In Valkenburg leest men de
geschiedenis in de bodem
ZATERDAG 12 MEI 1962
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 14
Aetherklanken
ZONDAG 13 MEI 1962
HILVERSUM I, 402 m.
8.00 VARA. 12.00 AVRO. 17.00 VARA.
18.30 VPRO. 19.00 IKOR. 20.00-24.00
AVRO.
8.00 Nws. en postduivenber. 8.18
V. h. platteland, lezing. 8.30 Weer of
geen weer, gevar. progr. 9.45 Gees
telijk leven, toespraak. 10.00 Kamer -
ork.: klass. muz. 10.35 Strijk en zet,
gevar. progr. 12.00 Vakantieklanken
(gr.). 12.30 Sportber. 12.32 Piano- of
orgelspel (Verzoekprogr.). 13.00 Nws.
13.07 De toestand in de wereld, le
zing. 13.17 Meded. of gram. 13.20
Knipperlicht, progr. v. d. weggebrui
kers. 14.00 Kinderkoor. 14.30 Boek-
bespr. 14.40 Lichte ork.muz. en zang
sol. 15.10 Toneelbeschouwing. 15.20
Viool en piano. 16.05 Dansorkest n
zangsoL 16.30 Sportrevue. 17.00 Strijk
en zet, gevar. progr. 17.30 V.d. jeugd.
17.50 Nws., sportuitsL en sportjourn.
18.30 Ned. Herv. kerkd. 19.00 V. d.
jeugd. 19.30 De Open Deur, lezing.
20.00 Nws. 20.05 Lichte ork.muz. en
zangsol. 20.45 De vrouw met de dolk,
éénacter. 21.25 Zangrecital: Noorse
volksliedjes. 21.45 Voordracht. 22.00
Rijkdom der welluidendheid, gram.
22.30 Nws. 22.40 Journ. 22.55 Meded.
en sportuitsl. 2e klas voetbal. 23.00
Zang en piano. 23.25 Swing Expres.
23.55-24.00 Nws.
HILVERSUM H, 298 m.
8.00 KRO. 9.30 NCRV. 10.00 CON
VENT VAN KERKEN. 11.30 NCRV.
12.15 KRO. 17.00 IKOR. 19.00 NCRV.
19.45-24.00 KRO.
8.00 Nws. 8.15 Klass. gram. 8.25
Inleiding Hoogmis. 8.30 Plechtige
Hoogmis. 9.30 Nws. en waterst. 9.45
Koorzang met orgelbegeleiding (gr.).
10.00 Geref. kerkd. 11.30 Sopraan,
viool en orgel. 12.00 Jubileum Jubel,
flitsen van feestelijke viering van
75-jarig bestaan van het Leger des
Heils in Nederland. 12.15 Buitenl.
De beroemde Franse filmregisseur René Clair is donderdag officieel toe- commentaar. 12.25 Muzikaal allerlei
gelaten als lid tot de Academie Francaise in Parijs. Pierre Cardin, de {Sr.). ^-55 De hand aan de ploeg,
„i lezing. 13.00 Nws. 13.05 De Oelewap-
even beroemde Parijse modekonmg, past Clair hier het door hem ont- pers progr. 13 30 Mannenkoor
worpen kostuum van „academicien" aan. en Limburgs symfonie-ork. 15.30 Mu
ieder jaar wordt in Helston in het Engelse graafschap Cornwall de Flora-dag gevierd, een dag, welke volgens
de traditie m gewijd aan dromen, luieren en dansen. Foto: jonge paren, aangevoerd door hoogwaardigheids
bekleders uit het stadje met hun dames, dansen hier door de Hoofstraat van Helston op de muziek van „Hel
ston Floral Dance*'. Nog een vochtige bijzonderheid: ieder die op Flora-dag in Helston werkende wordt aan
getroffen, wordt gedwongen in de door de stad stromende rivier te springen
zikale aspecten, muzikale lezing.
