
vergeten. De herinnering aan hem werd in feite alleen bewaard in de
persoon van Hildebrand, achter wie de Leidse student Beets schuil ging.
In zijn Leidse tijd schreef hij zijn voortreffelijke schetsen, die gebundeld
onder de titel „Camera Obscura" in 1839 verschenen. Het boek werd
later uitgebreid en kreeg in 1851 zijn definitieve vorm. Nadien, tot op
de dag van vandaag, zijn er niet minder dan zestig drukken verschenen,
ook in vreemde talen.
De Camera is een populair boek gebleven. Beets, die op zeer hoge leef
tijd in 1903 te Utrecht overleed, heeft nooit kunnen vermoeden, dat zijn
portretteerkunst zo zou aanslaan bij zijn landgenoten. Met zijn camera
heeft hij het Hollandse leven dan rond 1840 bespied en de kiekjes van
die alledaagse burgerlijkheid zijn zo treffend gebleken, dat ze ook nu nog
menigeen amuseren. Wellicht, omdat iedere generatie er een bepaald
herkenningsmotief in ziet.
De Familie Stastok is een bekende familie gebleven, de Kegge's zijn
iedereen vertrouwd, de Leidse Peuëraar is een begrip geworden, Keesje
het diakenhuismannetje is onsterfelijk gebleken en met hem zoveel an
dere Camera-figuren. Zij zijn levende mensen gebleven, spreekwoordelijk
vaak, als men aan een man als Nurks terugdenkt.
Ter ere van Hildebrand dus moest een gedenkteken komen. Het plan
van de initiatiefnemer vond algemene bijval. Er werd natuurlijk een
comité opgericht, dat op korte termijn het plan moest realiseren. Een
nationale prijsvraag werd uitgeschreven, die werd gewonnen door de toen
29-jarige Jan Bronner, die spoedig daarop benoemd werd tot professor
aan de Academie voor Beeldende Kunsten te Amsterdam. Zijn ontwerp
werd bekroond met een prijs van f 1000. Zij honorarium bedroeg 3.000.
Bronner ging aan het werk. Het comité wachtte. Lange tijd werd er
niets meer gehoord. Toen men voorzichtig informeerde, bleek, dat prof.
Bronner zijn oorspronkelijke ontwerp terzijde had gelegd. Hij was op
nieuw begonnen. Hij maakte zelfs verschillende ontwerpen. Totdat hij zijn
visie eindelijk vaste vorm had gegeven. De barokke beeldjes van weleer
Achterstand bij belastingdienst wordt
weer verontrustender
hadden plaats gemaakt voor gestileerde figuren, die overigens een mar
kant beeld gaven van de artistieke ontwikkeling van de maker.
Na 1930 werd Haarlem bijna ieder jaar verblijd met de mededeling,
dat het monument het komende voorjaar onthuld zou worden. Er kwam
echter niets van in. De grote strijd ontbrandde ten slotte om de plaats,
waar het monument geplaatst moest worden. Het voorstel om het te
plaatsen in de zogenaamde doorkijk van de Kleine Hout kreeg enorm veel
kritiek. Vóór het Provinciehuis - het vroeger fraaie, in Italiaanse stijl ge
bouwde buitenverblijf van koning Lodewijk-Napoleon - steekt nl. tussen
de bomen door een prachtige bosweide de Haarlemmerhout in. Aan het
einde van die doorkijk wilde men het monument plaatsen. De Haarlemse
gemeenteraad ging er tenslotte mee akkoord. Bronner ging opnieuw aan
het werk. In 1946 kwam het Hildebrandmonument gereed. Van onthulling
was echter nog geen sprake. De laatste stoot zou gegeven worden tijdens
een tentoonstelling van de gipsen afgietsels in de Haarlemse Vleeshal,
welke expositie in 1952 door een kleindochter van Beets geopend werd.
Het jaar daarop zou de onthulling een feit zijn. Er was reeds een natio
naal comité gevormd, waarin alle commissarisen der koningin fitting
zouden hebben.
De Haarlemmers wisten intussen reeds, dat er toch niets van kon ko
men. Waarom zou men immers haast maken? Zij kregen gelijk. Er ge
beurde niets. Het dramatisch hoogtepunt kwam een paar jaar later, toen
men toch weer van de plaats in de Doorkijk wilde afstappen. Een desbe
treffend voorstel aan de gemeenteraad leidde tot urenlange discussies,
die onder druk stonden van het standpunt van Bronner, dat hij het momi-
ment niet zou afstaan, 'als het niet in de Doorkijk kwam. Daar had hij
het voor gemaakt. Het bleef tenslotte bij de „Doorkijk". Enige jaren waren
er nog nodig, om de laatste voorbereidingen te treffen en de financiële
kwesties af te wikkelen.
Tl/laar nu is het dan toch zover. Het monument staat opgesteld in de
Doorkijk van de Kleine Hout. Op een twee meter hoge sokkel staat
Hildebrand. Gehouwen in steen, gestileerd, maar studentikoos. De studen
tenmantel om de schouders, de hoed in de hand. Bronner heeft hem op
enkele tientallen meters laten plaatsen van de grote achthoekige fontein-
bak, waarop de andere camera-figuren een plaats hebben gekregen.