16.00 Sport. 16.30 Overdenking. 17.00
Kerkd. v.d. Herv. Jeugdraad. 18.00
Het Geladen Schip, lezing. 18.40 De
reformatorische houding jegens de
r.k. Kerk en haar leden, lezing. 19.00
Nws. uit de kerken. 19.05 Samen
zang: geestelijke liederen. 19.30 Door
een geopende deur in de hemel, le
zing. 19.45 Nws. 2.00 Viouw te Roer,
hoorspel (I). 20.40 Lichte orkestmuz.
en zangsol. 21.15 Leek, kerk en con-
DE ROMEINEN IN ONS LAND
VALKENBURG (Z.H.) is een se
dert 1940 sterk veranderd dorp,
al is het zeer oud. In de oorlogsdagen
van 1940, nu juist 22 jaar geleden,
werd het door de Nederlandse ar
tillerie zo goed als plat geschoten.
Zodoende komt het, dat Valkenburg
van heden zo'n indruk geeft van een
nieuw dorp. Maar, i^als gezegd,
nieuw is het in genen dele als ne
derzetting tenminste niet want
tijdens de Romeinse overheersing be
stond het al en zo mogelijk ook reeds
vroeger.
Het is een dorp met een merkwaar
dig archeologisch verleden. Reeds
sinds enkele eeuwen worden er Ro
meinse vondsten gedaan, maar een
gedetailleerd onderzoeik was moei
lijk, omdat zulks onder de bestaan-
ae woningen en op een kerkhof nu
eenmaal moeilijk gaat. Eerst in de
eerste oorlogsjaren, dus na de ver
woesting, kon men aan meer gede
gen onderzoek beginnen. De man
daarvan is prof. dr. A. E. van Giffen
uit Groningen, een man met wereld
naam op dat gebied en bovendien
een der drie adviseurs van de Ver
eniging tot bevordering van het ter
penonderzoek. De anderen zijn prof.
dr. H. T. Waterbolk uit Groningen
en prof. dr. W. Glasbergen, directeur
van het instituut voor prae- en proto
historie van de gemeentelijke univer
siteit van Amsterdam. Prof. Glasber
gen was eerst 18 jaar toen hij als
leerling van prof. Van Giffen in Val
kenburg werkte, een niet onbekende
plaats voor hem, want hij is geboren
in het naburige Rijnsburg.
DE ONTDEKKING van prof. Van
Giffen, dat er in Valkenburg wel
iets te doen zou kunnen zijn, was ove
rigens heel toevallig In 1914, toen
hij nog directeur was van het Leidse
museum van oudheden, fietste hij
door het dorp, waarbij hij zag dat
de dorpskom op een hoogte was ge
bouwd en hij stelde voor zichzelf
de vraag: is dat nu een kunstmatige
heuvel of een oud binnenduin. Hij
éing eens praten met timmerman
osterlee als de waterputtenmaker
van het dorp, die hem uit eigen er
varing kon vertellen, dat de grond
uit allerlei laagjes bestond en daar
uit kon prof. v. Giffen concluderen,
dat het een kunstmatige hoogte, een
terp moest zijn. Hij vroeg de timmer
man hem te waarschuwen, als hij
weer eens een put moest graven en
toen dat enkele weken later inderdaad
gebeurde, werd geconstateerd dat de
put dwars door een Romeinse muur
heen ging. Voorlopig kon er echter
van een onderzoek niets komen. In
1940 echter kwam de mogelijkheid
open. Het beschadigde gebied werd
onteigend en aan verschillende Ne
derlandse oudheidkundige instan
ties werd gevraagd of men daar wilde
gaan graven. Toen was de tijd voor
prof. v. Giffen gekomen.
In april 1941 werd het onderzoek
begonnen. Dit had een min of meer
dramatisch verloop, er werd n.l. een
proefsleuf gegraven en als bij intui-
tie op de juiste plaats. Binnen drie
weken was de hele plattegrond van de
de Romeinse vesting Praetorium
Agrippinae bekend.
DE LANG VERMOEDE en lang
gezochte vesting bleek dus ge
vonden. Men ontdekte aan het einde
van de Via principalis, de voornaam
ste toegangsweg naar het castellum,
een poorttoren en toen was het ge
makkelijk om ook de andere poorten
van de rechthoekige vesting terug te
vinden. D.w.z. twee er van, want de
andere, de vierde, bleek door de Rijn
.te zijn weggeslagen, die toen zijn bed
ding een beetje meer zuidelijk had.
De Via principalis liep ongeveer
waar nu ter plaatse nog de Midden
weg ligt. Het castelllum was omge
ven door drie spitse grachten. Tus
sen het hoofdgebouw, het praetorium,
en de omwalling vond men de spo
ren van de kazernes, waar de hon
derdschappen, centuriën, gelegerd
waren. Daardoor heeft men kunnen
berekenen, dat de bezetting ongeveer
een cohort, dat is pl.m. 600 man tel
de. De plaats van de omwalling is
in 1950-1951 op last van het ministe
rie van O. K. en W. door andersge-
kleurde klinkers in de straten en we
gen aangegeven, doch verdwijnt op
verschillende plaatsen onder de be
staande bebouwing. De eerste gracht
liep ter plaatse waar nu de Lange
Commandeurstraat ligt. De opper-
Bovenstaande foto geeft een goed
overzicht van de thans aan de gang
zijnde opgravingen van het Romein
se castellum. Achteraan is de grond
afgeschuind, doch daaronder zitten
nog de twee oudste vestingen. De
zwarte plek in het midden is een
laag houtskool en daarnaast de over
blijfselen van een houten waterput
uit de Karolingse tijd, die nog op
inhoud moet worden onderzocht.
Hier en daar steken de palen van de
oudste (houten) vesting reeds boven
het oppervlak. In het voorste gedeel
te van de werkput is men bezig fun
damenten bloot te leggen, zoals op
de tweede foto is te zien. Prof. Glas
bergen vermoedt, dat op deze plaats
het administratiegebouw van de ves
ting heeft gestaan.
vlakte van het castellum bedroeg 170
bij 170 meter. Twee derde ervan
kon worden teruggevonden, een der
de is door de Rijn weggespoeld.
Typisch is nog te zien hoe de We
tering thans nog een knik maakt op
de plaats van een der hoektorens van
de vesting.
Van de muren bleek niet veel meer
over, die zijn in de middeleeuwen
voor trasdelving geheel uitgebroken,
uitgezonderd op de begraafplaats
van de Karolingische en latetekerken.
Daar vond men een stuk muur, om
gevallen in pl.m. 260 na Chr., als
symbool van de val van het Romeinse
rijk, zoals prof. Glasbergen het uit
drukt.
Vanaf de Noordzee gerekend was
het de tweede vesting in de gordel
van versterkingen, door de Romeinen
aangelegd langs de Rijn en de Do-
nau tot aan de Zwarte Zee. Buiten
het castellum, op het marktveld, lag
de burgerlijke nederzetting, waar de
vrouwen en kinderen van de soldaten
woonden.
ZEVEN VESTINGEN zijn er op die
plaats gesticht, de eersten van
hout, de laatste twee van steen. De
eerste werd gesticht in 42 na Chr.
Valkenburg was bedoeld als invasie
basis naar Brittannië in het jaar 43.
De eerste stenen vesting is waar
schijnlijk niet lang na 174 gesticht
door Didius Julianus, pro-consul van
Belgica. De voorgaande was n.l. tus
sen 170 en 174 tijdens plundertoch
ten door de Chauken, die afzakten
van hun gebied tussen de Elbe en
de Weser, verwoest.
Prachtig zijn in het grondprofiel
de verscmilende bouwlagen waar te
nemen. Elke bouwperiode kenmerkt
zich door een opbouwlaag, een lega-
lisatieiaag en een afvaliaag. Men Kan
zien weiKe vestmg door brand werd
verwoest, alles door verkleuringen
in de bodem. Van de oudste vesnn-
gen in het hout nog vrij goed gecon
serveerd, omdat deze in nel grondwa
ter zaten, van de latere in het hout
vergaan en slechts waarneembaar
door grondsporen. Hoe goed het oud
ste'hout is geconserveerd blijkt nog
uit 'de aanwezigheid van houten
drempels en van palen. Zelfs van het
vlechtwerk tussen die palen zijn de
sporen zeer duidelijk te zien. in een
der poort- en deurdrempels vond
men het gat van de draaispil. De res
ten van de in 42 gebouwde vesting
liggen dan ook 20 meter beneden A.P.