Hij heeft dat bewust gedaan, niet om Hildebrand te isoleren, maar om als
het ware de beschouwende functie van Hildebrand te accentueren. Hilde
brand kijkt dus naar de acht figuren, die nu met hem in de Haar Immer-
hout vereeuwigd zijn. Acht vertrouwde figuren, die in zijn camera ooit
het Hollandse, burgerlijke, leven gestoffeerd hebben. Het zijn voor ieder
een oude bekenden.
Vader Stastok, de gezellige oom van Hildebrand, is de gevestigde rente
nier, zoals hij in de Camera rondwandelt. Grootmoeder Kegge is present
met haar hond Damiaan, op het gezicht van Keesje het Diakenhuis
mannetje, leest men nog zijn dienstvaardigheid en zijn ideaal om in een
eigen doodshemd te sterven en Nurks, de Amsterdammer, laat er geen
twijfel over bestaan, dat hij een „onaangenaam mensch in de Haarlem
merhout" was.
De tragiek van Teun de Jager liegt er niet om, Suzette Noiret is nog
altijd even lief, maar is kennelijk nog beducht voor de „charmante" Van
der Hoogen, de dandy, die haar op brute wijze het hof maakte. En ten
slotte Buikje, alias mr. Bruis, die herinneringen ophaalt uit zijn Leidse
studententijd en die in het Hollandse taalgebruik is blijven leven als de
man van „hoe warm het was en hoe ver".
Aldus is het Hildebrand-monument een nationaal gedenkteken geworden,
dat vrijdag 1 juni onthuld zal worden op de plaats waar het thuis hoort:
in de Doorkijk van de Haarlemmerhout
In de Harmonie in Leeuwarden wordt het jaarlijkse nationale goochel-
concours gehouden. Een van de grote kanshebbers op de landelijke titel
in de klasse algemeen goochelen is de Amsterdamse manipulator Ted
Alton met zijn echtgenote-assistente. Het echtpaar presenteerde vrijdag
avond een show met duiven, parkieten en papegaaien.
Bondsvoorz. KHB „St. Antonius v. Padua"
op congres: teveel verzet tegen p.b.o.
„Op het terrein van de publiek
rechtelijke bedrijfsorganisatie zijn
de praktijk geen vorderingen ge
maakt, in onze bedrijfssectoren is
nog geen enkel schap tot stand ge
bracht. Wij moeten in onze groenen
een scheidingslijn trekken ten a an
zien van de bereidheid van de werk
gevers om wezenlijk aan de PBO
iets te doen". Dit zei vanmorgen de
heer J. M. de Groot, voorzitter van
Vraagt demonstratie aan!
MEERPOEVS
NAAIMACHINEBEDRIJF
(Advertentie)
Hoge boetes voor
belastingontduikers
De Utrechtse politierechter heeft
gisteren drie fabrikanten uit Culem-
borg ieder veroordeeld tot een boete
van 20.000,- en een gevangenisstraf
van drie maanden, met een proeftijd
van drie jaar. De fabrikanten, de
41-jarige T. H., de 42-jarige M. D. en
de 57-jarige L. R. hadden van de op
richting van hun fabriek in 1946 af
inkomsten van clandestien gelever
de goederen in het bedrijf geïnves
teerd. De bedragen, die voor de be
lasting waren verzwegen vormden
een totaal van ongeveer 45.000,-,
tegen elk van de verdachten was 'n
boete van 24.000,- geëist en een
voorwaardelijke gevangenisstraf.
Op de gisteren in het Kurhaus te
Scheveningen gehouden algemene
vergadering van de vereniging van
inspecteurs van 's rijks belastingen
heeft de voorzitter van de vereni
ging, de heer W. J. van Lanschot Hu-
brechts, uitvoerig aandacht besteed
aan de vele moeilijkheden, waarmee
de belastingdienst te kampen heeft.
Allereerst uitte hij zijn teleurstel
ling over het teruglopen van 't aan
tal leden als gevolg van het feit, dat
velen de rijksdienst verlieten om el
ders een veel beter gehonoreerde be
trekking te aanvaarden.
Voorts zei hij, dat het aantal in
specteurbenoemingen niet opweegt
tegen het aantal inspecteurs, dat
wegens pensionering of overlijden
de dienst verliet. Minder hoofdamb
tenaren zullen steeds meer werk
moeten verzetten, aangezien 't aan
tal belastingplichtigen als gevolg van
de bevolkingsaanwas en de stijgen
de welvaart steeds toeneemt.
De achterstand, waartegen dage
lijks gevochten moet worden, dreigt
weer verontrustende vormen aan te
nemen, aldus de voorzitter. Het
wordt meer en meer de vraag of de
huidige methode van aanslagregeling
in de toekomst wel bestendigd kan
en mag blijven, zo zei hij.