PR ZIJN ontzaglijk veel vondsten
gedaan, voor het merendeel
scherven, maar die dikwijls tot de
oorspronkelijke votmen konden
worden samengevoegd. Uit die Ro
meinse scherven is het ook mogelijk
geworden het ter plaatse gevonden
Germaanse aardewerk te dateren,
wanneer het tesamen met Romeinse
scherven in eenzelfde aardlaag wordt
gevonden. Vele vondsten zijn te zien
in het raadhuis. Over deze verzame
ling gaven wij enige tijd geleden
reeds een afzonderlijke reportage. Een
der recente, volgens prof. Glasber
gen meeste waardevolle vondsten is,
behalve een Isisbeeldje, een deel van
een z.g.n. tabula, een schrijftafeltje
met tekst. Zulke vondsten zijn zeer
zeldzdam en leesbare tabula nog
meer. Nederland bezit tot nu slechts
één leesbaar schrijf tablet je en wel in
het Friese Tolsum. Het is een koop
contract van een koe. Of het thans
in Valkenburg gevonden tabletje ont
cijferd zal kunnen worden, dient te
worden afgewacht. Veel hoop schijnt
daarop niet te zijn, omdat veelal
meerdere teksten door elkaar staan.
De tabula van Valkenburg is geschre
ven in cursief Romeins letterschrift.
De opgravingen van Valkenburg
worden beschouwd als de voornaam
ste op historisch-wetenschappelijk ge
bied van tientallen jaren. De enige
plaats waar de geschiedenis der Ro
meinen in deze gewesten uit de bo
dem kan worden gelezen is Valken
burg.
cilie, lezing. 21.30 Bekendmaking Ge
heim SUS-krant. 22.00 In de vergul
de Baars, licht progr. 22.20 22.25
Boekbespr. 22.40 In het land van de
dichter, letterkundige lezing. 23.00
Avondgebed. 23.15 Promenade-ork.
en sol. 3.55-24.00 Nws.
TELEVISIEPROGRAMMA'S
KRO: 12.00 Plechtige (Bisschops
wijding, mgr. Gerardus Hendricus de
Vet te Breda. NTS- 19.30 Weekjourn.
20.00 Sport in beeld. NCRV: 20.30 De
reis van hun leven, filmreportage.
20.55 Muzikaal progr.: kamermuziek.
21.20 Re,portage bijeenkomst Leger
des Heils in het Concertgebouw. 21.45
Meneer Sampson, éénakter, 22.20
Dagsluiting.
MAANDAG 14 MEI 1962
HILVERSUM I, 402 m.
7.00 VARA. 10.00 VPURO. 10.20-24.00
VARA.
7.00 Nws. 7.10 Ochtendgymn. 7.20
Socialistisch strijdlied. 7.23 Lichte
gram. (Om 7.20 V. d. voorpagina,
praatje). 8.00 Nws. 8.18 Muzikale
ochtendpost (gr.). 8.35 Amus.muz.
(gr.). 9.00 Gymn. v.d. vrouw. 9.10
Voor elk wat wils (gr.) (9.35-9.40
Waterst.). 10.00 Democratie in het
geding, overdenking. 10.20 Zestig mi
nuten voor boven de zestig, 11.20
Voordracht. 11.35 Zangrecital. 12.00
Lichte ork.muz. en zangsol. 12.30
Meded. t.b.v. land- en tuinb. 12.33
V. h. platteland. 12.38 Hammondor
gelspel. 13.00 Nws. 13.15 V. d. mid
denstand, lezing. 13.20 Kamermuz.
13.45 Wikken en wegen, lezing. 14.00
Twee piano's. 14.30 Opa Draadnagel
zet dóór, hoorsp. 15.50 Lichte gram.
16.00 Oude liedjes. 16.15 Weerklank,
muziekrevue. 17.00 Lichte muz. 17.25
Act. 17.30 Orgelspel. 17.50 Militair
commentaar. 18.00 Nws. en commen
taar. 18.20 Roemens ork. 18.40 Jazz-
muz. en zang. 19.00 Pari. overz. 19.15
Regeringsuitz.: Bescherming Bevol
king vraagt uw aandacht. 19.30 Ham-
burgs Radio-ork. en sol.: amus.muz.
20.00 Nws. 20.05 De wilde vaart, licht
progr. 20.35 Noord-Holl. Filh. ork.
en sol. 21.55 Marimba, 14-daags ma
gazine. 22.30 Nws. 22.40 Pianorecital
(gr.). 23.15 Lichte gram. 23.55-24.10
Nws.
HILVERSUM II, 298 m
7.00-24.00 NCRV.
7.00 Nws. 7.10 Lichte gram. 7.20
Sportuitsl. van zaterdag. 7.30 Gewij
de muz. 7.50 Het brood des llevens,
meditatie. 8.00 Nws. 8.15 Radiokrant.
8.35 Lichte gram. 9.00 V. d. zieken.
9.35 Gram. 9.40 V.d. vrouw. 10.10
Viool en piano (gr.). 10.20 Theol.
etherleergang 11.05 Piano-recital.
11.35 Muziek bij het werk (gr.). 12.00
Lichte ork.muz. (gr.). 12.25 Voor
boer en tuinder. 12.30 Meded. t.b.v.
land- en tuinb. 12.33 Lichte muz.
12.53 Gram., evt. act. 13.00 Nws. 13.15
Theaterork., zang en orgel. 13.45 Ope
rettemuziek (gr.). 14.05 Schoolradio.
14.30 Herh. v. gedeelten van 't progr.
Donderdagavond-mozaiek van 3 mei
jl. 15.30 Lichte muz. 16.00 Bijbelover
denking. 16.30 Zangrecital. 17.00 V.d.
kleuters. 17.15 V. d. jeugd 17.30 Jazz-
muz. (gr.). 17.40 Beursber. 17.45 Re
geringsuitz.: De staatsregeling van
Suriname en de zelfstandige gemeen
schappen, door d C. Nagtegaal. 18.00
Populair orgelspel. 18.30 Gram. 18.50
Openb. kunstbezit. 19.00 Nv/s. en
weerber. 19.10 Op de man af, praat
je. 19.15 Ork.muz. (gr.). 19.30 Radio
krant. 19.50 Strijkork. 20.20 De slede
patrouille, hoorsp. 21.15 Lichte gram.
21.25 Zangrecital. 22.00 Pari. com
mentaar. 22.15 Metropole-ork., koor
en sol.: Amus.muz. 22.30 Nws. en
SOS-ber. 22.40 Avondoverdenking.
22.55 Boekbespr. 23.05 Muziekrevue:
lichte muziek met commentaar. 23.55-
24.00 Nws.
TELEVISIEPROGRAMMA'S
NTS: 20.20 Journ. en weeroverz.
KRO: 20.20 Woord én beeld. 20.30
Documentair programma over De
Jordaan. 21.20 Music-box. 21.45 Afri
ka vandaag, TV-film. 22.20 Epiloog.
Er komt ook 'n sigaar
van een kwartje
Als de minister van Economische
Zaken zich daartegen niet verzet
worden de sigaren van 22 cent met
ingang van 1 juli een cent duurder.
De sigarenfabrikanten, die de prij
zen van hun produkt sedert 1956 niet
hebben gewijzigd, vinden deze prijs
verhoging noodzakelijk om bij de
sterk gestegen kosten toch de kwali
teit op peil te kunnen houden en te
vens de nogal lage rentabiliteit van
hun bedrijven wat op te voeren.
Er is nog een verandering op til.
Kende men tot nu toe voor een flinke
sigaar een prijzenscala van 20, 22 en
27 centen, per 1 juli komt een groot
aantal fabrikanten met een sigaar
van een kwartje op de markt. Op die
wijze wil men de lacune tussen de 22
en 27 cents-sigaar overbruggen.
De prijzen worden dus volgens het
nieuwe pr ij zencontract van de fabri
kanten: 20, 23, 25 en 27 cent. Is er
aan de ene kant een kleine prijsver
hoging, aan de andere kant verwacht
men dat een aantal sigarenrokers
van de 27-cents sigaar op de nieuwe
25-cents sigaar zal overstappen.
MOND- EN KLAUWZEER IN
PROVINCIE UTRECHT
Het mond- en klauwzeer heeft in
de afgelopen maanden ook in de pro
vincie Utrecht om zich hqen gegre
pen. Enige dagen geleden kon de
noordelijke grens van het besmette
gebied wat naar Let zuiden worden
verlegd. Deze grens loopt nu onge
veer langs de lijn Amersfoort-Leus-
den-Doorn-Cothen-Wijk bij Duurste
de. Dit deelt jhr. mr. W. H. de Beau
fort, voorzitter van het Utrechts
Landbouw Genootschap mee op een
in Utrecht gehouden vergadering
van deze organisatie.