Wij vragen ons af of niet zal moe
ten worden overgestapt op een sys
teem van heffing, waarbij de bere
kening en de afdracht van de inkom
sten-, vermogens- en venootschaps-
belasting aan de belastingplichtige
wordt overgelaten met een steek
proefsgewijze controle achteraf. Dit
systeem, aldus spreker, wordt ook in
de Verenigde Staten voor de „in-
cometax" toegepast.
Deze zeer ingrijpende wijziging zal
echter, aldus de voorzitter, eerst in
de afdelingen nader besproken wor
den.
Het ministerie, zo deelde de voor
zitter mede, onderzoekt thans o.m.
de mogelijkheid om de in de aan-
slagregêling werkzaam zijnde inspec
teurs enigszins te ontlasten door hun
administratieve hulp ter beschikking
te stellen. Voorts zijn enige hoofden
van inspecties uitgenodigd hun visie
te geven op de praktische uitvoer
baarheid hiervan.
Bij een verkeersongeval is gis
termiddag de 20-jarige H. Engelbert
uit Empel om het leven gekomen.
Omstreeks genoemd tijdstip reed hij
met zijn bromfiets in de richting
's-Hertogenbosch. Toen hij bij Em
pel de grote weg wilde opdraaien,
nam hij de bocht te groot en kwam
frontaal in botsing met een van rechts
komende personenauto, bestuurd door
een ingezetene van Breda.
Het Spaanse staatshoofd generaal Franco heeft in Madrid een grote internationale landbouwtentoonstelling ge
opend. De Spaanse regeringsleider (midden voorgrond) was in burger bijna niet te herkennen.
de Ned. Kath. bond van Houtbewer
kers, Meubelmakers, Behangers en
aanverwante vakgenoten (KHB)
„Sint Antonius van Padua" in een
rede waarmee hii het twee dagen
durende bondscongres in „Musis Sa
crum" te Arnhem opende.
Hij voorziet echter dat de groep
meubelen, met name de werkgevers
in de ambacht- en woninginrichtings
sector, hier „het eerste schaap" zul
len worden. In dit verband wees hij
erop, dat de werkgevers nog steeds
een ongewettigde angst voor de PBO
hebben, menend dat dit betekent dat
de werknemers op de stoel van de
werkgevers gaan zitten. De heer De
Groot is van oordeel, dat niet onbe
langrijke groepen werknemers zich
georganiseerd tegen de PBO verzet
ten. Dit PBO-verzet, aldus de voor
zitter van de KHB, dwingt de vak
beweging op korter of langer termijn
andere stellingen te betrekken, wel
ke sterk zullen afwijken van onze
kalme gematigde benadering in de
laatste tien jaar.
De huidige loonpolitiek vond de
heer De Groot niet bepaald helder.
Hij gaf toe, dat in de 21/» jaar dat
deze nieuwe loonpolitiek nu van
kracht is, er in zijn bedrijfstakken
gelet op de bestaande mogelijkheden
behoorlijke resultaten zijn geboekt
Hij wilde hieraan echter allerminst
de conclusie verbinden, dat deze re
sultaten noodzakelijk het gevolg zijn
van het hanteren van het nieuwe
systeem.
Met de winstdelingen en spaarre
gelingen loopt het in onze bedrijfs
tak nog niet vlot, aldus de heer De
Groot. Thans is dit een zaak voor de
werknemer 1 zelf, bij een volgende
CAO-ronde zullen wij moeten na
gaan of en in hoeverre er in CAO-
verband iets kan worden gedaan aan
deze belangrijke aangelegenheid.
Dank zij een gericht sociaal-econo
mische politiek op langer termijn
zijn we op het punt van de werkge
legenheid thans volkomen tevreden,
zo zei de heer De Groot.
De voorzitter van „Sint Antonius
van Padua" meent, dat aan 't hoofd-
kriterium „de produktiviteit" te veel
waarde wordt toegekend in het
nieuwe systeem. Ook het kriterium
„rentabiliteit" behoort een reële
plaats in het systeem te hebben, al
dus de heer De Groot. Ook wees hij
erop, dat met dit systeem een be
paalde in het verleden opgelopen
achterstand in de lonen niet kan
worden ingehaald.
De heer De Groot deelde in zijn
functie van algemeen landelijk KAB-
bestuurder mee, dat vrijwel zeker
deze winter in meer besloten kring
mededelingen zullen worden gedaan
over de structuurwijziging in de
KAB.
De voorzitter besloot zijn rede met
de opdracht in de kortste tijd de en
kele procenten ledenverlies om te
zetten in winst.
Mariene Dietrich naar
Scheveningen
Malene Dietrich, die kort geleden
een nieuwe show heeft gepresen
teerd in het „Olympia" te Parijs, zal
op zondag 17 juni een bezoek aan
Nederland brengen. Zij zal optreden
in de kurzaal te Scheveningen.
In tegenstelling tot haar vorige
bezoek in ons land, toen zij zowel
in Amtserdam als Den Haag ver
scheen, zal haar optreden nu be
perkt blijven tot de badplaats.
Mariene Dietrich laat haar show
omlijsten door een 18-mans show
orkest.
De kath. politiebond St. Michael
houdt op 28, 29 en 30 mei een con
gres in Krasnapolsky in Amsterdam.
